تبیین مفهومیِ ماهیت ادارک در نظریه های برنامه ریزی شهری: آشکار سازی نقش انسان و محیط
تکتم حنایی
1
(
شهرسازی، عضو هیئت علمی گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران
)
هادی فرهنگدوست
2
(
کارشناس ارشد ، معماری اسلامی، گروه هنر و معماری اسلامی، دانشکده هنر و معماری اسلامی، دانشگاه بین المللی امام رضا ع، مشهد، ایران
)
الکلمات المفتاحية: ادراک هوشمندانه محیطی, برنامه ریزی محیطی, عامل شناسی, جایگاه شناسی, رابطه شناسی,
ملخص المقالة :
در علوم معاصر، دستیابی به شناختی چندبعدی، مفهومی و مبتنی بر ماهیت، نسبت به موضوعات بین رشته ای، یکی از مهمترین راهکارهای غلبه بر پیچیدگی و گستردگیِ این گونه مسائل بنیادین است. به عنوان نمونه، مسائلی از نوع دغدغة ادراک مشترک، بین رشته های محیط پایه ایجاد شده است. در این بین مساله شناخت جایگاه ادراک محیطی به واسطه تاثیرگذاری بنیادین در نظریه های برنامه ریزی شهری، نیازی بین رشته ای است که، پاسخی همجنس با خود نیز طلب میکند. از سویی دیگر تمامی سطوح زندگی شهری وابستگی مستقیم و آنی به چارچوب شناختی برنامه ریزان از عوامل و نقش ادراک محیطی دارد. بر این اساس پژوهش حاضربدنبال تبیین جایگاه ادراک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شهری، با رویکردی ژرف و چند وجهی به گونه ای است که منجر به شکل گیری یک چارچوب شناختی گردد. این کلان پژوهی، به روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار، با کمک نرم‌افزار کمک پژوهشی MAX QDA به منظور دستیابی به شبکه ارتباطات مفهومی، سعی در هم افزا کردن عوامل و مقولات کرده است. مدل سازی ترکیبی از ارتباط دو عنصر انسان و محیط در فضای تعاملی میان محیط و برنامه ریزی شهری، حاکی از مولفه های هویت، همه شمولی و زیست پذیری در بعد محیطی و مولفه های پیاده مداری، نفع همگانی و مشارکت پذیری در بعد انسانی می باشد همچنین، ماهیت ادارک محیطی، دارای هوشمندی برآمده از چالش های موضوعی شهرسازی شامل پاسخگویی، یکپارچگی، زمینه گرایی، فرآیند گرایی، ساختارمندی و تعریف ناشدگی می باشد. براین اساس، پاسخ نظریه های برنامه ریزی شهری، به فرآیند ادارک محیطیِ متناظر با خود، باعث ایجاد سه نسل متفاوت از نظریات شده است.
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online): 2476-3845
|
Spring 2021. Vol 12. Issue 44 |
Research Paper
Abstract In contemporary sciences, achieving a multidimensional, conceptual and based cognitive approach to interdisciplinary subjects is one of the most important strategies to overcome the complexity and spread of such fundamental problems. For instance, issues of common perception concern have been created between the disciplines of the basic environment. Considering that all interventions in the building sector are formed based on the core of theoretical foundations, it is possible to see the reflection of this evolution in urban planning theories. In the meantime, the issue of recognizing the place of environmental perception due to its fundamental influence in urban planning theories is an interdisciplinary need that requires a similar answer. On the other hand, all levels of urban life have a direct and immediate dependence on the planners' cognitive framework of factors and the role of environmental perception. As a result, it is necessary to carry out this research to achieve a comprehensive solution. So The current research seeks to explain the place of environmental perception in urban planning theories, with a deep and multifaceted approach to the form of a cognitive framework. This Fundamental research is based on Directed qualitative content analysis and categories with the help of MAX-QDA research aid software, in order to achieve a conceptual communication network, to improve the factors and categories. In the human dimension, the nature of environmental management has intelligence emerging from thematic challenges of urban development, including responsiveness, integration, context orientation, process orientation, structuralism, and undecideds. Therefore, the response of urban planning theories to the process of environmental management corresponding to itself has caused the creation of three different generations of theories.
|
Received Accepted: 2019/12/17 PP:
Keywords: intelligent environmental perception, environmental planning, factorology locationology, relationshipology . |
Use your device to scan and read the article online
|
Citation: (2023): Conceptual explanation of the nature of perception in urban planning theories: revealing the role of man and environment, Journal Research and Urban Planning, Vol 12, No 44, PP 55- 74.
DOI: 10.30495/jupm.2020.3969
|
Extended Abstract
Introduction
In contemporary sciences, achieving a multidimensional, conceptual and and based cognitive approach to interdisciplinary subjects is one of the most important strategies to overcome the complexity and spread of such fundamental problems. For instance, issues of common perception concern have been created between the disciplines of the basic environment. Considering that all interventions in the building sector are formed based on the core of theoretical foundations, it is possible to see the reflection of this evolution in urban planning theories. In the meantime, the problem of recognizing the place of environmental perception due to its fundamental influence in urban planning theories is an interdisciplinary need that requires a similar answer. On the other hand, all levels of urban life have a direct and immediate dependence on the planners' cognitive framework of factors and the role of environmental perception. As a result, it is necessary to carry out this research to achieve a comprehensive solution on the one hand and also to use the existing experiences in a structured and purposeful way.
Methodology
This Fundamental research is based on Directed qualitative content analysis and categories with the help of MAX-QDA research aid software, in order to achieve a conceptual communication network, to improve the factors and categories. This research method was used in such a way that by arranging the system of these concepts, it achieves a suitable way for recounting the factors and relationships, which was previously unprecedented in the existing researches. In other words, in the use of this research method, it is not enough to just classify and factor, but relational and conceptual framing has also been done.
Results and discussion
The current research seeks to explain the place of environmental perception in urban planning theories, with a deep and multifaceted approach to the form of a cognitive framework. This recognition seeks to recognize urban planning theories based on their approach to the problem of environmental perception. in such a way as to form a network of concepts related to each other (subcategories: typology, quality, relationship with the environment) from these two main subjects (environmental perception and urban planning). This network of concepts contains appropriate information about the quantity and quality of these connections between concepts. The important innovation of this research is the attempt to comprehensively examine the issues from reliable sources, as well as the organized extraction of concepts related to the research topic.
Conclusion
Composite modeling of the relationship between the two elements of man and the environment in the interactive space between the environment and urban planning, indicating the components of identity, inclusiveness and livability in the environmental dimension and the components of pedestrian orientation, public benefit and participation. In the human dimension, also, the nature of environmental management has intelligence emerging from thematic challenges of urban development, including responsiveness, integration, context orientation, process orientation, structuralism, and undecidedness. Therefore, the response of urban planning theories to the process of environmental management corresponding to itself has caused the creation of three different generations of theories.
مقاله پژوهشی
تبیین مفهومیِ ماهیت ادراک در نظریه های برنامه ریزی شهری: آشکار سازی نقش انسان و محیط
چکیده در علوم معاصر، دستیابی به شناختی چندبعدی، مفهومی و مبتنی بر ماهیت، نسبت به موضوعات بین رشته ای، یکی از مهمترین راهکارهای غلبه بر پیچیدگی و گستردگیِ این گونه مسائل بنیادین است. به عنوان نمونه، مسائلی از نوع دغدغة ادراک مشترک، بین رشته های محیط پایه ایجاد شده است. در این بین مساله شناخت جایگاه ادراک محیطی به واسطه تاثیرگذاری بنیادین در نظریه های برنامه ریزی شهری، نیازی بین رشته ای است که، پاسخی همجنس با خود نیز طلب میکند. از سویی دیگر تمامی سطوح زندگی شهری وابستگی مستقیم و آنی به چارچوب شناختی برنامه ریزان از عوامل و نقش ادراک محیطی دارد. بر این اساس پژوهش حاضربدنبال تبیین جایگاه ادراک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شهری، با رویکردی ژرف و چند وجهی به گونه ای است که منجر به شکل گیری یک چارچوب شناختی گردد. این کلان پژوهی، به روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار، با کمک نرم‌افزار کمک پژوهشی MAXQDA به منظور دستیابی به شبکه ارتباطات مفهومی، سعی در هم افزا کردن عوامل و مقولات کرده است. مدل سازي تركيبي از ارتباط دو عنصر انسان و محيط در فضاي تعاملي ميان محيط و برنامه ريزي شهري، حاكي از مولفه هاي هويت، همه شمولي و زيست پذيري در بعد محيطي و مولفه هاي پياده مداري، نفع همگاني و مشاركت پذيري در بعد انساني مي باشد همچنین، ماهيت ادارك محيطي، داراي هوشمندي برآمده از چالش هاي موضوعي شهرسازي شامل پاسخگويي، يكپارچگي، زمينه گرايي، فرآيند گرايي، ساختارمندي و تعريف ناشدگي مي باشد. براين اساس، پاسخ نظريه های برنامه ريزي شهري، به فرآيند ادارك محيطيِ متناظر با خود، باعث ايجاد سه نسل متفاوت از نظریات شده است.
|
تاریخ دریافت: 17/05/1398 تاریخ پذیرش: 06/10/1398 شماره صفحات: 74- 55
واژههای کلیدی: ادراک هوشمندانه محیطی، برنامه ریزی محیطی، عامل شناسی، جایگاه شناسی، رابطه شناسی. |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
استناد: (1402): تبیین مفهومیِ ماهیت ادارک در نظریه های برنامه ریزی شهری: آشکار سازی نقش انسان و محیط، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 12، شماره 44، مرودشت، صص 74- 55.
DOI:
مقدمه:
توجه انسان معاصر به محیط پیرامون، به گونه ای خود را در رشته های طراحی محور نمایان کرده، که موجب ایجاد روند مستقلی نسبت به سایر مولفه های برنامه ریزی گشته است. تفاوت های متنوع حاضر در چرخه ادراک محیطی به صورت مستقیم، موجب زایش انواع روش ها و پاسخ های برنامه ریزی شده است. شکل گیری مفاهیمی همچون «انعطاف پذیری» و «پاسخ گویی» در برنامه ریزی شهری معاصر، انعکاسی از ورود این مفاهیم در اولویت های طراحی محیطی است. به گونه ای که «طراحی محیطی» را می توان حلقه واسط بین ادراک محیطی و برنامه ریزی شهری در نظر گرفت.
با توجه به اینکه تمامی مداخلات رسته ابنیه مبتنی بر هسته مبانی نظری شکل می گیرد می توان انعکاس این سیر تحول را در نظریه های برنامه ریزی شهری نیز ملاحظه کرد. در این بین مساله شناخت جایگاه ادراک محیطی به واسطه تاثیرگذاری بنیادین در نظریه های برنامه ریزی شهری، نیازی بین رشته ای است که، پاسخی همجنس با خود نیز طلب میکند. از سویی دیگر تمامی سطوح زندگی شهری وابستگی مستقیم و آنی به چارچوب شناختی برنامه ریزان از عوامل و نقش ادراک محیطی دارد (STEINØ, 2003). درنتیجه، ضرورت انجام اين پژوهش در دستيابي به راهكاري جامع از يك سو و همچنين بهره گيري از تجربيات موجود به صورت ساختاري و هدفمند مي باشد.
