نقش امید اجتماعی در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران
مهدی بیگدلو
1
(
عضو هیات علمی دانشکده فارابی
)
الکلمات المفتاحية: پایداری, توسعه پایدار, امید, پایداری اقتصادی, امید اجتماعی,
ملخص المقالة :
مقابله با نمودهای ناپایداری اقتصادی همچون نابرابری، فقر و بیکاری ضمن نیاز به سرمایه‌گذاری عمده داخلی و خارجی در کنار اصلاح رویکرد نهادی، نیازمند مشارکت مستمر مردمی است تا ضمن دستیابی به توسعه اقتصادی بر تداوم آن نیز بیفزایند. اما اینکه چه عاملی می‌تواند در شرایط اقتصادی دشوار کنونی زمینه‌ساز مشارکت هدفدار و با انگیزه اجتماع را فراهم آورد مسئله‌ای است که محقق بدان پرداخته است و برای پاسخ به این مسئله امید اجتماعی را به‌عنوان فرضیه مطرح نموده تا با بررسی رابطه دو متغیر به هدف تحقیق که شناخت مهمترین مولفه امید اجتماعی که می‌تواند در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نقش داشته باشد دست یابد.
برای بررسی رابطه مولفه‌های امید اجتماعی و پایداری اقتصادی از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. در این روش از نظرات نخبگی 71 نفر از کارشناسان وزارتخانه‌های کشور و وزارت اقتصادی و دارایی که به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند بهره گرفته شد. پس گردآوری داده‌ها برای بررسی اعتبار ابزار تحقیق از آزمون خی2 استفاده شده است که در نتیجه مشخص گردید که سوالات آزمون از همسانی درونی برخوردار بوده و میتوان از آن برای سنجش متغیرها استفاده کرد. در ادامه برای بررسی رابطه متغیرها، داده‌های تحقیق با استفاده از آزمون فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که در نتیجه مشخص گردید از نگاه پاسخ‌دهندگان هر هفت مقوله امید اجتماعی در روش نظریه زمینه‌ای شامل میل به پیشرفت، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، برنامه‌ریزی، تلاشگری، میل به تغییر و هدفگذاری در پایداری اقتصادی نقش دارند و در این میان «هدفگذاری» بیشترین نقش را در پایداری اقتصادی کشور دارد.
نقش امید اجتماعی در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران
چکیده
مقابله با نمودهای ناپایداری اقتصادی همچون نابرابری، فقر و بیکاری ضمن نیاز به سرمایه‌گذاری عمده داخلی و خارجی در کنار اصلاح رویکرد نهادی، نیازمند مشارکت مستمر مردمی است تا ضمن دستیابی به توسعه اقتصادی بر تداوم آن نیز بیفزایند. اما اینکه چه عاملی می‌تواند در شرایط اقتصادی دشوار کنونی زمینه‌ساز مشارکت هدفدار و با انگیزه اجتماع را فراهم آورد مسئله‌ای است که محقق بدان پرداخته است و برای پاسخ به این مسئله امید اجتماعی را به‌عنوان فرضیه مطرح نموده تا با بررسی رابطه دو متغیر به هدف تحقیق که شناخت مهمترین مولفه امید اجتماعی که می‌تواند در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نقش داشته باشد دست یابد.
برای بررسی رابطه مولفه‌های امید اجتماعی و پایداری اقتصادی از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. در این روش از نظرات نخبگی 71 نفر از کارشناسان وزارتخانه‌های کشور و وزارت اقتصادی و دارایی که به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند بهره گرفته شد. پس گردآوری داده‌ها برای بررسی اعتبار ابزار تحقیق از آزمون خی2 استفاده شده است که در نتیجه مشخص گردید که سوالات آزمون از همسانی درونی برخوردار بوده و میتوان از آن برای سنجش متغیرها استفاده کرد. در ادامه برای بررسی رابطه متغیرها، داده‌های تحقیق با استفاده از آزمون فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که در نتیجه مشخص گردید از نگاه پاسخ‌دهندگان هر هفت مقوله امید اجتماعی در روش نظریه زمینه‌ای شامل میل به پیشرفت، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، برنامه‌ریزی، تلاشگری، میل به تغییر و هدفگذاری در پایداری اقتصادی نقش دارند و در این میان «هدفگذاری» بیشترین نقش را در پایداری اقتصادی کشور دارد.
كليدواژه‌ها: امید، امید اجتماعی، پایداری، توسعه پایدار، پایداری اقتصادی
مقدمه
نرکس1 در دهه 1950 بر این عقیده بود که وظیفه توسعه اقتصادی و رشد کشورها بر عهدۀ دولت است. نظر وی بر این پایه استوار بود که دولت وظیفه انباشت سرمایه در داخل را بر عهده بگیرد و از تجارت خارجی حمایت کند (کانث، 25:1374) چرا که وجود دولت کارآمد، براي فراهم کردن کالاها و خدمات، مقررات و نهادهایي که به بازار اجازه رشد و شکوفایي می‌دهد و مردم را به سوي زندگي سالمتر و سعادتمندتر سوق می‌دهد حیاتي است (نیاکویی، 1386: 81-82).
در این راستا تعدادي از دولت‌ها با اعمال سياست‌هاي برون‌نگر انتظار داشتند كه از طريق ادغام در بازارهاي جهاني و مشاركت بيشتر در زمينه تجارت بين‌الملل و جذب گسترده‌تر سرمايه خارجي، تخصيص منابع را بهبود بخشیده و فرايندهاي توليد را در كشورهاي‌شان بر پايه مزيت نسبي شكل دهند. همچنين كارايي بنگاه‌هاي‌شان را از طريق افزايش رقابت با بنگاه‌هاي خارجي بالابرده و يادگيري و انتقال فناوري را تشويق نمايند و در نهايت زمينه رشد بيشتر اقتصادي را در كشورشان فراهم آورند.
در کنار این رویکرد، در نيمه دوم دهه1980، با طرح نظريه‌هاي رشد درون‌زا2 نظريه‌هاي رشد اقتصادي دستخوش پيشرفت‌هاي قابل توجهي شد. در مقايسه با نظريه‌هاي رشد برون‌زا كه بخش عمده‌ای از رشد را به فرايند كاملاً مستقل (پيشرفت فني) نسبت می‌دادند، مدل‌هاي رشد درون‌زا به سمت پيوند دادن نظريه تجارت خارجي و رشد اقتصادي حركت مي‌كردند (ابریشمی، 1386: 47-49).
وقوع انقلاب اسلامی در ایران با تکیه بر ظرفیت‌های درونی خود، تغییرات بنیادی را در ابعاد مختلف اجتماعی- سیاسی و فرهنگی به همراه آورد و ضروری می‌نمود تا در کنار تحولات اجتماعی و فرهنگی، الگوی اقتصادی متناسبی نیز با رویکرد درون‌زا مبنای عمل قرار گیرد. اما عدم تداوم برنامه‌های اقتصادی در دولت‌های گوناگون به‌دلیل مشکلات اقتصادی خارجی همچون تحریم در کنار کم‌توجهی به ظرفیت‌های درونی اقتصاد، هرچند افزایش رشد اقتصادی را در برخی دوره‌ها در برداشت، شکاف اقتصادی بین طبقات را افزایش و کیفیت زندگی شهروندان را کاهش داد.
