نقش پارسیان هند در تحولات داخلی جامعه زرتشتیان ایران در دوره قاجار
الموضوعات : Religions of Ancient Iran
1 - دکتری تاریخ دانشگاه خوارزمی
الکلمات المفتاحية: پارسیان هند, زرتشتیان ایران, دوره قاجار, وضعیت اقتصادی, فرهنگ, تحولات مذهبی,
ملخص المقالة :
پارسیان بهعنوان یک اقلیت اجتماعی مهم و قدرتمند در هند، از اواسط دوره قاجار با اهداء کمکهای مالی و ارسال نماینده باعث بهبود وضعیت معیشتی همکیشان خود در ایران شدند. آنان با دریافت فرمان لغو جزیه، ارسال کمکهای مادی، ساخت مدارس و انجمنهای زرتشتی و کمک به فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی، زرتشتیان را در نیل به جایگاه بالاتر اجتماعی و اقتصادی یاری رساندند. غالب تحقیقات صورتگرفته در اینباره تنها با رویکردی مثبت و ستایشگرانه به بررسی نقش پارسیان در بهبود وضعیت اجتماعی زرتشتیان ایران پرداختهاند و گاه اسناد و دادههای تاریخی چندان مورد توجه محققان و پژوهشگران فعال در این حوزه قرار نگرفته است. از اینرو پژوهش حاضر با بررسی اسناد و منابع موجود و با تکیهبر روش توصیفی _ تحلیلی بهدنبال پاسخگویی به این سؤال است که فعالیتهای پارسیان هند چه تأثیرات سازنده یا مخربی بر حیات اقتصادی، فرهنگی و مذهبی زرتشتیان ایران داشته است. یافتههای این پژوهش حکایت از آن دارد که با وجود تأثیرگذاری پارسیان هند در غالب فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان ایران، گاه دخالتهای آنان در مسائل داخلی و مذهبی این جامعه باعث بروز شکاف گسترده در میان زرتشتیان ساکن در ایران شده است.
- آبادیان، حسین، «ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران»، فصلنامه مطالعات تاریخی، 1383، س 2، ش 2، 139-193.
- آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، شناسه اسناد: 693/250؛6042/293؛ 6062/293؛ 5919/360.
- آرشیو مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران (متما): شناسه اسناد: 17089-17090 ن؛ 17084 ن؛ 17082 ن؛ 6/1-1631؛ 47550 ن.
- اشیدری، جهانگیر،1355/2535، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، تهران: انتشارات ماهنامه هوخت.
- افخمی، مهناز، 1986، «مصاحبه با رستم صرفه»، تاریخ شفاهی ایران، جلد 4، کالیفرنیا: بنیاد مطالعات ایران.
- آلمانی، هانری رنه د، 1335، از خراسان تا بختیاری، جلد 3، ترجمه فرهوشی (مترجم همایون)، تهران: امیرکبیر.
- اورسل، ارنست، 1382، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه علیاصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، «سازگاری و سازواری زرتشتیان با مردم کرمان»، یادواره بزرگداشت سههزار سال فرهنگ زرتشتی. 1383، تهران: انجمن زرتشتیان تهران.
- براون، ادوارد، 1329، انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، تهران، کانون معرفت.
- بنجامین، س. ج. و، 1369، سفرنامه بنجامین، ترجمه محمد حسین کرد بچه، تهران: انتشارات جاویدان.
- بویس، مری، «مانکجی لیمجی هاتریا در ایران»، چیستا، 1364، س 3، ش 26، 424-432.
- پورداود، ابراهیم، 1925/1295 یزدگردی، ایرانشاه، بمبئی: انتشارات انجمن زرتشتیان بمبئی.
- پوررستمی، فرامرز، 1387، انجمن زرتشتیان ایران، یک سده تلاش و خدمت، تهران: انتشارات فروهر.
- پولاک، یاکوب ادوارد، 1368، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
- پیشدادی، جمشید، 1374/1995 م، خاطرات 365 روز یا پارهای از سنتهای زرتشتیان در سده گذشته، کالیفرنیا: شرکت چاپ نامحدود.
- جکسن، ابراهیم و. ویلیامز، 1387، سفرنامه جکسن: ایران در گذشته و حال، چاپ 5، ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره ای، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- خاضع، اردشیر، 1363، خاطرات اردشیر خاضع، جلد 2، تصحیح رشید شهمردان، بمبئی، کتابفروشی خاضع.
- دستمالچی، اصغر، 1383، تاریخ روابط ایران و هند، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- دو سفرنامه از جنوب ایران،1377، به تصحیح و اهتمام سید علی آلداود، چاپ 2، تهران: امیر کبیر، 1377.
- دیولافوا، ژان، 1376، سفرنامه خاطرات کاوشهای باستان شناسی شوش 1884-1886، ترجمه ایرج فرهوشی، چاپ 4، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رایس، کلارا، 1383، سفرنامه کلارا کولیور رایس: زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، تهران: نشر کتابدار، 1383.