بر این اساس، پژوهش جاری با توجه به بستر و ضرورت شکل گیری آن، به هدف دستیابی به شناختی چند وجهی (عامل، جایگاه و رابطه آنها) از موضوع ادارک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شهری شکل گرفته است. این شناخت، به دنبال بازشناسی نظریه های برنامه ریزی شهری بر اساس رویکرد آنها نسبت به مسئله ادراک محیطی است. به گونه ای که موجب شکل گیری شبکه ای از مفاهیم مرتبط با یکدیگر(مقولات فرعی) از این دو موضوع اصلی (مقولات هسته ای)گردد. این شبکه مفاهیم، حاوی اطلاعات مناسب از کمیت و کیفیت این ارتباطاتِ بین مفاهیم است.
بر این اساس، سوال اصلی این پژوهش، پرسش دربارة چیستی عوامل و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر است. همچنین سوالات فرعی برای پاسخگویی به این پرسش اصلی مطرح است. نخست اینکه عناصر اصلی سازنده این ارتباط، در بعد واقعیت (ذهنی و عینی) چیست و از چه طریقی در این چارچوب مفهومی پیش رفته که میتواند سازنده مدلی چند لایه از ادراک محیطی باشد. دوم آنکه، در این کلان پژوهی، چگونگه میتوان در عین لزوم حضور مفاهیم سازندة این موضوعات برای شکل گیری نگاهی روا و جزء نگر از دیدگاه برنامه ریزان، به نگاهی بین رشته ای و کل نگر در چارچوب رسته ابنیه دست پیدا کرد تا بتوان از نتایج آن، بهرة بیشتری برد.
بر اساس ماهیت چند بعدی آن، همچنین جایگاه و ضرورت، در زمینه روش تحقیق، نیازمند «کلان پژوهی» می باشیم. زیرا مقید شدن به تعداد محدودی از عوامل در مسالة شناختیِ موجود، موجب تنزل یافته های شناختی به بخش محدودی از این کلیت خواهد شد. بر این اساس، روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار در این پژوهش، به صورتی مورد استفاده قرار گرفت که بامرتب سازی سامانه گونة این مفاهیم، به شیوه ای مناسب برای بازگوکنندگی عوامل و روابط دست پیدا کند که سابقأ در پژوهش های موجود، بی سابقه بوده است. به دیگر سخن، در استفاده از این روش پژوهش، به دسته بندی و عامل شناسی صرف بسنده نشده و به رابطه شناسی و چارچوب دهی مفهومی آنها نیز اقدام شده است.
کاربرد مهم این پژوهش، ایجاد رویکردی بین رشته ای است که ضمن انطباق با دیدگاه های اندیشمندان و تحولات معاصر علمی درباره نگاه چند وجهی به موضوعات کلان، نقش بسزایی در ترسیم چارچوب فکری طراحان و برنامه ریزان محیطی خواهد داشت. نوآوری مهم این پژوهش، تلاش برای بررسی جامع موضوعات از منابع معتبر، همچنین استخراج سازمان یافته مفاهیم مرتبط با موضوع پژوهش و اتکاء هدفمند به هوش مصنوعی برای غلبه بر پیچیدگی و گستردگی مفاهیم استخراج شده است. به صورتی که ضمن افزایش اقناع گری و اتکا پذیری نتایج، روشی را برای تحقیقات کلان پژوهی مشابه، به صورت ضمنی، پیشنهاد کرده باشد.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
ابعاد گسترده ی مطرح درباره موضوع این پژوهش، به صورت مستقل، بارها در منابع کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است. توضیح کامل مستلزم پیشینه شناسی تاریخی و تحلیل کامل به رابطه بین شهرسازی و طراحی شهری و همچنین معماری و طراحی شهری است (Karimi azeri, Delkhosh Haghighi, & Mozhdehi, 2018). آنچه در این بین مهم تر به نظر میرسد، منابعی است که بجای بررسی مستقل، ادراک محیطی را با برنامه ریزی شهری، مرتبط دانسته و به طرق مختلفی درباره اهمیت، چگونگی و کاربرد این ارتباط بین رشته ای، پژوهش کرده اند. به عنوان مثال، مودون تحقیقات کلان در شهرسازی را شامل حوزه های مطالعات تصویر، مطالعات محیطی-رفتاری و مطالعات مکان-منطقه (Moudon, 1992).
بر این اساس میتوان گفت، از آنجا که اهداف طراحی محیطی به حوزه عملکردی برنامه ریزی شهری، قرابت موضوعی و مفهومی بیشتری نسبت به طراحی شهری دارد، در این پژوهش نیز، این حوزه مورد توجه قرار گرفته است. همچنین طراحی مبتنی بر مبانی نظری، دغدغه مشترک و مد نظر هر دو بخش نیز میباشد که در منابع متعددی بدان اشاره شده است. بعد از بیان دلیل انتخاب این دوه حوزه، میتوان گفت، منابع موجود، به شیوه های مختلفی نسبت به ارتباط این دو حوزه، واکنش نشان داده اند (Error! Reference source not found.).
چند اعتقاد کلی برای ارتباط دادن طراحی محیطیِ برآمده از ادراک محیطی، به برنامه ریزی شهری وجود دارد. نخست آنکه اندیشمندانی معتقدند که برنامه‌های برنامه‌ریزی شهری، معمولاً یک بخش از توجهات (و در برخی دوره‌ها، تمام تلاش شان) را به فرآیند برنامه‌ریزی اختصاص می‌دهند (نظریه برنامه‌ریزی، روش‌های برنامه‌ریزی)، در حالی که بخش دیگری از تلاش هایشان را به بافت (ساختار شهرها و مناطق، تاریخ شهری) و موضوع برنامه‌ریزی می‌پردازند (به عنوان مثال، سیاست توسعه مجدد، سیاست زیست محیطی). در نتیجه، بسیاری از نظریه های برنامه‌ریزی در مورد آنچه که برنامه‌ریزان انجام می‌دهند با اشاره کمی به محدودیت‌های اجتماعی- فضایی که تحت آن انجام می‌دهند یا پدیده ای که می‌خواهند بر آن تأثیر بگذارند، بحث میکند (Fainstein, 2005). در اصطلاح بخش های مربوط به ادراک محیطی در آنها کم رنگ تر و حتی ناموجود است.
دوم اینکه برخی از منابع، این دو حوزه را اساسا مستقل میدانند و بیان میکنند که برنامه ریزی شهری، دغدغه های کلان تری از موضوعات طراحی دارد. خصوصا در دوران پساپست مدرنیسم فعلی، این دغدغه های کلان را در شکل گیری « کلان داده های محیطی» و زیرساخت های جمع آوری و پردازش معنادار آنها برای برنامه ریزی برخط، ماثر میدانند ( Heinrich , Million, & Zimmermann, 2022). پس نتیجه میگیرند که ادراک محیطی را نمیتوان صرفا از مدخل طراحی به برنامه ریزی شهری مرتبط کرد. حال آنکه برخی از منابع نیز، ارتباط این دو حوزه را، از طریق مبانی نظری مشترکی که با معماری داشته اند، قابل ارتباط میدانند. منظور ایشان از اشتراک در مبانی نظری، بیش از هر چیزی، برآمده از اهداف مشترک است تا روش، فرایند یا بیان مشترک از مسائل. به هر روی، تنوع بالای نظریه های برنامه ریزی شهری، موجب پاسخ با سوالات اساسی درباره مبانی نظری بین رشته ای برای تعریف ارتباطی جامع با عوامل محیطی نشده است.
جدول 1- سیرتحول و دسته بندی نظریات برنامه ریزی مبتنی بر جایگاه ادارک محیطی (منبع: نگارندگان)
مواد و روش تحقیق:
پژوهش بنیادین جاری با رویکرد کیفی و به روش تحلیل محتوا کیفی جهت دار به دنبال دستیابی به روش شناسی شناخت ادراک محیطی در برنامه ریزی شهری می باشد. براین اساس قاب گذاری حوزه پژوهش در بخش چارچوب مطالعاتی، شامل حوزه، مقوله و گفتمان شناسی در نظر گرفته شده است. این قاب گذاری منجر به ایجاد جهت و محدودیت هم زمان برای دستیابی به اهداف پژوهش خواهد شد (به عنوان مثال در بخش واحد تحلیل). با توجه به ماهیت بنیادین پژوهش حاضر، استفاده از تفکر سیستمی نیاز به عمق مطالعاتی را هموار می کند. از بین رویه های دستیابی به تفکر سیستمی عامل، جایگاه، روابطه و مدل شناسی ترکیبی مورد استفاده قرار گرفته است.
براین اساس ادبیات نظری برای حفظ جامعیت محتوایی شامل توصیف مربوط به نظریات برنامه شهری و تفسیر مفاهیم ادراک محیطی قرار گرفته است، در نتیجه خلا های دانشی- روشی و دانشی موضوعی در این زمینه نظری مورد شناسایی قرار گرفت. از موضوعات مهم در تحلیل محتوای کیفی این نکته است که واحدهای متنی به ندرت کاملاً مستقل از یکدیگر هستندو کلمات ممکن است معانی زیادی داشته باشند (Krippendorff & Bock, 2008, p. 44). به عبارتی دیگر، تحلیل محتوای کیفی، فرآیندی شامل کدگذاری و دسته‌بندی داده‌هایی است که به طور مستقیم و استقرایی از داده‌های خام مشتق شده‌اند و این رویکرد همچنین برای توسعه نظریه زمینه ای استفاده می شود (Berge, 2001).
تحلیل محتوای جهت دار با استفاده از و کدگذاری اولیه براساس نظریه مرتبط با یافته های تحقیق آغاز می شود. در طول تجزیه و تحلیل داده ها، محققان خود به تفسیر داده ها می پردازند و موضوعات از درون داده ها بیرون می آید. از سویی دیگر، این روش می تواند نشانه هایی در مورد متغیرهای مرتبط با پژوهش و یا روابط بین متغیرها ارائه دهد. بنابراین این روش به تعیین کدگذاری اولیه یا روابط بین کدها می پردازد. در ادامه تحلیل محتوا با استفاده از یک رویکرد جهت دار توسط فرآیندی ساختارمندتر از رویکرد تحلیل محتوای کیفی مرسوم انجام می شود. از تفاوت های این روش می توان به استفاده از رویکرد جهت‌یافته با فرآیندی ساختارمندتر اشاره کرد (Mayring, 2000).
براین اساس «واحد تحلیل» اولیه که از پیش فرض های مطالعات موجود در مبانی نظری شکل گرفته بود مورد بازشناسی قرار گرفت. ماحصل این بخش منجر به شناسایی و تفکیک مقولات هسته ای از مقولات اصلی و فرعی شد. با توجه به یافته های این بخش عوامل مهم در نظریه های موجود حاصل شده و پایه ای برای شکل گیری عامل شناسی قرار گرفت. به صورت همزمان مبانی نظری موجود مسیری مستقل که برگرفته از رفتار شناسی مخاطب انسانی در فضاهای محیطی را شامل می شود طی کرده است. این رفتارشناسی پایه ای برای شکل گیری رابطه شناسی قرار گرفته است. این سکوی های شناختی حاوی داده های محیطی- رفتاری است که به منظور معنادار شدن آن ها در این چارچوب مطالعاتی به هم افزا کردن آن ها در سطح بالاتری نیاز است.
