مکان‌یابی کلانتری‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن (مطالعه موردی: شهر چالوس)

محمد عباس‌پور ¹ ( گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، نور، ایران )
صدرالدین متولی ² ( دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور )
غلامرضا جانباز قبادی ³ ( استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور )
سارا غلامی ⁴ ( گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، نور، ایران )

تاريخ الإرسال : 26 الأربعاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , شعبان, 1445

الکلمات المفتاحية: شهر چالوس, پدافند غیر عامل, مکان‌گزینی کلانتری, گردشگری ایمن,

ملخص المقالة :

استقرار کلانتری به‌عنوان عنصر مهم شهری تأمین امنیت در موقعیت فضایی - کالبدی شهر، تابع اصول، قواعد و ساز و کار خاصی است که در صورت رعایت، به موفقیت و کارایی عملکردی این عنصر مهم در انجام فعالیت‌های توأم با ایمنی برای گردشگران منجر می‌شود. هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین مکان‌یابی بهینه کلانتری‌ها با رویکرد پدافند غیرعامل گردشگری ایمن در شهر چالوس می‌باشد. بدین‌منظور، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، به‌منظور توسعه گردشگری ایمن، مکان‌گزینی کلانتری‌ها با رویکرد پدافند غیر عامل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. معیارهای سازگار با خدمات، زیرساخت‌ها/ تجهیزات، اجتماعی/ فرهنگی، کالبدی/ محیطی و گردشگری، شامل 21 معیار مکانی در قالب 5 متغیر، برای مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب ایجاد کلانتری در شهر مورد استفاده قرار گرفت. این مرحله شامل آماده‌سازی داده‌ها، نرمال‌سازی و همپوشانی مؤلفه‌های مکانی تأثیرگذار در مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب برای ایجاد کلانتری‌های جدید در سطح شهر مطالعاتی بوده است که انجام آن با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی میسر گردید. با توجه به وزن‌های نهایی زیرمعیارها، میزان جرم‌خیزی در محلات مختلف شهری چالوس، مهم‌ترین عامل در تعیین مکان بهینه برای ایجاد کلانتری جدید از نگاه متخصصان و کارشناسان است. بر اساس نقشه‌های مکان‌یابی ایجاد کلانتری‌های جدید، در شهر چالوس سه پهنه مناسب برای احداث کلانتری وجود دارد؛ پهنه اول در محور جاده چالوس- نوشهر در بخش جنوب غربی شهر، پهنه دوم حد فاصل بلوار امام خمینی تا بلوار امام رضا در محدوده خیابان دوستگر تا خیابان پورمرادی و پهنه سوم بلوار رادیو دریا در محدوده هتل گلسار. با در نظر گرفتن این لکه‌های مناسب برای شهر چالوس، چند موقعیت پیشنهادی برای احداث کلانتری‌های جدید با رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن، ارائه شده است.

نص كامل:



Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online):  2476-3845

Spring 2021. Vol 12. Issue 44

 

 

 

 

Research Paper

City police station site selection with passive defense approach to develop safe tourism activity (Case study: Chalus City)

 

Abstract The establishment of police station as an important urban element of providing security in the physical-spatial position of the coastal city of Chalus is subject to special principles, rules and mechanisms, which, if followed, will contribute to the success and functional efficiency of this important element in carrying out activities combined with safety for tourists. In this research, using the descriptive-analytical method, in order to develop safe tourism, site selection of police stations was investigated and analyzed with a passive defense approach. First, the services, infrastructure/ equipment, social/ cultural, physical/ environmental and tourism criteria, including 21 spatial criteria in the form of 5 variables, were used to select suitable areas for establishing a police station in the coastal city of Chalus. This step includes data preparation, normalization and overlaying of influential spatial components in the selection of suitable areas for the creation of new police stations in the study city, which was made possible by the process of fuzzy hierarchical analysis. According to the final weights of the sub-criteria, the level of crime in different urban areas of Chalus is the most important factor in determining the optimal location for the establishment of a new police station from the point of view of specialists and experts. According to the site selection map for this, there are three areas suitable for the construction of a police station in Chalus city: first section is on Chalus-Nowshahr road axis in the southwest part of the city, second section is the distance from Imam Khomeini Boulevard to Imam Reza Boulevard in the area of Dostgar Street to Pourmoradi Street and third section is Radio Darya Boulevard in the area of Golsar Hotel. Considering these suitable spots, some suggested situations for the construction of new police stations with a non-active defense approach in safe tourism have been presented.

 

Received Accepted: 2019/12/17 PP:                                 Keywords: police site selection, passive defense, safe tourism, Chalus City

 

 

 

Use your device to scan and read the article online

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Citation:    DOI:

 

Extended Abstract

 

Introduction

 

Passive defense is a set of measures that are thought and implemented without using weapons and military equipment against threats, and its purpose is to reduce vulnerability to possible threats. Therefore, the site selection and urban designs and the optimal location of police stations should be such that they suffer the least damage against all kinds of risks. In the field of tourism, the active role of the police and its intelligent performance in times of danger is the most important factor influencing the increase of public safety for tourists and beach dwellers in the coastal and tourism city of Chalus. The establishment of this important urban element of providing security in the physical-spatial position of the coastal city of Chalus is subject to special principles, rules and mechanisms, which, if followed, will contribute to the success and functional efficiency of this important element in carrying out activities combined with safety for tourists.

Methodology

In this research, using the descriptive-analytical method, in order to develop safe tourism, site selection of police stations was investigated and analyzed with a passive defense approach. First, the services, infrastructure/ equipment, social/ cultural, physical/ environmental and tourism criteria, including 21 spatial criteria in the form of 5 variables, were used to select suitable areas for establishing a police station in the coastal city of Chalus. This step includes data preparation, normalization and overlaying of influential spatial components in the selection of suitable areas for the creation of new police stations in the study city, which was made possible by the process of fuzzy hierarchical analysis. 

Results and discussion

Based on the site selection maps, three zones were proposed in Chalus for the construction of new police stations. In the next step, the possibility of developing safe tourism was evaluated in connection with the site selection of urban police stations and emphasizing the passive defense approach. The most important issue in this step has been the explanation of the optimal site selection of police stations using the criteria of sense of security, performance, site selection and passive defense, which was implemented using the researcher-made questionnaire tool, includes 4 criteria in 11 components for tourists and urban residents and 22 components for specialists, experts and elites. The results of this section showed that according to the calculated confirmatory factor analysis, the variable of site selection and its components is the most important factor in creating new police stations with the aim of carrying out safe tourism activities which emphasizes the appropriateness of site selection of police stations in Chalus and city with tourism activity, especially in the coastal strip.

Conclusion

The unfavorable distribution of police centers in the coastal city of Chalus, their inappropriate distribution and the density of these centers in the communication arterial axes and very overlapping functional radius, cause problems, deficiencies and requirements in the optimal site selection of police stations, especially in the coastal strip, in order to develop safe tourism activities and by emphasizing the defense approach, it has become ineffective. Although security is one of the factors affecting the presence of tourists in the study city, the related subtleties and sensitivities should be carefully considered and the security of the environment should be avoided in order to improve security by deploying a large number of police forces, which sometimes degrades the feeling of security. Therefore, the establishment of tourism police in the tourism destinations of Chalus city should be given priority and attention. Creating a favorable space from the viewpoint of tourists to convey a sense of security to tourists, focusing on law enforcement centers, including police stations, is of particular importance. The main goal of this research has been to implement and implement this favorable environment for safe tourism activities with a non-agent defense approach.

