ارائه معیارهای مطلوب برای طراحی محیطی با هدف ارتقای ارتباط بین انسان و محیط مصنوع (مورد مطالعه: شهر یزد)
مریم مهدویه
1
(
دکتری معماری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
مهناز محمودی زرندی
2
(
دانشیار، گروه معماری، دانشکده فنی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
)
بهروز منصوری
3
(
استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
الکلمات المفتاحية: معماری, اقلیم گرم و خشک, معماریِ طبایع, انسان و محیط مصنوع, طبیعیات,
ملخص المقالة :
تجربه حضور در فضاهای مختلف و تأثیرهای گوناگون محیط بر احوال انسان، باعث شده تا تحقیق‌های بسیاری در معماری به بررسی ارتباط بین انسان و محیط بپردازد و نظریات مختلفی دراین‌باره پدید آید. روشن کردن ارتباط معماری با حوزه‌هایی چون؛ طب، حکمت و استخراج معیارها و الگوهای مشترک، کمک به مشخص کردن جایگاه ارتباط انسان و محیط مصنوع در بستر طبیعیات مهمترین مسائلی است که در این پژوهش مطرح میشود. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل پیشرانهای کلیدی معماری طبایع در شهر یزد و تاثیرات متقابل هریک از این مولفهها بریکدیگر است. این پژوهش بهلحاظ هدف از نوع کاربردی و ماهیت آن بر مبنای روشهای جدید، تحلیلی- اکتشافی است که در دو ابتدا به شناسایی مولفهها و سپس کشف و تحلیل روابط آنها پرداخته شده است. در مرحله اول 27 مولفه از طریق مصاحبه با صاحبنطران، شناسایی و در قدم بعدی با استفاده از نرمافزار Mic Mac به بررسی اثرات متقاطع هریک از مولفهها و شناسایی پیشرانهای کلیدی انجام شده است. نتایج حاصل شده بیانگر آن است که در مجموع 6 عامل کلیدی در معماریِ طبایع شهر یزد تاثیرگذار هستند. که شامل؛ جهت وزش باد، مزاج رنگها، شدت نور، مزاج اقلیم، پستیوبلندیها(توپوگرافی زمین) و شدت ارکان است. در مرحله اول 27 مولفه از طریق مصاحبه با صاحبنطران، شناسایی و در قدم بعدی با استفاده از نرمافزار Mic Mac به بررسی اثرات متقاطع هریک از مولفهها و شناسایی پیشرانهای کلیدی انجام شده است. نتایج حاصل شده بیانگر آن است که در مجموع 6 عامل کلیدی در معماریِ طبایع شهر یزد تاثیرگذار هستند. که شامل؛ جهت وزش باد، مزاج رنگها، شدت نور، مزاج اقلیم، پستیوبلندیها(توپوگرافی زمین) و شدت ارکان است
_||_
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print):
|
Spring 2021. Vol 12. Issue 44 |
Research Paper
A Compilation of Proper Criteria for Environmental Design to Improve Human-Environment relationship in the (Case study: Yazd)
Abstract The study of human-environment transactions has been a popular theme among researchers and academics, and has led to development of numerous theories. This aim of this study is twofold. Firstly, it tries to clarify the connection between design criteria in urban settings in relation to the fields of medicine and traditional wisdom, and also to extract their shared patterns and criteria which can help to further clarify the role of human-environment relationship in the context of natural phenomena; and secondly, it aims to identify and present the proper criteria for environmental design to improve the quality of human-environment transactions in the city of Yazd. Based on its aim, this is an applicable study which uses an analytical-explorative approach. At the first step, the criteria have been identified and then their interrelationships have been explored and analyzed .In the section of Data Analyzes, in the first phase, 27 criteria have been identified through interviews with experts; and in the second phase the mutual effects of these criteria and key factors using Mic Mac software. The results indicate that there are 6 criteria in total to be observed as the most important ones in environmental design in Yazd including: the wind direction, nature of colors, intensity of light, the temperament of climate, site topography and intensity of the basics. The proposed solutions include color verity, northern and eastern openings, proper use of wind, familiarity with the temperament of the place and paying attention to neighboring elements and the location of materials. |
Received Accepted: -/ -/- PP:
Keywords: Architecture of temperaments, Human and built environment, urban space, hot and arid climate |
Use your device to scan and read the article online
|
Citation: DOI:
|
Extended Abstract
Introduction
Traditional medicine has been widely known and used across the world. In case of Iran, it has been applied with a holistic and a positivistic perspective, and it has been connected with the traditional wisdom that is based on nature, and aims at creating equilibrium in the body. This perspective naturally aligns with architectural concerns. Based on traditional medicine one can categorize things according to their similarities in appearance and qualities. The solids, which are represented by the element of Earth are cold and dry. Liquids like water are cold and wet. Gases and vapors are, like their representative air, hot and wet; an finally forces, represented by fire, are hot and dry. According to traditional medicine the mutual human-environment transactions and their effects on the humans should be balanced in line with the ultimate goal of all creation. This point had an uttermost importance and application in the architecture of old societies. This study aims to clarify the importance of this concept for the contemporary use in architecture and urbanism by identifying and analyzing the related design criteria applied traditionally in the hot and arid climate zones of Iran.
Methodology
Based on its aim, this is an applicable study which uses an analytical-explorative approach. The tools used in this study include questionnaires and library studies. The statistical population was consisted of twenty experts and academicians in the fields of architecture, urbanism and traditional medicine. The sampling method was targeted and focused, and the process of analyses was done simultaneously with data collection. Sampling continued for three phases until it reached the point of theoretical saturation. All interviews were conducted and recorded according to ethical codes of conduct, and all interviewees were informed of the topic and goals of the research. Finally, the intensity of the effects of the factors, extracted from the interviews, were re-examined through focused and categorized questionnaires.
Results and discussion
The proper use of color verity, lighting, east-west orientation, the energy of water as a balancing factor in contrast to dryness, northern and eastern openings and wind direction (i.e. as it was used in wind catchers) together with familiarity with basics of natural temperaments (underlined in traditional medicine), creative use of light and shadow are among the most notable solutions proposed by this study. In addition to these factors one can include other factors such as: paying attention to the neighboring of materials, coherence of building elements and geometrical proportions, the architect's understanding of the functional needs of the project, and familiarity with the temperament of the site, attention to details and proper spatial organization according to the site's climatic characteristics. These factors can help the designers to reach an architecture of temperaments in the city of Yazd, and can be used to elevate the needs of the users related to the temperamental aspects of design.