این سطح جدید از الگوی تحلیل محتوا کیفی، منجر به تبدیل داده ها فوق به اطلاعات جهت داری از محیط ادراک شونده در فرآیند های برنامه ریزی شهری خواهد شد. از آنجا که مدل پیشنهاد شده توسط این پژوهش دارای هم افزایی و تطبیق محتوایی با مقولات سازنده واحد تحلیل می باشد، منجر به شکل گیری مدل شناسی ترکیبی شامل انسان و محیط (فصل مشترک برنامه ریزی شهری و ادراک محیطی) شده است. به دیگر سخن، چارچوب معناداری توصیفات و رواداری تفسیرهای حاصل شده در این پژوهش، در ارتباط مستقیم با جایگاه شناسی برآمده از چارچوب مطالعاتی است.
شکل 1- فرآيند انجام پژوهش (منبع: نگارندگان)
مبانی نظری
همه شهرها دائماً تغییر می کنند تا قلمرو عمومی قابل زندگی تری را برای ساکنان خود ارائه دهند. فرآیندهای دگرگونی شهری شامل چندین تصمیم است که اقدامات زمانی و مکانی را در مقیاس های شهری و معماری در بر می گیرد. از آنجا که، در مراحل مختلف توسعه اقتصادی و اجتماعی، مردم درک متفاوتی از نحوه شکل دهی به فضاهای شهری دارند (Huang, 2020)، در نتیجة ارتباط مستمر و ماهیتیِ نظریات برنامه ریزی شهری با شیوه تفکر و زندگی مردم، این امر منجر به بهبود و تنوع مستمر نظریه های شهرسازی شده است.
براین اساس ادبیات دگرگونی شهرها، به صورت کلی نیازمند بازتعریف در بستر وقوع مکانی و زمانی، به قصد «شناخت ادراکی از محیط شهری» (شبکه‌ها و روابط اجتماعی فضای واقعی شهری) می باشد. از آنجا که از یک سو، همه فعالیت‌ها در فضاهای پیچیده شهری و روزمره در هم تنیده می‌شوند، و از سوی دیگر شیوه‌های برنامه ریزی شهری بر اساس «ادبیات دگرگونی شهری» ساخته شده‌اند، بنابراین، در تولید فضای شهری، «نظریه و عمل در واقعیت شهری و زندگی روزمره» به شیوه پیوند ناپذیری تعبیه شده است (Lefebvre, 1996).
پس بصورت خلاصه میتوان گفت، نظریه های برنامه ریزی شهری را باید به نظریه شهری (شکل گیری و ماهیت وجودی آن) و نظریه های برنامه شهری (ساختار های کارکردی آن)تقسیم کرد.اگرچه هدف هر دو نوع یکی است ولی حوزه تمرکز متفاوتی دارند (Huang, 2020, p. 26). در نتیجه، برنامه ریزان شهری، آنگاه که بخواهند بین این دوبخش از طریق ارتباط دادن روند محیطی به مدیریت منابع، شرایط و نیازهای اجتماعی، روانی، سیاسی، فرهنگی، مالی و کالبدی ایجاد کنند، باید به فرایند تکامل و میزان آمادگی و هم نوایی بین روش‌ها و ابزارهای پژوهشی مورد استفاده در شکل‌دهی برنامه‌ریزی شهری نیز توجه کنند (Odongo & Ma, 2021).
براساس این رویه نظری، نیازمند گام هایی برای بهره گیری تحلیلی از محتوای منابع کتابخانه ای موجود هستیم. زیرا اگرچه رویکردهای نظریه های برنامه ریزی شهری در مفهوم سازی و اهمیت دهی به اجزای محیط (منظر و فضای شهری) و ادارک کننده انسانی متفاوت است، ولی پرداختن به موضوع ادرام محیطی به صورت مستقیم، سابقه بسیار محدود، اندک مستقل و غیر مستقیمی در منابع دارد.
دستیابی به الگوها و مضامین در نظریات برنامه ریزی شهری
در طول سال ها، ازبرچسب های توصیفی مختلفی برای مفهوم سازی شهرهای «ایده آل» استفاده شده است. در همه این موارد، آنچه جان مایه تغییرات است، برنامه ریزهای متفاوتی است که برآمده از تفاوت های دیدگاهی مختلفی درباره ماهیت، حوزه عملکردی، ماموریت ها و شاخص های برنامه ریزانه است. برچسب هایی از این قبیل، مفاهیم مختلف شهرها را برجسته میکنند، و ویژگی ها ی متمایز تعریف شده توسط شکل شهری، ساختارسیاسی و اقتصادی، جنبه ها ی اجتماعی و فر هنگی، و جنبه های زیست محیطی و فناوری را ترویج میکنند (Khan & Zaman, 2017). حال آنکه در پژوهش جاری، جایگاه ادراک محیطی و عوامل تعریف کننده آن در برنامه ریزی های شهری، مد نظر است. پس براساس روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار، در این بخش از پژوهش نیازمند شناسایی و توصیف الگوها و مضامین در منابع براساس آشکار و نهان بودن آن ها هستیم. براین اساس در ادامه به مرور مبتنی بر دوره شناسی زمانی این نظریات پرداخته شده است:
- نسل اول نظریات برنامه ریزی (مردم محور): ادراک جمعی
«برنامه ریزی وکالتی»، از نظر دیویدوف، به معنای فرآیند برنامه ریزی جامع عقلایی مبتنی بر نقش ارزش ها به عنوان عنصر کلیدی (الگوی غالب در دهه های 1960 و 1970م) می باشد. مهمترین سؤالات این رویکرد از برنامه ریزی شامل "منبع و محل به کارگیری ارزش ها" ، "نتایج به کارگیری آن ها" و "مخاطب و گروه هدف" است. براین اساس مسئله اصلی برآمده از این سوالات جنس فرآیند برنامه ریزی از نوع تلاش عینی با مفهوم نظری این است. چارچوب فکری برنامه ریزی وکالتی بر مفهوم کثرت گرایی در برنامه ریزی مبتنی است. دیویدوف استدلال کرد که هدف فرآیند برنامه ریزی تعیین این است که کدام یک از چندین سناریو یا طرح چشم انداز جایگزین اتخاذ و اجرا خواهد شد.
هر یک از نتایج مربوطه دارای منافع و هزینه های متفاوتی برای هر یک از گروه های درگیر در تصمیم گیری های برنامه ریزی است. بنابراین هیچ طرح واحدی وجود نخواهد داشت که «برنامه درست» را برای همه تشکیل دهد (Marker Feld & Baron Pollak, 2010) . پذیرش ناکافی بودن عوامل کالبدی در جامعیت و کارایی این نوع از برنامه ریزی توسط دیویدوف ، نقطه توجه به نقش عوامل اجتماعی (نظر و نیازهای فردی و گروهی) در فرآیند سیاست گذاری و مدیریت شهری بوده است. می توان گفت اگرچه این نگاه اجتماعی به برنامه ریزی شهری نقش موثری در اثبات ناکارا بودن توجه صرف به برنامه ریزی های کالبدی را نشان می داد، ولی نقش موثری در به رسمیت شناختن عامل جدیدی به نام ادراک محیطی نشد.
«برنامه ریزی مشارکتی» و شهر سازی مشارکتی از ۱۹۶۰م به بعد مطرح گردیده است. میزان نوآوری، خلاقیت، پشتوانه نظری و تاثیر گذاری بر نظریه های بعدی نقطه قوت مهم این نظریه می باشد. مهمترین نظریه پردازان برنامه ریزی مشارکتی از جنبه تفاوت در دیدگاه تعریف کننده مشارکت، جان ترنر(1987)، جیمز میجلی (1986)، ارنشتاین (1996)، دیوید دریکسل (2002) می باشند. در حالی که آلمندینگر، به جای توجه به نقش تعریف کنندگی مشارکت، به مفهوم‌سازی از طریق عقلانیت در ساختارهای ارتباطی، به درک برنامه‌ریزی مشارکتی توجه میکند. او تاکید می کند که دلیل اصلی عدم تمایل به نظریه برنامه‌ریزی مشارکتی در عمل « از دست دادن حوزه عملکردی برنامه‌ریزان » است (Allmendinger, 2017, p. 30).
به نظر می رسد، زمینه سازی حضور شهروندان در ساختار سیاسی دموکراتیک توسط به رسمیت شناختن و نهادینه شدن «حقوق شهروندی» موجب حضور سنجش پذیر مشارکت شهروندان در نظریه های برنامه ریزی شهری شد (Hart, 1992). در حالی که نسل بعدی نظریه پردازان مشارکتی، به دنبال افزایش اثربخشی آن بوده اند. فرآیند کلی ارائه شده توسط ایشان، به تقسیم سلسله مراتبی قدرت و مسئولیت پذیری شهروندان، توسط افزایش حوزه عملکردی برنامه ریزان اشاره می کند (Cornwall, 2008); (Kreps, 2008). افزایش حضور اثربخش شهروندان در برنامه ریزی شهری، اگر چه زمینه ساز ارتباط کمی و کیفی بیشتری با فضای شهری بوده است، ولی منجر به زمینه سازی ورود ادراک محیطی به آن نشده است.
نظریه «شهرهای رقابتی» در مقیاس ملی، منطقه شهری و سطح محلی به منظور ارتقا کیفیت زندگی براساس اقتصادی، اجتماعی، محیطی، گردشگری و سیاسی مبتنی بر ظرفیت های محلی و بومی دارای اهمیت است. رقابت در گذشته نیز در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... در میان شهرهای مختلف وجود داشته است ولی با طرح نظریه رقابت پذیری توسط پورتر به عنوان موضوعی محوری در مطالعات برنامه ریزی شهری مطرح شد. نظریات کروگمن حتی بیشتر در مخالفت نظریه رقابت پذیری طرح شده است: "نگرانی در مورد رقابت، به عنوان یک موضوع تجربی، تقریباً همیشه بی اساس است، توجه به موضوع رقابت نه تنها اشتباه است، بلکه خطرناک است و تفکر در شرایط رقابتی منجر به سیاست های اقتصادی نامناسب می شود" (Krugman, 1996, p. 5).
اگر مفهوم رقابت‌پذیری در سطح ملی چالش برانگیز باشد، زمانی که در شهرها و مناطق به کار می‌رود این مشکل دوچندان می‌شود (Malecki, 2004); (Bristow, 2005) . در این راستا، برای تصمیم گیری در سطوح مختلف رقابت پذیری، داشتن یک تعریف کاربردی از رقابت شهری ضروری است. در تعریف دیگری از رقابت پذیری می توان به «توانایی شهرها برای ارتقای مستمر محیط کسب‌وکار، پایه مهارت و زیرساخت‌های فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی، به‌منظور جذب و حفظ بنگاه‌های با رشد بالا، نوآور و سودآور. و نیروی کار تحصیل کرده، خلاق و کارآفرین، تا بدین وسیله بتواند به نرخ بالای بهره وری، نرخ اشتغال بالا، دستمزد بالا، سرانه تولید ناخالص داخلی بالا و سطوح پایین نابرابری درآمدی و طرد اجتماعی دست یابد» اشاره کرد.