 

 

 

مقاله پژوهشی

مکان‌یابی کلانتری‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن (مطالعه موردی: شهر چالوس)

 

 

چکیده استقرار کلانتری به‌عنوان عنصر مهم شهری تأمین امنیت در موقعیت فضایی - کالبدی شهر، تابع اصول، قواعد و ساز و کار خاصی است که در صورت رعایت، به موفقیت و کارایی عملکردی این عنصر مهم در انجام فعالیت‌های توأم با ایمنی برای گردشگران منجر می‌شود. هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین مکان‌یابی بهينه کلانتری‌ها با رویکرد پدافند غیرعامل گردشگری ایمن در شهر چالوس می‌باشد. بدین‌منظور، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، به‌منظور توسعه گردشگری ایمن، مکان‌گزینی کلانتری‌ها با رویکرد پدافند غیر عامل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. معیارهای سازگار با خدمات، زیرساخت‌ها/ تجهیزات، اجتماعی/ فرهنگی، کالبدی/ محیطی و گردشگری، شامل 21 معیار مکانی در قالب 5 متغیر، برای مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب ایجاد کلانتری در شهر مورد استفاده قرار گرفت. این مرحله شامل آماده‌سازی داده‌ها، نرمال‌سازی و همپوشانی مؤلفه‌های مکانی تأثیرگذار در مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب برای ایجاد کلانتری‌های جدید در سطح شهر مطالعاتی بوده است که انجام آن با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی میسر گردید. با توجه به وزن‌های نهایی زیرمعیارها، میزان جرم‌خیزی در محلات مختلف شهری چالوس، مهم‌ترین عامل در تعیین مکان بهینه برای ایجاد کلانتری جدید از نگاه متخصصان و کارشناسان است. بر اساس نقشه‌های مکان‌یابی ایجاد کلانتری‌های جدید، در شهر چالوس سه پهنه مناسب برای احداث کلانتری وجود دارد؛ پهنه اول در محور جاده چالوس- نوشهر در بخش جنوب غربی شهر، پهنه دوم حد فاصل بلوار امام خمینی تا بلوار امام رضا در محدوده خیابان دوستگر تا خیابان پورمرادی و پهنه سوم بلوار رادیو دریا در محدوده هتل گلسار. با در نظر گرفتن این لکه‌های مناسب برای شهر چالوس، چند موقعیت پیشنهادی برای احداث کلانتری‌های جدید با رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن، ارائه شده است.

تاریخ دریافت: 17/05/1398 تاریخ پذیرش: 06/10/1398 شماره صفحات: 74- 55                         واژه­های کلیدی: مکان‌گزینی کلانتری، پدافند غیر عامل، گردشگری ایمن، شهر چالوس

 

 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استناد: ...

DOI:

        

مقدمه:

 

در بخش شهرسازی توجه به اصولی مانند انتخاب عرصه‌های ایمن، برنامه‌ریزی کاربری مناسب، تعیین مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت در فضا، پراکندگی در توزیع عملکردها متناسب با تهدیدات و جغرافیا، انتخاب مقیاس بهینه از پراکندگی و توجیه اقتصادی پروژه، کوچک‌سازی، ارزان‌سازی و ابتکار در پدافند غیرعامل، موازی‌سازی سیستم‌های پشتیبانی وابسته، مقاوم‌سازی، استحکامات و ایمن‌سازی سازه‌های حیاتی، مکان‌یابی استقرار عملکردها، مدیریت بحران دفاعی در صحنه‌ها، استتار و نامرئی‌سازی، اختفا با استفاده از عوارض طبیعی، تولید سازه‌های دو منظوره قابل استفاده در شرایط عادی و بحرانی نام برد (زیاری و نوذری؛ 1388؛ اسکندری، 1390؛ عبداله‌زاده فرد؛ 1399).

امنیت به‌واسطه این‌که همواره از دغدغه‌های بشری در طول تاریخ بوده است، پیوسته در نظریات متفکران و دانشمندان، قابل پیگیری و شناسایی است (Geyer and Guild, 2008؛ نوروزی و فولادی سپهر، 1388؛ بنیادی و همکاران، 1402). امنیت پیش نیاز هر گونه توسعه در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی بوده است. در این خصوص، مقوله امنیت در صنعت گردشگری و توسعه آن در مناطق گردشگری تأثیر به‌سزایی دارد (خادمی و همکاران، 1393). امنیت و گردشگری، پارامترهای یک معادله هستند که نسبتی مستقیم و ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. اصولاً تا امنیت برقرار نباشد، سفری شکل نخواهد گرفت و سخن گفتن از گردشگری، بیهوده خواهد بود. امنیت به‌عنوان مهم‌ترین فاکتور در تدوین استراتژی‌های توسعه گردشگری در جهان به‌شمار می‌رود (متقی و همکاران، 1395).

صنعت گردشگری از دیرباز به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین صنایع در مواجه با انواع بحران‌ها شناخته شده است. در این میان، بحران‌های مرتبط با سلامتی و امنیت گردشگری، می‌توانند به‌طور مستقیم تأثیر منفی بر صنعت گردشگری بگذارند (Cartner, 2002؛ Law, 2002؛ پارسائیان و اعرابی، 1385؛ قربان‌زاده و عابدی، 1399). یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در توسعه و رونق صنعت گردشگری، بحث امنیت گردشگری و ارتقای عوامل مؤثر بر آن است. اگر زیرساخت‏ها و خدمات حمایتی در یک مقصد گردشگری مطابق با معیارهای قابل قبول نباشند، امنیت گردشگران در معرض مخاطرات متنوعی قرار گرفته، صنعت گردشگری را دچار رکود می‏کند. سطوح بالای امنیت وقتی ایجاد می‏شوند که کیفیت غذا، بهداشت، اقامتگاه، فعالیت‏های گردشگری، تسهیلات حمل و نقل و خدمات سلامتی همه به دقت در صنعت گردشگری لحاظ شوند (حاجی‌اسماعیلی و کیانپور، 1393). گردشگری پدیده‌ای فوق حساس است و با توجه به جایگاهی که در اقتصاد و روابطی که بین ملت‌ها دارد، تأمین شرایط امن و ایمن برای آن از اصول اساسی است (بیگی و میرزاخانی، 1388؛ رضوانی، 1394؛ حسینی و همکاران، 1399). امروزه گردشگران مناطق امن را برای گذراندن فعالیت‌های فراغتی انتخاب می‌کنند (Tarlow, 2014). گردشگری پدیده اجتماعی است و یکی از اشکال زندگی اجتماعی محسوب می‌شود. به همین دلیل، توجه به جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی آن مانند امنیت در ارتباط افراد با گردشگران و تاثیرات گردشگری بر جامعه بسیار مهم است (Pizam and Mansfeld, 2006). بنابراین، توسعه و امنیت مکمل یکدیگر هستند. بدیهی است امنیت پایدار، مرهون توسعه پایدار است و توسعه پایدار تضمین کننده امنیت ملی است. امروزه هر آن چیزی که از تعریف علمی برخوردار نبوده و قواعد منطقی بر آن حاکم نباشد، شکست خورده و یا حالت رکود به‌خود می‌گیرد. این امر در صنعت گردشگری و بعد امنیت آن نیز صادق است. برای نمونه به‌منظور تأمین امنیت در بخش ترابری و حمل و نقل، هتل‌ها و ... لازم است تا سفرسازان و سازمان‌های گردشگری برای توسعه فعالیت‌های گردشگری، هماهنگی لازم را با یکدیگر داشته باشند. لذا ملاک امنیت در گردشگری، احساس امنیت توسط گردشگران است. با نگاهی به ساختار و فضای سیاسی موجود و پارادایم‌های نظامی در فضاهای شهری، لازم به‌نظر می‌رسد تا در بستر نگاهی جامع، اقدامات سیستم دفاع غیرعامل گردشگری مورد توجه قرار گیرد؛ که افزایش امنیت گردشگری و کاهش آسیب‌پذیری‌های کالبدی و انسانی فعالیت‌های گردشگری را درپی دارد. در این میان، توجه به اصول پدافند غیرعامل در مکان‌گزینی کلانتری‌ها در شهرهای مقصد گردشگری با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن ضروری می‌نماید. این ضرورت شامل مجموعه اقدامات غیر مسلحانه‌ای است که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات و شریان‌های شهری و منطقه‌ای در فرآیند گردشگری است.