Conclusion
The results indicate that there are 6 criteria in total to be observed as the most important ones in environmental design in Yazd including: the wind direction, nature of colors, intensity of light, the temperament of climate, site topography and intensity of the basics. The proposed solutions include color verity, northern and eastern openings, proper use of wind, familiarity with the temperament of the place and paying attention to neighboring elements and the location of materials
مقاله پژوهشی
ارائه معیارهای مطلوب برای طراحی محیطی با هدف ارتقای ارتباط بین انسان و محیط مصنوع(مورد مطالعه: شهر یزد)
چکیده تجربه حضور در فضاهای مختلف و تأثیرهای گوناگون محیط بر احوال انسان، باعث شده تا تحقیق‌های بسیاری در معماری به بررسی ارتباط بین انسان و محیط بپردازد و نظریات مختلفی دراین‌باره پدید آید. روشن کردن ارتباط معماری با حوزه‌هایی چون؛ طب، حکمت و استخراج معیارها و الگوهای مشترک، کمک به مشخص کردن جایگاه ارتباط انسان و محیط مصنوع در بستر طبیعیات مهمترین مسائلی است که در این پژوهش مطرح میشود. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل پیشرانهای کلیدی معماری طبایع در شهر یزد و تاثیرات متقابل هریک از این مولفهها بریکدیگر است. این پژوهش بهلحاظ هدف از نوع کاربردی و ماهیت آن بر مبنای روشهای جدید، تحلیلی- اکتشافی است که در دو ابتدا به شناسایی مولفهها و سپس کشف و تحلیل روابط آنها پرداخته شده است. در مرحله اول 27 مولفه از طریق مصاحبه با صاحبنطران، شناسایی و در قدم بعدی با استفاده از نرمافزار Mic Mac به بررسی اثرات متقاطع هریک از مولفهها و شناسایی پیشرانهای کلیدی انجام شده است. نتایج حاصل شده بیانگر آن است که در مجموع 6 عامل کلیدی در معماریِ طبایع شهر یزد تاثیرگذار هستند. که شامل؛ جهت وزش باد، مزاج رنگها، شدت نور، مزاج اقلیم، پستیوبلندیها(توپوگرافی زمین) و شدت ارکان است.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: معماریِ طبایع، انسان و محیط مصنوع، معماری، اقلیم گرم و خشک، طبیعیات. |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
- مقاله مستخرج از پایان نامه دکتری با موضوع« ارائهی معیارهای مطلوب برای طراحی محیطی در شهر یزد با هدف ارتقای ارتباط بین انسان و محیط مصنوع بر اساس طبیعیات»
DOI:
مقدمه:
ارتباط تنگاتنگ انسان با محیط مصنوع و طراحی آن به نحوی که علاوهبر تامین سلامت شهروندان، آسایش و راحتی استفاده کنندگان از فضا را در پی داشته باشد موضوعی است که در سالهای اخیر بسیار مورد توجه پژوهشگران و صاحبنظران قرار گرفته است: «تسای1 و همکاران(29)، کریفیس2 و همکاران(18)، فرانک3 و همکاران(9)» به عنوان پژوهشگران بینالمللی «بحرینی و خسروی 1389، لطفی و همکاران، 1396 به عنوان صاحبنظران داخلی» از جمله پژوهشگرانی هستند که روند نگران کننده تاثیر روز افزون عوامل مخرب محیطی بر سلامت شهروندان را به نوعی گوشزد کرده و لزوم گسترش مطالعات آن را در حوزه شهرسازی و معماری را یادآور شده اند.
همانطور که از تعریف محیط مصنوع استنباط میشود، محیط ساخته شده پیرامون انسان است که زمینهای را برای فعالیتهای انسانی فراهم میکند به عبارتی این مفهوم به چیزهایی اشاره دارد که در محیط پیرامونی و توسط انسانها و برای انسان و فعالیتهای بشری ایجاد شده است(4). بنابر آنچه بیان شد، اگر محیط مصنوع را واجد کیفیاتی بدانیم و انسان نیازهایی را داشته باشد که از طریق تعامل سازنده بین این دو تعالی آن را بتوان تامین کرد، بهبود این کیفیات مستلزم بهرهگیری از نظریاتی است که در گذشته توسط حکما و صاحبنظران ایرانی مورد بحث قرار گرفتهاند، ابوعلی سینا، فارابی، سهروردی و... نمونههایی از آن هستند، که بخش قابل توجهی از نظریات آنها در قالب راهکارهای طب سنتی اشاره شده است. از دیدگاه این صاحبنظران انسان و محیط مصنوع(محیط پیرامونی) هر کدام دارای درجهای از کیفیات چهارگانه(آب، خاک، باد و آتش) است که هدف غایی آنها حرکت به سمت اعتدال است. فارابی دانشمند ایرانی در فلسفه مشاء اختلاف خلق‌ها را در نتیجه اختلاف آب و هوا می‌داند و می‌گوید مردم در هر منطقه که زندگی می‌کنند تحت تأثیر وضع آب‌وهوا، زمین، عوامل جغرافیایی و اوضاع اقلیمی آن هستند(7). استفاده از اصول واستوشاسترا4 و فنگ شوئی5 در معماری هند و چین، هماهنگی معماری با طبیعت و نیروهای جهانی، لزوم بهرهگیری از طبیعیات و جایگاه عناصر چهارگانه در معماری مصر و ایران در ساخت کالبدی یک بنا، از یک سو و رواج اندیشهها و رویکردهای معماری همساز با اقلیم نمونههایی از ریشههای بکارگیری معماری طبایع در ساختههای کالبدی بشر است. «کالبد معماری درونگرا اگرچه در درجه اول به دلیل نیاز اقلیمی، درونگرا شده است؛ اما میتواند به تدریج زمینه‌ساز ایجاد فرهنگ رفتاری و اخلاقی درونگرا باشد، به‌عکس شخصیت درونگرا علاقه‌مند به کالبد معماری درونگرا دارد و اگر در اقلیم برون‌گرا واقع باشد با ایجاد تعادلی، این نیازهای متضاد انسانی و محیطی را پاسخ میدهد» (22).
رابطه دو سویه انسان و محیط و تاثیر آن بر احوال انسان که در طب سنتی حد بهینه آن بایستی دارای تعادلی باشد که هدف نظام هستی است این مهم را گذشتگان بدرستی در ساخت بناهای خود بکار بردهاند که لزوم بهرهگیری از آن در ساخت و طراحی بناهای فعلی در این پژوهش مورد تاکید قرارمیگیرد. از اینرو شناخت و تحلیل پیشرانهایی که در ساختمایه بناهای اقلیم گرموخشک مورد استفاده قرارگرفته است میتواند ارتباطی عمیق بین انسان و محیط را برقرار کند. در این پژوهش با اتکا بر رویکرد آینده پژوهی، بستری را برای بهرهگیری معماران در طراحی و ساخت بناهای جدید با استفاده از آموزههای معماری قدیم فراهم سازد و بطور اخص بدنبال پاسخ به این سوال باشد که در شرایط فعلی مهمترین پیشرانهای کلیدی طراحی و ساخت در اقلیم گرم و خشک یزد کدام هستند؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
سابقه استفاده از طب سنتی در بسیاری از کشورهای دنیا رایج بوده است، این مهم در کشور ما با نگاهی کلنگر، اثباتی، در ارتباط با حکمت، مبتنی بر طبیعیات و با هدف ایجاد تعادل در سیستم مورد استفاده قرار گرفته است که این موضوع با توجه به گستره و مختصاتی که داشته و دارد ارتباطی نزدیک با معماری برقرار نموده است. بر اساس مبانی طب سنتی، ظاهر (خواص فیزیکی) اجسام با توجه به شباهت‌های ظاهری و فیزیکی به حالت‌های مختلف طبقه‌بندی میشود: جامدات، نماینده آنها خاک با صفت سردی و خشکی، مایعات، نماینده آنها آب، با صفت سردی و تری، گازها (بخارات)، نماینده آنها هوا، با صفت گرمی و تری و نیروها، نماینده آنها آتش با صفت گرمی و خشکی(24). بر اساس نظر متقدمین صفات دوبه‌دو متضاد «حرارت و برودت» و «رطوبت و خشکی» اساس ساختمان جهان را تشکیل می‌دهند، همه اجسام به‌نوعی این صفات چهارگانه را در وجود خود دارند، ولی در هر جسم یک یا چند صفت یا عنصر، غالب و نمایان است(20). ازاین‌رو خلقیات طبق نظر حکما میزان هرکدام از این عناصر میتواند خلقیات و برداشت افراد را از یک محیط با شرایط متفاوت چهارگانه را متفاوت دانست، فارابی دانشمند ایرانی در فلسفه منشاء اختلاف خلق‌ها را در نتیجه اختلاف آب و هوا می‌داند و می‌گوید مردم در هر منطقه که زندگی می‌کنند تحت تأثیر وضع آب‌وهوا، زمین، عوامل جغرافیایی و اوضاع اقلیمی آن هستند (7). بررسی فصول مختلف کتاب «سیاست المدنیة» ایشان میتوان تعلیم‌وتربیت، اقلیم، طبیعت و نوع خلقت را در موضوع اختلاف اخلاقیات مؤثر دانست(28).
نگاه کلنگر پژوهش حاضر که منبعث از نگاه طبایعی که دامنه گسترده‌ای از تمدن ایرانی- اسلامی را در باب حکمت و طب سنتی پوشش میدهد از یک‌سو با پژوهشهای مرتبط با کل‌نگری در معماری و از سوی دیگر با پژوهشهای مرتبط با طبایع در معماری پیوند میدهد. این نوع نگاه (طبایعی) برای تعادل و فعل انسان امتیاز و ارزش قائل است(5). این گزاره هنجاری در کنار سایر گزاره‌های اثباتی وضع مطلوبی را تصور میکند که میتواند جهتگیری عمل را برای بررسی وضع موجود و تصحیح آن در جهت تعادل، روشن کند (همان). در نگاه طبایعی اجزای مادی جهان، واجد کیفیت‌های مربوط به طبع هستند این اجزاء شامل؛ اجرام سماوی، عوارض جغرافیایی، بادها، انسان، اعضای بدن، حیوانات، گیاهان، جمادات و همچنین برخی کیفیات که مادی نیستند اما در جهان مادی معنی دارند از جمله؛ فرم، مکان و زمان هرکدام دارای طبع هستند(26)؛ که این مهم میتواند قوای ما را متأثر از خود کند. همانطور که در نمودار زیر اشاره خواهد شد «قوا» به دو دسته حسی و انگیزشی تقسیم می‌شوند که قوای حسی به ادراک می‌پردازد و خود به دو دسته داخلی (خیال، متخیله، وهم، حافظه و حس مشترک) و بیرونی (حواس پنج‌گانه) تقسیم می‌شوند، بنابراین شاید بتوان گفت که قوای حسی که کار ادراک را بر عهده دارند میتواند منشأ احساسات ما از درک یک فضا باشند؛ که به منظور اثبات این ادعا میتوان به تجویزهای طب سنتی به کمک کیفیات معماری اشاره کرد که از رنگ، اقلیم، موقعیت زندگی، نور، باد و... به منظور درمان برخی از امراض پرداخته‌اند، اشاره کرد که در پژوهشهای جدید از آن به عنوان معماری شفابخش یا معماری طبایع یاد میشود. در ادامه به برخی از این موارد (تجویز یک کیفیت معماری یا محیطی به منظور درمان برخی امراض) اشاره میشود؛
هوا، اقلیم، فصل، اوضاع محل سکونت، خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها، حرکت و سکون، خواب و بیداری، احتباس و استفراغ، از مهمترین اعراض نفسانی هستند که از آن به عنوان حالات روانی یا «انفعالات» یا احوالی که مخصوص نفس است یاد میشود مانند؛ خجلت، شادی‌ها، غم‌ها، خشم‌ها و خشنودی‌ها(15)؛ بنابراین عوامل یادشده میتواند حالات روانی ما را متأثر کنند و بهره گرفتن از این عوامل یا قرار گرفتن در محل آن میتواند زمینه‌ساز حالاتی در بدن انسان باشد. یکی از تدابیر مهمی که در طراحی محیطهای مسکونی، ساخت شهر و ساختمان‌ها از آن بسیار یادشده است، استفاده از باد مناسب و امکان تهویه است؛ بقراط جهتگیری شرقی را به دلیل معتدل بودن آن نسبت به شمال، برای انسان مناسب‌تر دانسته و جهتگیری غربی را به دلیل ماهیت نور گرم نور و بادهای آن برای سلامتی مضر دانسته است(13). جرجانی پس از توصیف ابعاد جغرافیایی و اقلیمی مکان مختلف، برای حل مشکل موقعیت نامناسب شهر، برای بهرهگیری از هوا و جهت مناسب توصیه میکند که سقف خانه‌ها را بلند و دریچه‌ها را بزرگ و همه خانه‌ها را به سوی مشرق باز کنند و گذر شمال در خانه‌ها گشاده کنند و چنان سازند که آفتاب در بیشتر خانه درآید(همان). ابوسهل مسیحی در بخش مفصلی از کتاب «المائه‌فی‌الطب» به تأثیر عوارض جغرافیایی مانند؛ کوه و دریا و نیز تأثیر جهت باد و طبیعت مساکن انواع مناطق بر سلامتی مزاج ساکنان پرداخته است. از دید ایشان، خانه باید در موقعیتی پسندیده و سازگار با محیط ساخته شود او اتاق‌های شمالی را – که پنجره‌های آن به سمت باد شمال باز و از دیگر جهت بسته است- سپس اتاق‌های شرقی و بعد از آن غربی و در انتها اتاق‌های جنوبی را برای سلامتی مناسب می‌داند، همچنین به عقیده ایشان؛ سقف خانه‌ها بایستی بلند، پنجره‌ها وسیع و بزرگ باشند و هرگز در یا پنجره‌ای به سمت جنوب و مغرب گشوده نشود(2).
نقش اقلیم بر درونگرایی و برونگرایی کالبد بر شخصیت
محمد کریم‌خان کرمانی در رساله دلاکیه در ارتباط با تأثیر نور بر مزاج اینگونه بیان میکند؛ «[...] حمامِ روشن مفرح است و حرارت قوای انسان را انتعاش میکند، برخلافِ حمامِ تاریک و تیره که باعث وحشت و غلبه سودا می‌گردد»(1)؛ که ابنسینا در ارتباط با نور طبیعی اینگونه حکم میکند که؛ «[...] به مثابه یکی از اجزای عالم پیرامون میتواند بر قوای ظاهری و باطنی انسان اثر کند، پرنوری میتواند مفرح باشد و به حرارت و تقویت قوا کمک کند، حتی میتواند به بهبود حافظه و درمان بیماری فراموشی کمک کند [...]».
[1] .Tsai.
[2] . Krefis.
[3] . Frank.
[4] . Vastoshastra
[5] . Feng Shui
(15). از دید برخی از صاحبنظران سبکهای مختلف معماری نیز تا حد بسیاری از این مهم متاثر بودهاند، بطور مثال؛ از تاثیر معماری درونگرا بر شخصیت افراد و یا انتخاب نوع رنگ و... جدا از جبر جغرافیایی نگاهی طبع محور را دنبال کردهاند که نمونههایی از این مهم در زیر آورده شده است؛
|
شکل 1- تاثیر متقابل اقلیم مرطوب و گرم و خشک بر درونگرایی و برونگرایی معماری و شخصیت- منبع؛ نگارنده با اقتباس از (22).
این مهم یکی از مؤلفه‌های معماری است که معمار میتواند از آن در طراحی بهره ببرد، «گروتر» نیز رنگ را مهم‌تر از فرم و هندسه در ذهن کودکان می‌داند به گفته او؛ بر اساس آزمایش‌های به‌عمل‌آمده برای بچه‌ها، رنگ مهم‌تر از فرم و هندسه در ذهن آنها تأثیرگذار است و اهمیت بیشتری دارد، همچنین افراد برون‌گرا بیش از افراد درونگرا به رنگ اهمیت می‌دهند(11). هرچند این گفته ایشان ماهیت روانشناسی دارد اما «نقره‌کار» در پژوهشی این مهم را اینگونه تائید میکند؛
دو نوع ذوق آرام و هیجانی در بررسی هنر اقوام مشاهده میشود، به‌طور مثال؛ نمونههایی از هیجان‌گرایی تزئینات و هندسه در کشورهای شرقی نظیر هند و پاکستان، در مقابل آرامش گرایی مناطق کویری ایران و عربستان قابل توجه است، در این زمینه تحقیقاتی در رابطه با طیف رنگی متناسب با چهار عنصر اصلی طبیعت شامل، هوا (گرم و مرطوب)، آتش (گرم و خشک)، خاک (سرد و خشک)، آب (سرد و مرطوب) به عمل آمده است؛ نتایج این تحقیقات نشان میدهد که عنصر آب (رطوبت) طیف وسیعی از رنگها را نسبت به طبیعت شامل میشود (22).
ایشان برای اثبات این ادعا دو سبک «رازی» و «اصفهانی» را باهم مقایسه میکند که اولی تک‌رنگ و دومی چند رنگ است در تحلیل این تفاوت، به دلایل فرهنگی و اقلیمی اشاره شده است که بین این دو سبک ارتباط برقرار میکند، خاستگاه و بستر رشد سبک رازی مناطق کویری و گرم و خشک بوده و خاستگاه سبک دوره اصفهانی، بیشتر معتدل‌تر است، جالب است که در مسجد جامع اصفهان حتی در بخش سلجوقی که مربوط به دوره رازی است همچون ایوان شرقی (صفه شاگرد) کاشی‌کاری کامل و اصیل سلجوقی مشاهده میشود درحالی‌که در دیگر بناهای رازی این حالت کمرونقتر است (همان)، این نکته را پیرنیا اینگونه بیان میکند که در معماری سبک اصفهان، رنگ قوانین و غنای ویژه و گسترده‌ای پیدا میکند (23).
کندی و سکون حاکم بر مزاج گرم و خشک، سبب میشود حتی در صورت ظهور رنگ‌های گرم، رنگ، زندگی و هیجان نداشته باشد، چراکه حیات، سرزندگی و پویایی و تنوع از ویژگیهای مزاج مرطوب است، به این ترتیب چه مزاج گرم و چه مزاج سرد، بر اساس شرایط و نیاز اقلیمی، گاه به رنگ هماهنگ با مزاج با به رنگ مکمل مزاج، رو می‌کنند، اما این تمایل صرفاً تک رنگ بوده و مات و کم هیجان است درحالی‌که در اقلیم مرطوب رنگ به‌صورت زنده و با تضاد زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. بازتاب این موضوع در رنگ البسه اقوام ایرانی نیز مشهود است. در مناطق شمال ایران، رنگ لباس اقوام ترکمن، گیلکی و مازندرانی و ... به تنوع و هیجان و پوشش اقوام ساکن در مناطق مرکزی و جنوب ایران بیشتر به رنگ‌هایی ساده و روشن نزدیک است(32). با گذری بر بافت شهری یزد، کاشان و بسیاری از شهرهای کویری، رنگ‌های قهوه‌ای روشن و تکرار رنگ‌های از جنس آجر و خاک بسیار مرسوم است. در ادامه نمودار مربوط به این مهم آمده است؛
|
شکل 2- تاثیر متقابل اقلیم گرم و خشک و معتدل و مرطوب بر رنگ و محیط و ذوق رنگی- منبع؛ نگارنده با اقتباس از (22).
در جمع‌بندی مباحث یادشده میتوان اینگونه استنباط کرد که؛ رابطه‌ای دو سویه بین انسان و محیط و رابطه‌ای دو طرفه بین مزاج انسان و احوالِ نفسانی1 او وجود دارد که با احوال، فعل و... انسان در ارتباط است که این مهم هدفی جز تعادل2 در نظام هستی ندارد. به عبارتی هنجار «تعادل» در این نوع از معماری، ارتباط میان انسان و معماری را برقرار میکند. در ادامه تلاش شده است تا به ذکر چند نمونه از این موارد در معماری جوامع دیگر اشاره شود.
خورشید در نظام فضایی هند(واستو)
علوم باستانی معماری اساساً ترکیبی از قوانین و آداب و رسوم است که توسط سازندگان اصلی و یا هنروران محلی استفاده میشود. اگرچه این قوانین تقریباً در هر فرهنگ سنتی اعمال میشود، چنانچه در رفتار آداب و رسوم آنها نیز مشهود است، لیکن امروزه چند دستورالعمل معماری مکتوب وجود دارد که یکی از آنها واستو شاسترا است (8). مفهوم اصلی دانش معماری واستو شاسترا، هدایت مردم به ایجاد فضاهایی هماهنگ با طبیعت و نیروهای جهانی بود. استفاده از واستو که در فلسفه هندو ریشه دارد، به دوره ودیک3 بین 4000 تا 2000 قبل میلاد برمی‌گردد. بخشی از یجور ودا4 «معماری ودایی5» نامیده میشود که به معنی هنر ساخت‌وساز است و عمدتاً به اصول معماری و خانه‌سازی می‌پردازد. در واقع نزدیک به 32 کتاب در مورد واستو از سال 3000 قبل از میلاد تا 600 پس از میلاد توسط نویسندگان مختلف در زبان سانسکریت به رشته نثر درآمده است که به روشهای ساخت و ساز، قرارگیری خاص اثاث خانه و آیین‌هایی که در هر مرحله باید انجام گردد، مربوط می‌گردد (14)6. واستو به صورت کلی به معنای محل سکونت موجودات زنده است، در حالی که در ریگ ودا7 برای خانه اعمال میشود. در اصل واستو از کلمه سانسکریتی vas، به معنی «اقامت» گرفته شده است(30)8.اشعه خورشید به طور طبیعی سرد هستند، به تدریج، اشعه‌ها گرم‌تر می‌شوند، خورشید در طول ساعت‌های بعدازظهر در گرم‌ترین حالت خود است و در عین حال، از جنوب غربی عبور میکند. با کشیدن یک خط تصوری از شمال غرب به جنوب شرقی، مناطق گرم و سرد مشخص میشود؛ بنابراین نقاط این بخش بهترین مکان برای فعالیت‌هایی هستند که نیاز به گرمای متعادل دارند. شمال شرقی در وسط منطقه سرد برای دعا و مطالعه مناسب است. درحالی‌که جنوب غربی به عنوان گرم‌ترین و مخرب‌ترین گوشه باید بسته نگه داشته شود. در دوران باستان، جنوب غربی به عنوان زرادخانه برای نگهداری سلاح‌ها حفظ می‌شد، همچنین براساس موقعیت خورشید در آسمان در طول روز، جالب‌ترین مکان در خانه، جهت شمال است. ازاین‌رو اتاق‌هایی با اولویت و اهمیت بالاتر در جهت شمال قرار می‌گیرند و... (19). در زیر شکل مربوط به سازماندهی فضا در معماری هندی آمده است؛
[1] . مزاج تنها از آنِ تن نیست و هر مزاج خبر از خصلت‌ها و ویژگیهای خاص جسمی و روانی از صاحب مزاج میدهد (21).