به بیانی دیگر، در این تعریف برای رقابت پذیری به ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، محیطی و زیرساخت های شهری پرداخته شده است (Simmie & Martin, 2009). رویه کلی نظرات ارائه شده در این زمینه توجه به حداکثرسازی بهره گیری از ظرفیت های محیط، به منظور دستیابی به رویدادهای شاخص شهری (Porter, 1996)، کیفیت محیطی بالا ( Karl Kresl, 2013) ، کارآمدی و پاسخگویی ساختارهای محلی (BOYNE, 1995) است. در ابعاد مختلف نظریه شهرهای رقابتی، می توان به حضور برنامه ریزی و تعریف نشده ی ادراک محیطی پی برد.
- نسل دوم نظریات برنامه ریزی (پایداری محور): ادراک چند وجهی
چرخه «توسعه» و «پایداری» بین دو قطب کالبد و محیط زیست شهری، خاستگاه مشترک نسل جدید نظریه های برنامه ریزی شهری شامل شهر تاب آور، شهر فشرده، شهرهای سازگار با محیط زیست، شهر پایدار، نوشهرگرایی، توسعه محله سنتی و توسعه حمل و نقل محور بوده است. الگوهای متفاوت برنامه ریزی در این نسل جدید روش هایی برای دستیابی به ارزش های «انعطاف، زیست، نفوذ و حضورپذیری» در کنار تسهیل پیاده مداری ارائه می دهند. اهمیت جایگاه این ارزش ها در فرآیند های برنامه ریزی شهری، به گونه ای پایه گذار نوع جدیدی از نگاه به رابطه انسان و محیط شده است. برخی از پژوهشگران معتقدند همین امر موجب حضور پررنگ تر وجوه ادارک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شده است.
شکل گیری نظریه «شهر تاب آور»، در ارتباط با معنی و مفهوم بین رشته ای آن است که می تواند همکاری علمی چند رشته ای را تقویت کند (Leigh Star & Griesemer, 1989). تاب آوری به معنای قابلیت انعطاف، به ذینفعان اجازه توافق بر روی اصطلاحات مشترک بدون لزوم توافق در تعریف آن را می دهد. این مبهم بودن مفهوم، می تواند عملیاتی کردن تاب آوری را دشوار کند. بر همین اساس، شناسایی شاخص ها یا معیارهای قابل تعمیم برای تبیین تاب آوری اهمیت دارد (Pizzo, 2015); (Vale, 2014). پژوهش های موجود در این زمینه شاهد کاربرد دو واژه تاب آوری و آسیب پذیری به صورت جایگزین یا مخالف هم بوده است (Folke, et al., 2002); (Gallopín, 2006); (Bates, Angeon, & Ainouche, 2014) ، به عنوان مثال، مناطق آسیب‌پذیر تمایل به انعطاف‌پذیری کمتری دارند (Bergstrand, Mayer , & Brumbac, 2015). در نتیجه باید برای تاب‌آوری یک تعریف عملیاتی و قابل درک ارائه شود که مفهوم تاب‌آوری و آسیب‌پذیری به صورت مستقل تبیین کند (Reghezza-Zitt, Rufat, Djament-Tran, & Blanc , 2012) .
حوزه ادراک محیطی از طریق مدخل های مفهومی متعددی با تاب آوری ارتباط برقرار کرده است، مهمترین این مدخل ها شامل انعطاف در ادراک و بیان مشترک از مفاهیم تاب آوری و مفهوم انسجام برآمده از مشارکت اجتماعی است (Moghadas, Asadzadeh, Vafeidis, Fekete, & Kötter, 2019); . همچنین افزایش سکونت پذیری برآمده از کیفیت محیط مصنوع، نشان از عبور مفاهیم تاب آوری به سمت اهمیت ادراک اجتماعی محیطی است ( Kontokost & Malik, 2018).
تاثیر افزایش جمعیت فراتر از توان عملیاتی برنامه ریزی کالبدی، نیاز به توسعه کاربری های مختلط و در نتیجه شمول اجتماعی برای ارائه نظریه «برنامه ریزی شهر فشرده» شد ( BHAGWAT & DEVADAS, 2020). به صورتی که این تنوع زیستی موجب کاهش سبزینگی و دسترسی پذیری بافت های شهری نگردد(Wolsink, 2016) . بستر فوق در کنار افزایش پیاده مداری و فرصت ادراک مستقیم از محیط ، در کنار کانون های زایش معنا و زمینه ادراکی شامل مفاهیم تراکم (Berghauser Pont & Haupt, 2009) ، تنوع ( Manaugh & Kreider, 2013) و فرم شهری (Hillier , 2015) ، مفهوم توسعه و ریخت شهری را به سمت شاخص های جدیدی از گفتمان مفهومی شهر (سلامت وکیفیت زندگی) سوق داده است (Muraca & Voget-Kleschin, 2011).
دغدغه اصلی «نظریه شهر سازگار» با محیط زیست، دستیابی به زیست پذیری انسانی در محیط شهری در عین حفظ تنوع زیستی است، براین اساس، ادراک و خوانش کیفیت محیطی به سطح خاص و متفاوتی ارتقا پیدا می کند (Schwartz, 2007). توسعه پایدار ارتباط ادارک محیطی با بسترسازی تعادل ارتباطی انسان و منابع محیطی به سمت نیاز به ادراک واقیت محور از ظرفیت های محیطی سوق پیدا کرده است (Hembd & Silberstein, 2011). به گونه ای که بعد از آشکار شدن جنبه های مختلف این ظرفیت ها، توسعه پایدار مبتنی بر همه شمولی و یکپارچگی در ادارک عوامل محیطی بیان می شود (Martin, Rice , & Lodhia, 2014).
از اواسط قرن بیستم، چالش های مختلف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی در جهان در تمامی جوامع اثرگذار بوده است . خصوصا در دو دهه گذشته، کلان شهرها در سراسر جهان به دنبال ارتقا کیفیت محیط و بهبود جذابیت و رقابت شهرها بودند(Martin, Joss, Schraven, Zhan, & Weijnen, 2015). مفاهیم مرتبط با پایداری و توسعه شهری پایدار به معنای آگاهی از تولید و استفاده از منابع مورد نیاز در تمامی فعالیت های مسکونی، تجاری، صنعتی و حمل و نقل در شهرهاست (Yigitcanlar & Kamruzzaman, 2014).
در ادامه نظریه«شهر پایدار»، شهرهای هوشمند جایگزین شهر دیجیتال و شهر پایدار شد (Yigitcanlar, 2006) . همچنین ادارک پایداری یک شهر شامل مفهومی گسترده و وابسته به عوامل مختلف توسعه اجتماعی، توسعه اقتصادی و محیطی است (Marzukhi, Abdul Karim, & Latfi, 2012). به عبارتی دیگر، توسعه شهری پایدار را باید دستیابی به تعادل بین توسعه شهری و حفاظت از محیط زیست در نظر گرفت. همچنین برابری در درآمد، اشتغال، مسکن، خدمات شهری، زیرساخت های اجتماعی و حمل و نقل در مناطق شهری از شاخص های مهم در توسعه شهری پایدار است (Hiremath, Balachandra, Kumar, Bansode, & Murali, 2013).
در پژوهش های مختلف برای ارزیابی میزان پایداری بافت شهری به اندازه‌گیری شاخص‌های مختلف در مقیاس های مختلف پرداخته شده است (Mudau & et al, 2020). از مهمترین مساول در پژوهش های مرتبط با شهر پایدار می توان به تنوعی از شاخص های موثر بر ارزیابی پایداری اشاره داشت و اغلب فاقد مبنای نظری مشترک در پژوهش هاست (Moyer & Hedden, 2020). آلبرتی معتقد است، شهر پایدار برخلاف شهر فشرده به خود متکی نمی باشد (Alberti, 1996).
«نوشهرگرایی» در سه سطح توسعه منطقه ای، محله ای و خیابانی متمرکز است و در سطح خیابان، نوشهرگرایی ممکن است با نام‌های توسعه سنتی محلات ، توسعه نو-سنتی ، یا توسعه حمل و نقل محور باشد. موضوع نوشهرگرایی که در ابتدا به عنوان یک جنبش اصلاحی مخالف با پراکندگی رویی در نظر گرفته شد، به چارچوب فکری جدیدی در طراحی شهری تبدیل شد (Garde, 2020). محله ای منطبق بر اصول نوشهرگرایی، از دیدگاه برنامه ریزی شهری با پیاده روی و توجه به تمامی ملزومات دسترسی پذیری مرتبط است. همچنین در نوشهرگرایی گرایشی به سوی توسعه‌هایی با کاربری مختلط وجود دارد که در آن ساکنان می‌توانند بدون ترک محله کار کنند، بازی کنند و به محل سکونت بازگردند. این یک فعالیت برنامه ریزی شهری پایدار در نظر گرفته می شود، زیرا نیاز به سفر و انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش می دهد و حس ارتباط با جامعه محلی را ترویج می کند (Žalalytė & Šabanovas, 2021).
«توسعه حمل و نقل محور»، نوعی توسعه است که عمدتاً برای تشویق استفاده از حمل و نقل عمومی و ایجاد یک محیط شهری مناسب برای عابران پیاده طراحی شده است. اصطلاحات مختلف دیگری مانند "حمل و نقل روستايي "، "طراحی دوستدار حمل و نقل " و "توسعه حمایت کننده از حمل و نقل " در طول سال ها برای اشاره به این مفهوم استفاده شده است (Cervero & Duncan, 2002). با این حال، توسعه حمل و نقل محور پرکاربردترین و محبوب ترین اصطلاح در بین همه این اصطلاحات است.
به طور کلی، توسعه حمل و نقل محور، محیطی را فراهم می کند که ساکنان آن در فاصله چند قدمی ایستگاه حمل و نقل اصلی و سایر امکانات زندگی کنند. این عمدتا برای ارتقاء حمل و نقل سواری و استفاده از طریق چندین ویژگی مختلف طراحی شده است. اول از همه، با زندگی در نزدیکی مراكز حمل و نقل، امکان اتصال به کل شبکه حمل و نقل برای ساکنان فراهم می شود. هدف از این کار كاهش استفاده از وسيله نقيله شخصي و افزایش استفاده از حمل و نقل و در عین حال امکان دسترسی به مراکز شغلی، فرصت های آموزشی و امکانات فرهنگی بیشتر است (Cervero & Arrington, 2008).
«توسعه‌های سنتی محلات» هستند و الگوهای توسعه فشرده (هم برای کاربری های مسکونی و هم تجاری)، می تواند استفاده کارآمدتر از زمین را ارتقا دهد و هزینه های تامین زیرساخت ها و خدمات عمومی را کاهش دهد. همچنین اختلاط کاربری ها در توسعه‌های سنتی محلات وجود دارد. این بدان معناست که کاربریهای غیرمسکونی مانند تجاری و فضای باز با کاربریهای مسکونی مختلط می‌شوند. اختلاط کاربری های زمین همچنین به ترویج پیاده روی بین کاربریهای مختلف کمک می کند. استفاده از انواع شیوه های مختلف حمل و نقل مانند پیاده روی، دوچرخه، حمل و نقل و اتومبیل در جامعه ترویج می شود.