بنابراین به‌منظور مقابله با تحریم‌های خارجی و افزایش پایداری اقتصادی کشور باید از عواملی بهره گرفت تا با کمترین هزینه بالاترین بهره را در بر داشته باشد، زمینه مردمی‌تر شدن اقتصاد را فراهم نماید و بسترساز اعتماد بیشتر مردم به حاکمیت اقتصادی باشد. اما در ابتدا باید رابطه آن با پایداری اقتصادی مورد آزمون قرار گیرد. بنابراین محقق به‌منظور پاسخ به این مسئله فرضیه نقش امید اجتماعی را مطرح و به بررسی رابطه مقوله‌های مختلف آن با پایداری اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.
به‌واسطه اهمیت مسئله امید اجتماعی پژوهشگران مختلفی به این موضوع پرداخته‌اند؛ برخی به واکاوی امید اجتماعی، برخی به تاثیر و رابطه عوامل مختلف (حکمرانی، اعتماد نهادی، عقلانیت، دینداری) با آن و برخی نیز به تاثیر امید اجتماعی بر متغیرهای مختلف (رضایت فردی، بی‌تفاوتی اجتماعی، احساس امنیت و رشد اقتصادی) اشاره داشته‌اند که نتایج تحقیقات این پژوهشگران در جدول1 ارائه گردیده است. اما در میان این تحقیقات هرچند رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته اما از منظر جمعیتی به موضوع امید اجتماعی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی پرداخته شده و مفهوم پایداری اقتصادی که مفهومی متفاوت و گسترده‌تر است مورد توجه قرار نگرفته است که در این تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد.
جدول1- خلاصه پژوهش‌های تجربی مرتبط
| عنوان تحقیق | پژوهشگر |
بر اساس یافته‌های تحقیق امید اجتماعی با استفاده از روش «نظریه زمینه‌ای» شامل هفت مقوله اصلی بدین شرح بود: هدفگذاری، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، میل به پیشرفت، تلاشگری و برنامه‌ریزی. «مقوله هسته» این مطالعه «میل به تغییر» بود که سایر مقولات خرد را در بر می‌گیرد. | کاوش در امید اجتماعی، نظریه‌ای داده بنیاد | امیری اسفرجانی و همکاران (1398) |
نتایج تحقیق همگام با مطالعات عجم اغلو و جانسون (2007) اثرگذاری منفی و معنیدار و نظریه گذار جمعیتی اثر منفی کاهنده امید به زندگی بر رشد تولید سرانه را تایید میکند. بر اساس این یافتهها میتوان گفت که ساختار جمعیتی ایران به مرحله گذار باروری یعنی نقطهای که افزایش امید به زندگی شروع به کاهش جمعیت میکند، نزدیک میشود. | امید به زندگی و رشد اقتصادی در ایران، مدل رگرسیون انتقال ملایم | جعفری صمیمی و همکاران (1392) |
از میان مؤلفه های امید سیاسی، اعتقاد به دریافت مطلوب حقوق شهروندی، اعتقاد به مشروعیت حکومت و خوش‌بینی به سیاستگذاری‌ها در مجموع 15/0 درصد تغییرات بی‌تفاوتی اجتماعی را تبیین می‌کنند. | تبیین جامعه‌شناختی رابطه امید سیاسی و بی‌تفاوتی اجتماعی (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه شیراز) | جهانگیری و محمدی (1397) |
سلامت عمومی، افسردگی، هیجانات مثبت و امید به زندگی با امنیت اجتماعی ارتباط معناداری دارند. این متغیرها توانستند 50 درصد از واریانس امنیت اجتماعی را پیش‌بینی کنند و هیجانات مثبت بیشترین نقش را در پیش‌بینی امنیت اجتماعی داشت. | نقش سلامت روان، هیجانات مثبت و امید به زندگی بر احساس امنیت اجتماعی | رحیمی و همکاران (1397) |
هر دو متغیر امیدواری و شادکامی علاوه بر آنکه با هم رابطه مثبت و معنادار دارند هر دو با مولفه رضایت شغلی رابطه دارند به‌طوری که معلمانی که امیدواری و شادکامی بیشتری دارند نمره رضایت شغلی بالاتری هم دارند. | رابطه امیدواری و شادکامی با رضایت شغلی معلمان | علی‌پور و اعراب شیبانی (1390) |
امید به آینده در بین دانشجویان بیشتر از اینکه از ویژگی‌های فردی تأثیر بپذیرد، از عوامل ساختاری متأثر است. | بررسی میزان امید به آینده در بین دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن | علیزاده اقدم (1391) |
نرخ رشد جمعیت در صورتی بر رشد اقتصادی اثر مثبت می‌گذارد که جمعیت بالای 65 سال حداقل 18 درصد و حداکثر 21 درصد از کل جمعیت باشد. در کشوری که جمعیت بالای 65 سال بیش از درصد یادشده است، اثر مثبت رشد جمعیت بر رشد اقتصادی تضعیف میشود. | پیری جمعیت، امید به زندگی و رشد اقتصادی | قویدل و میرغیاثی مرادی (1396) |
متغیرهای کیفیت حکمرانی و اعتماد نهادی با امید اجتماعی رابطه معناداری دارند. همچنین رابطه غیر مستقیم و معنادار بین کیفیت حکمرانی و امید اجتماعی از طریق نقش میانجی اعتماد تأیید شد. | بررسی رابطه اعتماد به کیفیت حکمرانی و امید اجتماعی در بین جوانان شهر بوشهر | مشایخی و همکاران (1401) |
اثر مستقیم دینداری بر صبر و صبر بر امید تأیید شد. همچنین اثر واسطه‌ای صبر بین دینداری و امید مورد تأیید قرار گرفت. | رابطه دینداری و امید: نقش واسطه‌ای صبر | مرحمتی و خرمائی (1397) |
چهار مولفه اصلی به‌عنوان الگوی حکمرانی جامع شامل: مخالف به‌مثابه فرصت، خالقیت و واکنش‌پذیری انطباقی، عملکرد سیستمی و منسجم، پویایی مستمر در بازآفرینی چهار مولفه اصلی امید اجتماعی شامل همبستگی اجتماعی، تاب‌آوری اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و تلاشگری، هدفمندی و برنامه‌ریزی نقش داشته‌اند. | بازآفرینی امید اجتماعی با بهره‌گیری از الگوی حکمرانی جامع | مکوندی و بهزادی (1400) |
در مجموع میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ده‌سال آینده منفی و رو به کاهش است و تفاوت و نابرابری در امید اجتماعی به آینده در بین استان‌ها بیشتر خواهد شد. | وضعیت‌سنجی امید اجتماعی در ایران (تحلیل ثانویه پیمایش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی) | |
عمده‌ترین مؤلفه‌های اميد اجتماعی به ترتيب عبارتند از: 1. اميد اجتماعی به‌مثابه امر مشترک، 2. افسون و افسانه‌زدایی از اميد اجتماعی، 3. آینده‌ها، 4. عامليت و 5. دوگانه خير و شرِ حاکميت نامگذاری شد | خوانشی آینده‌پژوهانه از پروبلماتیک امید اجتماعی در ایران | طاهری‌دمنه و کاظمی (1399) |
امید
امید حالت درونی، نگرش یا وضعیتی است که آدمی را علاوه بر واداشتن به پیش‌بینی رویدادی خاص، برای تغییر و تحول آماده می‌سازد (حاتمی، 1385: 161) که با انتظار وقوع مثبت و ارزیابی مثبت از آنچه فرد متمایل است و می‌خواهد که به‌وقوع بپیوندد (هزارجریبی و آستین‌فشان، 1388: 22) همراه است.