[2] . از دید خواجه نصیرالدین طوسی مزاج هرچه به تعادل نزدیک‌تر باشد (معتدل‌تر باشد)؛ آمادگی آن برای صورت کامل بیشتر است (12).
[3] Vedic.
[4] Yajur Veda.
[5] Sthapatha Vidya.
[6] Hari, A. R.
[7] Rig Veda
[8] Devi Vasudev & et al.
|
شکل 3- ساماندهی فضای مسکونی بر اساس موقعیت خورشید در معماری واستو؛ ماخذ : مطالعات نگارنده با اقتباس از مطالعات معماری واستو هند
تاکید بر جنبههای کمی محیط و باهم ندیده شدن انسان و محیط به عنوان یک کل منسجم با رویکردی کلنگر سبب شده تا بشر از کیفیاتی که در گذشته در ساخت محیطهای مصنوع از آن بهره میگرفته دور بماند. این پژوهش بدنبال آن است تا با شناخت و تببین معیارهای طراحی محیطی بستری را برای مطالعات آینده در باب طراحی فضاهای شهری فراهم آورد. در این راستا پژوهشهایی به رشته تحریر در آمده که بخشی از این مهم در زیر آورده شده است؛
عبدالله زاده(1394) در پژوهشی با عنوان "معماری طبایع: تبیین رویکردی درباره نسبت انسان و محیط مصنوع برمبنای چهارگانهها" به تبیین جایگاه حکمت و لزوم استفاده از رویکردهای کلنگر برمبنای چهارگانه، آب، خاک، آتش و باد در محیط مصنوع پرداخته است در این پژوهش به تبیین نسبت انسان و محیط، لزوم تسری دیدگاه حاضر در سایر علوم از جمله طب و در نهایت با طرح پرسشهایی سعی در بسط آن کرده است.در ارتباط با پیشینه پژوهش این نکته را باید خاطر نشان کرد که عنوان پژوهش به گونهای است که اولا بسیاری از مطالعات ماهیتا میان رشتهای هستند و ثانیا به گونهای با نظریاتی در باب حکمت و طب در ارتباط هستند که از دید تاریخی مطالعات انجام شده آن به دوران معاصر باز نمیگردد از این رو پژوهشگر سعی نموده تا نزدیکترین آنها را از لحاظ تاریخی انتخاب نماید.
صداقت رستمی و حاج رسولیها (1398) در پژوهشی با عنوان "مقایسه انواع روشهای طراحی شهری برای مطالعهی تعاملات انسان و محیط ساخته شده" به معرفی انواع روشهای تعاملات انسان و محیط ساخته شده در فرایند طراحی شهری پرداخته است. راهدان مفرد و رامشت(1399) در پژوهشی با عنوان" تغییر مفهوم انسان در شناختشناسی جغرافیدانان و تاثیر آن در تعامل با محیط" به دنبال پاسخ به این پرسش بنیادی است که؛ آیا تغییر مفهوم انسان در تجربه ذهنی جغرافیدانان در عملکرد و مواجهه آنها با محیط نیز تاثیر گذار بوده است؟ نتایج این پژوهش نشان میدهد که تغییر در مفهوم انسان شناختی، نه تنها در عملکرد بشر که درباره محیط نیز اثرات خاص خود را داشته است دستور کار 21، پیمان کیوتو و... همگی تحت تاثیر این تغییرات بوجود آمده و این تغییرات در تعریف جغرافیا نیز منعکس شده و سبب بوجود آمدن نحلههای فکری مختلف شده است.
حسینی(1400) در پژوهشی با عنوان"بررسی تاثیر ویژگیهای محیط مصنوع شهر(با تاکید بر اختلاط کاربری) بر سلامت عمومی شهروندان" به بررسی تاثیر اختلاط کاربری اراضی به عنوان یکی از مولفههای محیط مصنوع بر سلامت عمومی افراد در شهر مشهد پرداخته است، یافتههای این پژوهش نشان میدهد که برخلاف نتایج پژوهشهای کشورهای پیشرفته، رابطه معناداری بین افزایش اختلاط کاربری و بهبود وضعیت سلامت عمومی افراد وجود ندارد.
با استناد به مبانی نظری و مطالعات صورت گرفته در خصوص موضوع مورد مطالعه میتوان مدل مفهومی زیر را ترسیم نمود (شکل 4).
|
شکل 4- مدل مفومی پژوهش
معرفی محدوده، مواد و روش تحقیق:
پیش از آنکه به روش پژوهش پرداخته شود به شرح کلی اقلیم این شهر از دیدگاه طبایعی اشاره شده است؛ شهر يزد مركز شهرستان يزد با وسعت 5/99 كيلومترمربع در مركز استان يزد و در مسير راه اصفهان - كرمان در مختصات ′54 و ْ31 عرض شمالي و ′23 و ْ54 طول شرقي قرار دارد(مهندسین مشاور آرمانشهر،1390: 38). اقلیم این منطقه در محدوده گرم و خشک و طبق نظر متخصصان طب سنتی در نمونه شهرهایی با طبع گرم و خشک یا صفرایی قرار دارد که در این اقلیم غلبه با عنصر آتش است، جهتگیری غالب خانههای سنتی آن در رون راسته درونگرا قرار دارد که در طب سنتی دلیل این انتخاب را بهرهمندی از بادهای شرقی و شمالی دانستهاند، در منابع طب سنتی باد شمال را انرژی زا دانسته و بسیار نیکو شمرده میشود(13).
این پژوهش براساس هدفی که دنبال میکند از نوع کاربری و بنابر ماهیت‌اش از نوع تحلیلی- اکتشافی است. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه، مطالعات اسنادی و کتابخانهای(مرور نظریات حکما و صاحبنظران) است. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش را 20 نفر از پژوهشگران و اساتید دانشگاهی مرتبط با معماری و طب سنتی تشکیل داده است، روش نمونه‌گیری در این پژوهش از نوع هدفمند یا غیراحتمالی1 بوده و فرایند تجزیه و تحلیل آن به صورتی هم‌زمان و مستمر با جمع‌آوری داده‌ها انجام شده است. همچنین نمونه‌گیری در سه مرحله و تا رسیدن به اشباع نظری دنبال شده است. به عبارتی ابتدا معیارهای اولیه از طریق مصاحبه با صاحبنظران استخراج و در ادامه این معیارها از طریق پرسشنامه طیف بندی و مورد آزمون واقع شده اند.
لازم به ذکر است که فرایند ضبط مصاحبه(با استفاده از پرسشنامه باز) با رضایت مشارکت‌کنندگان و مطابق با موضوع، هدف، روند و رعایت اصول اخلاقی و... پژوهش، توضیحاتی به مصاحبه شوندگان داده شده است.
بحث و ارائه یافتهها:
تجزیه و تحلیل پیشرانهای کلیدی معماری طبایع موثر بر اقلیم گرم و خشک شهر یزد با استفاده از نرم افزارMic Mac و روش اثرات متقاطع، نشان دهنده درجه پُرشدگی 95 درصد بوده که اینمهم بیانگر تاثیرگذاری بالای مولفهها بر یکدیگر است. از مجموع 584 رابطه ماتریسی قابل ارزیابی 355 رابطه دارای اثرات متقاطع 3 بوده یا بهعبارتی مولفههای مطرح شده در پژوهش از یکدیگر تاثیر پذیرفته و برهم تاثیر گذار بودهاند. 102 رابطه نقش تقویت کننده داشته یا به بیانی دیگر اثرات متقاطع سطح 2 داشتهاند و 145 رابطه نیز نه از هم تاثیر گرفته و نه برروی هم تاثیر گذاشتهاند؛(جدول شماره 2). در ادامه مدل مفهومی مستخرج از مصاحبه و پرسشنامه در نمودار(1) آمده است در این نمودار هریک از مولفهها کدگذاری و با علامت(V) مشخص شده است.