تاکید سه نظریه برنامه ریزی نوشهرگرایی، توسعه محله سنتی و توسعه حمل و نقل محور بر مفهوم توسعه کالبدی در عین پاسخگویی به سکونت جمعیتی منجر به ایجاد ترکیبی از روش های افزایش کیفیت سکونت شهری شده است. این مولفه ها شامل پیاده مداری در عین کاهش طول و افزایش سبزینگی مسیرها، کاربری مختلط و فعالیت ترکیبی و بسترسازی برای شیوه های حمل و نقل در دسترس محله ای می باشند (Knowles, 2012).
نظریه «شهر هوشمند»، پایه گذار ورود فناوری و در نتیجه دیدگاه نوآورانه به مفاهیم پایداری و همچنین ایجاد ابزارهای کنترب پذیری مدیریت شهری شده است (Herrschel, 2013). تفاوت شیوه برنامه ریزی با رویکردهای داده محور نسبت به حوزه های مدیریت شهری، ناشی از تغییر حوزه های مستقل به تفکر مدیریت یکپارچه موجب شکل گیری کلان داده های محیطی گردید. در کنار این تحول ساختاری، شیوه برنامه ریزی هوشمند، براساس واقعیت های ادراک شده از عینیت های محیطی شکل گرفته بود. به گونه ای که تحلیل های مکانی و تفسیرها فضامحور از آن ها نیاز به فرآیندهای محاسباتی کلان و هوش مصنوعی را امری ضروی نمود. در نتیجه استفاده از ابزارهای محاسباتی، روش‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف و استفاده از این اطلاعات وارد مطالعات برنامه‌ریزی شهری شدند (Panagiotopoulou, Kokla, & Stratigea, 2019).
شهرهای پایدار هوشمند قادر به ترکیب جنبه های اجتماعی ، شهری و فناوری به عنوان یک زیرساخت شهری است (Estevez, Lopes, & Janowski, 2016). به صورتي كه حوزه های مختلف فناوری به دو بخش سخت و نرم تقسیم می شوند که بخش سخت نقش اساسی فناوری دیجیتال و فناوری نرم به عنوان توانمندسازی در آموزش، فرهنگ، سیاست و نوآوری است (Al-Nasrawi, El-Zaart, & Adams, 2017). بر این اساس، برنامه ریزان براي دستيابي به ارزش هاي مطرح شده در نظريه شهر هوشمند شامل توجه به همه شمولي، هنجارهاي انساني و انتفاع عمومي (عدالت محوري) داده ها را براساس كيفيت و مزيت آن ها براي تجسم داده محور از فرآيند برنامه‌ریزی شهری دسته بندي میکنند (Panagiotopoulou, Kokla, & Stratigea, 2019).
- نسل سوم نظریات برنامه ریزی (فضا محور): ادراک تفسیر محور
شهرهای آینده باید جایی مناسب برای انسان و تامین نیازهای اساسی و کالاهای ضروری باشد. همچنین در شهرهای آینده توجه به نیازها، خواسته ها و آرزوهای شهروندان موجب افزایش شادی و رفاه فردی و جمعی می شود (Un Habitat, 2013). همچنین شاهد افزایش قابل توجهی در رشد اقتصادی و شکاف‌های درآمدی گسترده‌تر برای توزیع عادلانه فرصت‌ها و زندگی مطلوب هستیم (Reuben , 2015). از سویی دیگر، زیرساخت‌های «سبز» شامل پارک‌ها، جنگل‌ها، تالاب‌ها، کمربندهای سبز یا سیلاب‌ها در داخل و اطراف شهرها شناسایی می‌شوند و کیفیت زندگی یا خدمات اکوسیستمی را بهبود می‌بخشند ( The Center for Clean Air Policy, 2011).
بدون شک ایمنی نسبت به سیستم های حمل و نقل فعلی بهبود خواهد یافت، اما یک بحث جدی در مورد دسترسی شهروندان برای مالکیت وسایل نقلیه خود در برابر حمل و نقل عمومی و کارآمدتر مورد نیاز است. وسیله نقلیه بدون راننده و برنامه پذیر ممکن است مورد استفاده بسیار زیادی قرار گیرد (Clean Air Initiative For Asian Cities Center, 2009). طرح های مختلفی برای شهرهای آینده ارائه شده است که برخی از آنها بیشتر از بقیه آرمانگرا است و برخی در حال ساخت هستند. همه تلاش می کنند که کربن به حداقل و پایدار افرایش یابد و از جدیدترین فناوری‌ها برای ساخت و ساز، انرژی‌های تجدیدپذیر، بازیافت و حمل و نقل استفاده کنند. اخیراً دولت بریتانیا برنامه‌هایی را برای باغ‌شهرهای آینده در بریتانیا اعلام کرده است که بر توسعه جوامع جدید متناسب با نیازهای محلی تأکید دارد (UK Department for Communities and Local Government, 2014).
در شهرهای آینده به منظور کاهش اثرات زیست محیطی توجه به چشم‌اندازهای نوآورانه‌ای مورد توجه است و در عین حال توجه به ایجاد مکان‌هایی برای افزایش انسجام اجتماعی، افزایش تعاملات انسانی، توجه به آموزش، بهداشت و اشتغال در نهایت بهبود کیفیت زندگی دارای اهمیت است.
بعد از این دوران نظریه «شهر دیجیتال»، براساس برنامه ریزی ساخت مکان زندگی در دو فضای مجازی و کالبدی شکل گرفته است (Liu, 2001). این دو قطبی ساختاری نشان دهنده مفهوم جدیدی از جغرافیا (Dodge & Kitchin, 2001) و فضای اجتماعی ( Castells, 2000) است که سازنده علوم شهری (Hall, 1998) می باشد. برداشت طراحان محیطی از این مکان سازی دیجیتال، حول فرآیند ریزدانه سازی بافت های شهری و ایجاد ماهیت فضا در عالم مجازی است. به گونه ای که ادراک محیطی منقطعی از ساختار فضای شهری ایجاد می گردد ( Wong, et al., 2001).
حال آنکه، مطالعات بسیاری برای دستیابی به تعادل بین واقعیت، و ادراک فضای شهری به صورت مجازی انجام شده است. به عنوان مثال می توان به پژوهش های مرتبط با دانش فضایی و نقشه پردازی شناختی لینچ (1960) اشاره کرد، که در مطالعات مرتبط با فضای مجازی و شهرهای دیجیتال، اثرات متقابل آن بیان شده است (Al-Kodmany , 2001). براین است می بایست برداشت دیجیتالیزه از فضای کالبدی و تفسیر تاثیر آن به فضای مجازی در پژوهش ها مورد توجه قرار گیرد. زیرا ادراک محیطی برآمده از فضای مجازی باید در ارتباط واقعیت مدارانه با فضای کالبدی شکل بگیرد.
برنامه ريزي در نظريه شهرسازی تاکتیکال به منظور ساماندهي مداخلات شهروندي در قطاع محله اي تحت قوانين و نظارت كلان مديريت شهري است. به صورتي كه فرآيند مداخلات در دو بعد مشاركت عيني (حضور مشاركتي در مقياس محله محوري) و مشاركت ذهني (مشاركت در فرآيندهاي تدوين، طراحي و برنامه ريزي شهري)، به سمت تاثيرگذاري تغييرات به نفع تجمع پذيري انجام مي گيرد. با توجه به ماهيت موقتي و كم هزينه بودن اين تغييرات تنوعي در كيفيت محلات به صورت بلندمدت ايجاد مي گردد (Hou, 2020). به صورتي كه چرخه مشاركت شهروندان از بستر محله اي (برنامه ريزي از پایین به بالا) آغاز و به سطح كلان شهري منتهي مي شود. (Barata & Fontes, 2017) اتكا شهرسازي تاكتيكال در انتخاب تاکتیک مناسب، براساس شاخص ارتباط آن با مسائل روزمره محلات شهری، مداخلات بصری و ظرفيت آن در باززنده سازی مکان و احیای منظر شهري مي باشد (Yap, 2013).
از جنبه تاثيرگذاري بر ادراك محيطي نظريه شهرسازي تاكتيكال با به رسميت شناختن ابعاد آشكار و پنهان نيازها و خواسته هاي مخاطب (McFarlane, 2011) ، خود نسبت به بازنمايي هنجارها (Spiegel, 2005)، و عملكردهاي روزمره شهروندان (Hjorth, 2005)، اقدام كرده است. براين اساس، تاثيرگذاري تصميمات محيطي آن منجر به افزايش شاخص مطلوبيت و بروز خلاقيت شده است (Alisdairi, 2014).
به منظور دستیابی به جامعه شناختی درست که سازنده شناخت اولیه باشد نیاز به پاسخگویی به این سوال اساسی بوده است که نظریه های برنامه ریزی چگونه با مبانی نظری ادراک محیطی ارتباط دارد. بدین جهت عمق انجام این پژوهش در موضوعات موجود به سه مرحله اصلی گسترسی، انطباقی و هم افزا تقسیم و تفکیک شده است. در ادامه دوره شناسی مهمترین مقولات هسته ای در نظریه های برنامه ریزی شهری به صورت دسته بندی تفکیکی ایجاد شده است. در این مرحله به منظور پایه گذاری یافته های انطباقی مرحله بعد، شکل گیری مقوله میانجی بین دو مقوله هسته این پژوهش (برنامه ریزی شهری و ادراک محیطی) شناسایی شده است.
شکل 2- چارچوب آگاهی بخش
نحوه شکل گیری مقوله میانجی (ادراک هوشمندانه محیطی) به شیوه استخراج فصل مشترک گیری بین موضوعات مطرح شده در منابع بنیادین بوده است. با توجه به تفسیرهای محقق ساخته نسبت به این دسته بندی تفکیک شده (جدول شماره 1) به نظر می رسد، بستر شکل گیری این مقوله میانجی برآمده از نقش هوش انسانی در دو بعد عینی و ذهنی بوده است. این فضای دوقطبی شده بین ذهنیت و عینیت چون در تعاملی مستمر قرار دارد، تایید کننده نقش هوش انسانی در تدارک و ادراک محیطی است. به دیگر سخن، فرضیه ارتباط بین دو مقوله هسته ای توسط این تحلیل محتوا کیفی جهت دار مورد تایید محتوایی قرار گرفته است. به گونه ای که پشتوانه علمی مبتنی بر مطالعات موجود برای شکل گیری شناخت چند وجهی در مرحله بعدی شامل مرحله انطباقی ایجاد گردید.