به‌طور کلی نظریه‌ای که بتواند دیدگاه‌های جامعی را نسبت به مکان‌یابی مراکز انتظامی تعمیم دهد، وجود ندارد و تصمیمات مکان‌یابی مراکز انتظامی در شهرها توسط عوامل متعددی که هر یک اهداف و اولویت‌های خاص خود را دارند، گرفته می‌شود. مهم‌ترین فعالیت‌های مکان‌یابی که در شهرها به‌وقوع می‌پیوندد، در رابطه با مکان‌یابی تسهیلات عمومی مانند اماکن انتظامی است؛ این مکان‌یابی بر حسب معیار سود اقتصادی انجام نمی‌شود، بلکه بر اساس معیارهایی چون کمینه کردن زمان و فاصله‌ای که شهروندان جهت دسترسی به این‌گونه مراکز خدماتی باید طی کنند، صورت می‌گیرد. همچنین این مراکز لازم است با بیشینه کردن یعنی حداکثر نمودن امکان استفاده از تسهیلات عمومی و کمینه کردن یعنی حداقل نمودن هزینه تسهیلاتی که باید سطح مشخصی از کیفیت را داشته باشد، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مکان‌یابی شوند. در مکان‌یابی کلانتری‌ها، شاخص‌هایی استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: خدمات، زیرساخت‌ها- تجهیزات، اجتماعی- فرهنگی، کالبدی، طبیعی - محیطی، گردشگری و عملکردی.

پرسش‌های پژوهش حاضر عبارتند از: 1) وضعیت مکان‌گزینی کلانتری‌ها در شهر مورد مطالعه با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن چگونه است؟ 2) رابطه میان مکان‌یابی کلانتری با برقراری امنیت در شهر چالوس به چه صورت است؟ و 3) مناسب‌ترین مکان برای احداث کلانتری با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن در شهر ساحلی چالوس کدام است؟ در پاسخ به این پرسش‌ها فرضیه‌هایی هم‌چون «وضعیت مکان‌گزینی کلانتری‌ها در چالوس با رویکرد پدافند غیرعامل جهت توسعه گردشگری ایمن مناسب نیست»، «بین مکان‌یابی کلانتری و امنیت در شهرهای ساحلی رابطه معناداری وجود ندارد» و «فضاهای باز و کم جمعیت و همچنین مناسب‌ترین مکان برای احداث کلانتری با رویکرد پدافند غیرعامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن در شهر ساحلی مورد مطالعه است»، مطرح است.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق:

یکی از حلقه‌های اتصال گردشگری و امنیت برای انجام گردشگری ایمن در شهرهای مقاصد گردشگری، رعایت اصول پدافند غیر عامل در مکان‌گزینی کلانتری‌‌ها است. پدافند غیرعامل یکی از شاخه‌هاي مدیریت بحران است که در رشته‌های مختلفی از پلیمر و معماري تا برنامه‌ریزي شهري (بافت شهر، فرم شهر، ساختار شهر، ساختار منطقه، کاربري اراضی، مسکن، محیط زیست، حمل و نقل، آمایش سرزمین، مکان‌یابی و ...) کاربرد دارد (کاظمی‌فرد، 1387؛ کامران و امینی، 1390؛ حسینی امینی، 1391). در اولویت اول و قبل از انجام مطالعاتی که در استحکام بنا (نوع مصالح، فرم تأسیسات مدفون، نیمه مدفون و در ارتفاع)، معماري و رعایت الزامات پدافند غیرعامل (دسترسی‌ها، ارتباطات، ارتفاع و حجم) انجام می‌گیرد، نیاز به پژوهش درباره نحوه استقرار و مکان‌یابی تأسیسات و تجهیزات شهری همچون مراکز انتظامی و کلانتری‌های شهری است. مکان‌یابی و نحوه استقرار تأسیسات انتظامی شهري اقدامی اساسی و پایه‌ای است. بررسی و ارزیابی نقش الزامات پدافند غیرعامل در مکان‌یابی مراکز و تأسیسات انتظامی شهري اقدامی ضروري است و تأخیر در آن باعث ناپایداري و آسیب‌پذیري شهر و فعالیت‌های گردشگری گردشگری در شهرهای مقصد می‌گردد. بنابراین، انتخاب راه‌حل و دست‌یابی به الگوي بهینه و بررسی ساز وکارهاي لازم منطبق بر تحولات و فناوري روز را می‌طلبد. مطابق با قانون برنامه پنجم توسعه، یکی از محورهاي اساسی موضوع امنیت ملی و دفاع بحث پدافند غیرعامل است، که بایستی در برنامه‌ریز ي‌ها لحاظ شود.

ظهور ایمنی و امنیت در استراتژی‌های گردشگری کشورهای عضو اتحادیه اروپا (Kaszás and Keller, 2022)، تحلیل نقش امنیت در توسعه گردشگری جوامع محلی مطالعه موردی: مناظر روستایی طرقبه و شهرستان شاندیز (Sojasi Qeidari et al., 2022)، الگوریتم بهنیه‌سازی سیستم اطلاعات هشدار اولیه امنیت گردشگری بر اساس حافظه بلندمدت - کوتاه‌مدت (LSTM) (Feng and Hao, 2021) و امنیت گردشگری: یک بینش انتقادی (Korstanje and Seraphin, 2020) در پژوهش‌های خارجی و نقش حکم‌روایی خوب شهری در افزایش جذب گردشگر در شهر طالقان (صفایی نمین و همکاران، 1401)، مکان‌یابی تأسیسات و تجهیزات نظامی بر اساس عناصر محیطی در سواحل دریای عمان (پودینه و همکاران، ۱۴۰۰)، مکان‌گزینی مراکز دفاعی از منظر پدافند غیرعامل در مناطق شمال غرب کشور با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (رحمتی‌نیا و مختاری، ۱۴۰۰) و انتظام، امنیت و تأثیر آن در صنعت گردشگری (حسینی و همکاران، 1399) از جمله جدیدترین پژوهش‌ها در خصوص مقوله امنیت، پدافند غیر عامل و گردشگری ایمن می‌باشد.

محدوده مورد مطالعه:

چالوس از شهرهای کهن استان مازندران است که در جلگه میانی کرانه دریای مازندران در 51 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 38 دقیقه عرض شمالی جای گرفته است و رودخانه چالوس از میان آن عبور می‌نماید (شکل 1). شهر چالوس در شرق شهرستان چالوس قرار دارد. اکثریت جمعیت شهر چالوس را بومیان کلارستاق که طبری‌تبار هستند تشکیل می‌دهند. مردم بومی شهر چالوس به زبان مازندرانی، که به طبری کلارستاقی شهرت دارد، صحبت می‌کنند. همچنین بخشی از جمعیت این شهر را مهاجران گیلانی و کرد تشکیل می‌دهند که به زبان‌های گیلکی و کردی سخن می‌گویند که به‌دلیل درآمیختگی فرهنگی از غلظت آن کاسته و جریان به سمت زبان غالب (فارسی) پیش رفته است. در دوران پهلوی، گروهی از اهالی شرق گیلان به‌ویژه لنگرود برای کار در کارخانه حریربافی و کار زراعت به چالوس مهاجرت نمودند و در دوران قاجار نیز ایل کرد خواجوند به چالوس تبعید شدند. همچنین در نواحی شرق چالوس که خود بخشی از کجور است، کجوری‌ها ساکن هستند که به گویش کجوری زبان مازندرانی سخن می‌گویند. بر اساس آخرین آمار سرشماری در سال ۱۳۹۵، شهر چالوس با جمعیتی بالغ بر ۶۵۱۹۶ نفر، ششمین شهر پرجمعیت استان مازندران و پرجمعیت‌ترین شهر غرب مازندران بوده است. دمای هوای این شهر در تابستان ۲۵ تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد و در زمستان ۵ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد بوده و میانگین بارش سالانه آن نیز 785 میلی‌متر می‌باشد. مساحت شهر 1865 کیلومتر مربع است که با توجه به جمعیت ساکن در شهر، تراکم جمعیتی 35 نفر بر کیلومتر مربع را نشان می‌دهد.

 

 

 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی شهر چالوس در استان مازندران- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

مواد و روش تحقیق:

در شکل 2 مدل مفهومی انجام پژوهش ارائه شده است. این مدل یا چارت مفهومی شامل شناسایی و تعیین متغیرها و معیارهای پژوهش با استفاده از مرور منابع، نظرات کارشناسان، شرایط محلی و دسترسی به اطلاعات، بررسی معیارها و انتخاب آن‌ها در هفت دسته معیار خدماتی، زیرساخت - تجهیزات، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی، گردشگری، طبیعی - محیطی و عملکردی، تشکیل پایگاه داده در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تعیین وزن معیارها و کلاس‌ها با استفاده از مدل‌های ANP و FAHP، روی‌هم‌گذاری لایه‌ها و انجام پهنه‌بندی در GIS، مکان‌یابی احداث کلانتری در شهر ساحلی چالوس با رویکرد به‌کارگیری پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن، تحلیل حساسیت و اعتبارسنجی مدل‌های مکان‌یابی و ارائه نقشه‌های نهایی مکان‌یابی به‌همراه تحلیل آن‌ها می‌باشد.

