بررسی و تحلیل اسرار تفسیری داستان اصحاب کهف با تأکید بر امر ولایت و تقیه
الموضوعات : فقه و تاریخ تمدّنمریم شهرکی سربند 1 , اردشیر اسدبیگی 2 , محمد علی احمدیان 3
1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران .
2 - استادیارگروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیای ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
الکلمات المفتاحية: اصحاب کهف, ولایت, تقیه, تفسیر المیزان, مجمع البیان.,
ملخص المقالة :
چکیده قصص قرآنی دارای مضامین و اسراری است که خداوند متعال برای عبرت آموزی جامعه بشری بدان اشاره نموده است. سوره کهف یکی از سور قرآنی است که در آن خداوند از آیات 9-26 به وقایع پیرامون جوانانی می پردازد که به اصحاب کهف مشهورند، جوانانی که در محیط شرک آلود برای حفظ ایمانشان ترک شهر و دیار خویش را برمی گزیدند. آنان برای حفظ و حراست از ایمان قلبی خویش به خداوند متعال به اعمالی دست زدند که عملکرد آنان به عنوان الگو در قرآن کریم مطرح گشت .در این پژوهش به بررسی و تحلیل اسرار تفسیری و تاویلی داستان اصحاب کهف از دیدگاه قرآن پژوهان با تاکید ویژه بر مفاهیم ولایت و تقیه به عنوان دو اصل مهم در فهم عمیق این داستان پرداخته شده است و در نهایت، تاثیرات این دو مفهوم بر تفسیر داستان اصحاب کهف و پایداری آنان در ایمان تحلیل می گردد. روش پژوهش کتابخانه¬ای و مبتنی بر مطالعه، تحقیق، گردآوری روایات، تجزیه و تحلیل آن¬ها است. یافته¬های تحقیق نشان از این دارد که امر ولایت ، تقیه و پایداری در ایمان به عنوان مولفه‌های پنهان و مهم در این داستان در آیات مختلف وجود دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد تحلیل این مسائل و ارائه نتایج دقیق و جامع، به فهم عمیق‌تر این داستان و مفاهیم مرتبط با آن کمک خواهد کرد.روش پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد.یافته¬های این تحقیق نشان از این موضوع دارد که امر ولایت و ا تقیه و پایداری در ایمان به عنوان مولفه‌های پنهان و مهم در این داستان در آیات مختلف وجود دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد تحلیل این مسائل و ارائه نتایج دقیق و جامع، به فهم عمیق‌تر این داستان و مفاهیم مرتبط با آن کمک خواهد کرد.روش پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد. واژگان کلیدی: اصحاب کهف، ولایت، تقیه، تفسیر المیزان، مجمع البیان
قرآن مجید.
1. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارالصادر،1414ق، بیروت.
2. اکبری, ندا؛ مرتضوی, اکرم، شاخصه‌های شناخت روایات تقیه سیاسی. علوم قرآن و حدیث, 51(2), 9-26، 1398.
3. امامی، صابر، تولّد دوباره در قصّه‌های «اصحاب کهف»،«یونس» و «دیدار خضر و موسی» در کشف الأسرار، با تکیه بر مکتب ادبی سمبولیسم. پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت, 11(1), 1-19، 1401.
4. انصاری, غلام‌مرتضی، تقیه در نگاه اسلام (تقیه در تاریخ و اقسام آن). مطالعات تطبیقی کلام, 13(8), 122-177، 1397.
5. بیضاوی،عبدالله بن عمر،انوار التنزيل واسرار التاويل) تفسیر البیضاوی) ، دارالفکر، بیتا، لبنان-بیروت.
6. تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون، بینا، 1967م، کلکته.
7. جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن، مرکز نشر اسراء، 1389، قم.
8. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، محقق عطار، احمد عبدالغفور، درالعلم للملایین، 1407ق، بیروت.
9. حاج‌بابایی,محمد رضا؛ نیکخواه‌منفرد.، محمد ، تحلیل ساختار روایت اصحاب کهف در قرآن کریم. پژوهشنامه معارف قرآنی, 19(5), 115-146، 1393.
10. حقی بروسوی ، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، درالفکر، بی تا، لبنان-بیروت.
11. حیدری، محمدصادق؛ شریفی، محمد؛ حلیمی جلودار، حبیب الله، اصحاب کهف؛ روایتی مسیحی یا قصه ای قرآنی؟... دو فصلنامه کتاب قیم، 1402.
12. دینوری، ابوحنیفه احمدبن داوود، اخبار طوال،ترجمه محمود مهدوی دامغانی، نی، 1364، تهران.
