نگاهی سبک شناسانه به شعر درباری عهد صفوی

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

ابراهیم سراوانی ¹ (وزارت آموزش و پرورش)
بهروز رومیانی ² (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.)
مصطفی سالاری ³ (گروه علوم سیاسی- دانشکده حقوق و علوم سیاسی- دانشگاه ازاد اسلامی واحد زاهدان)

تاريخ الإرسال : 12 الثلاثاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 27 السبت , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 30 الثلاثاء , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: سبک شناسی, عهد صفویه, شعر درباری, سبک هندی, مکتب وقوع.,

ملخص المقالة :

شعر درباری عهد صفویه که عمدتاً به اصرار دربار صفویه به مدح، مرثیه و بیان روایات مذهبی، مشخصاً با صبغه شیعی اختصاص یافته بود، ازنظر زبانی، آغازگر ساده نویسی و نزدیک شدن به زبان محاوره است؛ با این حال کاربرد واژه های رمزدار که مبیّن نگرش افراط گرایِ شیعی است، از مشخصه های برجسته زبانی این دوره است که متن را از ساده نویسی صرف به متنی تأویل گرا و رمزی نیز تبدیل می کند. از دیدگاه ادبی بی توجهی به آرایه های ادبی و عاری بودن شعر از هنرنمایی های ادیبانه که در سبک هندی به‌وفور مشاهده می شود؛ از مشخصه های ویژه شعر این دوره است. رویه ای که با توجه به تاریخچه شعر ایدئولوژیک دور از انتظار نبوده است. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه ای به بررسی شعر درباری عهد صفوی از منظر سبک شناسی می پردازد و مباحث را در سه بخش کلی، خصوصیات زبانی، ادبی و فکری بررسی کرده و با سبک هم عصر خود، یعنی سبک هندی مقایسه می کند تا تفاوت های چشمگیر این دو سبک را جهت اثبات تمایزهای سبک درباری صفوی مشخص نماید.

المصادر:

• اسکندر منشی، اسکندر بیگ ترکمان، (1378)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به اهتمام ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
• باذل مشهدی، میرزا محمد رفیع، (1336)، حمله حیدری، قم: چاپخانۀ قم.
• جعفریان، رسول، (1379)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
• دریاگشت، محمد رسول، (1371)، صائب و سبک هندی، تهران: نشر قطره.
• رادفر، ابوالقاسم، (1381)، مناقب علوی در آیینه شعر فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• آرتیمیانی، رضی الدین، (1346)، دیوان، به کوشش محمدعلی امامی، تهران: خیام.
• شجیعی، پوران، (1340)، سبک شعر فارسی در ادوار مختلف، شیراز: دانشگاه شیراز.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
• ..................................... (1376)، شاعر آینه‌ها، بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران: نشر آگه.
• ..................................... (1375)، شاعری در هجوم منتقدان، تهران: آگه.
• ..................................... (1358)، موسیقی شعر، تهران: توس.
• شمیسا، سیروس، (1380)، کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
• صائب تبریزی، (1370)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• صفا، ذبیح‌الله، (1364)، تاریخ ادبیات، جلد چهارم و پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
• طغرای مشهدی، (1369)، دیوان، ارغوان راز شفق، به انتخاب محمد قهرمان، تهران: امیرکبیر.
• فرشیدورد، خسرو، (1363)، درباره ادبیات و نقد ادبی، جلد دوم، تهران: امیرکبیر
• فتوحی، محمود، (1379)، نقد خیال، تهران: سخن.
• ...................... (1391)، سبکشناسی، نظریه ها، رویکردها و روش ها، تهران: سخن.
• کلیم کاشانی، ابوطالب، (1367)، دیوان، تصحیح بیژن ترقی، با مقدمه پرتو بیضایی، تهران: خیام.
• مزاوی، میشل، (1368)، پیدایش دولت صفوی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ دوم، تهران: گستره.
• محتشم کاشانی، علی بن احمد، (1379)، دیوان، تصحیح و مقدمه اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
• مصطفوی، اسدالله، (1351)، مناجات عاشقان امام علی (ع) و عارفان، تهران: امیرکبیر
• همدانی، میرزا ابوالحسن، (1338)، مناجات‌نامه خمسه عشر طوطی یا کلید دوستی با خدا، به کوشش س. علی پناه، تهران.
• نوابی، عبدالحسین، (1381)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفویه، عباسقلی غفاری فرد، تهران: سمت.
• وحشی، بافقی، (1389)، دیوان، تهران: شهرزاد.
• هلالی جغتایی (بی‌تا). دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.
• همایی، جلال‌الدین، (1383)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما.