بازشناسی اصول ایجاد حس معنویت در بافت پیرامون فضاهای مذهبی در شهر شیراز با تکیه بر مفهوم سلسله مراتب

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

فاطمه عماد ¹ , خسرو موحد ² , ملیحه تقی پور ³ , علی اکبر حیدری ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
2 - دانشیار معماری، گروه معماری، دانشکده معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
3 - استادیار معماری، گروه معماری، دانشکده معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
4 - استادیار معماری، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الإثنين , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 05 الجمعة , محرم, 1443 تاريخ الإصدار : 24 السبت , ذو الحجة, 1443

الکلمات المفتاحية: مسجد, سلسله‌مراتب, حس معنویت, امامزاده, حسینیه,

ملخص المقالة :

یکی از مفاهیمی که در ساختار فضایی و کالبدی شهرهای معاصر بسیار کم رنگ شده ، مفهوم سلسله مراتب است. این مفهوم که برگرفته از مبانی فلسفی و عرفان اسلامی است، از جمله عواملی است که می تواند باعث القای حس معنویت و قداست در مکان ها گردد. بنابراین شناخت بن مایه های حس معنویت از طریق مفهوم سلسله مراتب و استفاده از آن ها در برنامه ریزی فضایی شهر شیراز، هدفی است که این پژوهش در پی دستیابی به آن است. با این توضیح تحقیق حاضر در پی تحلیل نقش مفهوم سلسله مراتب در شکل گیری بن مایه های حس معنویت در بافت پیرامون فضاهای مذهبی است. در این پژوهش، حس معنویت در بافت پیرامون فضاهای مذهبی متغیر مستقل و انواع سلسله مراتب به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار می گیرد. روش مورد استفاده در این تحقیق از نوع توصیفی – تحلیلی مبنی بر مطالعات کتابخانه ای و پژوهش میدانی است که در بخش مبانی نظری با تکیه بر اسناد موجود، به استخراج بن مایه های حس معنویت پرداخته و در بخش میدانی با استفاده از پرسش نامه مستخرج از بخش نظری، به تحلیل میزان و چگونگی نمود بن مایه های حس معنویت بر اساس سلسله مراتب موجود در بافت پیرامون فضاهای مذهبی پرداخته است. نمونه های موردی در این تحقیق، بافت پیرامون آستان مقدس شاه چراغ، مسجد صاحب الزمان و حسینیه ثارالله در شهر شیراز و جامعه آماری 15 نفر از استفاده کنندگان هر یک از این بافت ها است. نتایج تحقیق نشان داد که بن‌مایه‌های جهت‌گیری، گذرگاه و نظم هندسی بیشترین تاثیر را در شکل گیری احساس حس معنویت در بافت پیرامون فضاهای مذهبی بر عهده دارند که این نتیجه می تواند در طراحی فضاهای شهری به ویژه بافت پیرامون فضاهای مذهبی در شهرها مورد توجه طراحان و برنامه ریزان قرار گیرد.

المصادر:

1. Anagheh, A., Mahmoudian, H., Saberizadeh, R., The manifestation of mysticism in mosque architecture, Islamic Mysticism Quarterly, No. 33, pp. 159-188.


2. Ardalan, N, Bakhtiar, L, (2001), Sense of Unity: Mystical Tradition in Iranian Architecture, translated by Hamid Shahrokh, Khak Publishing, Isfahan.


3. Azadi, M., Taghipour, M., (2017). Comparison of spatial-functional structure of Isfahan Imam Mosque and Vakil Mosque in Shiraz. Journal of Islamic Architectural Research, 5 (1): 105-123.


4. Bahraini, Seyed Hossein, (2013), Urban Design Process, Printing and Publishing Institute, University of Tehran: Tehran.


5. Bemanian, M., Pourjafar, M., Ahmadi, F., Sadeghi, A., (2010) Re-reading of spiritual identity and sacred ideas in Shiite mosques, Journal of Shiite Studies, No. 70, pp. 30-37.


6. Bemanian, M., Silvayeh, S., (2012), A Study of the Role of the Dome in Shaping the Architecture Center of the Mosque, Armanshahr Journal of Architecture and Urban Planning, No. 9, pp. 19-30.


7. Bookhart, T., (2008), Fundamentals of Islamic Art, translated by Amir Nasri, Haghighat Publishing, Tehran.


8. Ching, F, (2015), The Alphabet of Architecture, translated by Ali Yaran, Tehran University Press: Tehran.


9. Eliyadeh, M., (1993), A treatise on the history of religions, translated by Jalal Sattari, Soroush, Tehran.


10. Groter, Y., (2007), Aesthetics in Architecture, translated by Javanshah Pakzad, Turan, third edition, Shadid Beheshti University.


11. Haji Ghasemi, K, (2015), Treasure: Culture of Islamic Architecture, Shahid Beheshti University Press, Tehran.


12. Heidari, A., Ghasemiyan, A., (2019), Analysis of the concept of contentment in the pattern of traditional Iranian houses (Case study: Mortaz House in Yazd), Quarterly Journal of Islamic Architecture Research, No. 23, Year 7, Summer, p.108 -87.


13. Imam Jomehzadeh, J, Mahmoudi Raja, Z, Siraj, AS, (2015), A Comparative Study of the Application of the Globalization Paradigm of Culture and Religious Worldview on Organizing Human Life with Emphasis on Razavi Education, Razavi Culture, Fourth Year No. 15, Fall, 227-193.


14. Irfan, H. (1997), A Collection of Studies on Mosque Architecture, Proceedings of the Mosque Architecture Conference, Volume One, Isfahan: University of Arts Publications.


15. Lotfi, p. , Hariri, G, Shahabi Shahmiri, M. (2016). Investigating the Role of Perceptual Odor and Hearing Expectations in Urban Design and Planning, Case Study: Babol. Armanshahr Architecture and Urban Planning, No. 17, 365-373.


16. Mays, P., (2004), A look at the basics of architecture from form to place with analysis and comparison with the basics of Iranian architecture, translated and suspended by Simon Ayvazian, Tehran University Press: Tehran.


17. Mehdi Nejad, J, Azmati, H., Sadeghi Habibabad, A., (2018). Ranking of indicators of spiritual peace in the architecture of traditional mosques based on the perception of "sense of spirituality" using the "VIKOR" method. Ontological Research (14): 59-82.


18. Mehdi Nejad, J, Azmati, H., Sadeghi Habibabad, A., (2018). Study and re-reading of the effective components on the promotion of "sense of spirituality" in mosque architecture, architecture and sustainable urban planning, Volume 6, Number 1: 78-61.


19. Memarian, Gh., Ghaffari, A., Gholizadeh, F. (2017), An analysis of the classification parameters of historical mosques in Tabriz. Culture of Islamic Architecture and Urban Planning, 3 (1): 43-64.


20. Moin, (1975), Moin Dictionary.


21. Motahari Elhami, M. , (2003), Art - Mysticism - Music, Fine Arts Research, University of Tehran, 15.


22. Naghizadeh, (1998), Article on the Attributes of the Islamic City and Urban Planning (Basics of Nature), Rahian Publications, Isfahan.


23. Naghizadeh, M., Aminzadeh, B, (2000), The relationship between "meaning" and "face" in explaining the basics of art, Winter, No. 8, 16-32.


24. Navai, K, Haji Ghasemi, K, (2011), Clay and Imagination, Soroush Publications, Tehran.


25. Noghrekar, A, Hamzeh Nejad, M., Ranjbar Kermani, A, (2008). An Introduction to Islamic Identity in Architecture and Urban Planning, Tehran: Ministry of Housing Publications. Page: 911.


26. Pope, A., (2009), Iranian Architecture, translated by Gholam Hossein Sadri Afshar, Akhtaran Publishing, Tehran.


27. Rezvani, N, Behzadfar, M, Habibi, K, (2017). Evaluation of historical contexts based on the norm of sense of belonging to a place (study sample: Sarcheshmeh neighborhood of Gorgan), Journal of Urban Research and Planning, Volume 8, Number 29, Summer: 42-23.


28. Rodrigues, T, (2008), The Sacred in Architecture: A Study of the Presence and Quality of Place-making Patterns in Sacred and Secular Buildings, Chair of Advisory Committee: Dr. Phillip J. Tabb, M. Arch. Texas A&M University.


29. Saheb Mohammadian, M., (2007), The Hierarchy of Confidentiality in Iranian Mosques, Journal of Fine Arts, Volume, Number 29, Spring.


30. Tabibian, M., Charbogoo, N., Abdollahi Mehr, A., (2011), Reflection of the principle of hierarchy in Iranian-Islamic cities, Journal, Volume 4, Number 7, Autumn and Winter.


31. Yavari Klor, M., Rahbari Pour, K., (2012), Sacred Beauty in Islamic Architecture (A Study of the Manifestation of the Sacred in Islamic Architecture), The First National Conference on New Thoughts and Technologies in Architecture, Tabriz.


32. Zare, AS, Rezaei, M, Laghai, H, (2019). Explaining the effective components on improving the environmental quality in the historical context of cities (Case study: the historical context of Shiraz). Journal of Urban Research and Planning, Volume 10, Number 38, Fall: 12-1.


33. Zolfagharzadeh, H., Zarkesh, N., (2016), Exploration on the principle of hierarchy in Islamic architecture and folding, Fourth International Congress of Civil Engineering, Architecture and Urban Development, Tehran, Permanent Secretariat of the Conference, Shahid Beheshti University.