اسنایدر3 و همکارانش امید را به‌عنوان حالت انگیزش مثبتی می‌دانند که بر احساس موفقیت به‌عنوان عامل فعال (انرژی و هدف‌گرایی) و مسیر (برنامه‌ریزی رسیدن به هدف) عمل میکند. بنابراین امید یا تفکر هدفمدار از دو مولفه مرتبط با هم یعنی مسیرهای تفکر و منابع تفکر تشکیل شده است. به اعتقاد اسنایدر، برگزیدن هدف‌های مناسب و تلاش برای رسیدن به آنها همان چیزی است که میتوان به آن تفکر هدفمدار یا امید گفت (نصیری و جوکار، 1387: 161). ریمان4 در کنار تعیین هدف، نیروی راهیابی و نیروی اراده را از اجزاء اصلی امید تعریف میکند (علی‌پور و اعراب شیبانی، 1390: 73) و جون و نیکولای جوک5 در نگاهی موسع‌تر امید را با هفت مولفه کنارآیی و اقدام، شادی، اجرا، ارتباط، خلق و جمع‌گرایی مشخص می‌کنند (گیتی قریشی، 1388: 46).
تعریف رایج از امید معمولاً حول محور رهیافت باور- میل می‌چرخد. در این رهیافت مواد لازم برای پرورش امید چیزی جز میل به چیزی خواستنی و باور به شدنی بودن آن نیست (صادقی، 1397: 109) مثلا هابز امید را تمایل به چیزی که اکنون در اختیار نیست به انضمام محاسبه احتمال دستیابی به موفقیت در به دست آوردن آن تعریف میکند (Mittleman, 2009 : 39).
آدرین مارتین6 در تعریف خویش از یک دیدگاه ادغامی7 دفاع میکند به این معنا که امیدواری علاوه بر باور و میل، مستلزم ادغام و تبلور این حالت در قالب افکار، برنامه‌ها، طرح‌ها و احساساتی است که در راستای هنجارهایی عملی یا ملاحظات عقلانی قرار داشته باشند و دلیلی برای عمل باشند (Martin, 2013: 37).
امید باوری معقول به تحقق چیزی خواستنی است که فرد امیدوار از تخیل و ترسیم ذهنی آن لذت می‌برد و در صورت لزوم برای آن تلاش میکند (صادقی، 1397: 110). امید به زندگی به‌عنوان یک نیروی درونی است که می‌تواند باعث غنای زندگی شود و افراد را قادر سازد که برای خویش چشم‌اندازی فراتر از وضعیت کنونی و نابسامان در نظر بگیرند و شامل دو مفهوم گذرگاه‌ها (قدرت برنامه‌ریزی در مسیرهای گوناگون برای رسیدن به هدف خویش) و کارگذار (تصمیم هدفدار) میشود (رحیمی و همکاران، 1397: 198) که در ادامه امید جمعی را نیز در پی خواهد داشت چرا که از طریق به اشتراک‌گذاشتن هدف یا هدف‌های فردی، دیگران را برای دستیابی به وضعیت بهتر به مشارکت دعوت میکند و موجب شکل‌گیری امید جمعی میشود. متقابلاً هم این امید جمعی است که نوید زندگی بهتر را به همگان می‌دهد تا انگیزه‌ای برای تلاش آنها فراهم کند. نقطه اتصال این رابطه متقابل گذر از فردگرایی و تقویت گرایش‌های جمع‌گرایانه است (مدنی قهفرخی، 1397: 17).
امید اجتماعی
امید حالت انگیزشی مثبتی مبتنی بر حس پایوری و راهیابی ایجاد میکند و به‌عنوان محصول تعامل فرد با محیط دارای ظرفیت تصور توانایی ایجاد مسیرهایی به سمت اهداف مطلوب و تصور داشتن انگیزه برای حرکت در این مسیرهاست (خسروی و همکاران، 1398: 163) و میزان آن می‌تواند بر تعاملات بین افراد در قالب سرمایه اجتماعی افراد تاثیر بگذارد به‌طوری که زتومکا8 امیدواری به آینده را یکی از خلقیات اجتماعی افراد دانسته و این خلقیات را در ایجاد فرهنگ اعتماد در جامعه دخیل می‌داند (زتومکا، 1384: 142- 147) و حتی برخی آن را به‌عنوان یکی از ضرورت‌های زندگی آدمیان و یکی از شاخص‌های توسعه اجتماعی (طاهری‌دمنه، 1399: 56) نیز به‌شمار می‌آ‌ورند.
امید اجتماعی یک پروژه واقع‌گرایانه است که به بهسازی و بهبودی شرایط اجتماعی تنها با آنچه انسان در اختیار دارد کمک میکند و ابزار مفهومی است که نشان می‌دهد چگونه میتوان از وضع کنونی به شیوه‌ای مسالمت‌جویانه به آینده بهتری رسید (امیری اسفرجانی و همکاران، 1398: 29). رورتی (1996) امید اجتماعی را باور مثبت یک ملت به تحقق آینده بهتر می‌داند که میتوان آن را از روایت‌ها و سناریوهایی روزمره‌ای دریافت کرد که آنان از آینده‌شان دارند، بدین‌معنی روایت‌های خوش‌بینانه آنها به آینده بیانگر امید است (جهانگیری و محمدی، 1397: 133).
از دیدگاه رورتی امید اجتماعی تلاش و برنامه‌ریزی و همکاری برای رسیدن به هدف است خواه موفقیت کسب شود یا نشود (رورتی، 1384: 164) و دو ویژگی اصلی یعنی عمل‌گرایی و تغییرپذیری دارد و اعتقاد به اینکه افراد در تعیین سرنوشت خود نقش دارند (میرسپاسی، 1388: 41). امید اجتماعی به معنی توانایی افراد برای ایجاد راه‌هایی در جهت دسترسی به اهداف مطلوب و ایجاد انگیزه در خود برای استفاده از این مسیرهاست و زمانی پدید می‌آید که افراد عوامل ساختاری را همسو با اهداف خود بپندارند و جامعه را عاملی موثر در پیشبرد اهدافشان بدانند (صبورنژاد، 1399: 674).
بر اساس دیدگاه آپادورای امید اجتماعی انتظار مثبت افراد از آینده در نتیجه باور به وجود ظرفیت‌های مطلوب پیشرفت در جامعه است که باور به نبود آن یاس و ناامیدی را به دنبال خواهد داشت (جهانگیری و محمدی، 1397: 134). همانطور که در سطح فردی نیز افراد ناامید به دلیل اینکه عامل و گذرگاه‌های کمی دارند در برخورد با موانع به‌راحتی انگیزه خود را از دست داده و دچار هیجان‌های منفی می‌شوند که این امر به نوبه خود منجر به عدم احساس امنیت و افسردگی میشود (Snyder, 2002: 15).
