تحلیلی بر رابطه ی پراکنش توزیع خدمات اساسی و شاخص های جمعیتی با تأکید بر نظریه عدالت فضایی (مورد: شهرستان های استان خراسان رضوی)

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

لیدا علیزاده ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران)
حمید شایان ² (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران)

تاريخ الإرسال : 18 السبت , صفر, 1440 تاريخ التأكيد : 19 الجمعة , صفر, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1441

الکلمات المفتاحية: عدالت فضایی, استان خراسان رضوی, پراکنش جمعیت, توزیع خدمات, نابرابری منطقه ای,

ملخص المقالة :

ا
    امروزه یکی از موضوعات مهم در برنامه­ریزی منطقه­ای، مسئله توسعه متعادل و متناسب خدمات اساسی متناسب با پراکنش جمعیت آن منطقه می­باشد. چرا که ﻋﺪم ﺗﻮزﻳﻊ خدمات مذبور ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد بحران های جمعیتی، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻴﭽﻴﺪة ﻓﻀﺎﻳﻲ در راستای ﺗﻮزﻳـﻊ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺘﻮازن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. هدف از این پژوهش، سنجش سطح خدمات زیر ساختی شهری- روستایی و رابطه آن با پراکنش جمعیتی در استان خراسان رضوی می باشد. این پژوهش دارای ماهیتی توصیفی- تحلیلی بوده که جهت گردآوری داده­ها از مطالعات اسنادی و میدانی و برای تحلیل داده­های خام و پهنه­بندی شهرستان­های استان خراسان رضوی از مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره و نرم­افزار GIS استفاده شد. در این رابطه، یافته­های حاصل از مدل ویکور و مدل سلسله مراتب فازی در سطح شهرستان­های استان بیانگر عدم توزیع متعادل خدمات می­باشد. شهرستان مشهد در بالاترین سطح از برخورداری و شهرستان­های سبزوار و نیشابور در حد متوسط و شهرستان­های خلیل­آباد و جوین در سطح نامطلوب قرارگرفته­اند. با توجه به اینکه شهر مشهد اولین شهر زیارتی ایران بوده به عنوان بزرگ­ترین کانون جذب جمعیتی در این استان می­باشد در وهله اول به نظر می­رسد این خدمات در سطح استانی در مقایسه با سایر مراکز جمعیتی متعادل نباشد و لذا این تحقیق دنبال این می­باشد که چه راهکارهایی با توجه به شرایط محلی و منطقه ای که عملی و قابل اجرا باشد می توان ارائه داد که این مراکز جمعیتی به سمت نقطه تعادلی  کشیده شود. در ادامه، جهت بررسی ارتباط بین شاخص های جمعیتی با وضعیت برخورداری شهرستان ها به لحاظ خدمات شهری از آزمون پیرسون استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد؛ بین تراکم جمعیت و نرخ رشد جمعیت با تمرکز خدمات، به ترتیب با ضریب (0.721)و (0.076) رابطه مستقیمی وجود دارد، از سوی دیگر، فاصله از مرکز استان با سطح برخورداری از خدمات اساسی با ضریب (0.113) رابطه چندان معنی­داری ندارد.

المصادر:

1. 1.      Ahadnejad, M. Zolfi,. A. and M. Nourozi, (2013): The Evaluation of Population and Utilities Distribution in Urban Regions with Sustainable Development and Social Justice Approaches Using VIKOR AND TOPSIS Models(A case Study Zanjan City), Quarterly Journal of Human Geography,5(2), pp. 169-183.


2. 2.      Ahangari, A-M, and M. Saadatmehr, (2008): The Relationship between Risk and Private Investment in Iran, Journal of Humanities and Social Sciences, 8(3), PP.1-16.


3. Amer, S. (2007). Towards spatial justice in urban health    services planning: a spatial-analytic GIS-based approach using Dar es Salaam, Tanzania as a case study (Vol. 140). Utrecht University.


4. 4.      Anabestani, A-A and M. Javanshiri, (2015): Spatial analysis comparative advantage of major groups of the rural population's job, Quarterly Journal of Space Economy & Rural Development, 4(4), PP. 23-50.


5. 5.      Badri, SA. Akbarian Ronizi, SAR and H. Javaheri, (2006): Determining the Developmental Levels of Rural Areas of Kamyaran County, Geographical Research Quarterly,21(3), PP. 130-116


6. Chang, H. S., & Liao, C. H. (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks. Cities, 28(5), 361-371.


7. 7.      Esmaeilzadeh, H.  Karbasi, P.  Roy Del, J.  Afzali, M. and Z. Afzali, (2016): Spatial analysis of population & urban services distribution according to social justice using synthetic method(case study: Bonab city), Geographical Urban Planning Research, 4(2), PP. 260 – 241.


8. Gan, L., Li, D., & Song, S. (2006). Is the Zipf law spurious in explaining city-size distributions. Economics Letters, 92(2), 256-262.


9. Hangaragi, S, S. (2008), The Dimension of Inter-Taluka Disparities in the Levels of Development of Old Bijapur District of Karnataka State, Indian Journal of Regional Science, 40, 38-59


10. Henderson, V. (2002). Urbanization in developing countries. The World Bank Research Observer, 17(1), 89-112.


11. 11.  Kalantari , Kh. Asadi, A and Sh. Choubchian, (2009): Compiling and Validation of Sustainable Rural Areas Development Indicators, Journal Urban - Regional Studies and Research, 1(2), PP. 69-86.