براساس تحلیل محتوایی (جدول 2)، از یک سو در قسمت ادراک محیطی شاهد شکل گیری سه رویکرد "مکانی" (70-1965)، "اجتماعی" (92-1973) و "ادراکی" (1993 تا به امروز) بوده ایم. در حالی که در قسمت برنامه ریزی شهری ترتیب وقوع این رویکردها در بازه های زمانی متفاوای بوده است. به صورتی که ابتدا رویکرد "مکانی" (70-1965)، سپس رویکرد تلفیقی "ادراکی- اجتماعی" (97-1973) و در نهایت رویکرد "ادراکی" (1997 تا به امروز)، به وقوع پیوسته است. مقولات هسته ای این پژوهش در فصل مشترک نظری آن ها (نظریات برنامه ریزی شهری) نشان دهنده سیر تحول موضوعی این مقولات پیرامون سه شاخص "کیفیت"، "گونه شناسی" و "ارتباط با محیط" بوده است.
شکل 3- تحلیل محتوایی- زمانی رویکردها و شاخص های ادارک محیطی و برنامه ریزی شهری (منبع:نگارندگان)
جدول 2- همبستگی یابی بین عوامل میانجیِ مقولات هسته ای (منبع: نگارندگان)
دوره شناسی | نظریه های برنامه ریزی شهری | سال | مهمترین مقولات هسته ای | ||
ادراک محیطی | ادراک هوشمندانه محیطی | برنامه ریزی شهری | |||
مدرن | برنامه ریزی وکالتی | 1965 | اولویت به ارزش های فردی و گروهی | مداخلات هوشمند میان افزارها حکمرانی هوشمند کلان داده های محیطی مدیریت یکپارچه شهری فعالیت مبتنی بر مکان حقوق متقابل ارتباطات تعاملی
| تفویض اختیارات و تصیمات |
برنامه ریزی مشارکتی | 1969 | اولویت دهی به فهم جمعی | سلسله مراتب مشارکتی | ||
پست مدرن | شهرهای رقابتی | 1970 | اولویت چند وجهی به کیفیت | رقابت در ارائه کیفیت های محیطی | |
شهر تاب آور | 1973 | اهمیت دهی به زیست پذیری | اولویت به پایداری و بقاپذیری | ||
شهر فشرده | 1973 | نقش پاسخ دهندگی و کارایی | جمعیت پذیری و الگوی تراکمی | ||
شهرهای سازگار با محیط زیست | 1975 | اقامت پذیری و سرزنده | تجربه زیسته محیطی | ||
شهر پایدار | 1987 | توانمندسازی ظرفیت های محیطی | بهینه سازی و کارایی | ||
نوشهرگرایی | 1980 | حضور و اجتماع پذیری | مشارکت، محله محور و مسئولیت فراگیر اجتماعی | ||
توسعه محله سنتی | 1992 | کیفیت های تعریف کنندگی محیطی | برنامه ریزی مبتنی بر مردم واری و بوم گرایی | ||
توسعه حمل و نقل محور | 1993 | رفتار و تعاملات محیطی | دسترسی پذیری هدفمند امکانات شهری | ||
شهر آینده | 1997 | پیش بینی و برنامه پذیری محیطی | برنامه های فرآیند پذیر و انطباقی | ||
شهر هوشمند | 1997 | ادراک تعاملی و مدیریت نظام بصری | واگذاری تصمیم و مسئولیت به هوش نخبگانی | ||
پساپست مدرن | شهر دیجیتال | 2004 | ادراک چند لایه (معنایی- ارزشی) | کاهش اتکا به منابع انسانی و افزایش هوش مصنوعی | |
شهرسازی تاکتیکی | 2010 | حس مکان مبتنی بر حضور محیطی | افزایش کارایی و بازدهی جز نگر و همه جانبه سامانه ها | ||
در شکل گیری مرحله انطباقی، به منظور دستیابی به شناخت چندوجهی و سیستمی که شامل عوامل، ارتباطات و جایگاه رویکرد ها می باشد، نیازمند بهره گیری از کلان پژوهی عمیق می باشیم. در ادامه، براساس روش شناسی مطرح شده برای تحلیل محتوا کیفی جهت دار به صورت معمول کدگذاری در یک لایه مشترک بین مقولات اصلی و فرعی سازنده موضوع انجام شده است. ولی با توجه به بنیادین بودن این پژوهش، عمق دهی به یافته های تحقیق، 1402ی از طریق تفکر سیستمی مورد نیاز بوده است. همچنین با توجه به نیاز به هم افزایی در مرحله نهایی، مدل سازی ترکیبی باید به گونه ای تنظیم شده است که "ماحصل" و "حاوی" این مقولات شده باشد.
با توجه به گستردگی و پیچیدگی این فرآیند نیاز به بهره گیری از هوش مصنوعی در نرم افزار کمک پژوهشی ایجاد گردیده است. در این پژوهش نرم افزار MAQ QDA برای فرآیند کدگذاری دو سویه همزمانِ متن نظریات موجود استفاده شده است. این فرآیند برآمده از یافته های بخش پیشین یعنی رویکرد و شاخص ها می باشد. براساس شبکه روابط شناسایی شده در خروجی های این محیط نرم افزاری (شکل 4)، مفاهیم ارتباط دهنده میان رویکردها و شاخص ها حاصل شده است. در ادامه به منظور رابطه شناسی، از توانمندهای هوش مصنوعی این نرم افزار بهره گرفته و شبکه ارتباط مفهومی این مقوله های اصلی و فرعی را به صورت کلی، مستخرج میکنیم (شکل 5). در مرحله بعد تفکیک دوره شناسی براساس زمان ارائه نظریات برنامه ریزی شهری به نتایج حاصل شده اضافه گردید (جدول 3).
شکل 4- شبکه ارتباط مفهومی (کمی و کیفی) از مقولات اصلی (منبع: خروجی نرم افزار MAXQDA)
شکل 5- درصد فراوانیِ (سمت چپ) و شبکه ارتباط مفهومیِ مقولات اصلی و فرعی استخراج شده (منبع: خروجی نرم افزار MAXQDA)
جدول 3- دوره شناسی زمانی نظریات برنامه ریزی شهری (منبع: نگارندگان)
بحث و ارائه یافتهها:
مطالعه سیر تحول رویکردهای برنامه ریزی شهری از سال 1965 تا کنون نشان دهنده رویه ای تحولی و تکاملی در دو بعد نظری و عملی می باشد. بررسی ادبیات نظری این سیر تحول نشان دهنده خلاء های مطالعاتی متعددی می باشد. بررسی تلفیقی و نوآورانه این خلاءها، نقش ادارک محیطی در شکل گیری واحد تحلیل شامل گونه شناسی، کیفیت و ارتباط با محیط در نظریه های برنامه ریزی شهری را آشکار کرده است. شکل گیری واحد تحلیل همچنین به دسته بندی مقولات این پژوهش به مقولات هسته ای و مقولات اصلی و فرعی منجر گردیده است. مسیر دستیابی به این دسته بندی، با توجه به نقش هوشمندانه شهروندان در ادارک محیطی و رویکردها، نظریات و روش های برنامه ریزی شهری، در تعامل با ذهنیت انسان و ویژگی های محیط از اهمیت زیادی برخوردار است.
همچنین بررسي تطبيقي پژوهش هاي موجود در ارتباط با موضوع پژوهش نشان دهنده طيف وسيعي از گسستگي و عدم جامعيت نسبت به ارتباط اين موضوع مي باشد. براين اساس تفاوت نوآورانه اين پژوهش در شناسايي تفكيك شده اين ناهمگوني پژوهشي و دسته بندي خلاء های دانشی-روشی و خلاء های دانشی- موضوعی، همچنين به ارائه مدل شناسي تركيبي عميق و چندلايه نسبت به آن بوده است. به نظر مي رسد، شناخت برآمده از يافته هاي پژوهش در مسير توسعه و تكامل ديدگاه هاي موجود گام بر مي دارد.
خلاء های دانشی-روشی تحقیقات در مورد مداخله شهری در رابطه با شهرسازی در اولویت اول بر سیاست‌گذاری شهری متمرکز است. در حالی که سیاست گذاری بدون توجه به نقش ادراک محیطی منجر به نارکارآمدی در بیشتر طرح های توسعه شهری شده است. در بافت شهر، با ظهور مداخلات یک وجهی و مبتنی بر دگرگونی های بافت شهری، محدودیت‌های اجتماعی و نظریات جدید آشکار می‌شود. در حالی که توجه به زمینه واقعی این تحولات عنصر مهم و سازنده ای در شکل گیری ارتباط بین مفاهیم و عنصر محیط می باشد.
عدم تطبیق در جایگاه بین حوزه اثرگذاری با سیاست های عملیاتی برای نقش افراد و گروه ها باعث ایجاد شکاف عملکردی و کاهش اثرگذاری مداخلات محیطی در برنامه ریزی شهری گشته است. به گونه ای که فضای شهر با روابط اجتماعی و حوزه عملکرد جدید بین گروه‌های اجتماعی مختلفِ نهادها و دولت ها دچار دگرگونی شده است .
ایده دولت محلی که به وسیله آن، شهروندان فضاهای شهر را در مقیاس معماری تجربه میکنند، در حالی که نشان‌دهنده اهمیت نقش افکار عمومی و تصمیمات محلی در سیاست‌گذاری کلان می باشد. در رویه های اجرایی بدون پشتوانه نظری مناسب به کار گرفته شده است، براین اساس عدم مطابقت در حوزه عملکردی برنامه ریزی با حوزه نفوذ ادارک محیطی قابل رصد می باشد.
خلاء های دانشی- موضوعی، ضرورت اقدامات جمعی و مشارکتی که در تضاد با نقش بازیگران حقیقی و حقوقی است، اگرچه ممکن است بعد از دهه 2000 مورد توجه قرار گرفته باشد ولی منجر بهره گیری درست از مفهوم ادراک محیطی در نظریات برنامه ریزی شهری نشده است.
در مراحل قبلی محتوای پنهان متون توسط واکاوی خلاهای دانشی مورد توصیف و تفسیر قرار گرفت. پژوهش حاضر از مساله شناسايي و تفكيك مقولات هسته اي از اصلي و فرعي، به منظور تبيين مفهومي واسط (ادراك هوشمندانه محيطي) بين دو موضوع اصلي نظريه هاي برنامه ريزي شهري و ادراك محيطي شكل گرفته است. در ادامه اين پژوهش با استفاده از روش تحليل محتوايي نظريه پردازي هاي موجود را به قصد تفكيك رويكرد و شاخص ها مورد بازشناسي قرار داده است. به منظور غلبه بر پيچيدگي و گستردگي ارتباط هاي آشكار شده و احتمالا پنهان بين اين مقولات نياز به كدگذاري و بهره گيري از هوش مصنوعي بوده است.
نتيجه اين فرآيند منجر به تشكيل شبكه اي از روابط بين مقولات گرديد. به گونه اي كه براي دسته بندي نظريه هاي برنامه ريزي نياز به تفكيك موضوعي مفاهيم وجود داشته است. در نهايت به منظور عمق و سامان دهي به شناخت چندوجهي حاصل شده نياز به رابطه، عامل و جايگاه شناسي به صورت فرآيند هاي تفكيك شده بوده كه منجر به شكل گيري مدل شناسي تركيبي براي تبيين نقش ادراك در برنامه ريزي تعاملي انسان و محيط شده است.