[1] . روش نمونه‌گیری هدفمند یا غیراحتمالی یک تکنیک نمونه‌گیری است که در آن احتمال انتخاب هریک از آزمودنیها در نمونه یکسان نسیت و اعضای نمونه براساس هدف پژوهش انتخاب می‌شوند، این نوع از نمونه‌گیری بیشتر در پژوهشهای کیفی مرسوم است (حکیم‌زاده و عبدالملکی، 1390: 94).
جدول 1؛ ماتریس MDI | |||||||
ابعاد ماتریس | تکرار | بدون تاثیر | تاثیرگذار | تقویت کننده | توانمندساز | درجه پُرشدگی | جمع |
27*27 | 2 | 145 | 127 | 102 | 355 | 95 | 584 |
ماخذ : مطالعات میدانی نگارنده، 1400
تحلیل میزان تاثیرپذیری و تاثیر گذاری مولفههای پژوهش؛
در نمودار مولفههای پژوهش 27 مولفه مورد استفاده در پژوهش نشان داده شده است که از این میان 6 مولفه کلیدی که از آن بهعنوان مولفههای پیشران یاد میشود در یکچهارم شمال غربی شکل(1) واقع شدهاند بدین صورت که این مولفهها بیشترین و کمترین تاثیر گذاری را بر آینده استفاده از پیشرانهای کلیدی معماری طبایع در اقلیم گرم و خشک یزد را دارد که شامل؛ جهت وزش باد، مزاج رنگها، شدت نور، مزاج اقلیم، پستیوبلندیها(توپوگرافی زمین) و شدت ارکان است. در ادامه به مرور مصادیق مورد تاکید صاحبنظران طب سنتی در ارتباط با هریک از این پیشرانهای کلیدی که به بهبود یک کیفیت معماری کمک میکند اشاره شده است.
رونبندی محمد کریم پیرنیا، اشارات محمد کریم خان کرمانی در رساله دلاکیه1 و تاکید بقراط2، سهروردی، جزجانی، ابنسینا3 و بسیاری از صاحبنظران و حکما بر لزوم شناخت ارکان و بهرهگیری از نور یکی از مهمترین عواملی است که با توجه به غلبه عنصر خشکی در اقلیم گرم و خشک یزد بسیار مهم جلوه مینماید که بایستی در راهکارهای معمارانه لحاظ شود. ابنسینا در باب مکان‌یابی محل سکونت اینگونه بیان میکند که؛ «بلندی و پستی محل زیست، مجاورت محل زیست با بلندی و پستی‌ها و کوهساران [...] جملگی بر حالات بدن تأثیر دارد [...] وقتی کسی جایی برای سکونت برمی‌گزیند باید خاک، حالت پستی و بلندی [...] آب و گوهر آن [...] را بررسی کند و بداند که آیا محل سکونت بادگیر یا جایی گود و فرورفته است [...] آنگاه پنجره‌ها و درهای محل سکونت را شرقی- شمالی باشند [...] آفتاب باید همه جای خانه‌اش را بگیرد، زیرا آفتاب هوا را مساعد می‌گرداند» (15). از سویی حضور عناصر یا ارکان چهارگانه در معماری را بارها توسط معماران سنتی متذکر شدهاند که این مهم لزوم ارتباط معماری با ارکان و عناصر مطروح در امزاج را در ارتباط با معماری مطرح میکند بهطوریکه استاد رضا معماران درباره لزوم شناخت این عناصر اینگونه بیان میکند «هر معمار بایستی به عناصر چهارگانه(آب، باد، خاک و آتش) آشنا باشد، عدم شناخت این عناصر هم به بنا لطمه می‌زند و مهم آن را برای زیست انسان نامناسب می‌سازد»(1).
[1] . محمد کریم‌خان کرمانی در ارتباط با تأثیر نور بر مزاج اینگونه بیان میکند؛ «[...] حمامِ روشن مفرح است و حرارت قوای انسان را انتعاش میکند، برخلافِ حمامِ تاریک و تیره که باعث وحشت و غلبه سودا می‌گردد» (1). و ابنسینا در ارتباط با نور طبیعی اینگونه حکم میکند که؛ «[...] به مثابه یکی از اجزای عالم پیرامون میتواند بر قوای ظاهری و باطنی انسان اثر کند، پرنوری میتواند مفرح باشد و به حرارت و تقویت قوا کمک کند، حتی میتواند به بهبود حافظه و درمان بیماری فراموشی کمک کند [...]» (15).
[2] . بقراط جهتگیری شرقی را به دلیل معتدل بودن آن نسبت به شمال، برای انسان مناسب‌تر دانسته و جهتگیری غربی را به دلیل ماهیت نور گرم نور و بادهای آن برای سلامتی مضر دانسته است و جرجانی پس از توصیف ابعاد جغرافیایی و اقلیمی مکان مختلف، برای حل مشکل موقعیت نامناسب شهر، برای بهرهگیری از هوا و جهت مناسب توصیه میکند که سقف خانه‌ها را بلند و دریچه‌ها را بزرگ و همه خانه‌ها را به سوی مشرق باز کنند و گذر شمال در خانه‌ها گشاده کنند و چنان سازند که آفتاب در بیشتر خانه درآید (13).
[3] . ابنسینا در ارتباط با اثر روانی رنگ بر مزاج اینگونه حکم میکند «[...] کسی که بدنش برای جوش آمدنِ (خلط) خون آمادگی دارد، اگر به رنگ سرخ، زیاد چشم بدوزد و در آن فکر کند، خونش به حرکت می‌افتد»(15).
|
شکل 3- شناسایی پیشرانهای کلیدی معماری طبایع(منبع: مطالعات میدانی نگارنده، 1400)
شکل(4) تاثیرات مستقیم بسیار قوی و شکل(5) تاثیرات مستقیم بسیار ضعیف مولفههای معماری طبایع را بر یکدیگر نشانمیدهد. میزان این تاثیرات در پنج سطح طیفبندی شده و از سطح بسیار قوی تا سطح بسیار ضعیف قابل بررسی است. همانطور که در شکل(3) قابل مشاهده است مولفههای جهت وزش باد، شدت نور و مزاج اقلیم بیشترین میزان تاثیرگذاری قوی را بر سایر مولفهها داشتهاند که در ارتباط با این مهم میتوان میتوان راهکارهای معمارانهای اتخاذ نمود و مورد توجه معماران در طراحی و ساخت در اقلیم یزد باشد.
استفاده از بادگیر در اقلیمی که در آن غلبه عنصر آتش بیش از سایر عناصر وجود دارد خود نمونهای از اهمیت تدابیر معمارانه در ساختار کالبدی شهر یزد است که با این راهکار تلاشی در جهت حرکت به سمت تعدیل کیفیات محیطی بوده است. این مهم ارتباط بسیار تنگاتنگی را شدت نور داشته که از مصادیق کالبدی آن در ساخت بناهای بافت تاریخی میتوان به ساباطها، جبهه زمستان نشین و تابستان نشین خانه و تالارها اشاره کرد.
|
شکل 4- تاثیرات مستقیم مولفههای پژوهش بر یکدیگر در شهر یزد(تاثیرات بسیار قوی)-(منبع: مطالعات میدانی نگارنده، 1400).
