بررسی نقش ادراک خطر خشک‌ شدن دریاچه ارومیه در تغییر الگوهای رفتاری روستائیان پیرامونی

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علی مجنونی توتاخانه ¹ (دانشگاه تبریز)
محمد ظاهری ² (هیت علمی دانشگاه تبریز)

تاريخ الإرسال : 09 الأربعاء , شعبان, 1439 تاريخ التأكيد : 13 الأربعاء , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 16 الأحد , شعبان, 1440

الکلمات المفتاحية: دریاچه ارومیه, ریسک خشکسالی, رفتار روستائیان,

ملخص المقالة :

ریسک ادراکی روستائیان در برابر خشک‌سالی را می­توان قضاوت ذهنی آنان در مورد درجه خطرآفرینی خشک‌سالی و تغییر رفتارهای غیر سازنده آنان دانست. خشک شدن دریاچه ارومیه به دلیل اثرات مخربی که بر جوامع روستایی دارد نیازمند شناخت رفتارها و واکنش­های روستائیان است تا بتوان حساسیت آن‌ها را نسبت به خشک‌سالی برانگیخت. هدف این پژوهش بررسی نقش ادراک ریسک خشک‌سالی دریاچه ارومیه در تغییر رفتارهای روستائیان است. برای این منظور تلفیقی از رویکردهای روانشناسی فردی و اجتماعی بکار گرفته شد. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده است. جهت تحلیل داده­های از آزمون رگرسیون چند متغیره و برای بررسی مدل مفهومی و مدل تجربی از روش تحلیل مسیر استفاده شد. از مجموع 83 روستای واقع در فاصله 30 کیلومتری ساحل شرقی دریاچه ارومیه، با روش تصادفی سامانمند 43 روستا به‌عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. روایی پرسشنامه توسط متخصصان تأیید و پایایی پرسشنامه با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ 88/0 الی 90/0 به دست‌ آمد. یافته­های پژوهش نشان داد که میزان ادراک ریسک، بالاتر از میانه (1>87/4>7 با میانه نظری 4) می‌باشد. نتایج حاصل از روش تحلیل مسیر بر روی متغیر وابسته رفتارهای عملی کاهش ریسک نشان داد متغیرهای انتخاب محصول کشاورزی مقاوم به خشک‌سالی، دانش و مهارت، درآمد، سن، طول مدت اقامت، شرکت در برنامه­های آموزشی، نوسازی و بهسازی کانال‌های آبیاری بر رفتارهای عملی کاهش ریسک خشک‌سالی اثر مستقیم دارند. همچنین نتایج تحلیل مسیر بر روی متغیر وابسته قصد انجام رفتارهای کاهش ریسک در آینده نشان داد که متغیرهای کشت محصولات مقاوم به خشک‌سالی، خودکارآمدی، سن، سطح تحصیلات، اعتماد، تجربه قبلی ریسک و مسئولیت‌پذیری دارای اثر مثبت و متغیرهای تعصبات خوش‌بینانه، درآمد و سن متغیر ادراک ریسک اثر‌ منفی داشته‌اند. همچنین در بررسی اثرات غیرمستقیم از طریق متغیر میانه ادراک ریسک، دو متغیر باورها و درآمد از طریق تأثیرگذاری بر روی متغیر کنترل­پذیری بر روی متغیر قصد و نیت کاهش خطر ریسک خشک‌سالی اثرگذار است.

المصادر:

1. خوشفر، غلامرضا؛ صالحی، صادق؛ وصال، زینب و عباس­زاده، محمدرضا (بهار 1394): «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آگاهی‌های زیست‌محیطی روستاییان (مطالعه موردی: دهستان جاغرق شهرستان بینالود)»، فصلنامه پژوهش­های روستایی، سال ششم، شماره 1، تهران 158-137.


2. رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ موسوی، سید محمد؛ پورطاهری، مهدی و فرج زاده اصل، منوچهر (پاییز 1393):  «تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی مطالعة موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان»، فصلنامه پژوهش­های روستایی، سال پنجم، شماره 3، تهران 662-639.


3. مجنونی توتاخانه، علی؛ حیدری ساربان، وکیل؛ مفرح بناب و مجتبی (زمستان 1396): «بررسی اثرات خشکسالی دریاچه ارومیه بر تغییرات تاب آوری سکونت گاه های روستایی»، فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 4، شماره 20، مشهد 89-65.

1. AghaKouchak, A., Norouzi, H., Madani, K., Mirchi, A., Azarderakhsh, M., Nazemi, A., Hasanzadeh, E.., (2015): ARAL SEA SYNDROME DESICCATES LAKE URMIA: CALL FOR ACTION, Journal of Great Lakes Research, 41(1), pp: 307-311.


2. Botterill, L. C., M. J. Hayes., (2012): DROUGHT TRIGGERS AND DECLARATIONS: SCIENCE AND POLICY CONSIDERATIONS FOR DROUGHT RISK MANAGEMENT, Natural hazards, 64(1), pp: 139-151.


3. Bubeck, P., Botzen, W. J., & Aerts, J. C. (2012): A REVIEW OF RISK PERCEPTIONS AND OTHER FACTORS THAT INFLUENCE FLOOD MITIGATION BEHAVIOR, Risk Analysis, 32(9), pp: 1481-1495.


