تبیین مورفولوژی شهری بر تاب‌آوری جامعه در مدیریت پایداری توسعۀ شهری (گسترۀ واکاوی: بافت شهری تاریخی کرمان)
الموضوعات :
محمد دبدبه
1
,
یاشار قراچمنی‌اصل
2
,
امیرحسین فرحی‌نیا
3
1 - دانش‌آموختۀ دکتری، گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - دانش‌آموختۀ دکتری معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - استادیار گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه ملی مهارت، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: توسعۀ شهری, مورفولوژی شهری, الگوی پایدار, تاب‌آوری جامعه, بافت شهری تاریخی کرمان,
ملخص المقالة :
گسترش فیزیکی شهر، به‌ویژه در شهرهایی که ویژگی‌های طبیعی متمایزی دارند، بدون سامان‌دهی سازگار بر ساختارهای طبیعی، تاریخی و الگوهای رشد مورفولوژی شهری می‌تواند به شکست فرایندهای توسعۀ شهری منجر شود. شهر کرمان به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی ایران با هویت فرهنگی بی‌همتا، در برابر خسارات ناشی از توسعۀ صنعتی و مدرن مصون نمانده است. آسیب‌پذیری‌های فیزیکی و اجتماعی به‌مثابۀ توسعۀ شهری با نگاه سرمایه‌ای و ارزشی به زمین، گسترش سبک زندگی جدید با ارزش‌های خاص خود، نادیده‌گرفتن ساختار طبیعی و بافت تاریخی به‌عنوان یک الگوی پایدار، طراحی شهری بر پایۀ خودرو محور و همچنین پدیدۀ مهاجرت و رشد پراکندۀ رسمی و غیررسمی، شهر کرمان را به‌سوی چالش‌های گسترده سوق داده است. به‌طور خاص پژوهش حاضر، به بررسی و ارزیابی تاب‌آوری جامعه به روش تحقیق کمی و واکاوی عوامل مورفولوژی شهری مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری در شهرهای تاریخی از دیدگاه ساکنان پرداخته است. پرسش اصلی تحقیق بر آن است که چگونه می‌توان عوامل مورفولوژی شهری را با هدف افزایش تاب‌آوری جامعه در بافت شهری تاریخی کرمان طبقه‌بندی کرد؟ سنجش فرضیه‌های تحقیق، اطلاعات میدانی از راهبرد پیمایشی تبیین و پراکُنش در ۳۸8 پرسش‌نامه تدوین شده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون واکاوی عاملی اکتشافی (EFA)، برای گروه‌بندی عوامل استفاده شد. یافته‌ها حاکی از آن است که رتبه‌بندی طرح‌ریزی گزینه‌های مورفولوژی شهری در بافت تاریخی کرمان در سه دسته قابل تقسیم است: «عوامل ثابت در وضعیت کنونی»، «عوامل چالش‌زا»، و «عوامل بی‌تفاوت». عوامل چالش‌زا؛ محورهای فضاهای درمانی (ضریب بار ۹۳۲/0)، اندازه‌گیری دسترسی سواره (ضریب بار ۹۲۶/0)، پیاده (ضریب بار ۶۶۴/0)، تراکم کاربری‌های پرجمعیت (ضریب بار ۹۰۵/0)، کیفیت ساختمان‌ها (ضریب بار ۸۶۶/0)، ساختمان‌های متروکه و ویران (ضریب بار ۷۸۱/0)، و محورهای فضاهای عمومی (ضریب بار ۷۲۹/0) است. این تحقیق نشان داد برنامه‌ریزی، مدیریت اصولی و توجه به الگوهای پایدار بافت تاریخی و طبیعی شهر، کلید کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری شهری در جهت توسعۀ شهری مؤثر خواهد بود.
[1] Zeng, X., Yu, Y., Yang, S., Lv, Y., Sarker, M.N.I., 2022, Urban resilience for urban sustainability: Concepts, dimensions, and perspectives, Sustainability, 14, 2481.
[2] Buzási, A., Csizovszky, A., 2022, Urban sustainability and resilience: What the literature tells us about "lock-ins"?, Ambio, 52, 616.