در شکل(5) تاثیرات مستقیم بسیار ضعیف مولفههای معماری طبایع در شهر یزد نمایش داده شده است. اطلاعات موجود در این شکل نشان میدهد که از میان مولفههای مورد سنجش، مزاج اقلیم1 و جزئیات مورد استفاده در معماری بیشترین تاثیرات مستقیم ضعیف را داشته است. با عنایت به ماهیت این مولفهها و توجه معماران در لزوم پرداختن به آن را متذکر میشود. توسعه شهر بدون استفاده از پشتوانههای نظری بومی که در راس آن توجه به ماهیت مزاجی مکان و فاصله گرفتن از ساختارهای سنتی و رویکرد مدرن به معماری سبب شده است تا در ساخت و سازهای جدید لزوم توجه به جزئیات در طراحی و ساخت بناهای جدید نادیده انگاشته شود و این مهم میتواند با هویت شهرتاریخی یزد در تضاد باشد.
[1] . ابوسهل مسیحی در بخش مفصلی از کتاب «المائه‌فی‌الطب» به تأثیر عوارض جغرافیایی مانند؛ کوه و دریا و نیز تأثیر جهت باد و طبیعت مساکن انواع مناطق بر سلامتی مزاج ساکنان پرداخته است. از دید ایشان، خانه باید در موقعیتی پسندیده و سازگار با محیط ساخته شود او اتاق‌های شمالی را – که پنجره‌های آن به سمت باد شمال باز و از دیگر جهت بسته است- سپس اتاق‌های شرقی و بعد از آن غربی و در انتها اتاق‌های جنوبی را برای سلامتی مناسب می‌داند، همچنین به عقیده ایشان؛ سقف خانه‌ها بایستی بلند، پنجره‌ها وسیع و بزرگ باشند و هرگز در یا پنجره‌ای به سمت جنوب و مغرب گشوده نشود (2).
|
شکل 5- تاثیرات مستقیم مولفههای معماری طبایع بر یکدیگر در شهر یزد(تاثیرات بسیار ضعیف)-(منبع: مطالعات میدانی نگارنده، 1400).
در شکل(6) تاثیرات غیرمستقیم بسیار قوی عوامل تاثیر گذار بر معماری طبایع شهر یزد را نشان میدهد در این شکل افعال به عنوان یکی از مهمترین مولفههای معماری طبایع بیشترین تاثیر را بر سایر مولفهها خصوصا مولفههای کلیدی پیشران داشته است. شاید بتوان دلیل این مهم را در سیاستهای ساخت و ساز جدید جستجو کرد که نمودهای آن را در ساختمانهای جدید شهر یزد به وضوح دید، از این رو لزوم تجدید نظر در سیاستهای جدید معماری و بهرهگیری از آموزههای موجود در بافت قدیم را یکی از راهکارهای برون رفت از مشکلات و مسائل معماری جدید دانست.
|
شکل 6- تاثیرات غیرمستقیم مولفههای پژوهش بر یکدیگر در شهر یزد(تاثیرات بسیار قوی)-(منبع: مطالعات میدانی نگارنده، 1400).
مولفه مزاج مکان که توسط بسیاری از حکما و صاحبنظران مورد تاکید واقع شده است در شکل(7) به عنوان مهمترین عامل تاثیر گذار غیرمستقیم مطرح شده است. این مولفه تاثیرات غیرمستقیم بسیاری میتواند برسایر مولفهها داشته باشد. بنابراین تعدیل مزاج مکان یا بهعبارتی توجه به غلبه عناصر آب، باد، خاک و آتش در هر کاربری و با هر عملکردی در مختصات مکانی شهر یزد میتواند ارتباط بین سایر مولفههای معماری طبایع را قویتر و یا کمبودهای موجود در آن را مرتفع کند. بدیهی است که اهمیت این مولفه و ارتباط آن با سایر مولفهها را میتوان در تفاوت کاربری و انتظارات استفاده کننده از فضا را نشان دهد، همسانسازی کاربریها بدون توجه به عملکرد آن یکی از مسائلی است که بسیاری از بناهای شهر یزد را به سمت یک شکل کردن میبرد.
شکل 7-تاثیرات مستقیم مولفههای معماری طبایع شهر یزد بر یکدیگر(تاثیرات بسیار ضعیف)- (منبع: مطالعات میدانی نگارنده، 1400).
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
طبق نظریات موجود در عالم طب1و حکمت هر آنچه در عالم ماده ظهور یافته، از جمله انسان و سازه‌های محیط پیرامونش دارای کیفیاتی است که این کیفیات سبب ایجاد طبایع مختلف در آنها میشود که این مهم بر گرایش آنها به عوامل محیطی اثر می‌گذارد، شکل‌گیری معماری طبایع2 که در متون هندی و چینی حاصل شد ؛ خود محصولی از ارتباط بین طبع و معماری است. در معماری طبایع عنوان میشود که شرایط جسمی و روحی انسان بر گرایش او به عوامل محیطی مؤثر است. از سوئی دیگر علم معماری نیز خود متاثر از عواملی است که این عوامل ارتباطی عمیق با اقلیم، فرهنگ، هویت و مشخصات فیزیکی آن سرزمین دارد.
در این پژوهش تلاش شد تا رگههای ارتباطی معماری سنتی و مدرن در بستر معماری طبایع را بهتر درک کرده و از آموزههای گذشتگان به منظور ارتباط عمیقتر انسان با محیط مصنوع بیشتر استفاده کنیم. بنابراین در ابتدا با استفاده از نظر کارشناسان این حوزه مولفههای معماری طبایع استخراج و سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه و طیف بندی و درنهایت در نرمافزار Mic Mac مولفههای پیشران معماری طبایع استخراج شد. در مرحله اول 27 مولفه شناسایی و در نهایت 6 مولفه پیشرانِ؛ جهت وزش باد، مزاج رنگها، شدت نور، مزاج اقلیم، پستیوبلندیها(توپوگرافی زمین) و شدت ارکان جهت استفاده معماران و سیاستگذاران حوزه معماری در شهر یزد شناسایی شد. بدیهی است که لزوم استفاده از آن میتواند سبب تعدیل مزاج، ارتباط بیشتر کاربر با کالبد، آسایش اقلیمی و ساخت کالبدهای همسو با اقلیم را سبب شود. استفاده از تنوع رنگی در طراحی، استفاده از نور مطلوب با تاکید بر کشیدگی شرقی- غربی، بهرمندی از انرژی آب به عنوان یک عنصر تعدیل کننده خشکی، تعبیه بازشوهای شمالی و شرقی، توجه به بستر بادِ مطلوب که در گذشته بسیار مرسوم بوده(استفاده از بادگیر)، شناخت ارکان که در آموزههای طب سنتی بسیار مورد تاکید واقع شده است، ترکیب سایه و نور در طراحی بهعنوان راهکارهای کلیدی و لزوم تاکید بر همجواری مصالح، شناخت طبع مصالح، هماهنگی عناصر مورد استفاده در کالبد بنا، تاکید بر تناسبات کالبدی، فعل و سیاستهای کالبدی در ساخت یک بنا، درک معمار از نیازهای کاربری مورد طرح، شناخت مزاج مکان مورد طراحی(نوع کاربری)، توجه به جزئیات، ارتباط هویتی بنا با بستر کالبدی، توجه به سازماندهی فضایی و جانمایی مناسب و همساز با اقلیم در طراحی و ساخت از جمله راهکارهای واسطهگر در معماری طبایع شهر یزد است که این مهم میتواند نیازهای مطرح شده در معماری طبایع مرتفع سازد.