4. Chai, Y., Ta, N., & Ma, J. (2016): THE SOCIO-SPATIAL DIMENSION OF BEHAVIOR ANALYSIS: FRONTIERS AND PROGRESS IN CHINESE BEHAVIORAL GEOGRAPHY, Journal of Geographical Sciences, 26(8), pp: 1243-1260.


5. Checker, V. G., A. K. Chhibbar and P. Khurana (2012): STRESS-INDUCIBLE EXPRESSION OF BARLEY HVA1 GENE IN TRANSGENIC MULBERRY DISPLAYS ENHANCED TOLERANCE AGAINST DROUGHT, SALINITY AND COLD STRESS." Transgenic research, 21(5), pp: 939-957.


6. Chizari, M, (2013): ASSESSMENT EFFECTIVE FACTOR ON KIND OF WHEAT FARM MANAGEMENT IN GROUGHT SITUATION FOR VARAMIN PROVINCE,” 3TH CONFERENCE OF AGRICULTURAL EXTENSION AN EDUCATION, Iran, 5(8), pp: 107-118.


7. Coelho, C. A., C. P. de Oliveira, T. Ambrizzi, M. S. Reboita, C. B. Carpenedo, J. L. P. S. Campos, A. C. N. Tomaziello, L. A. Pampuch, M. de Souza Custódio and L. M. M. Dutra (2016): THE 2016 SOUTHEAST BRAZIL AUSTRAL SUMMER DROUGHT: REGIONAL SCALE MECHANISMS AND TELECONNECTIONS, Climate Dynamics, Vol. 46, No. 11-12, pp: 3737-3752.


8. Cox, K. R. and R. Golledge., (2015): Behavioral problems in geography revisited, Routledge.


9. Douglas, M., and A. Wildavsky., (1982): Risk and culture: An essay on the selection of technological and environmental dangers. Berkeley and Los Angeles, Univ. of California Press.


10. Gold, M, (2015): DISCOURSES ON THE REVOLUTION. PEOPLE AND STATE IN SOCIALIST CUBA, Springer, 11(12), pp: 91-121.


11. Kakumanu, A., M. M. Ambavaram, C. Klumas, A. Krishnan, U. Batlang, E. Myers, R. Grene and A. Pereira (2012): EFFECTS OF DROUGHT ON GENE EXPRESSION IN MAIZE REPRODUCTIVE AND LEAF MERISTEM TISSUE REVEALED BY RNA-SEQ." Plant Physiology, 160(2), pp: 846-867.


12. Maracchi, G, (2000): AGRICULTURAL DROUGHT—A PRACTICAL APPROACH TO DEFINITION, ASSESSMENT AND MITIGATION STRATEGIES. DROUGHT AND DROUGHT MITIGATION IN EUROPE, Springer, pp. 63-75.


13. Martin, I. M., Bender; H., Raish, C., (2007): WHAT MOTIVATES INDIVIDUALS TO PROTECT THEMSELVES FROM RISKS? THE CASE OF WILDLAND FIRES. Risk Analysis, 27(4), pp: 887-900.


14. Mayhew, S., (2015): A dictionary of geography, Oxford University Press, USA.


15. McDowell, N. G., R. A. Fisher, C. Xu, J. Domec, T. Hölttä, D. S. Mackay, J. S. Sperry, A. Boutz, L. Dickman and N. Gehr (2013): EVALUATING THEORIES OF DROUGHT‐INDUCED VEGETATION MORTALITY USING A MULTIMODEL–EXPERIMENT FRAMEWORK. New Phytologist, 200(2), pp: 304-321.


16. McWilliam, J, (1986): THE NATIONAL AND INTERNATIONAL IMPORTANCE OF DROUGHT AND SALINITY EFFECTS ON AGRICULTURAL PRODUCTION." Functional Plant Biology, 13(1), pp: 1-13.


17. Slovic, P., Fischhoff, B., & Lichtenstein, S., (1979): RATING THE RISKS. Environment, 21(3), pp: 14-20.


18. Van der Linden, S, (2015): THE SOCIAL-PSYCHOLOGICAL DETERMINANTS OF CLIMATE CHANGE RISK PERCEPTIONS: TOWARDS A COMPREHENSIVE MODEL. Journal of Environmental Psychology, No. 41, pp: 112-124.


19. Voors, M. J., Nillesen, E. E., Verwimp, P., Bulte, E. H., Lensink, R., & Van Soest, D. P. (2012): VIOLENT CONFLICT AND BEHAVIOR: A FIELD EXPERIMENT IN BURUNDI. The American Economic Review, 102(2), pp: 941-964.


20. Wang, J., Yang, Y., Huang, J., & Chen, K. (2015): INFORMATION PROVISION, POLICY SUPPORT, AND FARMERS’ ADAPTIVE RESPONSES AGAINST DROUGHT: AN EMPIRICAL STUDY IN THE NORTH CHINA PLAIN, Ecological Modelling, 318(1), pp: 275-


21. Ward, P. S., V. Singh. (2015): USING FIELD EXPERIMENTS TO ELICIT RISK AND AMBIGUITY PREFERENCES: BEHAVIOURAL FACTORS AND THE ADOPTION OF NEW AGRICULTURAL TECHNOLOGIES IN RURAL INDIA." The Journal of Development Studies, 51(6), pp: 707-724.


22. Zhu, D., Xie, X., Gan, Y., (2011): INFORMATION SOURCE AND VALENCE: HOW INFORMATION CREDIBILTY INFLUENCES EARTHQUAKE RISK PERCEPTION. Journal of Environmental Psychology, No. 31, pp: 129-136.