براساس رابطه شناسی انطباقی میان کدهای اختصاص داده شده در چارچوب مفهومی فوق ، ارائه تفکیک شده ای بین یافته های موضوعی و روشی انجام شده است. به گونه ای که در بخش موضوع، الگو و مضامین منجر به ایجاد مبانی نظری شده است. براساس توصیف و تفسیرشناسی مبانی نظری فوق، از یک سو مبانی نظری به واسطه رابطه شناسی انسان و محیط منجر به شکل گیری نوع خاصی از رفتارشناسی شده که وجه برنامه ریزی پذیری آن را تقویت کرده است. از سویی دیگر، خلاء شناسی دانشی و روشیِ منحصر به فردی در غالب ادبیات نظری شکل گرفته است.
جمع بندی این خلاءها منجر به شکل گیری "واحد تحلیل" شامل "مقولات هسته پژوهش" و "مقولات اصلی و فرعی" شده است. این مقولات موجب شکل گیری پایه ای محتوایی برای مرحله انطباقی شده است. این مرحله شامل ویژگی و مفهوم این عوامل در کنار زمینه و محتوای شکل گیری آن ها می باشد. در بین عوامل فوق بستر و زمینه، شامل زیرمجموعه هایی واسط برای شکل گیری وجه محیطی از مدل سازی ترکیبی می باشد. در نهایت براساس قاب گذاری حوزه پژوهش در بخش چارچوب مطالعاتی (شامل حوزه، مقوله و گفتمان شناسی)، مقولات سه گانه «رویه»، «مقیاس» و « بافت » به عنوان شاخص های تعریف کننده جایگاه ادراک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شهری مورد تبیین قرار گرفته است.
شکل 6- مدل شناسي تركيبي نقش ادراك در برنامه ريزي تعاملي انسان و محيط (منبع: یافته های تحقیق، 1402)
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
در بحبوهه پایان جنگ جهانی دوم و نیاز به اقدامات سریع و موثر در زمینه ایجاد سکونتگاه های دائم شهری، مدیریت امور شهری نیازمند ورود به عرصه بازسازی و توسعه شهری شد. براین اساس زمینه بروز نسل اول از انواع برنامه ریزی های مردم محور ظهور کرد، به گونه ای که مسئله حضور و مشارکت مردمی تحت عنوان سه شیوه برنامه ریزی به جای مردم (برنامه ریزی وکالتی)، برنامه ریزی با مردم (برنامه ریزی مشارکتی) و برنامه ریزی برای حضور مردم در کنار هم (برنامه ریزی رقابتی) ایجاد گردید. این سه نوع از شیوه های برنامه ریزی اگر چه مبتنی بر حضور مردم در فرآیندهای برنامه ریزی بود، پاسخگوی نیاز آنی و روز افزون مردم به ابنیه با نرخ رشد تولید و بازسازی آن نبوده است. همچنین در عرصه اقتصاد شهری نیز شاهد بروز نیاز به شیوه اشتراک منافع، مشارکت مستقیم و افزایش مسئولیت پذیری برآمده از مشارکت خصوصی بوده ایم. به بیانی دیگر، عدم انطباق حوزه مدیریت شهری و حوزه نفوذ آن با حوزه توسعه کالبدی مورد نیاز شهروندان موجب آشکار شدن ناکارامدی روش های برنامه ریزی موجود شد.
بررسی های مطالعاتی نشان می دهد، نسل دوم از برنامه ریزی شهری که بعد از این دوران شکل گرفته است، نه تنها برای بهره گیری از تجربیات حاصل شده فوق، بلکه به منظور ایجاد قابلیت های خاص و ارزش های افزوده رقابتی نیز شکل گرفته است. حوزه مشترک بین حکمروایی شهری و ذی نفعان آن ریشه و اساس تفاوت حاصل شده بین این دو نسل از نظريه های برنامه ریزی شهری است. حال آنكه در نسل سوم، داده محوري شاخص اصلي آن بوده و از حوزه هاي فناوري، نوآوري، خلاقيت و همگامي آن ها منشا مي گيرد. به ديگر سخن، نظريه هاي برنامه ريزي شهري، ارتباطي مبتني بر داده هاي برآمده از واقعيت هاي محيطي با ادراك آن ها برقرار كرده است.
سيرتحول نظریه ها در طی سال های مختلف، نشانگر تحولی پویا در بسترهای زمانی – مکانی است كه منجر به شناسایی الزامات و شرایط محیطی در راستاي ارتقا کیفیت زندگی شهروندان شده است. با تحليل گفتمان هاي نظري مختلف برنامه ریزی، از نیمه اول تا اواخر قرن بیستم، به دليل تنوع چالش های مختلف در موضوعات شهري، مفهوم ادراك محيطي، تغییراتي در ماهيت و جايگاهش در نظريات برنامه ريزي شهري داشته است. اساسا برنامه ریزی و توسعه های شهری مبتنی بر تکنولوژی در راستای ارتقا رفاه مردم در جامعه متناسب با شرایط زیست و ویژگی های زمینه ای باعث شکل گیری و ساختاردهی هوشمندانه به ادراک شهروندان از محیط شده است.
شکل 7- بازنمايي مفهومي ماهيت ادارک محیطی در نظریه های برنامه ریزی شهری (منبع: یافته های تحقیق، 1402)
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در پژوهش حاضر، از نظریات متعددی برای تضارب آراء استفاده شده است.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان، مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References:
1. Allmendinger, P. (2017). Planning Theory (Planning, Environment, Cities, 8) (3rd edition ed.). London: Red Globe Press.
2. Berge, B. L. (2001). Qualitative Research Methods for the Social Sciences. Boston: Allyn and Bacon.
3. BOYNE, G. A. (1995). Competition and local government: a public choice perspective. In R. Paddison, J. Money, & B. Lever (Eds.), International Perspectives in Urban Studies 3 (pp. 102-122). London: Jessica Kingsley Publishers.
4. Bristow, G. (2005). Everyone's a ‘winner’: problematising the discourse of regional competitiveness. Journal of Economic Geography, 5(3), 285–304. doi:10.1093/jeg/lbh063
5. Cornwall, A. (2008). Unpacking ‘Participation’: models, meanings and practices. Community Development Journal, 43(3), 269–283. doi:10.1093/cdj/bsn010
6. Fainstein, S. S. (2005). Planning Theory and the City. Journal of Planning Education and Research, 121-130. doi:10.1177/0739456X05279275
7. Folke, C., Carpenter, S., Elmqvist, T., Gunderson, L., Holling, C. S., & Walker, B. (2002). Resilience and Sustainable Development: Building Adaptive Capacity in a World of Transformations. AMBIO: A J. of the Human Environment, 31(5), 437-440. doi:10.1579/0044-7447-31.5.437
8. Hart, R. A. (1992). Children's Participation: From tokenism to citizenship. Florence: International Child Development Centre (Innocenti Essay).
9. Heinrich , A. J., Million, A., & Zimmermann, K. (2022). Spatial Knowledge and Urban Planning. Urban Planning, 7(3), 185–190. doi:10.17645/up.v7i3.6101
10. Huang, Y. (2020). Urban Planning Theory and Its Development in China. Journal of Civil Engineering and Urban Planning, 2, 25-31. doi:10.23977/jceup.2020.020104
11. Karimi azeri, A., Delkhosh Haghighi, Z., & Mozhdehi, A. (2018). Reviewing the Role of Spatial Factors in Promoting Social Interactions with the Purpose of Designing a Cinematic-Cultural Complex. Civil Engineering Journal, 4(4), 857. doi:10.28991/cej-0309139
12. Karl Kresl, P. (2013). Empirical approaches to urban competitiveness analysis. In P. Karl Kresl, & J. Sobrino (Eds.), Handbook of Research Methods and Applications in Urban Economies (pp. 544: (32–59)). doi:10.4337/9780857934628.00008
13. Khan, S., & Zaman, A. U. (2017). Future cities: Conceptualizing the future based on a critical examination of existing notions of cities. Cities. doi:10.1016/j.cities.2017.08.022
14. Kreps, C. (2008). Appropriate museology in theory and practice. Museum Management and Curatorship.
15. Krippendorff, K., & Bock, M. A. (2008). Part 2: Unitizing and Sampling. In K. Krippendorff, & M. A. Bock, The Content Analysis Reader (pp. 496 (43-44)). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.
16. Krugman, P. (1996). Urban Concentration: The Role of Increasing Returns and Transport Costs. International Regional Science Review, 19(1-2), 5-30. doi:10.1177/016001769601900202
17. Lefebvre, H. (1996). Writings on Cities. (E. Kofman, & E. Lebas, Eds.) New Jersey: Wiley-Blackwell.
18. Leigh Star , S., & Griesemer, J. R. (1989). Institutional Ecology, 'Translations' and Boundary Objects: Amateurs and Professionals in Berkeley's Museum of Vertebrate Zoology, 1907-39. Social Studies of Science, 19(3), 387-420. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/285080
19. Malecki, E. (2004). Jockeying for Position: What It Means and Why It Matters to Regional Development Policy When Places Compete. Regional Studies, 28(9), 1101-1120. doi:10.1080/0034340042000292665
20. Marker Feld, M., & Baron Pollak, P. (2010). Advocacy Planning. In R. Hutchison, & R. Hutchison (Ed.), Encyclopedia of Urban Studies (Vol. 1, pp. 3-6). SAGE Publications, Inc. doi:10.4135/9781412971973.n2
21. Mayring, P. (2000). Qualitative Content Analysis. Qualitative Social Research, 1(2). doi:10.17169/fqs-1.2.1089
22. Moudon, A. V. (1992). A Catholic Approach to Organizing What Urban Designers Should Know. Journal of Planning Literature, 6(4), 331–349. doi:10.1177/088541229200600401
23. Odongo, J. O., & Ma, D. (2021). Perspectives in Urban Planning Research: Methods and Tools. Current Urban Studies(9), 759-778. doi:10.4236/cus.2021.94045
24. Pizzo, B. (2015). Problematizing resilience: Implications for planning theory and practice. Cities(43), 133-140. doi:10.1016/j.cities.2014.11.015
25. Porter, M. E. (1996). Competitive Advantage, Agglomeration Economies, and Regional Policy. International Regional Science Review, 19(1-2), 85-94. doi:10.1177/01600176960190020
26. Simmie, J., & Martin, R. (2009). The economic resilience of regions: Towards an evolutionary approach. Cambridge Journal of Regions Economy and Society, 3(1), 27-43. doi:10.1093/cjres/rsp029
27. STEINØ, N. (2003). VISION, PLAN and REALITY– urban design between conceptualization and realization. Aarhus, Denmark: PhD thesis,Supervisor: Niels Albertsen, Ma. Pol. Sci., Aarhus School of Architecture. Retrieved from www.a-aarhus.dk/welfarecity
28. Vale, L. J. (2014). The politics of resilient cities: whose resilience and whose city? Building Research & Information, 42(2), 191-201. doi:10.1080/09613218.2014.850602
29. Gallopín, G. C. (2006). Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global Environmental Change, 16(3), 293-303. doi:10.1016/j.gloenvcha.2006.02.004
30. Bates, S., Angeon, V., & Ainouche, A. (2014). The pentagon of vulnerability and resilience: A methodological proposal in development economics by using graph theory. Economic Modelling, 42(C), 445-453. doi:10.1016/j.econmod.2014.07.027
31. Bergstrand, K., Mayer , B., & Brumbac, B. (2015). Assessing the Relationship Between Social Vulnerability and Community Resilience to Hazards. Social indicators research, 122(2), 391-409. doi:10.1007/s11205-014-0698-3
32. Reghezza-Zitt, M., Rufat, S., Djament-Tran, G., & Blanc , A. L. (2012). What Resilience Is Not: Uses and Abuses. Environnement, Nature, Paysage. doi:10.4000/cybergeo.25554
33. Moghadas, M., Asadzadeh, A., Vafeidis, A., Fekete, A., & Kötter, T. (2019). A multi-criteria approach for assessing urban flood resilience in Tehran, Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 35. doi:10.1016/j.ijdrr.2019.101069
34. Kontokost, C. E., & Malik, A. (2018). The Resilience to Emergencies and Disasters Index: Applying big data to benchmark and validate neighborhood resilience capacity. Sustainable Cities and Society, 272-285. doi:10.1016/j.scs.2017.10.025
35. BHAGWAT, J. M., & DEVADAS, V. (2020). PLANNING FOR A SUSTAINABLE COMPACT CITY: A WAY FORWARD. WIT Transactions on Ecology and the Environment, 241, 113 - 122. doi:10.2495/SDP200101
36. Wolsink, M. (2016). ‘Sustainable City’ requires ‘recognition’—The example of environmental education under pressure from the compact city. Land Use Policy, 52, 174-180. doi:10.1016/j.landusepol.2015.12.018
37. Berghauser Pont, M. Y., & Haupt, P. A. (2009). Space, Density and Urban Form. Amsterdam, Netherlands: doctoral thesis,TU Delft (Delft University of Technology), Contributor: Meyer, V.J. (promotor).Westrik, J.A. (promotor),Faculty: Architecture,Department: Urbanism,. Retrieved from http://resolver.tudelft.nl/uuid:0e8cdd4d-80d0-4c4c-97dc-dbb9e5eee7c2
38. Manaugh, K., & Kreider, T. (2013). What is mixed use? Presenting an interaction method for measuring land use mix. Journal of Transport and Land Use, 6(1), 63–72. doi:10.5198/jtlu.v6i1.291
39. Hillier , B. (2015). Space is the machine: A configurational theory of architecture. California: CreateSpace Independent Publishing Platform.
