تحلیل ساختار فضایی شهر با تأکید بر خصلت همپیوندی و اتصال فضایی در کلان‌شهر تبریز

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

زهرا عبداللهی ترکمانی ¹ , محمدحسن یزدانی ² , ابوالفضل قنبری ³

1 - جغرافیا و برنامه ریزی شهری-دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه محقق اردبیلی-اردبیل
2 - جغرافیا و برنامه ریزی شهری- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه محقق اردبیلی-اردبیل
3 - هیأت علمی/ دانشگاه تبریز

تاريخ الإرسال : 06 الأربعاء , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 02 الأربعاء , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: ساختار فضایی شهر, کلان‌شهر تبریز, پیچیدگی فضایی, پیکره‌بندی فضایی, هم‌پیوندی فضایی,

ملخص المقالة :

ساختار فضایی حاکم بر شهرها به روابط متقابل و عوامل مختلفی بستگی دارد و این روابط در مقیاس شهری بزرگ، دارای پیچیدگی و درهم‌تنیدگی خاصی است. لذا اهمیت نگرش به ساختار فضایی شهر، دارای اهمیتی زیادی است. کلان‌شهر تبریز همچون سایر کلان­شهرهای ایران با رشد سریع جمعیت مواجه بوده و این مسئله باعث پیچیدگی­های کالبدی و فضایی و در نتیجه موجب پیچیدگی شناخت و تحلیل سازمان و ساختار فضایی آن شده است؛ هدف اصلی پژوهش حاضر شناخت ساختار فضایی کلان‌شهر تبریز با روش چیدمان یا پیکره­بندی فضایی است. روش پژوهش به‌صورت کمی و از نوع توصیفی-تحلیلی است. محدوده مورد مطالعه کلان‌شهر تبریز و واحد تحلیل محورهای اصلی و شریان­های درجه یک و درجه دو شهر بوده است. داده­های مورد استفاده در پژوهش حاضر به روش کتابخانه­ای و میدانی گردآوری شده است. روش تجزیه­وتحلیل داده­های به دست آمده با استفاده از تکنیک تحلیل چیدمان فضا و تحلیل اصول هم­پیوندی، اتصال و انتخاب بوده است. همچنین بعد دیگر روش تحلیل توجه به ابعاد عملکردی فضا در قالب پراکندگی کاربری­های تجاری و خدماتی و همچنین نظریه حرکت طبیعی بوده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که هم­پیوندی مسیرهای منتهی به مرکز شهر و بخصوص بازار مرکزی شهر به میزان 85/0، بیشتر از سایر بخش­های شهر است و این هم­پیوندی در محور امام خمینی (ره) و محورهای منتهی به آن از میزان بیشتری برخوردار بوده است. از نظر اصل اتصال و انتخاب نیز دو محور امام خمینی (ره) و 22 بهمن با مقدار 21 و 2/1 از میزان بالاتری برخوردار است. در نتیجه انتقال عملکرد و تمرکز حرکت از مرکز شهر به‌طرف غرب در امتداد مسیرهای اصلی و امکان شکل­گیری هسته­های عملکردی در طول این محورها پیش­بینی می­شود.

المصادر:

1. باباپور فاتحی، حسین، کیومرث حبیبی، شیرین طغیانی و فرشته احمدی (1396): «تبیین رابطه میان میزان استفاده عابرین پیاده از فضاهای شهری با میزان همپیوندی فضاها و کاربری‌های تجاری-خدماتی (نمونه موردی: چوستدوزان تبریز).» نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال هشتم، شماره سی و یکم 41-62.


2. حمیدی، ملیحه، رضا سیروس صبری، محسن حبیبی و جواد سلیمی (1376): استخوان‌بندی شهر تهران. گزارش پژوهشی، تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، جلد اول.


3. دیده بان، محمد، شهرام پوردیهیمی و امید ریسمانچیان (1392): روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 4 37-65.


4. ریسمانچیان، امید و سایمون بل (1389): شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره بندی فضایی شهرها. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 43 49-56.


5. شکوئی، حسین (1390): اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا (جلد اول). مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.


6. عباس زادگان، مصطفی (1381): روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 9 64-75.


7. عباس زادگان، مصطفی، صفورا مختارزاده و رسول بیدرام (1391): تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و توسعه یافتگی محلات شهری به روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: شهر مشهد). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره چهارم 43-62.


8. لطفی، سهند و هدی بختیاری (1392): ساماندهی نظام حرکتی در بافت محله‌های شهری از طریق تحلیل اصل اتصال پذیری در نهضت نوشهرسازی و با بهره گیری از روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر کاشمر). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره نهم 3-16.


9. موسوی، مهناز و هانیه زرگر دقیق (1389): تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدوده بارو با استفاده از تکنیک اسپیس سینتکس. فصلنامه آبادی، شماره 67 72-77.


10. نظریان، اصغر (1370): گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرک‌های اقماری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 1 139-97.
    
    
    1. Burgalassi, David, and Luzzati Tommaso (2015): Urban spatial structure and environmental emissions: A survey of the literature and some empirical evidence for Italian NUTS 3 regions. Cities, 49 134-48.
    
    
    2. Downs, R, and D Stea (1973): Image and the environment: Cognitive mapping and spatial behavior. Chicago: Aldrine.
    
    
    3. Giannopoulou, M, P Vavatsikos, and A Lykostrattis (2016): A Proccess for Defining Relations between urban integration and residential market prices. Journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences, 223 153 – 159.
    
    
    4. Hart, R. A, and G. T Moore (1971): The development of spatial cognition: A review. Place and Perception Report7. Department of Geography, Clark University.
    
    
    5. Hillier, B, A Penn, J Hanson, T Grajews KI, and J Xu (1993): Natural movement: or, configuration and attraction in urban pedestrian movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20 29-66.
    
    
    6. Hillier, B, and L Vaughan (2007): The city as one thing. Progress in Planning, Vol 67, Issue. 3 205-230.
    
    
    7. Kim, jaecheol (2007): Testing the street connectivity of new urbanism project. 6th International Space Syntax Symposium.
    
    
    8. Lam, K. S (2008): An introduction of space synta. Retrieved 02/16, 2009, from http://wiki.uelceca.net/20072008/files/doc+essay.pdf.
    
    
    9. Long, Yixiang (2007): The Relationships Between Objective and Subjective Evaluation of the Urban Environment: Space Syntax, Cognitive Maps and Urban Legibility. Dissertation. Raleigh, North Carolina: PROQUEST LLC.
    
    
    10. Song, Yan and Gerrit-Jan Knaap (2004): Measuring Urban Forms Portland Winning the War on Sprawl. Journal of the American Planning Association, Vol. 70, No. 2 210- 225.
    
    
    11. Steiner, R, A Bond, D Miller, and P Sand (2004): Future Directions for Multimodal Areawide Level of Service Handbook. Research and Development. The Florida Department of Transportation, Office of Systems Planning, Contract BC-345-78.
    
    
    12. Toker, U, P Baran, and M Mull (2005): Sub-urban evolution: A cross-temporal analysis of spatial configuraion in an american town (1989-2002). 5th International Space Syntax Symposium, Delft 1-7.