همان‌سان که فیلسوفانی سیاسی مانند رورتی یادآور می‌شوند امید لازمه زیست سیاسی است. یک شهروند ناامید از تغییر یا به کلی ایستا و منفعل میشود یا دست به شورش و حرکات کور می‌زند (صادقی، 1397: 122). در سوی مقابل، در جوامع دموکراتیک امید جمعی گاه برای جلب همکاری پایدار و عمل گروهی به کار می‌رود. وقتی گروه‌های اجتماعی دیدگاه خود درباره تغییرات اجتماعی را به اشتراک می‌گذارند میتوان گفت که فرایند امید جمعی در حال پیشرفت است؛ در چنین شرایطی بسیاری از افراد به‌طور داوطلبانه از برخی حقوق و آزادی خود دست می‌کشند؛ این یعنی هزینه کردن به این امید که تغییر اجتماعی مزایای بیشتری برای آنها داشته باشد (صبورنژاد، 1399: 669)
در ایران نیز پدید آمدن اشکال متنوعی از ناامیدی‌های پی در پی باعث ایجاد تغییر و تحولات بنیادین اجتماعی پرهزینه شده است. به همین دلیل جامعه به‌طور مرتب در حال تخریب و بازسازی بوده تا آنجا که کاتوزیان (1392) از این مشکل با عنوان «ایران جامعه کوتاه‌مدت» یاد میکند (امیری اسفرجانی و همکاران، 1398: 29).
امید اجتماعی و توسعه اقتصادی
از نظر نان (2005) امید اجتماعی نقش موتور محرک پیشرفت را در زندگی فردی و اجتماعی افراد ایفا میکند که با بکارگیری آن آرزوی پیشرفت دست‌یافتنی میشود (مکوندی و بهزادی، تابستان 1400: 21). چرا که کنشی هدفمند از طریق برنامه‌ریزی، مسئولیت‌پذیری، تلاشگری در جهت ایجاد تغییر برای دستیابی به آرزوی پیشرفت است (مکوندی و بهزادی، 1400: 19).
از سوی دیگر تمرکز جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی در کلان‌شهرها باعث شده که این مناطق به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور به همراه شیوه‌های نوین سکونت با چالش‌ها و مسایل جدیدی روبه‌رو شوند (قهرمان و همکاران، 1400: 88) که یکی از این چالش‌ها دستیابی به شاخص‌های رشد اقتصادی بدون توجه به توسعه اقتصادی است.
در گذشته رشد اقتصادی (افزایش در شاخص‌های کلان اقتصادی) به مفهوم هدف تعبیر می‌شد اما امروزه قریب به اتفاق نظریه‌پردازان بر این باورند که رشد هدف نیست، بلکه وسیله‌ای است برای تحقق هر چه سریعتر فراگرد توسعه و فراگرد توسعه، به منزله فراگرد پرورش توانایی‌ها و شایستگی‌ها یا استحقاق9 افراد تعریف میشود. در چنین رویکردی به توسعه، جامعه‌ای توسعه‌یافته تلقی میشود که افراد آن دارای رفاه معنوی (امنیت خاطر، امید به آینده، اعتماد به نفس و تأمین اجتماعی) و رفاه مادی (سطوح آموزش بالا، تغذیه مناسب، توان به موقع درمان بیماری‌ها و مسکن مناسب) باشند (آزاد، 1385: 101).
با تاکید بر رفاه معنوی آمارتیا سن10 چنین می‌گوید: «احتمالاً بزرگترین نقطه ضعف اقتصاد توسعه سنتی توجه بیش از حد آن به محصول ملی، درآمد کل و عرضه کل برخی از کالاهاست، نه تأکید بر استحقاق و قابلیت‌ها یا توانایی‌هایی که این استحقاق در افراد ایجاد میکند. در نهایت فراگرد توسعه اقتصادی باید با آنچه افراد توان انجام دادنش را دارند (یا ندارند) سر و کار داشته باشد و باید به این نکات هم توجه کند که آیا آنان قادر به عمر طولانی هستند؟ آیا می‌توانند از شیوع بیماری جلوگیری کنند؟ آیا تغذیه مناسبی دارند؟ و...» (آمارتیاسن، 1384: 363). در این دیدگاه، هدف نهایی و غایی فراگرد توسعه اقتصادی باروری و توسعه قابلیت‌های آدمی در جامعه است. افزایش قابلیت‌ها صرفاً تابعی از عرضه کالاها (که از طریق درآمد به دست می‌آید) نیست بلکه عوامل دیگری نیز در آن تأثیر دارند. همان‌گونه که کیت گریفین11 و جان نایت12 نیز می‌گویند: «ارتباط بین کالاها و قابلیت‌ها را میتوان به سهولت روشن ساخت. کالاها ممکن است مبنایی برای امید به زندگی بالاتر فراهم آورند، اما به خودی خود نمی‌توانند آن را ایجاد کنند. امید یک فرد اجزایی دارد که با پول نمی‌توان آنها را خرید. یک فرد بی‌سواد و نحیف نمی‌تواند از همان قابلیت‌ها و امید به زندگی یک فرد سالم و با سواد منتفع شود، نه تنها به این دلیل که او احتمالاً درآمد کمی دارد، بلکه به این دلیل که سواد و سلامتی به‌طور مستقیم بر قابلیت‌ها تأثیرگذار است» (Griffin& Knight, 2002: 577).
توسعه اقتصادی پایدار فرایند تغییری در استفاده از منابع برای هدایت صحیح سرمایه‌گذاری‌ها، سمت‌گیری توسعه فناوری است و تغییری که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد (حسین‌بر و انوری، 1402: 195) و امید اجتماعی ظرفیت آرزومندی جامعه است تا از طریق توانمندی‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود به شرایط بهتری دست یابد (فاضلی، 1397: 11) و این ارتباط باعث شده تا طی سال‌های اخیر کانون توجه اقتصاددانان نیز از متغیرهای کلان اقتصادی چون درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی سرانه و... به متغیرهایی چون امید و سطح آموزش افراد جامعه معطوف شود زیرا امید منشأ هر پویایی و پیشرفتی در جامعه است و اگر جامعه‌ای به چیزی امید داشت، به آن دست می‌یابد و زمینه‌های دستیابی آن هدف را برای خود مهیا میکند (علیزاده اقدم، 1391: 189).
توسعه پایدار اقتصادی
توسعه پایدار رویکردی است که به دنبال بیشینه کردن سود خالص توسعه اقتصادی با در نظر گرفتن نگهداری و حفظ کیفیت منابع طبیعی در طول زمان و عناصر کلیدی آن کارایی اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی است (آبی و همکاران، 1400: 278). در میان این عناصر کلیدی، توسعه اقتصادی را کاهش فقر، نابرابری و بیکاری در اقتصاد در حال رشد خوانده‌اند که در آن رشد کمی تولید حاصل میشود اما در کنار آن نهادهای اجتماعی نیز متحول خواهند شد، نگرش‌ها تغییر خواهد کرد، توان بهره‌برداری از منابع موجود به‌صورت مستمر و پویا افزایش یافته و هر روز نوآوری جدیدی انجام خواهد شد. به‌علاوه میتوان گفت ترکیب تولید و سهم نسبی نهاده‌ها نیز در فرآیند تولید تغییر میکند. توسعه امری فراگیر در جامعه است و نمی‌تواند تنها در یک بخش از آن اتفاق بیفتد (باباخانی، 1387: 244). بر اساس نظریه الحق13 هدف توسعه افزایش دامنه انتخاب افراد است؛ بدین‌معنا که سرمایه‌گذاری در ابعاد فکری، جسمی و حقوقی انسان مهمترین عامل حرکت به سمت توسعه اقتصادی است (مکیان و همکاران، 1391: 56).