13. راغب اصفهانی،حسین بن محمد، المفردات، مصحح صفوان عدنان داوودی، درالشامیه، 1412ق، بیروت-لبنان.
14. رضایی اصفهانی، محمد علی، تفسیر قرآن مهر، انتشارات پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن.1387، قم.
15. زبیدی، سید مرتضی، تاج العروس، بی نا، 1409ق،کویت.
16. شریعتی، روح الله ، تقیّه در فقه سیاسی و سیاست خارجی، سیاست متعالیه، 11(3), 173-190، 1402.
17. طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، انتشارات روح الامین، 1388، قم.
18. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، مقدمه محمد واعظ زاده خراسانی، مترجم: حبیب روحانی؛ علی عبدالحمید؛ اکبر غفوری؛ احمد امیری شادمهری، آستان قدس رضوی-بنیاد پژوهش ها، 1377، مشهد.
19. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، داراحیا التراث العربی، 1379، بیروت.
20. طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الطبری، دار المعرفه ، 1412ق،چاپ دوم، بیروت.
21. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مرتضوی، 1375، تهران.
22. عتیق نیشابوری، ابوبکر، تفسیر سورآبادی،مصحح علی اکبر سعیدی سیرجانی، نشر نو، 1380، تهران.
23. عظیمی ده علی، محمد ، معناشناسی تقیه در قرآن. فصلنامه مطالعات قرآنی, 6(23), 61-79، 1394.
24. عياشى، محمد، التفسير، به كوشش هاشم رسولى محلاتى، مکتبه العلمیه الاسلامیه،1380ق، تهران.
25. فًراهیدي، خلیل بن احمد، کتاب العين، الطبع الثانی ، نشًر هجًرت، 1409ق، قم.
26. فیروزآبادی، مجدالدین أبو طاهر محمد بن يعقوب، بصائر ذوي التمييز في لطائف الكتاب العزيز، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية/ لجنة إحياء التراث الاسلامي،1996م، القاهره.
27. قرائتی، محسن، تفسیر نور، انتشارات درس‌هایی از قرآن،1395، قم.
28. قرشی بنایی، اكبر، تفسیر احسن الحديث، بنیاد بعثت،1374، تهران.
29. قطب الدین راوندي، سعيدبن هبه الله، الخرائج و الجرائح، موسسه امام مهدی،1409ق، قم.
30. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دارالکتب، 1404ق، قم.
31. کلینی، محمدبن یعقوب، اصول الکافی، دارالتعارف للمطبوعات، 1411ق، بیروت.
32. لطفی افین، زهرا ،بررسی تطبیقی مستند قرآنی «تقیه» از منظر آلوسی و علامه طباطبایی. مطالعات تفسیری آلاءالرحمن, 1(3), 27-54، 1402.
33. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، (1103ق)، بحارالانوار، الطبعه الاولی، بیروت: دارالحیاه التراث العربی.
34. مسبوق،سید مهدی؛ فتحی مظفری، رسول؛ علیزاده, گلاویژ، تاثیر داستان های قرآن بر سلامت روان (مطالعۀ موردی داستان های سورۀ کهف). تحقیقات علوم قرآن و حدیث, 13(2), 185-208، 1395.
35. مکارم شیرازی، ناصر.(1396). تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1396، قم.
36. -----------------، «معاد و جهان پس از مرگ»، سرور، 1376، قم.
37. مهدوی‌کنی، صدیقه؛ میری، فهمیه، هنر و تربیت در شخصیت پردازی قصص سوره کهف، مطالعات قرآنی, 14, 67-97، 1392.
38. مجدوب، احمد علی، اصحاب کهف در تورات ، انجیل و قرآن، مترجم سید محمد صادق عارف، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1380، مشهد.
39. میبدي، رشیدالدین ابوالفضل، کشف الأسرار و عدة الأبرار، انتشارات امیرکبیر، 1371، تهران.
40. واحد، اسدالله؛ پوردرگاهی، ابراهیم، تطبیق اولیااله با اصحاب کهف در متون عرفانی فارسی، زبان و ادب فارسی، شماره 220، 1389.
41. Gibbon, Edward: “The History of the Decline and Fall of the Roman Empire”, 6 volumes, Strahan & Cadell, Londo. (1776-1789).
42. Nicholas .Sims-Williams. “The Christian Sogdian Manuscript”, C2, BTT 12, Berlin. Idem 1988: ``Syro-Sogdica III: Syriac Elemnts in Sogdian’’, Acta Iranica, 28 (green leaf), pp 145-156.1985.