منابع داده‌ای کسب اطلاعات مکانی: عوامل زیادی را می‌توان در مکان‌گزینی کلانتری‌های در نظر گرفت که تعداد قابل توجهی از آن‌ها نیاز به تحلیل‌های تخصصی و استفاده از تکنیک‌های خاص (از جمله ابزار GIS) دارد. هنگام انتخاب معیارهای اولیه برای تعیین شرایط مکان مناسب، ردیابی استانداردهای مختلف ضروری است. دسترسی مناسب به داده‌های سنجش از دور و جغرافیایی، اساس استفاده از آن‌ها را در سیستم منطق فازی تشکیل می‌دهد. در عین حال باید توجه داشت که کیفیت و در دسترس بودن داده‌های عددی (به‌ویژه داده‌های ارتفاعی) به‌طور مدام در حال افزایش است. در این مطالعه 21 معیار مکانی برای مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب ایجاد کلانتری در شهر چالوس مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این معیارها شامل فاصله از آژانس‌های مسافرتی، فاصله از مراکز آموزشی، فاصله از بانک‌ها، فاصله از مراکز اداری - انتظامی، فاصله از مراکز درمانی، فاصله از کاربری‌های گردشگری، فاصله از هتل‌ها و اقامتگاه‌ها، میزان جرم‌خیزی محلات شهری، تراکم جمعیت محلات شهری، فاصله از پمپ بنزین‌ها، فاصله از کاربری‌های مذهبی، فاصله از پارک‌ها و فضاهای سبز، فاصله از پایانه‌های مسافربری، فاصله از کلانتری‌ها، فاصله از رودخانه، شیب اراضی، فاصله از معابر شهری، فاصله از راه‌های اصلی (آزادراه و بزرگراه)، فاصله از کاربری‌های صنعتی، فاصله از کاربری‌های تجاری و فاصله از کاربری‌های ورزشی می‌باشد که در در پنج معیار اصلی خدمات، زیرساخت - تجهیزات، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی - محیطی و گردشگری دسته‌بندی شده‌اند. داده‌های مکانی منطقه مورد مطالعه شامل نقشه‌های کاربری اراضی طرح جامع و تفصیلی شهر چالوس در مقیاس 1:2000، نقشه توپوگرافی استاندارد 1:25000، مدل رقومی ارتقاع با اندازه سلول 10 متری، نقشه زمین‌شناسی 1:100000 و سایر نقشه‌های تولید شده توسط بخش‌های خصوصی و دولتی، آمار جمعیت و پایگاه‌های اطلاعات مکانی است (جدول 1). نقشه‌های موضوعی تولید شده از این داده‌ها، نشان‌دهنده توزیع مکانی و فضایی مقادیر پارامترها در منطقه مورد مطالعه است. چارت مفهومی مراحل انجام پژوهش در بخش مکان‌یابی کلانتری‌های   شهر ساحلی مورد مطالعه در شکل 3 ارائه شده است.

 

 

 

شکل 2- مدل مفهومی و فرآیند انجام پژوهش در مکان‌یابی احداث کلانتری در شهر ساحلی چالوس با رویکرد به‌کارگیری پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

 

جدول 1- مشخصات زیرمعیارهای مورد استفاده در مکان‌یابی کلانتری‌های شهر چالوس

ردیف	معیار	زیرمعیار	منبع تهیه و مشخصات
1	خدمات	درمانی و بهداشتی	نقشه کاربری اراضی طرح جامع شهری چالوس (مقیاس 1:2000)، تصاویر ماهواره‌ای Sentinel 2022، تصاویر 2022 از Google Earth، بلوک آماری جمعیت شهر چالوس در سال 1395، شبکه معابر موجود شهر چالوس، داده‌های برنامه آمایش استان مازندران (استانداری مازندران و مهندسین مشاور معماری و شهرسازی مازند طرح و مهندسین مشاور پژوهش معماری و عمران)، پایگاه ملی داده‌های علوم زمین (سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور)، داده‌های مطالعات مدیریت یکپارچه نوار ساحلی (ICZM)
2		آموزشی و فرهنگی
3		آژانس مسافرتی
4		تجاری/ بازار
5		اداری - انتظامی
6		بانک
7		کلانتری
8		ورزشی
9	زیرساخت/ تجهیزات	پمپ بنزین
10		خیابان اصلی
11		خیابان فرعی
12		پایانه حمل‌ونقل
13	اجتماعی/ فرهنگی	جرم‌خیزی
14		تراکم جمعیت
15		مذهبی
16	کالبدی/ محیطی	صنعتی
17		پارک و فضای سبز
18		رودخانه
19		شیب
20	گردشگری	گردشگاه
21		هتل و اقامتگاه

یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

 

شکل 3- نمودار مفهومی مراحل انجام مکان‌یابی کلانتری‌های شهر چالوس- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

معیارهای استفاده شده در مکان‌یابی کلانتری: هدف از مکان‌گزینی کلانتری‌های شهری، یافتن مکان بهینه برای ایجاد کلانتری‌ها با در نظر گرفتن کاربری‌های همجوار و همچنین رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن است؛ لذا برای حصول به آن در شناسایی کاربری‌های مؤثر، باید معیارهایی بر اساس سازگاری، آسایش، کارایی، مطلوبیت، سلامتی و ایمنی مورد توجه قرار گیرد. با توجه به شکل 2، در این مطالعه 21 معیار مکانی در قالب 5 پارامتر برای مکان‌گزینی پهنه‌های مناسب ایجاد کلانتری در شهر چالوس مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از آنجایی‌که انجام پهنه‌بندی یا مکان‌گزینی مراکز کلانتری، نیاز به لایه‌های رستری¹ (سطح) دارد، لایه‌های رقومی²  معیارها، می‌باید از نوع داده رقومی به رستر تبدیل شوند. جهت انجام این تبدیل، از تابع فاصله اقلیدسی³ با حداکثر فاصله در محیط نرم‌افزاری ArcMap استفاده شده است. در شکل 4، نقشه زیرمعیارهای استفاده شده در مکان‌یابی کلانتری برای شهر چالوس نشان داده شده است.

مدل تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره سلسله مراتبی فازی: در ارتباط با به‌کارگیری روش فازی باید اشاره کرد که در تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره، تئوری فازی معمول‌ترین روش برای بحث و بررسی عدم قطعیت‌ها شناخته شده است. در واقع روشی است برای برگرداندن طیف متنوع و گسترده‌ای از اطلاعات- داده‌های عینی، اطلاعات کمی، نظرها و قضاوت‌های ذهنی و عینی به یک زبان طبیعی که توصیف اثرات محیط را فراهم می‌آورد. استانداردسازی داده‌ها، همه مقادیر و ارزش‌های لایه‌های نقشه‌ای را به دامنه یکسانی، مثلاً بین صفر تا یک یا صفر تا 255، تبدیل می‌کند. در دامنه بین 0 و 1، ا گر µ_А (x)=1 باشد، در آن صورت یک عنصر x مشخصاً به A تعلق دارد. به همین ترتیب ا گر µ_А (x)=0 باشد، در آن صورت عنصر x مشخصاً به A تعلق ندارد. درجه بالای ارزش عضویت یک عنصر به معنای نسبت بالای تعلق آن به مجموعه است.