توسعه از جمله مفاهیمی است که میتوان فهرستی بلند از تعاریف آن عرضه کرد با این حال در میان فهرست تعاریف مختلف این مفهوم مورد اجماع صاحبنظران است که توسعه نه تنها افزایش رشد طی مدت معین است بلکه مستلزم تغییر در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است به‌طوری که تداوم و استمرار رشد تضمین شود. به‌عبارت دیگر، توسعه اقتصادی، رشد اقتصادی همراه با تغییرات بنیادین در اقتصاد و افزایش ظرفیت‌های تولیدی اعم از ظرفیت‌های فیزیکی، انسانی و اجتماعی است. در مجموع اگر بپذیریم که هدف از توسعه، انسانی‌تر زیستن انسان است می‌توانیم توسعه اقتصادی را به رشد پایدار در استانداردهای زندگی تعبیر کنیم (شیرخانی و واسعی‌زاده، 1390: 220)
توسعه پایدار از راه توانمندسازی و ارتقای عناصر گوناگونی از قبیل مردم، حاکمیت، محیط زیست، اقتصاد و شرایط زندگی یک جغرافیای معین به‌دنبال فضایی با فناوری اطلاعات و ارتباطات کارآمد در جهت دستیابی به اجتماع و محیط زیست پایدار به‌دست می‌آید (کاموسی علمداری و همکاران، 1400: 107).
اگر توسعه را فرایندی اقتصادی- اجتماعی بدانیم آنگاه علاوه بر مولفه‌های اقتصادی مانند رشد اقتصادی، توجه به جنبه‌های اجتماعی توسعه نظیر سلامت و نابرابری و نیز روابط بین این مولفه‌ها ضروری است. در واقع میتوان گفت که مقوله‌های توسعه اقتصادی، نابرابری درآمدی و سلامت با یکدیگر تعامل نزدیک دارند به‌طوری که با توسعه اقتصادی و کاهش نابرابری درآمدی، درآمد قابل دسترس افراد و خانوارها افزایش یافته و از این طریق سلامت افراد جامعه تامین و ارتقاء می‌یابد و از طرف دیگر، افزایش سلامت افراد جامعه زمینه‌های لازم برای توسعه اقتصادی جامعه را فراهم می‌آورد (باباخانی، 1387: 241).
پایداری اقتصادی
مفهوم پایداری امروزه کلیدواژه تمام تغییر و تحولات مثبت و منجر به رشد و توسعه جوامع بشری (امانپور و علیزاده، 1393: 104) و نگرشی است که از تغییر نگاه انسان به جهان متولد شده و یکی از عوامل پیگیری توسعه پایدار و برنامه‌ریزی است که به‌عنوان یک پارادایم و الگوی فکری غالب زندگی انسان و محیط طبیعی و مصنوع پیرامون او را تحت تاثیر قرار داده است (بهزادپور و همکاران، 1398: 179).
پایداری برای توصیف جهانی که در آن نظام‌های انسانی در سازواری کامل با محیط طبیعی قرار گرفته و سفری بی‌پایان و با عدالت درون و بین نسلی می‌پیمایند به‌کار می‌رود (توکلی‌نیا و همکاران، 1398: 87) و مباحث آن برآیند تفکرات امکان‌گرایی است و اینکه لحاظ نمودن قوانین و محدودیت‌های محیطی همراه با تفکرات بشر و دوراندیشی او می‌تواند به پایداری حیات انسان و اشکال فضایی ساخته شده و طبیعی کمک کند (موسی‌کاظمی محمدی و شکویی، 1381: 29)؛ توجه اساسی این مفهوم بر حفظ سرمایه‌ها (انسانی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی) در جهت عدالت بین نسلی (سرایی و همکاران، 1392: 132) با هدف تعیین حداقل الزامات اجتماعی برای توسعه بلندمدت و شناسایی چالش‌های عملکردی جامعه در کارهای اجتماعی درازمدت می‌باشد (Biart, 2002: 6).
بر اساس تجربیات جهانی دلایل بسیاری وجود دارند که نشان می‌دهند ظهور ناپایداری در ابعاد اقتصادی که نمودهای عینی آن در بروز نبود تعادل‌های اقتصادی، نابرابری، فقر و بیکاری در سطح جوامع شهری تجلی یافته‌اند به‌دلیل فقدان توجه یا توجه اندک به ابعاد اجتماعی آن بوده است (خسروبیگی برچلویی و همکاران، 1393: 2). با وجود نگاه‌های مختلف به مفهوم توسعه پایدار و برداشت‌های متفاوت از آن، اصل تعادل و برابری میان سه بعد زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی مورد توافق همگان است (Brandon & Lombardi, 2005: 12) و پایداری حاصل نمی‌شود مگر آنکه در ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز به سطحی پایه و قابل قبول از پایداری رسیده باشیم (McKenzie, 2004: 6). با در نظر داشتن این بایسته‌ها اسپنگنبرگ14 پایداری اقتصادی را ایجاد و حفظ درآمدی دائمی و با ثبات برای افراد جامعه بدون کاهش و زوال سرمایه‌ها و ذخایر می‌داند. وی معتقد است که اقتصاد زمانی پایدار است که به پایداری سیستم‌های طبیعی، اجتماعی و انسانی آسیب وارد ننماید (Spangenberg, 2005: 59).
روش تحقیق
تحقیق حاضر به روش توصیفی- تحلیلی تلاش دارد بررسی به نقش مولفه‌های امید اجتماعی در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. در این خصوص هفت مقوله اصلی امید اجتماعی که زهرا امیری اسفرجانی و همکاران (1398) با روش نظریه زمینه‌ای احصا کرده‌اند و شامل هدفگذاری، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، میل به پیشرفت، تلاشگری، برنامه‌ریزی و میل به تغییر است به‌عنوان چارچوب نظری امید اجتماعی در نظر گرفته شده که بر اساس آن میتوان مدل مفهومی تحقیق را به‌صورت شکل شماره 1 ارائه داد.
برای دستیابی به هدف تحقیق پرسشنامه محقق‌ساخته که همسانی درونی سئوالات آن با استفاده از آزمون خی2 به تایید رسیده است به‌صورت پیمایشی بین تعدادی از نخبگان مرتبط توزیع شد و پس از گردآوری داده‌ها ضمن بررسی فرضیه تحقیق، با آزمون فریدمن مولفه‌های امید اجتماعی بر حسب نقش آنها در پایداری رتبه‌بندی شدند.
شکل1- مدل مفهومی تحقیق
یافته‌های تحقیق
جدول2- درصد فراوانی مولفه‌ها
درصد فراوانی نقش مولفه در پایداری اقتصادی | Asymp. Sig. | df | Chi-Square (a) | سئوالات | ||||||
خیلی کم | کم | متوسط | زیاد | خیلی زیاد | ||||||
4/1 | 2/4 | 4/25 | 38 | 31 | 00 | 4 | 994/37 | میل به پیشرفت | 1 | مولفه‌های امید اجتماعی |
- | 6/5 | 5/22 | 8/40 | 1/31 | 00 | 3 | 972/18 | آرزومندی | 2 | |
4/1 | 2/4 | 1/14 | 38 | 3/42 | 00 | 4 | 465/51 | مسئولیت‌پذیری | 3 | |
3/1 | 5/8 | 7/19 | 7/43 | 8/26 | 00 | 4 | 507/38 | برنامه‌ریزی | 4 | |
- | 1/7 | 1/21 | 6/36 | 2/35 | 00 | 3 | 380/16 | تلاشگری | 5 | |
5/1 | 2/4 | 7 | 9/47 | 4/39 |
| 4 | 085/68 | میل به تغییر | 6 | |
4/1 | - | 5/15 | 2/28 | 9/54 | 00 | 3 | 099/44 | هدفگذاری | 7 | |
جدول 3- توزیع فراوانی فرضیه
گزینه پاسخ | فراوانی | درصد | درصد معتبر | درصد مجموع | |
معتبر | خیلی کم | 4 | 9/0 | 9/0 | 9/0 |
کم | 25 | 9/4 | 9/4 | 8/5 | |
متوسط | 93 | 7/18 | 7/18 | 5/24 | |
زیاد | 200 | 3/40 | 3/40 | 8/64 | |
خیلی زیاد | 175 | 2/35 | 2/35 | 100 | |
مجموع | 497 | 100 | 100 |
| |
داده‌های جدول 2 (جدول شاخص‌های آماری) نشان می‌دهد که میـانگین، میانه و انحــراف استاندارد توزیع به ترتیب04/4، 4و 9/0 است. توزیع از کجی منفی برخـوردار بوده و در نقطـه اوج خود نسبت به توزیع نرمال دارای برآمدگی است. کمینه و بیشینه نمـرات نیز بین 1 تا 5 در نوسـان است. توزیع مربوط به فـراوانی (جدول 3) نیز نشان می‌دهد که 5/75 درصد پاسـخ‌دهندگان در حد زیاد و خیلی زیاد نسبت به محتوای فرضیه تحقیق نظر مساعدی دارند.