- رجایی، عبدالمهدی، 1383، تاریخ اجتماعی ایران در عصر ظل السلطان (از نگاه روزنامه فرهنگ اصفهان)، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
- رسولی، مرتضی، «زرتشتیان معاصر (گفتگو با بوذرجمهر مهر)»، تاریخ معاصر ایران، 1382، س 7، ش 28، 123-161.
- رضی، هاشم، 1394، تاریخ زرتشتیان ایران (اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان در دوران قاجاریه)، تهران: انتشارات بهجت.
- رنجی شری، آرین، 1377، به دام افتاده (بزرگترین رویارویی جاسوسی شرق و غرب در تهران)، ترجمه محسن اشرفی، تهران: نشر نی.
- روزنامه پرورش، 9 رمضان 1318/ 31 سپتامبر 1900، س 1، ش 28.
- روزنامه حبلالمتین، 21 ذیالقعده 1324 ق/ 6 ژانویه 1907 م، س 14، ش 21.
- روزنامه حبلالمتین، 25 صفر 1315/ 26 جولای 1889 م، س 4، ش 23.
- روششوار، ژولین دو، 1378، خاطرات سفر در ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران: نشر نی.
- رئیس، میرزا مهربان، «شرح حال ماستر خدابخش»، فروهر، 1359، س 15، ش 11 و 12. 470-471.
- زارع، اردشیر، بیتا، خاطرات اردشیر زارع، جلد 2، تهران: نسخه تایپی موجود در آرشیو کتابخانه یگانگی.
- سفیدوش، سیاوش، بیتا، یار دیرین، بیجا: مؤسسه ملی مطبوعات امری.
- سفیدوش، عنایت خدا، 1999 م، تنی چند از پیشگامان پارسینژاد، اونتاریو: مؤسسه معارف بهایی.
- شهریاری، پرویز، «پارسینامه»، فروهر،1354، س 10، ش 5، 16-22.
- شهمردان، رشید، 1360، تاریخ زرتشتیان پس از ساسانیان، تهران: چاپخانه راستی.
- شهمردان، رشید، 1363، تاریخ زرتشتیان، فرزانگان زرتشتی، تهران: نشر فروهر.
- شورش هندوستان (1857 م./1274 ه. ق.)، 1372، ترجمه آوانس ماسئیان، بهکوشش صفاءالدین تبرائیان، تهران: انتشارات نیلوفر.
- صبوریفر، فرهاد، 1395، تاریخ روابط پارسیان هند و زرتشتیان ایران، تهران: انتشارات فروهر.
- فاضلمازندرانی، اسدالله، 1354/132 بدیع، تاریخ ظهور الحق، جلد 8، بیجا: مؤسسه ملی مطبوعات امری،.
- فقیه حقانی، موسی، «به دام افتاده و پنهانکاری جاسوسانه»، تاریخ معاصر ایران، 1377، س 2، ش 5، 261-268.
- فوروکاوا، فوبویوشی، 1384، سفرنامه فوروکاوا، ترجمه هاشم رجبزاده و کینجی ئهاورا، تهران: انجمن مفاخر فرهنگی.
- «کتاب زرتشت باستانی و فلسفه او - حیات اجتماعی پارسیان هندوستان»، فروهر، 1353، س 9، ش 3، خرداد 1353، 15.
- کرزن، جرج، 1373، ایران و قضیه ایران، جلد 2، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، چاپ 4، تهران: علمی فرهنگی.
- کشاورزی، کیخسرو، «بنیاد اجتماعی اقلیت کنونی زرتشتیان ایران»، چیستا، 1373، ش 108 و 109، 696-701.
- کمرهای، سیدمحمد، 1382، روزنامه خاطرات، جلد 2، به کوشش محمدجواد مرادینیا، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
- گوبینو، ژوزف آرتور، 1383، سه سال در آسیا: سفرنامه کنت دوگوبینو، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر قطره.
- ماساهارو، یوشیدا، 1374، سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه دکتر هاشم رجبزاده، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
- مشروح مذاکرات مجلس، 1325، دوره اوّل، جلسه 104، چهارم جمادیالاول.
- نمیرانیان، کتایون، 1386، زرتشتیان ایران پس از اسلام تا امروز، تهران: مرکز کرمانشناسی.
- نیکنام، کورش، 1381، «ایرانشناسی- زرتشتیان ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، س 4، ش 13، 147-181.
- خانیکف، نیکولای ولادیمیروویچ، 1375، سفرنامه خانیکف، ترجمه اقدس یغمایی و ابوالقاسم بیگناه، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
- هواواله، صبر، 1344، روابط پارسیان هند با ایران، پایاننامه مقطع دکتری زبان و ادبیات فارسی، استاد راهنما دکتر محمد مقدم، دانشگاه تهران.
- ویشارد، جان، 1363، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: انتشارات نوین.
- Hormoazdyar, Dastur Kayoji, 1987, Outlines Parsi History. Bombay: The K.R. Cama Oriental Institute.
- Karaka, Dosabahai Framji, 1884, History of the Parsis, Vol.1, London: Macmillian and Co.