 

 

 

 

 

---

[1] . Raster

[2] . Vector

[3] . Euclidean Distance

 

شکل 4 الف- نقشه زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از کاربری تجاری و فاصله از کاربری ورزشی) - منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

شکل 4 ب- نقشه زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از آژانس مسافرتی، فاصله از کاربری آموزشی، فاصله از بانک، قاصله از مرکز اداری/ انتظامی، فاصله از مرکز درمانی/ بهداشتی و فاصله از کاربری گردشگری) - منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

شکل 4 ج- نقشه زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از هتل و اقامتگاه، میزان جرم‌خیزی محلات شهری، تراکم جمعیت بلوک‌های شهری، فاصله از پمپ بنزین، فاصله از کاربری مذهبی و فاصله از پارک و فضای سبز)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

شکل 4 د- نقشه زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از پایانه مسافربری، فاصله از کلانتری‌های موجود، فاصله از رودخانه، فاصله از معابر شهری، فاصله از جاده‌های اصلی و فاصله از کاربری صنعتی)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

 

گام اول) نرمال‌سازی و استانداردسازی معیارها با استفاده از توابع عضویت فازی: جدول 2 توابع عضویت فازی مورد استفاده برای استانداردسازی زیرشاخص‌های به‌کار گرفته شده را نشان می‌دهد؛ با توجه به این جدول، از تابع‌های Linear، Small، Large و MS Small برای استانداردسازی زیرشاخص‌های مؤثر در مکان‌گزینی کلانتری‌های شهر چالوس استفاده شده است. با بهره‌گیری از تابع‌های Linear - Increasing و Large هر میزان از موقعیت هر کدام از متغیرهای مؤثر در مکان‌یابی فاصله گرفته شود، اراضی دارای تناسب بیش‌تری جهت ایجاد مراکز کلانتری می‌باشند. بدین‌ترتیب، مقادیر بزرگ‌تر این زیرمعیارها، عضویت فازی بزرگ‌تری گرفته و به سمت یک میل می‌کنند. تفاوت دو تابع Linear و Large در این است که Linear به‌صورت خطی مستقیم ارزش متغیرها را به عضویت فازی تبدیل می‌کند؛ اما در تابع Large از مقادیری همچون انحراف معیار و میانگین برای تعیین عضویت‌های فازی استفاده می‌گردد که با توجه به عدد اختصاص داده شده به مقدار میانگین، مقادیر بزرگ‌تر از آن به سمت یک و مقادیر کوچک‌تر از آن به سمت صفر میل دارند. در تابع‌های Small و MS Small مقادیر کوچک‌تر ارزش کلاس زیرمعیارها، عضویت فازی بزرگ‌تر به‌خود می‌گیرند و بالعکس. MS Small عضویت فازی را بر اساس میانه و انحراف معیار تعریف نموده و مقادیر کوچک‌تر از میانگین عضویتی نزدیک به یک ‌‌می‌گیرند. نقشه‌های فازی شده معیارهای مؤثر در مکان‌گزینی کلانتری شهر چالوس در شکل 5 نشان داده شده است.

 

جدول 2- توابع عضویت زیرمعیارهای مورد استفاده در مکان‌گزینی کلانتری‌های شهر چالوس

ردیف	زیرمعیار	دامنه	تابع عضویت	نقطه کنترل	توصیف
1	درمانی و بهداشتی	0-1775	MS Small	a=200, b=500	با رعایت حریم مراکز درمانی، نزدیک‌تر بودن کلانتری‌ها به این مراکز مناسب‌تر است.
2	آموزشی و فرهنگی	0-1324	MS Small	a=100, b=500	در صورتی‌که مکان‌گزینی مراکز آموزشی موجود درست باشد و با توجه به ماهیت فرهنگی این اراضی، با رعایت حریمی مشخص از آن‌ها، تناسب اراضی برای ایجاد کلانتری می‌تواند مطلوب باشد.
3	آژانس مسافرتی	0-3609	Small	a=500	به هر میزان، مراکز کلانتری در مجاورت و نزدیکی آژانس‌های مسافرتی و دفاتر خدمات مسافرتی باشد، احساس امنیت بیش‌تری برای مسافران ایجاد می‌گردد.
4	تجاری/ بازار	0-1312	Small	a=200	ماهیت اقتصادی مراکز تجاری، تردد گروه‌های مختلف و محل داد و ستد، سبب می‌شود تا نزدیکی مراکز کلانتری به مراکز تجاری، سبب ایجاد احساس امنیت بیش‌تری شود.
5	اداری - انتظامی	0-2071	Small	a=500	با توجه به اصول پدافند غیر عامل، حجم ترافیک و تردد زیاد در فضاهای اداری و انتظامی، نزدیکی به کلانتری در تأمین نظم و امنیت عمومی این فضاها مؤثر است.
6	بانک	0-3243	Small	a=200	ارتقای احساس امنیت در محیط بان، از مزایای نزدیکی مراکز کلانتری به بانک است.
7	کلانتری	0-4040	Large	a=1000	با توجه به شعاع عملکردی کلانتری‌های موجود، هر چه فاصله از آن‌ها بییش‌تر باشد، تناسب اراضی برای ایجاد کلانتری‌های جدید، بهینه‌تر و توزیع فضایی کلانتری‌ها در سطح شهر مناسب‌تر می‌شود.
8	ورزشی	0-1297	Small	a=200	فضاهای ورزشی مکانی برای سلامتی، تفریح، بازی و سرگرمی هستند. عمومی بودن این فضاها همیشه سبب ایجاد چالش‌هایی برای محیط آن‌ها می‌شود که با وجود کلانتری‌ها، چالش‌های آن‌ها در خصوص امنیت و انتظام، کم‌تر می‌شود.
9	پمپ بنزین	0-5288	Small	a=500	نزدیکی پمپ بنزین به کلانتری، امنیت بیش‌تر آن را تضمین می‌کند.
10	پایانه حمل‌ونقل	0-2932	Small	a=500	ایجاد آلودگی هوا و صوت، حجم تردد و ترافیک و مسائل ایمنی، الزام رعایت حریم 100 تا 500 متری از معابر درجه دو شهری را ببان می‌نماید.
11	جرم‌خیزی	-	Linear	Increasing	مکان‌یابی و ایجاد کلانتری‌های جدید بایستی بر اساس میزان جرم‌خیزی محلات شهری صورت گیرد.
12	تراکم جمعیت	0-2849	Linear	Increasing	ایجاد کلانتری در مناطق با تراکم جمعیتی بالا، می‌تواند در تأمین ایمنی و انتظام محله‌های پرتراکم مؤثر باشد.
13	مذهبی	0-1454	Small	a=200	اساساً در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید، نزدیکی آن‌ها به مراکز مذهبی می‌تواند در ایجاد فضای با آرامش بیش‌تر کمک نماید.
14	خیابان اصلی	0-1906	MS Small	a=50, b=200	شبکه‌های ارتباطی اصلی، نقش مهمی در دسترسی آسان به مراکز کلانتری دارند؛ البته رعایت حریم مشخصی از آن‌ها به‌دلیل ایجاد آلودگی‌های صوتی و بصری، ایمنی، آلودگی هوا و ... ضروری می‌نماید. بر همین اساس، تا حریم 50 متر از آن، امکان ایجاد مراکز کلانتری وجود ندارد. از حریم 50 تا 200 متر، بیش‌ترین تناسب برای ساخت کلانتری در نظر گرفته شده و از 500 متر بیش‌تر، تناسب اراضی با افزایش فاصله دوباره کاسته می‌شود.
15	خیابان فرعی	0-734	Small
16	صنعتی	0-1321	Large	a=200	با توجه به آلودگی زیست‌محیطی، هوا، شیمیایی و صوتی مراکز صنعتی، هر چه فاصله از این مراکز بیش‌تر باشد، تناسب اراضی برای ایجاد مراکز کلانتری بیش‌تر می‌شود. رعایت حریم 200 متر از این مراکز ضروری است.
17	پارک و فضای سبز	0-525	Small	a=100	سالم‌سازی هوا، آرامش ذهنی، کنترل فضاهای عمومی و ایجاد حس امنیت از تأثیرات مجاورت مراکز کلانتری با پارک‌ها و فضاهای سبز می‌باشد.
18	رودخانه	0-1350	Large	a=500	به هر میزان فاصله مراکز کلانتری از عوامل مخاطره آفرین طبیعی بیش‌تر باشد، تناسب اراضی برای ایجاد این نوع از کاربری‌ها مطلوب‌تر است.
19	شیب	0-25	MS Small	a=2, b=5	اراضی با شیب کم‌تر از 5 درصد، می‌توانند پهنه‌های مناسب‌تری نسبت به سایر اراضی برای ایجاد مراکز جدید کلانتری باشند.
20	گردشگاه	0-1088	Small	a=200	نزدیکی کلانتری به تأسیسات و امکانات اقامتی و همچنین جاذبه‌های گردشگری، در ایجاد امنیت مؤثر است.
21	هتل و اقامتگاه	0-3435	Small	a=500