جدول4- آزمون خی‌دو
گزینه پاسخ | تعداد مشاهده شده | تعداد مورد انتظار | باقیمانده |
خیلی کم | 4 | 6/113 | 6/108 - |
کم | 25 | 6/113 | 6/85 - |
متوسط | 93 | 6/113 | 6/7 - |
زیاد | 200 | 6/113 | 4/115 |
خیلی زیاد | 175 | 6/113 | 4/86 |
مجموع | 497 |
|
|
Test Statistics
| Hypothesis |
Chi-Square (a) | 351. 771 |
Df | 4 |
Asymp. Sig. | . 000 |
a0 cells (. 0%) have expected frequencies less than 5. The minimum expected cell frequency is 113. 6.
داده‌های جدول 4 نشان می‌دهد که ارزش خی‌دوی مشاهده شده (77/351) در درجه آزادی 4 معنیدار است در نتیجه استنباط میشود که فرضیه تحقیق (نقش امید اجتماعی در پایداری اقتصادی) تایید میشود. به‌منظور تعیین مهمترین شاخص‌های تحقیق از آزمون فریدمن به شرح زیر استفاده شده است.
جدول 5- آزمون فریدمن
شاخص‌ها | میانگین رتبه |
میل به پیشرفت | 18/4 |
آرزومندی | 32/4 |
مسئولیت‌پذیری | 87/4 |
برنامه‌ریزی | 91/3 |
تلاشگری | 38/4 |
میل به تغییر | 94/4 |
هدفگذاری | 47/5 |
Test Statistics (a)
N | 71 |
Chi-Square | 35. 100 |
Df | 7 |
Asymp. Sig. | . 000 |
aFriedman Test
داده‌های جدول 5 نشان می‌دهد که ارزش آماره محاسبه شده (10/35) در درجه آزادی 7 معنیدار است، در نتیجه استنباط میشود که بین میانگین‌های رتبه‌ای تفاوت معنی‌داری وجود دارد. در نتیجه در بین مولفه‌های امید اجتماعی، «هدفگذاری» بیشترین نقش را در پایداری اقتصادی دارد و پس از آن به ترتیب میل به تغییر، مسئولیت‌پذیری، تلاشگری، آرزومندی، میل به پیشرفت و برنامه‌ریزی نقش دارند.
تجزیه و تحلیل
بر اساس داده‌های به‌دست آمده از تحقیق مشاهده میشود که از نظر پاسخ‌دهندگان «برنامه‌ریزی» کمترین نقش را در پایداری اقتصادی دارد که با توجه به تعاریف مطرح‌شده در خصوص پایداری اقتصادی همچون نظر بیارت (6: 2002) که «توسعه بلندمدت» مبنای پایداری در ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی به‌عنوان دو رکن اصلی توسعه پایدار است قدری جای تامل بیشتری دارد که می‌تواند ناشی از نگاه کوتاه‌مدت مدیران اجرایی کشور به مفهوم توسعه باشد. ضمن اینکه برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده در پایداری اقتصادی که با مولفه «هدفگذاری» تعیین شده و از نظر پاسخ‌دهندگان مهمترین مولفه امید اجتماعی است وابستگی زیادی با مفهوم «برنامه‌ریزی» دارد. بعد از هدفگذاری «میل به تغییر» دومین مقوله امید اجتماعی است که از نظر پاسخ‌دهندگان در پایداری اقتصادی نقش دارد به‌عبارتی میتوان چنین برداشت نمود که شرایط موجود نمی‌تواند باعث پایداری اقتصادی در کشور شود و شرایط موجود اجتماعی و اقتصادی ظرفیت ایجاد پایداری اقتصادی را ندارد. اما بالا بودن رتبه «مسئولیت‌پذیری» و در ادامه «تلاشگری» می‌تواند نشاندهنده این موضوع باشد که عموم مردم از نظر پاسخ‌دهندگان در پذیرش مسئولیت تغییرات می‌توانند قابل اتکا بوده و در ایجاد پایداری اقتصادی میتوان از ظرفیت مردم بهره مناسبی گرفت.
نتیجه‌گیری
تغییر نگرش اقتصاددانان از اواخر دهه 1980 از رشد اقتصادی به توسعه اقتصادی شاخص‌های مختلفی همچون رفاه معنوی (امنیت فکری، امید و اعتماد) در کنار رفاه مادی (سطح آموزش، تغذیه و درمان) را برای تعریف جامعه توسعه‌یافته مطرح ساخت؛ رفاهی که دیگر بر اساس رشد اقتصادی تعریف نمی‌شود بلکه کاهش فاصله طبقاتی، فقر، نابرابری و بیکاری را مدنظر دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز که رفاه مادی مردم را در سایه ارتقاء معنویت دنبال نموده با رویکرد نوین نسبت به ادغام مباحث دینی در دولت مدرن در پی ایجاد نظام مردمسالار دینی بوده تا با ارتقاء قدرت اقتصادی خود به سطح اول در منطقه غرب آسیا در افق 1404 برسد. یکی از راه‌های شکوفایی قابلیت اقتصادی در تعامل اقتصادی با جهان معنا می‌یابد اما اعمال تحریم‌های اقتصادی از سوی کشورهای غربی عملاً توسعه درون‌زا بر پایه قابلیت‌های داخل کشور را ضروری می‌نماید؛ توسعه‌ای که در آن نقش اصلی را مردم ایفا می‌کنند و افزایش سطح دانش عمومی می‌تواند یکی از راه‌های میان‌بر باشد.
اما در کنار دانش اکتسابی احیای برخی ظرفیت‌های درونی مردم هم بی‌تاثیر نخواهد بود؛ یکی از این ظرفیت‌ها به‌واسطه روحیه معنوی مردم ایران می‌تواند موضوع امید باشد که در شکل نهادی آن امید اجتماعی معنا میشود. امید اجتماعی افراد را به کنشگرانی تبدیل میکند که از ویژگی خلاقیت عاملانه برخوردارند و با ایجاد امکان در برابر احتمال، مردم را ترغیب میکند تا برای دستیابی به خواسته‌هایشان آگاهانه طرحی پی‌ریزی کنند.