40. Muraca, B., & Voget-Kleschin, L. (2011). Strong sustainability across culture(s). In G. Banse, G. Nelson, & O. Parodi, Sustainable Development - The Cultural Perspective: Concepts, aspects, examples (pp. 187- 201). Berlin: Edition Sigma.
41. Schwartz, S. H. (2007). Value Orientations: Measurement, Antecedents and Consequences Across Nations. In R. Jowell, C. Roberts, R. Fitzgerald, & G. Eva (Eds.), Measuring Attitudes Cross-Nationally (pp. 169-203). London: SAGE Publications, Ltd. doi:10.4135/9781849209458
42. Hembd, J., & Silberstein, J. (2011). Chapter 16. Sustainable Communities: Sustainability and Community Development - Jerry Hembd and Jane Silberstein. In J. W. Robinson, & G. P. Green (Eds.), Introduction to community development : theory, practice, and service-learning (p. 328 (315)). Los Angeles: SAGE.
43. Martin, N. J., Rice , J. L., & Lodhia, S. K. (2014). Sustainable development planning: a case of public participation using online forums. Sustainable Development, 22(4), 265–275. doi:10.1002/sd.1541
44. Martin, d., Joss, S., Schraven, D., Zhan, C., & Weijnen, M. (2015). Sustainable–Smart–Resilient–Low Carbon–Eco–Knowledge Cities; Making sense of a multitude of concepts promoting sustainable urbanization. Journal of Cleaner Production(109), 25-38. doi:10.1016/j.jclepro.2015.02.004
45. Yigitcanlar, T., & Kamruzzaman, M. (2014). Investigating the interplay between transport, land use and the environment: a review of the literature. International Journal of Environmental Science and Technology, 11(8), 2121–2132. doi:10.1007/s13762-014-0691-z
46. Yigitcanlar, T. (2006). Australian local goverments' practice and prospects with online planning. URISA Journal, 18(2), 7–17.
47. Marzukhi, M. A., Abdul Karim, H., & Latfi, M. F. (2012). Evaluating the Shah Alam city council policy and guidelines on the hierarchy of neighborhood open space. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 456-465. doi:10.1016/j.sbspro.2012.03.050
48. Hiremath, R. B., Balachandra, P., Kumar, B., Bansode, S. S., & Murali, J. (2013). Indicator-based urban sustainability—A review. Energy for Sustainable Development, 17(6), 555-563. doi:10.1016/j.esd.2013.08.004
49. Mudau , N., & et al. (2020). Assessment of SDG Indicator 11.3.1 and Urban Growth Trends of Major and Small Cities in South Africa. Sustainability, 12(17), 7063. doi:10.3390/su12177063
50. Moyer, J. D., & Hedden, S. (2020). Are we on the right path to achieve the sustainable development goals? World Development, 127, 104749. doi:10.1016/j.worlddev.2019.104749
51. Alberti, M. (1996). Measuring urban sustainability. Environmental Impact Assessment Review, 16(4-6), 381-424. doi:10.1016/S0195-9255(96)00083-2
52. Garde, A. (2020). New Urbanism: Past, Present, and Future. Urban Planning, 5(4), 453-463. doi:10.17645/up.v5i4.3478
53. Žalalytė, V., & Šabanovas, S. (2021). Naujojo Urbanizmo idėjų taikymas Vilniaus mieste = The application of new urbanism ideas in Vilnius. Geografijos metraštis. Vilnius : Lietuvos geografų draugija, Lietuvos socialinių mokslų centras(54), 1-14.
54. Cervero, R., & Duncan, M. (2002). TRANSIT'S VALUE-ADDED EFFECTS: LIGHT AND COMMUTER RAIL SERVICES AND COMMERCIAL LAND VALUES. Transportation Research Record, 1805, 8-15. doi:10.3141/1805-02
55. Cervero, R., & Arrington, G. B. (2008). Vehicle Trip Reduction Impacts of Transit-Oriented Housing. Journal of Public Transportation, 11(3), 1-17. doi:10.5038/2375-0901.11.3.1
56. Knowles, R. D. (2012). Transit Oriented Development in Copenhagen, Denmark: from the Finger Plan to Ørestad. Journal of Transport Geography, 22, 251-261. doi:10.1016/j.jtrangeo.2012.01.009
57. Herrschel, T. (2013). Competitiveness AND Sustainability: Can ‘Smart City Regionalism’ Square the Circle? Urban Studies, 50(11), 2332–2348. doi:10.1177/0042098013478240
58. Panagiotopoulou, M., Kokla, M., & Stratigea, A. (2019). Conceptualizing Small and Medium-Sized Smart Cities in the Mediterranean Region: An Ontological Approach. International Journal of E-Planning Research, 8(4), 17-41. doi:10.4018/IJEPR.2019100102
59. Estevez, E., Lopes, N., & Janowski, T. (2016). Smart Sustainable Cities: Reconnaissance Study. United Nations University Operating Unit on Policy-Driven Electronic Governance. Guimarães: United Nations University Operating Unit on Policy-Driven Electronic Governance. Retrieved from http://collections.unu.edu/view/UNU:5825#viewMetadata
60. Al-Nasrawi, S., El-Zaart, A., & Adams, C. (2017). The Anatomy of Smartness of Smart Sustainable Cities: An Inclusive Approach. International Conference on Computer and Applications (ICCA), (pp. 348–353). Doha, United Arab Emirates. doi:10.1109/COMAPP.2017.8079774
61. Un Habitat. (2013). State of the World's Cities 2012/2013: Prosperity of Cities. London: Routledge.
62. Reuben , A. (2015). Gap between rich and poor 'keeps growing' - BBC News. Retrieved 12 2, 2022, from www.bbc.com: https://www.bbc.com/news/business-32824770
63. The Center for Clean Air Policy. (2011). The Value of Green Infrastructure for Urban Climate Adaptation. Washington, DC: The University of Arizona.
64. Clean Air Initiative For Asian Cities Center. (2009). Emissions from Indias intercity and intracity road transport. Clean Air Initiative For Asian Cities Center. Retrieved 12 2, 2022, from www.indiaenvironmentportal.org.in/node/274555/UK Department for Communities and Local Government. (2014). Locally led Garden Cities. London. Retrieved from https://www.gov.uk/government/ uploads/system/uploads/attachment_data/file/303324/20140414_Locally
65. Liu, Y. (2001). Defining Digital Architecture: The 2000 FEIDAD Award. Taipei: Dialogue
66. Dodge, M., & Kitchin, R. (2001). Mapping Cyberspace. London: Routledge.
67. Castells, M. (2000). End of Millennium (The Information Age: Economy, Society and Culture, Volume III) (2nd ed.). NewYork: Wiley-Blackwell
68. Hall, P. (1998). Cities In Civilization. London: Weidenfeld & Nicolson.
69. Wong, C.-H., Liu, Y., Chen, S. C., Chang, K. W., Lai, T., Lee, H. L., & Chang, Y. Y. (2001). s cyberspace a space? A preliminary exploration of the spatial phenomena in the internat. CAADRIA proceedings. doi:10.52842/conf.caadria.2001.189
70. Al-Kodmany , K. (2001). Supporting Imageability on the World Wide Web: Lynch's Five Elements of the City in Community Planning. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 28(6), 805-832. doi:10.1068/b2746t
71. Hou, J. (2020). Guerrilla urbanism: urban design and the practices of resistance. URBAN DESIGN International(25), 117–125. doi:10.1057/s41289-020-00118-6
72. Barata, A. F., & Fontes, A. S. (2017). Tactical Urbanism and Sustainability: Tactical Experience in the Promotion of Active Transportation. World Academy of Science, Engineering and Technology, International Journal of Civil, Environmental, Structural, Construction and Architectural Engineering, 11(6), 734-739.
73. ap, C. (2013). Tactical Urbanism in Cumnock. Glasgow: University of Strathclyde, Masters thesis focusing on the topic of tactical urbanism. Retrieved from https://issuu.com/carrieyap/docs/final_thesis/82
74. McFarlane, C. (2011). The city as a machine for learning. Transactions of the Institute of British Geographers, 36(3), 360-376.
75. Spiegel, G. M. (2005). Practicing History: New Directions in Historical Writing after the Linguistic Turn (Rewriting Histories). London: Routledge.
76. Hjorth, D. (2005). Organizational Entrepreneurship: With de Certeau on Creating Heterotopias (or Spaces for Play). Journal of Management Inquiry, 14(4), 386–398. doi:10.1177/1056492605280225
77. Alisdairi, L. K. (2014). A Cry and a Demand: Tactical Urbanism and the Right to the City. Washington: A thesis for the degree of Master of Urban Planning;Department of Urban Design and Planning, University of Washington, Committee:Mark Purcell, Robert Mugerauer.