یافته‌های پژوهش، 1402

 

شکل 5 الف- نقشه عضویت فازی زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از کاربری تجاری و فاصله از کاربری ورزشی)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

شکل 5 ب- نقشه عضویت فازی زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از آژانس مسافرتی، فاصله از کاربری آموزشی، فاصله از بانک، قاصله از مرکز اداری/ انتظامی، فاصله از مرکز درمانی/ بهداشتی و فاصله از کاربری گردشگری)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

شکل 5 ج- نقشه عضویت فازی زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از هتل و اقامتگاه، میزان جرم‌خیزی محلات شهری، تراکم جمعیت بلوک‌های شهری، فاصله از پمپ بنزین، فاصله از کاربری مذهبی و فاصله از پارک و فضای سبز)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

 

شکل 5 د- نقشه عضویت فازی زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید در شهر چالوس (فاصله از پایانه مسافربری، فاصله از کلانتری‌های موجود، فاصله از رودخانه، فاصله از معابر شهری، فاصله از جاده‌های اصلی و فاصله از کاربری صنعتی)- منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

 

 

 

گام دوم) تولید لایه معیارها: پس از فازی‌سازی معیارها به‌منظور مکان‌یابی بهینه، با به‌کارگیری مقایسات زوجی و تکنیک AHP فازی، به تولید و وزن‌دهی لایه‌های معیارهای مؤثر پرداخته شده است. این سلسله مراتب با مقایسه دودویی گزینه‌ها به‌جای اولویت‌بندی یک جای تمام گزینه‌ها در یک زمان، تهیه می‌شود که این قضاوت‌ها به‌صورت درجه تقدم مطرح می‌شوند. به‌منظور مقایسه دودویی میان شاخص‌ها، جدول 3 برای درجه‌های مختلف تعریف شده است. اعداد مورد استفاده در این روش، اعداد مثلثی فازی هستند. دو عدد مثلثی M1 = (l1, m1, u1) و M2 = (l2, m2, u2) در شکل 6 ترسیم شده است.

 

 

شکل 6- اعداد مثلثی M1 و M2- منبع: Chrobak et al., 2020

 

جدول 3- درجه‌های مختلف تقدم برای اعداد مثلثی فازی

متغیرهای زبانی	اعداد مثلثی فازی	معکوس اعداد مثلثی فازی
بسیار قوی	(9، 9، 9)	(9/9، 1/9، 1/1)
خیلی قوی	(8، 7، 6)	(6/7، 1/8، 1/1)
قوی	(6، 5، 4)	(4/5، 1/6، 1/1)
نسبتاً قوی	(2، 3، 4)	(4/3، 1/2، 1/1)
هم ارز	(1، 1، 1)	(1، 1، 1)
اعداد میانه	(7، 8، 9) (5، 6، 7) (3، 4، 5) (1، 2، 3)	(9/8، 1/7، 1/1) (7/6، 1/5، 1/1) (5/4، 1/3، 1/1) (3/2، 1/1، 1)

 

منبع: Cheng et al., 2008

 

 

که عملگرهای ریاضی آن به‌صورت روابط 1 تا 3 تعریف می‌شوند:

(1)	M1 + M2 = (l1 + l2 + m1 + m2, u1 + u2)
(2)	M1 × M2 = (l1 × l2 × m1 × m2, u1 × u2)
(3)

باید توجه داشت که حاصل ضرب دو عدد فازی مثلثی، یا معکوس یک عدد فازی مثلثی، دیگر یک عدد فازی مثلثی نیست. این روابط، فقط تقریبی از حاصل ضرب واقعی دو عدد فازی مثلثی و معکوس یک عدد فازی مثلثی را بیان می­کنند. در این روش، برای هر یک از سطرهای ماتریس مقایسات زوجی، مقدار Sk که خود یک عدد مثلثی است، از رابطه 4 محاسبه می­شود:

 

(4)

 

که در آن k بیان‌گر شماره سطر و i و j به‌ترتیب، نشان‌دهنده گزینه‌ها و شاخص‌ها هستند. پس از محاسبه Skها، درجه بزرگی آن‌ها نسبت به‌هم را باید به‌دست آورد. به‌طور کلی، اگر M1 و M2 دو عدد فازی مثلثی باشند، درجه بزرگی M1 بر M2، که با V(M1>M2) نشان داده می‌شود، به‌صورت رابطه 5 تعریف می­شود:

 

(5)

if m1 ≥ m2 0therwise

V (M1 ≥ M2 = 1 V (M1 ≥ M2 = hgt (M1 ∩ M2)

 

میزان بزرگ‌تر بودن یک عدد فازی مثلثی از k عدد فازی مثلثی دیگر نیز از رابطه 6 به‌دست می‌آید:

 

(6)	V (M1 ≥ M2, ..., Mk) = V (M1 ≥ m2), ..., V (M1 ≥ Mk)

 

برای محاسبه وزن شاخص‌ها در ماتریس مقایسه زوجی از رابطه 7 استفاده می‌شود:

 

(7)	W´(Xi) = Min {V (Si ≥ Sk},                , k = 1, 2, ..., n.        k ≠ i

 

بنابراین، بردار وزن شاخص‌ها به‌صورت رابطه 8 خواهد بود:

 

(8)

 

که همان بردار ضرایب نابهنجار فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی است. به کمک رابطه 9، نتایج نابهنجار به‌دست آمده از رابطه 8 بهنجار می‌شود. نتایج بهنجار شده حاصل از رابطه 9، W نامیده می‌شود:

 

(9)

 

پس از تخصیص مقادیر عضویت فازی برای کلاس معیارهای مورد استفاده در مکان‌گزینی اراضی مناسب ایجاد مراکز کلانتری و همچنین تعیین وزن فازی نهایی هر کدام از معیارها با تحلیل سلسله مراتبی فازی، در گام سوم و نهایی، لایه‌های زیرمعیارها با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن‌دهی شدند تا میزان اهمیت و تأثیر هر کدام از آن‌ها در تعیین پهنه‌های مناسب ایجاد کلانتری‌های جدید در شهر چالوس مشخص شود. این وزن‌دهی بر اساس قضاوت کارشناسان انجام گرفته است. در مدل AHP مراحل اصلی تحلیل سلسله مراتبی شامل ساخت ماتریس مقایسه زوجی، مقایسه زوجی گزینه­ها، تعیین وزن گزینه­ها و در نهایت محاسبه نرخ ناسازگاری است. در مقایسه زوجی برحسب هر معیاری میزان ارجحیت گزینه­ها به­صورت دوتایی مقایسه می­شود و ارجحیت آن­ها به­صورت عبارتی مشخص می­گردد و به ازای هر عبارت عددی به ارجحیت گزینه­ها تخصیص داده می‌شود. در انتها، با استفاده از محاسبه رستری¹ در محیط ArcMap و با تابع And، لایه‌های وزن داده شده با هم تلفیق² گردیدند تا نقشه نهایی و هدف تهیه شود.

بحث و ارائه یافته­ها:

نمودار وزن محاسبه شده برای هر کدام از معیارها در شکل 7 ارائه شده است. با توجه به شکل و وزن‌های نهایی زیرمعیارها، مشاهده می‌شود که میزان جرم‌خیزی در محلات مختلف شهری در چالوس ، مهم‌ترین عامل در تعیین مکان بهینه برای ایجاد کلانتری جدید از نگاه متخصصان و کارشناسان می‌باشد. زیرمعیارهای فاصله از جاده‌های اصلی و فرعی شهری و تراکم جمعیت، به‌ترتیب در رده‌های دوم و سوم میزان تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری برای انتخاب مکان بهینه کلانتری در  شهری مورد مطالعه قرار دارند. این در حالی است که بر مبنای قضاوت‌ها و مقایسه‌های زوجی انجام شده، زیرمعیارهای ورزشی، شیب و مذهبی، نسبت به سایر زیرمعیارهای به‌کار گرفته شده، دارای پایین‌ترین وزن نسبی و در نتیجه کم‌ترین میزان اثرگذاری بر انتخاب مکان مناسب برای ایجاد کلانتری‌های جدید در  شهر ساحالی چالوس هستند. بر این اساس، مدل عمومی نهایی تلفیق و همپوشانی زیرمعیارهای مؤثر در مکان‌یابی کلانتری‌های جدید با رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن  شهر مطالعاتی، به شکل رابطه 10 می‌باشد. بر مبنای این رابطه، نقشه نهایی مکان‌یابی کلانتری‌های جدید شهر چالوس در شکل 8 ارائه شده است.