در بررسی موضوع رابطه امید اجتماعی و رشد و توسعه اقتصادی تحقیقات چندانی انجام نشده است. با این حال در میان تحقیقات انجام شده جعفری صمیمی و همکاران (1392) به بررسی امید به زندگی و رشد اقتصادی در ایران پرداخته و نشان می‌دهند که همگام با مطالعات عجم اغلو و جانسون (2007) نظریه گذار جمعیتی باعث اثر منفی کاهنده امید به زندگی بر رشد تولید سرانه میشود که در این تحقیق از بین مولفه‌های توسعه اقتصادی به رشد تولید پرداخته شده است. قویدل و میرغیاثی مرادی (1396) نیز با بررسی امید به زندگی و رشد اقتصادی به بررسی هرم جمعیتی و رابطه آن با رشد اقتصادی پرداخته و به این نتیجه دست یافته‌اند که در کشوری که جمعیت بالای 65 سال بیش از درصد یادشده است، اثر مثبت رشد جمعیت بر رشد اقتصادی تضعیف میشود.
به‌دلیل مغفول ماندن رابطه امید اجتماعی و پایداری اقتصادی که یکی از الزامات کشور در شرایط اقتصادی کنونی است تحقیق پیش‌رو با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان وزارتخانه‌های کشور و اقتصاد که اشراف مناسبی بر متغیرهای تحقیق دارند به بررسی نقش مولفه‌های امید اجتماعی بر پایداری اقتصادی کشور پرداخته و به این نتیجه دست یافت که همه شش مقوله هدفگذاری، میل به تغییر، مسئولیت‌پذیری، تلاشگری، آرزومندی، میل به پیشرفت و برنامه‌ریزی در پایداری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نقش دارند که از این میان «هدفگذاری» موثرترین مقوله است.
بنابراین به دلیل نقشی که مقوله‌های امید اجتماعی دارند و بر اساس رتبه‌بندی این مقولات از نظر کارشناسان، پیشنهادات زیر می‌تواند با ارتقاء سطح امید اجتماعی ظرفیت‌های لازم برای افزایش پایداری اقتصادی را فراهم نمایند:
1. امید‌آفرینی مسئولان در جامعه بر اساس ظرفیت‌های دینی و معنوی مردم ضمن مدنظر قرار دادن نقاط ضعف
2. سوق دادن روش‌های آموزشی بر برنامه‌ریزی مبتنی بر هدفگذاری در مقاطع مختلف تحصیلی
3. واگذاری مسئولیت به فرزندان در خانواده و آموزش مسئولیت‌پذیری
4. تشویق فرزندان به همکاری و کارگروهی با همسالان
5. افزایش ظرفیت ریسک‌پذیری با واگذاری مسئولیت‌های اجتماعی به جوانان و پذیرش خطاهای احتمالی
منابع
آبی، فاطمه، قنبری، سیروس، و طولابی‌نژاد، مهرشاد (1400). بررسی اثرات توسعه اکوتوریسم بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی (مورد مطالعه شهرستان سرباز)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11 (44)، 269-290.
آزاد، غلامرضا (1385). نقش بیمه در افزایش امید به زندگی، فصلنامه پژوهشنامه بیمه، 11 (43)، 100- 109.
امانپور، سعید، و علیزاده، هادی (1393). سنجش و شناسایی شاخص‌های پایداری اجتماعی حمل و نقل شهری در شهر اهواز، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1 (1)، 103-115.
امیرپناهی، محمد، مالمیر، مهدی، و شکریانی، محسن (1397). وضعیت‌سنجی امید اجتماعی در ایران (تحلیل ثانویه پیمایش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی)، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، 2 (9)، 79-106.
امیری اسفرجانی، زهرا، هاشمیان‌فر، سیدعلی، و قاسمی، وحید (1398). کاوش در امید اجتماعی، نظریه‌ای داده بنیاد، فصلنامه مسائل اجتماعی ایران، 10 (1)، 27-51.
ابريشمي، حميد و محسن مهرآرا، عليرضا تمدن‌نژاد (1386). بررسي رابطة تجارت خارجي و رشد اقتصادي در كشورهاي در حال توسعه؛ روش گشتاورهاي تعميم‌يافته، مجلة دانش و توسعه، 16 (26)، 44-62.
باباخانی، محمد (1387). توسعه اقتصادی، نابرابری درآمدی و سلامت ایران (1355- 1385)، فصلنامه رفاه اجتماعی، 7 (28)، 239-259.
بهزادپور، محمد، کربلایی حسینی غیاثوند، ابوالفضل، و منتظر، بهناز (1398). مطالعه تطبیقی مولفه‌های کالبدی پایداری اجتماعی در محلات قدیم و جدید شهری، فصلنامه معماری شهر پایدار، 7 (1)، 177- 196.
توکلی‌نیا، جمیله، محمدیان مصمم، حسن، آقایی، پرویز، و حیدری، سامان (1398). سنجش سرمایه اجتماعی و رابطه آن با پایداری اجتماعی (مطالعه موردی محله اوین)، فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1 (3)، 86-102.
جعفری صمیمی، احمد، منتظری شورکچالی، جلال، و تاتار، موسی (1392). امید به زندگی و رشد اقتصادی در ایران، مدل رگرسیون انتقال ملایم، فصلنامه رشد و توسعه اقتصادی، 14 (13)، 117-128.
جهانگیری، جهانگیر، و محمدی، نسرین (1397). تبیین جامعه‌شناختی رابطه امید سیاسی و بی‌تفاوتی اجتماعی (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه شیراز) ، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 7 (1)، 127-150.
حسین‌بر، خدابخش، و انوری، محمودرضا (1402). شناسایی اولویت‌ها و قابلیت‌های توسعه پایدار مناطق مرزی (مطالعه موردی شهر گشت)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 13 (49)، 191-204.
خسروبیگی برچلویی، رضا، خاکپور، براتعلی، ایستگلدی، مصطفی، شمس‌الدینی، رضا، و آفتاب، احمد (1393). ارزیابی و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در نواحی شهری با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چندمعیاره تاپسیس فازی سلسله مراتبی (مطالعه موردی شهر بندر ترکمن)، فصلنامه مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 23، 1-24.
خسروی، سعیداحمد، حسین‌زاده، بابک، شجاعی، علی‌اصغر، و صادقی، جمال (1398). نقش میانجی‌گری هوش اخلاقی در رابطه با کمال‌گرایی و امید به زندگی مدیران دانشگاه، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 14 (2)، 162-169.
رحیمی، زینب، امینی، مهدی، و عاشوری، محمد (1397). نقش سلامت روان، هیجانات مثبت و امید به زندگی بر احساس امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، 55، 187-214.
رورتی، ریچارد (1384). فلسفه و امید اجتماعی، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و نگار نارد، تهران: نشر نی.
زتومکا، پیتر (1384). اعتماد یک نظریه جامعه‌شناختی، ترجمه فاطمه گلابی، تهران: انتشارات ستوده.
سرایی، محمدحسین، روستا، مجتبی، میرجلیلی، احسان، و اسدی، امیر (1392). ارزیابی پایداری اجتماعی محلات شهر جهرم، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 5 (15)، 131-146.
سن، آمارتیا (1380). توسعه به‌مثابه آزادی، ترجمه احمد موثقی، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
شیرخانی، محمدعلی، و واسعی‌زاده، نسیم سادات (1390). سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی؛ بررسی مقایسه‌ای ایران و کره جنوبی، فصلنامه سیاست، 41 (2)، 213-232.