12. Kim ،Sukko. (2008), Spatial Inequality and Economic Development : Theories ،Facts ،and Policies. Washington ،DC: The International Bank for Reconstruction and Development , The World Bank.


13. Liao, C. (2009), Explore the Spatial Equity of Urban Public Facility Allocation Base on Sustainable development.


14. 14.  Mahdavi, D. and A. Amiri, (2016): Evaluation and Grading of Villages in Kiar City Based on the Rate of Service and Infrastructure Indicators; Journal of Geography (Regional Planning); 6(4), PP. 109-131.


15. 15.  Maleki, S. and R. Ahmadi, (2013): The Investigation of Sustainability in the Distribution of Spatial Development in Cities of Khuzestan Province, Journal of Socio-Cultural Development Studies, 2(1), PP. 129-157.


16. Martinez, J, (2009). The use of GIS and Indicators to Monitor Intra-Urban Inequalities: A Case Study in Rosario, Argentina, Habitat International, Vol. 33, No. 1, Pp. 387- 396


17. 17.  Molai Hashtjin, N, (2003): Optimal Model for Rural Development Planning in Iran (Case Study: Southern Ardabil Province), Journal of Geographical Research, 70(122), PP. 47-73.


18. 18.  Mosalinejad, A, (2005): Government and Economic Development in Iran, Ghooms Publications, First Edition, Tehran.


19. 19.  Movahed, A. Tavallaei, S. Kamanroudi, M. and N. Tabei, (2014): Analysis of the spatial inequalities in distribution of services in neighborhoods of six region of Tehran, Town And Country Planning, 6(1), PP. 59-82.


20. Nel, E., & Rogerson, C. M. (2009, May). Re-thinking spatial inequalities in South Africa: Lessons from international experience. In Urban Forum (Vol. 20, No. 2, P. 141). Springer Netherlands.


21. 21.  Parizadi , T. Hosseini, F.   and H. Bhboody Moghadam, (2016): Analysis of the Spatial Inequalities in Distribution Utilities in Term of Righteoysness (Case Study: City Marivan, Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 21(6), PP. 91-102.


22. Paul, S, (2012), Analysis of Micro Level Disparities in Urban Facility-utility Services: a Study on Barasal city, West Bengal, India, Journal of Urban and Regional Analysis, vol IV 2


23. 23.  Pourmohamadi , M.R  and N. Zali, (2010): Regional Disparities Analysis and Development Foresight (Case Study: East Azerbaijan Province), Journal of Geography and Planning, Volume:15 Issue:32,, PP. 29-64.


24. Pumain, D. (2004). Scaling laws and urban systems.


25. 25.  Sarvar , H. Lalepour, M. and S. Sarbazgholi, (2016): The Evaluating of Spatial Distribution of Population and Services in Urban Zones of Tabriz, Geography, 14(51), PP. 305-324.


26. Sun, C. C. (2010). A performance evaluation model by integrating fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS methods. Expert systems with applications, 37(12), 7745-7754.


27. 27.  Taleshi, M and M. Amir Fakhrian, (2013): Utilizing Quantitative Patterns for Spatial Analyzing of Population in Spatial Planning of Rural Settlements Case Study: Khorasan Razavi Province, Journal of Rural Research, 3(4), PP.111-134.


28. 28.  Tavakolinia, J. Moslemi ,A. Firozi , E. and S. Bandani, (2016): Analysis of the spatial distribution of population and distribution utilities on the basis Spatial Justice Case Study Ardabil, Geographical Urban Planning Research, 3(3), PP. 285-308,


29. Tsou, K. W., Hung, Y. T., & Chang, Y. L. (2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities. Cities, 22(6), 424-435.


30. Tsou, Ko-Wan, Yu-Ting Hung, Yao-Lin Chang. 2005. An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Journal of Cities, 22(6).


31. Uitermark, J., & Nicholls, W. (2017). Planning for social justice: Strategies, dilemmas, tradeoffs. Planning Theory, 16(1), 32-50.


32. 32.  Varesi, H-R. Rahmati, Gh and I. Bastani Far, (2007): Investigating the Impacts of Urban Services Distribution on Population Spatial Imbalance: A Case Study; Isfahan City Areas; Journal of Geography and Development, 5(9), PP. 91-106.


33. Yaghfoori, H. and Kashefi Doust, D, (2016). Distribution of Urban Facilities and Services by Social Justice Approach, Geography and Territorial Spatial Arrangement, 6(19).


34. Yaghfoori, H. Ghasemi, S. and Ghasemi, Na, (2017). Study of Spatial Justice in the Distribution of Services, with an Emphasis on Urban Management (Case study: the neighborhoods of nineteen district of Tehran), Geographical Research, 32(3), 114-128.


35. 35.  Zayyari, K. Mahdian Bahnemiri, M. and A. Mahdi, (2013): Survey of Spatial justice and measurement of urban public services benefice based on the Population distribution and accessibility in Babolsar city, Scientific Journals Management System, 13(28), PP. 217-241.