در ارتباط با مقایسه نتایج پژوهش با پیشینههای یادشده میتوان اینگونه بیان داشت که نتایج بدست آمده به نوعی در تضاد با یافتههای حسینی (1400) و تائید کننده یافته های پژوهشی راهدان فرد و رامشت (1399) بوده، همچنین یافتههای این پژوهش در تناظر با نتایج بدست آمده در پژوهش صداقت رستمی و حاج رسولیها (1398) بوده و درنهایت یافتههای حاضر تائید کننده نتایج مستخرج از پژوهش عبدالله زاده (1394) بوده است.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: مقاله مستخرج از پایان نامه دکتری با موضوع« ارائهی معیارهای مطلوب برای طراحی محیطی در شهر یزد با هدف ارتقای ارتباط بین انسان و محیط مصنوع بر اساس طبیعیات» همچنین در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است
[1] . منظور از طبع، طبع‌های مکمل است و منظور، طب جدید یا همان پزشکی نیست.
[2] . معماری فنگ‌شویی و واستو نمونه‌های بارزی از معماری طبایع است.
1. Abdullahzadeh, Mohammad Mehdi (1394). temperaments Architecture: Explaining an Approach to Human Relativity and the Built Environment Based on Four temperaments, Bi-Quarterly Journal of Iranian Architectural Studies, No. 8.
2. Abu Sahl Masihi, Isa Ibn Yahya (1367). Water in medicine, with research and introduction of Damascus fluoride.
3. Ale-eshragh, Parisa; Hodavand, Mehdi. (2013). Investigation of new sources of revenue for municipalities. Comparative Law Research of Iran and International, 6 (22), 1-28
4. Bartuska. T. (1994). The Built Environment Definition and Scope in “Introduction: Definition, Design, and Development of the Built Environment”. London: Crisp Publication.
5. Bemanian, M, Ansari, M and M, Heidari Delgarm (2015). Comparative comparison of two examples of holistic perspectives, before and after the modern period in architecture; The temperamental view (based on temperament) and Salingerus' theory (based on modern physics and mathematics), vol. 3, pp. 13-1.
6. Boqrat (1387). Boqrat in the local diseases, narrated by Abi Zayd Hanin bin Ishaq. Research and translation by Y.N. Mutawak, Tehran, Iran University of Medical Sciences.
7. Farabi, Abu Nasr Mohammad Ibn Mohammad, (1992), Extracted Chapters, translated by Hassan Malekshahi, Tehran: Soroush.
8. Fazeli, H., & Goodarzi, A. (1390). The principles of Vastu as a traditional architectural belief system from an environmental perspective. WIT Transactions on Ecology and the Environment, 128, 97-108.
9. Frank, L. D., Sallis, J. F., Conway, T. L., Chapman, J. E., Saelens, B. E., & Bachman, W. (2006). Many pathways from land use to health - associations between neighborhood walkability and active transportation, body mass index, and air quality. Journal of the American Planning Association, 72(1), 75-87.
10. Ghadiri, Bahram (1373). Introduction to masters of traditional Iranian architecture (Master Reza), pages 13 and 14.
11. Grotter, Jurg (1377). Aesthetics in Architecture, translated by Jahanshah Pakzad and Abdolreza Homayoun, Tehran, Shahid Beheshti University publication, p.188.
12. Hali, Jamalodin (1383). Description of the abstraction of belief, translated by Abolhassan Sha'rani, Tehran: Islamic Publications.
13. Hamzehnejad, Mehdi and Servati, Zahra (1396). Components of Indigenous Environmental Design to Ensure Human Health Based on Traditional and Islamic Medicine, Quarterly Journal of Islamic Architecture Research, No. 17, Year 5.
14. Hari, A.R. (2002) Feng Shui for Health and Wealth. A R Hari.
15. Ibn sina. (1367). The Canon of Medicine. Translated by Ali Reza Masoudi, Tehran, Morsel Publications.
16. Javadi, Parmida (1397). Designing an office for an architect with a bilious temperament in Tehran, Master Thesis, Tehran University of Science and Culture, Faculty of Art and Architecture; p.21.
17. Jorjani, Ismail Ibn Hassan (1384). Medical purposes and superior investigation, Volume II. Edited and researched by Hassan Tajbakhsh, Tehran: Institute of Printing and Publishing, University of Tehran.
18. Krefis, A. C., Augustin, M., Schlünzen, K. H., Oßenbrügge, J., & Augustin, J. (2018). How does the urban environment affect health and well-being? A systematic review. Urban Science, 2(1),21.
19. Kumar, A (2005), Vaastu: The Art and Science Of Living: The Art and Sciene of Living. s.l. : Sterling Publishers Pvt. Ltd.
20. Malek al-Taba'a, Mohammad Taqi, Description and writing of treatment facilitation and health booklet, Shirazi Mohammad Taqi, Qom; Jalal-odin Publications 1387.
21. Naseri, Mohsen (1388). An overview of generalities Iranian traditional medicine, Tehran: Shahr Publishing Institute.
22. Noghrehkar, Abdolhamid and Hamzehnejad, Mehdi and Dehghani Tafti, Mohsen (1389). Investigating the effect of environment on behavior and ethics from the perspective of Islamic thinkers and its results in designing the environment, Aramanshahr Quarterly, No. 5; 79-96.
23. Pirnia, Mohammad Karim (1380). Iranian Architectural Stylistics, Editor Gholamhossein Memarian, Tehran, Soroush Danesh Publications
24. Raazi, Mohammad- Bin zakaria, (1372). Al-Hawi, translated by Mahmoud Tabatabai, Hawi Publications.
25. Rahdan Mofrad, Mohammad and Ramesht, Mohammad Hossein (1399). Changing the concept of human in the cognition of geographers and its impact on interaction with the environment, Quarterly Journal of Geography and Development, No. 58, pp. 16-
26. Razavi Borghei, Seyed Hossein (2009). Bath architecture in the texts of ancient medicine and the introduction of Dalakieh treatise: Golestan Honar, No. 15, p.70.
27. Sedaghat Rostami, Kebria, Haj Rasooliha, Sougol (1398). Comparison of various urban design methods for studying human and built environment interactions, Architecture Quarterly, Second Year, No. 10.
28. Sobhani, Seyed Jafar (1371). Translation and annotation of Medina politics, Tehran, Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.
29. Tsai, W. L., McHale, M. R., Jennings, V., Marquet, O., Hipp, J. A., Leung, Y. F., & Floyd, M. F. (2018). Relationships between characteristics of urban green land cover and mental health in US metropolitan areas. International journal of environmental research and public health, 15(2), 340-362.
30. Vasudev, G. D. (1998). Vastu, Astrology, and Architecture Papers Presented at the First All India Symposium on Vastu, Bangalore, Held on June 3-4.
31. Yen-ch'in Liu, Eckman, P., & Vian, K. (1988). The Essential Book of Traditional Chinese Medicine: Theory. v. 2. Clinical practice. Columbia University Press.
32. Ziapour, Jalil (1387). Clothing of tribes, nomads and villagers of Iran, Tehran, Anthropology Center Publications.