[3] Rausell‑Köster, P., Ghirardi, S., Sanjuán, J., Molinari, F., Abril, B., 2022, Cultural experiences in the framework of “cultural cities”: Measuring the socioeconomic impact of culture in urban performance, City, Territory & Architecture, 9, 40.
[4] Meimandi Parizi, S, Taleai, M., Sharifi, A., 2024, A spatial evaluation framework of urban physical resilience considering different phases of disaster risk management, Natural Hazards, 120, 13041.
[5] Datola, G., 2023, Implementing urban resilience in urban planning: A comprehensive framework for urban resilience evaluation, Sustainable Cities and Society, 98,104821.
[6] Krellenberg, K., Welz, J., Link, F., Barth, K., 2017, Urban vulnerability and the contribution of socio-environmental fragmentation: Theoretical and methodological pathways, Progress in Human Geography, 41, 408.
[7] Gauthiez, B., 2004, The history of urban morphology, Urban Morphology, 8, 71.
[8] Lawal, O., Arokoyu, S.B., 2015, Modelling social vulnerability in sub-Saharan West Africa using a geographical information system, Jàmbá: Journal of Disaster Risk Studies, 7, 155.
[9] Dabdabeh, M., 2021, Design based on human perception and behavior, 1st Edition, Tahangostar, pp. 11-55. (in Persian)
[10] Danesh Pajouh, H., Sadeghifam, O.N., 2020, Explanation of morphological approach to urban form in resilience thinking, International Journal of Urban Management and Energy Sustainability, 1(4), 91.
[11] Zarandian, N., Farzin, M.R., Shalbafian, A.A., 2022, Public-private partnership framework for historic buildings: A case study, Quarterly Journal of Strategic Studies of Public Policy, 11(41), 160. (in Persian)
[12] Malek Abbasi, S., Moradi Masihi, V., Behzadfar, M., Modiri, A., 2022, Explaining the spatial structure of urban neighborhoods; case study: Kerman city, Armanshahr Architecture & Urban Development, 15(39), 201. (in Persian)
[13] Anjomshoa, E., Ahmadian, R., Moradi Massihi, V., 2023, Explaining the pattern of tactical urban planning intervention in spaces related to the historical texture of Iranian cities (case study: pamanar neighborhood, urban historical texture of Kerman city), Islamic Art, 20(49), 54. (in Persian)
[14] Whitehand, J.W.R., Samuels, I., Conzen, M.P., 2009, Conzen, M.R.G. 1960: Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. Institute of British Geographers Publication 27. London: George Philip, Progress in Human Geography, 33(6), 859.
[15] Norberg-Schulz, C., 1979, Kahn, Heidegger and the language of architecture, Oppositions, 18, 29.
[16] Esmaeilpour Zanjani, N., Ziari, Y.A., Zarabadi, Z.S., Sabbaghi, H.R., 2021, Comparative study of energy role in urban morphology with an emphasis on the formation of spatial structure (case studies: Tehran and Berlin), International Journal of Urban Management and Energy Sustainability, 2(3), 45.
[17] Scheer, B.C., Stanilov, K., 2004, Suburban form: An international perspective, 1st Edition, Routledge, pp. 53-98.
[18] Alberti, M., 2005, The effects of urban patterns on ecosystem function, International Regional Science Review, 28,168.
[19] de Oliveira, V.M.A., 2016, Urban morphology: An introduction to the study of the physical form of cities, 1st Edition, Springer, pp. 5-15.
[20] Gauthier, P., Gilliland, J., 2006, Mapping urban morphology: a classification scheme for interpreting contributions to the study of urban form, Urban Morphology, 10, 41.
[21] Ilugbusi, B.S., Adisa, O., Obi, O.C., Awonuga, K.F., Adelekan, O.A., Asuzu, O.F., Ndubuisi, N.L., 2024, Urban resilience to climate change: a review of adaptation strategies and infrastructure innovations, Ecofeminism and Climate Change, 5, 18.
[22] Heydari, A., Hataminejad, H., Zanganeh Sharaki, S., Pourahmad, A., Hosseini, A., 2024, Foresight and identification of regeneration scenarios of inefficient urban Textures (case study: Historical texture of Kerman city), Urban Structure & Function Studies, 11(39), 29.