صادقی، مسعود (1397). تحلیل معیار عقلانیت و وجوه اخلاقی امید، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 18 (57)، 107-126.
صبورنژاد، ریحانه (1399). از امید فردی تا امید اجتماعی، همایش ملی انجمن مشاوره ایران
طاهری‌دمنه، محسن، و کاظمی، معصومه (1399). خوانشی آینده‌پژوهانه از پروبلماتیک امید اجتماعی در ایران، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 30 (3)، 49-80.
علی‌پور، احمد، و اعراب شیبانی، خدیجه (1390). رابطه امیدواری و شادکامی با رضایت شغلی معلمان، فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، 6 (22)، 65- 79.
علیزاده اقدم، محمدباقر (1391). بررسی میزان امید به آینده در بین دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، 23 (48)، 189- 205.
فاضلی، نعمت‌الله (1397). امید اجتماعی معاصر، نشریه آموزش علوم اجتماعی، 77، 9-11.
قهرمان، وحید، داداش‌پور، هاشم، و رفیعیان، مجتبی (1400). تدوین سناریوهای توسعه پایدار اکولوژیکی منطقه کلانشهر مشهد با رویکرد آینده‌نگارانه منطقه‌ای، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11 (44)، 83-102.
قویدل، صالح، و میرغیاثی مرادی، نسیم (1396). پیری جمعیت، امید به زندگی و رشد اقتصادی، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، 22 (73)، 159-196.
کاموسی علمداری، جواد، اصغری، حسین، پورشیخیان، علیرضا، و حسنی‌مهر، صدیقه (1400). تحلیل بر چالش‌ها و راهبردهای توسعه پایدار منطقه‌ای با رویکرد آینده‌پژوهی (مطالعه موردی: منطقه آزاد ارس)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11 (44)، 103-118.
کانث، راجانی (1374). الگوهای نظری در اقتصاد توسعه دیدگاه‌های کلاسیک، انتقادات و واکنش‌های متأخر، ترجمۀ غلامرضا آزاد (ارمکی)، تهران: دیدار.
گیتی‌قریشی، اشرف‌السادات (1388). سطح امیدواری در دانشجویان سال اول و سال آخر رشته روانشناسی، فصلنامه اندیشه و رفتار، 3 (12)، 45- 56.
مدنی قهفرخی، سعید (1397). از امید فردی تا امید اجتماعی، نشریه رشد آموزش اجتماعی، 21 (1)، 16-17.
مرحمتی، زهرا، و خرمائی، فرهاد (1397). رابطه دینداری و امید: نقش واسطه‌ای صبر، فصلنامه روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، 14 (56)، 435-444.
مشایخی، محمد، جعفری‌نیا، علامرضا، و پاسالارزاده، حبیب (1401). بررسی رابطه اعتماد به کیفیت حکمرانی و امید اجتماعی در بین جوانان شهر بوشهر، فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 5 (12)، 2274-2294.
مکوندی، فواد، و بهزادی، عبدالکریم (1400). بازآفرینی امید اجتماعی با بهره‌گیری از الگوی حکمرانی جامع، فصلنامه تعالی منابع انسانی، 2 (2)، 18-40.
مکیان، سید نظام‌الدین، مصطفوی، سیدمحمدحسن، حاتمی، راضیه، و دهقانپور، محمدرضا (1391). بررسی اثر رشد تجارت رشد توسعه انسانی در کشورهای منتخب آسیایی؛ رهیافت داده‌های تابلویی، فصلنامه اقتصاد مقداری، 9 (1)، 55-70 .
موسی‌کاظمی محمدی، سیدمهدی، و شکویی، حسین (1381). سنجش پایداری اجتماعی توسعه شهر قم، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، 43، 27-41.
میرسپاسی، علی (1388). اخلاق در حوزه عمومی، تهران: ثالث.
نصیری، حبیب‌اله، و جوکار، بهرام (1387). معناداری زندگی، رضایت از زندگی و سلامت روان در زنان (گروهی از زنان شاغل فرهنگی)، فصلنامه پژوهش زنان، 6 (2)، 157- 176.
نیاکوئی، امیر (1386). نقش دولت در جهانی شدن و توسعه: پیش‌نیازها و فرآیندها، فصلنامه اقتصاد سیاسی، 15، 67-91.
هزارجریبی، جعفر، و آستین‌فشان، پروانه (1388). بررسي عوامل اجتماعي، اقتصادي موثر بر ميانگين سن ازدواج زنان در سه دهه گذشته (85- 55) ، فصلنامه برنامه‌ريزي رفاه و توسعه اجتماعي، 1 (1)، 13- 35.
Biart, M. (2002). Social sustainability as part of the social agenda, European community, 149, 5–10.
Brandon, P.S. and Lombardi, P. (2005). Evaluating Sustainable Development in the built Environment, by Blackwell Science Ltd.
Griffin, Keith. Knighth John. (2002). Human Development: The Case for renewed emphasis, at Wilber and Jameson Publication Ltd; New York. pp 577.
Martin, Adrienne (2013). How We Hope: A Moral Psychology, Princeton: Princeton University Press.
McKenzie, S. (2004). Social Sustainability: Towards Some Definitions, Hawke Research Institute, University of South Australia, Working Paper Series, No 27 available on: http://www.sapo.org.au/pub/pub241.html (June 2013).
Mittleman, Alan (2009). Hope in a Democratic Age. Oxford University Press.
Snyder, C.R, Shane J. Lopez (2002). Handbook of Positive Psychology, USA: Oxford University Press.
Spangenberg, J.H. (2005). Economic sustainability of the economy: concepts and indicators, International Journal of Sustainable Development, 8 (1/2), 47–64.
The role of social hope in economic stability of the Islamic Republic of Iran
Abstract
Dealing with the manifestations of economic instability such as inequality, poverty and unemployment, while requiring major domestic and foreign investment, along with reforming the institutional approach, requires the continuous participation of the people in order to achieve economic development and increase its continuity. But what factor can provide the basis for purposeful and motivated community participation in the current difficult economic conditions is a problem that the researcher has addressed and to answer this problem, he proposed social hope as a hypothesis to investigate the relationship between two variables to the purpose of the research. To achieve the recognition of the most important component of social hope that can play a role in the economic stability of the Islamic Republic of Iran.
A descriptive-analytical method has been used to investigate the relationship between the components of social hope and economic stability. In this method, the elite opinions of 71 experts from the Ministries of the Interior and the Ministry of Economy and Finance, who were randomly selected, were used.
After collecting the data, the Chi-2 test was used to check the validity of the research tool, as a result of which it was found that the test questions have internal consistency and can be used to measure the variables. In order to examine the relationship between the variables, the research data was analyzed using the Friedman test, as a result of which it was determined that from the point of view of the respondents, all seven categories of social hope in the grounded theory method include the desire to progress, aspiration, responsibility, planning, hard work, The desire to change and goal-setting play a role in economic stability, and among them, "targeting" plays the biggest role in the country's economic stability.
Keywords: hope, social hope, sustainability, sustainable development, economic sustainability
[1] . Nurkse
[2] . Endogenous Growth Models
[3] . Snyder
[4] . Riemann
[5] . Jeven&Nekolaichuk
[6] . Martin
[7] . Incorporation
[8] . Zetomka
[9] . Entitelment
[10] .Amartia Sen
[11] . Keith Griffin
[12] . John Knight
[13] . Ul-Haq
[14] . Spangenberg