 

 

شکل 7- وزن نهایی مقایسه زوجی زیرمعیارها با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی- یافته‌های پژوهش، 1402

 

شکل 8. نقشه نهایی مکان‌یابی کلانتری‌های جدید شهر چالوس- یافته‌های پژوهش، 1402

 

بر اساس نقشه‌های مکان‌یابی ایجاد کلانتری‌های جدید، در شهر چالوس سه پهنه مناسب برای احداث کلانتری وجود دارد؛ پهنه اول در محور جاده چالوس - نوشهر در بخش جنوب غربی شهر، پهنه دوم حد فاصل بلوار امام خمینی تا بلوار امام رضا در محدوده خیابان دوستگر تا خیابان پورمرادی و پهنه سوم بلوار رادیو دریا در محدوده هتل گلسار. با در نظر گرفتن این لکه‌های مناسب برای شهر چالوس، چند موقعیت پیشنهادی برای احداث کلانتری‌های جدید با رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن، ارائه شده است (شکل 9).

 

شکل 9. نقشه موقعیت‌های مکانی پارسل‌های مناسب برای ایجاد کلانتری جدید شهر چالوس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی- یافته‌های پژوهش، 1402

 

پراکنش نامطلوب مراکز پلیس در شهر چالوس، توزیع نامناسب آن‌ها و تراکم این مراکز در محورهای شریانی ارتباطی و شعاع عملکردی بسیار متداخل، سبب بروز مشکلات، کمبودها و نیازمندیی‌هایی در مکان‌گزینه بهینه کلانتری‌ها به‌ویژه در نوار ساحلی، به‌منظور توسعه فعالیت‌های گردشگری ایمن و با تأکید بر رویکرد پدافند غیر عامل شده است. اگرچه امنیت یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر حضور گردشگران در  شهر مطالعاتی است، ولی باید ظرافت‌ها و حساسیت‌های مرتبط به‌دقت مورد توجه قرار گیرد و از امنیتی کردن محیط برای ارتقاء امنیت با استقرار نیروهای انتظامی زیاد که گاهی احساس امنیت را تنزل می‌بخشد، خودداری شود. بنابراین، تشکیل پلیس گردشگری در مقاصد گردشگری شهر چالوس بایستی در اولویت قرار گرفته و مورد توجه باشد. ایجاد فضای مطلوب از دیدگاه گردشگران برای انتقال احساس امنیت به گردشگران با محوریت مراکز انتظامی از جمله کلانتری‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پیاده‌سازی و اجرایی‌سازی این فضای مطلوب جهت انجام فعالیت‌های گردشگری ایمن با رویکرد پدافند غیر عامل، هدف اصلی پژوهش حاضر بوده است. با توجه به نقشه نهایی مکان‌یابی و نیز لکه‌های پیشنهادی جهت احداث کلانتری‌های جدید با رویکرد پدافند غیر عامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن در شهر ساحلی مورد مطالعه، پهنه‌هایی برای احداث کلانتری پیشنهاد شده است که دارای تراکم جمعیت پایین بوده و میزان استفاده از اراضی همجوار با آن‌ها پایین بوده است (شکل 10). با توجه این مطالب و نیز شکل مذکور، می‌توان گفت که فضاهای باز و کم جمعیت مناسب‌ترین مکان برای احداث کلانتری با رویکرد پدافند غیر عامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن در شهر ساحلی مورد مطالعه است.

 

 

 

 

شکل 10. لکه‌های پیشنهادی احداث کلانتری‌های جدید در شهر چالوس با رویکرد پدافند غیر عامل به‌منظور توسعه گردشگری ایمن- یافته‌های پژوهش، 1402

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها:

امروزه صنعت گردشگری پس از صنایع انرژی و وسایل نقلیه موتوری، بزرگ‌ترین صنعت جهان محسوب می‌شود. علی‌رغم این‌که کشور ایران جزء ده کشور برتر جهان از نظر وجود اماکن تاریخی، باستانی و گردشگری است، اما از نظر درآمد ارزی از طریق گردشگری در جایگاه مناسبی قرار ندارد و این نشان‌دهنده ضعف سیستم‌های مرتبط با صنعت گردشگری در آن است. از مهم‌ترین عوامل مؤثر در صنعت گردشگری در هر کشور یا جامعه میزبان، میزان امنیت یا میزان احساس امنیت گردشگردان در مقصد است. امنیت یکی از اصلی‌ترین عوامل پایداری جوامع امروزی به‌شمار می‌آید. بدون ثبات و امنیت، هیچ جامعه‌ای رشد و تکامل نخواهد یافت و دستاوردهای مثبت، جای خود را به پیامدهای منفی می‌دهند و ناگواری‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی فراوانی پدید می‌آیند.

در حوزه گردشگری نیز، نقش فعال پلیس و عملکرد هوشمندانه آن در هنگام خطر، مهم‌ترین مؤلفه تأثیرگذار بر افزایش امنیت عمومی گردشگران و ساحل‌نشینان  شهر ساحلی و گردشگری چالوس می‌باشد. اما این‌که چگونه پلیس می‌تواند امنیت را در جامعه و در بین شهروندان و گردشگران ایجاد کند، مقوله‌ای است که به میزان عملکرد پلیس و یا به‌عبارت دیگر، به عملکرد جامعه‌مداری یا جامعه‌محوری پلیس برمی‌گردد. زمانی این رویکرد می‌تواند در جامعه اجرا شود که مسائلی از قبیل امنیت عمومی و نظم اجتماعی با مشارکت شهروندان (جامعه میهمان و میزبان) تأمین شود، پیش‌گیری بر مقابله پیشی گیرد، آمورش همگانی قانونی وجود داشته باشد و نظام اخلاقی پلیس رعایت شود. یکی از مهم‌ترین عامل‌های اثرگذار بر اجرایی شدن این رویکرد، مکان‌گزینی اصولی و صحیح کلانتری‌های شهری در بخش‌های ساحلی با تأکید بر رویکرد پدافند غیر عامل در گردشگری ایمن می‌باشد. استقرار این عنصر مهم شهری تأمین امنیت در موقعیت فضایی - کالبدی شهر چالوس، تابع اصول، قواعد و ساز و کار خاصی است که در صورت رعایت، به موفقیت و کارایی عملکردی این عنصر مهم در انجام فعالیت‌های توأم با ایمنی برای گردشگران در سطح  شهر مورد مطالعه منجر می‌شود. ایجاد فضای مطلوب از دیدگاه گردشگران برای انتقال احساس امنیت به گردشگران با محوریت مراکز انتظامی از جمله کلانتری‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پیاده‌سازی و اجرایی‌سازی این فضای مطلوب جهت انجام فعالیت‌های گردشگری ایمن با رویکرد پدافند غیر عامل، هدف اصلی پژوهش حاضر بوده است. به‌منظور دست‌یابی به هدف مذکور، تحلیل‌های مکانی و آماری مختلفی انجام شده است. میزان جرم‌خیزی در محلات مختلف شهری در چالوس، مهم‌ترین عامل در تعیین مکان بهینه برای ایجاد کلانتری جدید از نگاه متخصصان و کارشناسان بوده است. این نتایج با بررسی‌های انجام شده توسط اجزاء شکوهی و همکاران (1392)، سجادیان و همکاران (1394) و پیرنظر و همکاران (1394) همسو می‌باشد؛ پژوهشگران نامبرده نیز به این نتیجه رسیده‌اند که مؤلفه میزان جرم‌خیزی در مکان‌یابی کلانتری شهرهای کازرون، تبریز و اهواز می‌باشد. در نقشه مکان‌یابی ایجاد کلانتری‌های جدید، در شهر چالوس سه پهنه مناسب برای احداث کلانتری‌های جدید پیشنهاد داده شد. این لکه‌های پیشنهادی با در نظر گرفتن وضعیت کاربری فعلی، دسترسی به زیرساخت‌ها، پراکنش فضایی در سطح شهر و به‌ویژه در ارتباط با نوار ساحلی و سازگاری با کاربری‌های همجوار پیشنهاد شده‌اند. با این وجود، در صورت اجرایی‌سازی ساخت کلانتری‌ها در این لکه‌های پیشنهادی، توجه به اسناد فرادستی طرح‌های برنامه‌ریزی شهری، همچون طرح‌های جامع و تفصیلی و نیز سند جامع گردشگری شهر چالوس ضروری می‌نماید.