[23] Saraeei, M.H., Ghasemi, M., Rostamzadeh, M., 2023, Strategic assessment of reconstructing historical textures: A case study of district 2 of Kerman historical texture, The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 11, 67.
[24] Baghaee, M., Ziyari, Y., Zarabadi, Z.S.S., Majedi, H., 2021, Evaluation and explanation of sustainable urban design model in approach to density at the urban fabric (case study: Tehran City), Quarterly of Geography & Regional Planning, 11(44), 261. (in Persian)
[25] Mahmoudzadeh, H., Derakhshany, K., Momeni, S., 2020, Modeling the effects of marginalization on the changes in Urmia city and predicting physical urban expansion using satellite images by 2032, Human Geography Research Quarterly, 51, 871. (in Persian)
[26] Dadashpoor, H., Alidadi, M., 2018, Morphological analysis of population distribution in Tehran metropolitan region (TMR), Human Geography Research Quarterly, 50, 109. (in Persian)
[27] Hosseini, A., Pourahmad, A., Ziari, K.O., 2019, Analysis of urban spatial structure based on the spatial distribution of population in Tehran, a polycentric city morphological approach, Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 8(30), 19. (in Persian)
[28] Jamali, S., 2015, Evaluating the place of typomorphological approaches in urban development plans in Iran, case of Tabriz metropolis, Arid Regions Geographic Studies, 6(19), 85. (in Persian)
[29] Oxford Dictionary of English, 2010, 3rd Edition, Oxford University Press, pp. 66-99.
[30] Dovey, K., Ristic, M., 2017, Mapping urban assemblages: The production of spatial knowledge, Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 10, 15.
[31] Pour-Mohammadi, M.R., Sadr-Mosavi, M.S., Jamali, S., 2011, A review on urban morphology schools, Arid Regions Geographic Studies, 2(5), 1. (in Persian)
[32] Dabdabeh, M., 2022, Handwritten notes from Dabdabeh's architectural works collection: (Analyzing the relationship between urban morphology and social resilience: A study of the historical fabric of Kerman), 1st Edition, Dabdabeh architect, pp. 105-150. (in Persian)
[33] Kelman, I., Gaillard, J.C., Lewis, J., Mercer, J., 2016, Learning from the history of disaster vulnerability and resilience research and practice for climate change, Natural Hazards, 82, 129.
[34] Tate, E., Asif Rahman, M., Emrich, C., Sampson, C.C., Flood exposure and social vulnerability in the United States, Natural Hazards, 106, 435.
[35] Bhanjee, S., Zhang, S., 2021, Do urban planning and sprawl affect social vulnerability? An assessment of dar es salaam, Development Southern Africa, 38, 189.
[36] Cutter, S.L., Boruff, B.J., Shirley, W.L., 2003, Social vulnerability to environmental hazards, Social Science Quarterly, 84, 242.
[37] Dabdabeh, M., 2023, Handwritten notes from Dabdabeh's architectural works collection: (Explanation in the context of urban design: sustainable urban development), 2st Edition, Dabdabeh architect, pp. 50. (in Persian)
[38] Burki, T., 2022, Food security and nutrition in the world, The Lancet Diabetes & Endocrinology, 10, 622.
[39] Darkoh, M.B.K., Rwomire, A., 2003, Human impact on environment and sustainable development in Africa, 1st Edition, Routledge, pp. 63-77.
[40] Nazmfar, H., Shirzad, M., Ghanbari, A., 2024, Earthquake risk analysis on the context of informal settlements in Tabriz using WASPAS model and geographic information system (GIS), Journal of Environmental Science Studies, 8, 7526. (in Persian)
[41] Fuchs, S., Karagiorgos, K., Kitikidou, K., Maris, F., Paparrizos, S., Thaler, T., 2017, Flood risk perception and adaptation capacity: A contribution to the socio-hydrology debate, Hydrology and Earth System Sciences, 21, 3183.
[42] Dabdabeh, M., 2024, Handwritten notes from Dabdabeh's architectural works collection: (Historical urban fabric of Kerman & untold aspects of the human environment), 1st Edition, Dabdabeh architect, pp. 212-230. (in Persian)