 

ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرم­های رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنی­ها تکمیل شد.

حامی مالی: هزینه­های مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

 

---

[1] . Raster Calculator

[2] . Overlay

References:

1)       Abdolahzade fard, A. (2020). A Search on the Role of Urban Security in Passive Defense Case study: Shiraz Metropolis. Research and Urban Planning, 11(40): 189-200 (Cross-references).

2)       Ajzae Shokouhi, M; Fanni, Z; and Haydari, A. (2013). Assessing the Women’s Participatory in Public Spaces Safety of Saqeez city using Participatory Urban Appraisal Model. Urban Structure and Function Studies, 1(2): 47-69 (Cross-references).

3)       Bonyadi, N; Fathi, M; and Jahdi, N. (2023). Evaluation of Urban Plans Based on Security Improvement in Deteriorated Area Using Space Syntax (Case Study: Qalamestan Karaj). Research and Urban Planning, 14(53): 151-168 (Cross-references).

4)       Bygi, Marjan; and Mirzakhani, Hajar. (2008). The role of social and cultural security in tourism development. The First National Conference on Security and Sustainable Development of Tourism, Applied Research Office of Police Command of Isfahan Province, December 2008, Isfahan (Cross-references).

5)       Cartner, W. (2002). Tourism development. VNB: 13-18 (Cross-references).

6)       Cheng, C.H., Chen, T.L., Teoh, H.J., and Chiang, C.H. (2008). Fuzzy time-series based on adaptive expectation model for TAIEX forecasting. Expert Systems with Applications, 34(2): 1126-1132 (Cross-references).

7)       Chrobak, K., Chrobak, G., and Kazak, J.K. (2020). The use of common knowledge in fuzzy logic approach for vineyard site selection. Remote Sensing, 12(1775): 1-31(Cross-references).

8)       Eskandari, Hamid Reza. (2011). Knowledge of passive defense for the general course level 2 (special for managers and experts). Bostan-E Hamid Publications, Tehran, 240 page (Cross-references).

9)       Feng, L., and Hao, Y. (2021). Optimization algorithm of tourism security early warning information system based on Long Short-Term Memory (LSTM). Computational Intelligence and Neuroscience (spatial issue: neural network-based machine learning in data mining for big data systems), Article ID 9984003 (Cross-references).

10)       Gay, Chuck; and Faiosola, Eduardo. (2006). Tourism in a comprehensive perspective. Translator: Parsaian, Ali; and Arabi, Seyyed Mohammad. Cultural Research Office, 3th edition, Tehran, 480 pages (Cross-references).

11)       Geyer, F., and Guild, E. (2008). Security versus Justice? police and judicial cooperation in the European union. 1st edition, Routledge, London, 352 pp (Cross-references).

12)       Ghorbanzadeh, Davood; and Abedi, Ehsan. (2020). Investigating the role of secure attachment in predicting the experiential intentions of tourists in traveling to tourism destinations during the Covid-19 outbreak. Tourism Management Studies (Covid 19 Pandemic Special Issue), 15: 145-177 (Cross-references).

13)       Haji Esmaili, Leila; and Kianpour, Massoud. (2013). Tourism security and its problems from the viewpoint of tourism service offices managers in Isfahan Province. Strategic Research on Social Problems in Iran, 3(8): 45-60 (Cross-references).

14)       Hosseini Amini, Hassan. (2011). Analysis of the spatial function of the administrative town of Shahriar based on the principles of passive defense. Passive Defense, 3(3): 1-8 (Cross-references).

15)       Hosseini, Seyyed Taghi; Moemeni, Iskandar; and Kamkar, Mehdi. (2019). Order, security and its impact in the tourism industry. Management of Scientific Journals, 10(36): 7-42 (Cross-references).

16)       Kamran, Hassan; and Hosseini Amini, Hassan. (2011). Application of passive defense in urban and regional planning, case study: Shahriar. Geographical Space, 12(38): 215-237 (Cross-references).

17)       Kaszás, N., and Keller, K. (2022). the emergence of safety and security in the tourism strategies of EU member states. GeoJournal of Tourism and Geosites, 45(4spl): 1717-1725 (Cross-references).

18)       Kazemi Fard, Hamid. (2008). Security and its role in tourism development. Sarmayeh Newspaper, number 904.

19)       Khademi, Hossein; Rezazadeh, Sajid; and Rezaei, Zahra. (2014). Analysis of the impact of urban security on tourism development (case study: Kerman City). Journal of Police Geography, 3(12): 103-126 (Cross-references).

20)       Korstanje, M., and Seraphin, H. (2020). Tourism security: a critical insight. Emerald Publishing Limited, 1st edition, Howard House, Wagon Lane, Bingley BD16 1WA, UK, 24 pp (Cross-references).

21)       Law, C.M. (2002). Urban tourism: the visitor economy and the growth of large cities. Continuum, London, ISBN: 0826449263, 217 pp (Cross-references).

22)       Motaghi, Samira; Sadeghi, Mohammad; and Delalat, Morad. (2015). The role of security in the development of international tourism (case example: foreign tourists in Yazd). Urban Tourism, 3(1): 77-91 (Cross-references).

23)       Nowrozi, Faizoleh; and Fuladi Sepehr, Sara. (2009). Investigating the sense of social security of women aged 15-29 in Tehran and the social factors affecting it. Strategy, 18(53): 129-159 (Cross-references).

24)       Pirnazar, M; Aryafar, N; Farhadi Bansouleh, V; and Feyzizadeh, B. (2016). Optimal location-allocation of the police station using MCDM-GIS (Case Study: district 8 of Tabriz). Journal of East Azerbaijan Police science, 5(19): 125-139 (Cross-references).

25)       Pizam, A., and Mansfeld, Y. (2006). Toward a theory of tourism security. From theory to practice the management of hospitality and tourism enterprises. ScienceDirect: 1-27, (Cross-references).

26)       Poodineh, Mohammad Reza; Esmailnejad, Morteza; Qaedi, Sohrab; and Shirazi Kharazi, Mohammad Ali. (2021). Site selection of equipment and military equipment based on natural factors Case Study: Oman Sea Shores. Journal of Applied Researches in Geographical Sciences, 21(61): 17-36 (Cross-references).

27)       Rahmatinia, Vahid; and Mokhtari, Dawood. (2021). Site selection of defense centers from the viewpoint of passive defense in the northwestern regions of the country using Geographic Information System (GIS). Passive Defense, 45: 65-80 (Cross-references).

28)       Rezvani, Reza. (2014). Development of rural tourism with a sustainable tourism approach. Tehran University Printing and Publishing Institute, 3th edition, Tehran, 400 pages (Cross-references).

29)       Safai Namin, Rassa; Fazel Chahar Mahali, Seyed Abulqasem; and Shukriyan, Mohammad. (2022). The role of good urban governance in increasing tourist attraction in Taleghan City. Urban Environment Planning and Development, 2(6): 49-60 (Cross-references).

30)       Sajadian, N; Seyed Alipour, S.K; Keshkar, L; and Moridi, V. (2014). Investigating the spatial distribution system and site selection analysis of Ahvaz police stations using fuzzy hierarchy analysis. Journal of Police Geography, 9: 1-24 (Cross-references).

31)       Sojasi Qeidari, H., Vasin, N., Moradi, K., and Erfani, Z. (2021). Analyzing the role of security in local societies tourism development, case study: rural areas of Torqabeh and Shandiz County. Geopolitics Quarterly, 16(60): 116-134 (Cross-references).

32)       Tarlow, P.E. (2014). Tourism security: strategies for effectively managing travel risk and safety. Waltham, MA, Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-12-411570-5, Elsevier, 278 pp (Cross-references).

33)       Ziari, Keramatullah; and Nowzari, Azardokht. (2009). Organizing and empowering the informal settlement of Ahvaz City (Manabe-E Ab Neighborhood). Human Geography Research, 68: 21-36 (Cross-references).