کارویژه، کارکرد و مختصات عقل از دیدگاه حضرت علی علیه‌السلام

الموضوعات : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام

بی بی عزت حسینی برکویی ¹ (دانشجوی کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمد صافحیان ² (محمد صافحیان، استادیار، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول))

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 14 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: امام علی (علیه‌السلام), خرد, روایات, عقل.,

ملخص المقالة :

برای پاسخ به این سؤال که عقل به چه معنا است و چه کارکردهایی برای آن متصور است می‌توان به آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام که متصل به منبع لایزال الهی هستند مراجعه نمود. این مقاله که یک مقاله توسعه‌ای است در راستای تولید دانش بومی – اسلامی، به روش کتابخانه‌ای و با ابزار فیش‌برداری تلاش دارد با تمرکز و توجه به آنچه از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در مصادر روایی به ما رسیده است، مفهوم عقل را مورد واکاوی قرار داده و برخی ویژگی‌های آن از قبیل کارویژه و کارکردها، عوامل تضعیف¬گر و دشمنان عقل را مورد شناسایی قرار دهد. نتایج حاصل از این مقاله بیانگر آن است که عقل به‌عنوان برترین ابزار و حجت درونی در اختیار انسان می‌تواند در سایه‌سار وحی و رسولان الهی به عنوان حجت‌های بیرونی، آدمی را به عبودیت و بندگی خداوند رهنمون ساخته و یک زندگی انسانی و شرافتمندانه را برای او فراهم سازد به‌شرط آن‌که انسان در تمام امور از این گوهر گران‌بها استفاده کرده، آن را ارتقا داده و از آن در مقابل شیطان به‌عنوان دشمن بیرونی و برخی عوامل تخریب‌گر درونی مراقبت و محافظت نماید.

المصادر:

1. قرآن کریم.
2. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ۱۳۷۵، شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید (ترجمه شده با عنوان «جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید») ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی.
3. ابن‌بابویه، محمد بن على، 1377، ‏ معاني الأخبار / ترجمه محمدى شاهرودى، عبدالعلی،‏ تهران، ‏دار الكتب الإسلامية، چاپ دوم.‏
4. ابن شعبه حرانی، 1404، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم.
5. ابن طاووس، علی ابن موسی، 1375، كشف المحجة لثمرة المهجة، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم.
6. ابن فارس، 1404 ه.ق، معجم مقاییس اللغة، قم – ایران، نشر مکتب الإعلام الإسلامي. مرکز النشر، چاپ یکم.
7. ابن منظور، محمد ابن مکرم، 1414 ه.ق، لسان العرب، بیروت، لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، نوبت چاپ سوم.
8. ازهری، محمد بن احمد، ۱۴۲۱ ه.ق. تهذیب اللغة، بیروت – لبنان، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول.
9. الجوهری، أبو نصر إسماعيل بن حماد، 1407 ه.ق، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربية، بیروت، دار العلم للملايين، چاپ چهارم.
10. ‏ آمدی، عبد الواحد بن محمد، 1410 قمری، غرر الحكم و درر الكلم محقق / مصحح: رجائى، سيد مهدى‏، دار الكتاب الإسلامي‏، قم،‏ ‏، چاپ دوم.
11. آهنچی، امید، 1397، واکای معنای عقل سلیم از منظر علامه طباطبایی، فصلنامه معرفت، سال بیست و هفتم، شماره اول، پیاپی 2، صص 57-69.
12. برنجکار، رضا، 1380، عقل و تعقل، فصلنامه علمی قبسات، دوره 6، شماره 19 - شماره پیاپی 19، صص 34-44
13. جلالوند، مهدی؛ جلالوند، بهزاد، 1397، روش‌های شیطان برای تأثیر در قوای ادراکی، پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره 9، شماره 34 صفحه 81-108.
14. خوانساری، آقا جمال، محمد ابن حسن، 1366، شرح غررالحکم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم.
15. دلشاد تهرانی، مصطفی، 1391، تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه، قم. دفتر نشر معارف، ویراست دوم.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ه.ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت – لبنان، نشر دار الشامیة.
17. رشاد علی‌اکبر، 1385، گستره کارکرد و کاربرد عقل در تفهم و تحقق دین، فصلنامه علمی پژوهشی فقه و حقوق، شماره 8.
18. رضی، محمد بن حسین، 1378، نهج‌البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى‏، چاپ چهاردهم.
19. رضی، محمد بن حسین، 1379، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، نشر مشهور، چاپ اول.
20. رضی، محمد بن حسین، 1404، خصائص الأئمة علیهم‌السلام (خصائص امیرالمؤمنین علیه‌السلام)، مشهد، آستان قدس رضوى‏.
21. رضی، محمد بن حسین،1414، نهج البلاغة (صبحی صالح) قم – ایران، مؤسسه دار الهجرة.
22. رودگر، محمدجواد، 1382، تحجر و تجدد از منظر استاد شهید مطهری، کتاب نقد شماره 26 و 27، صص 46-67.
23. شفیعی، احمد و دیگران، 1390، صورت پردازی مفهوم انسان و چگونگی تأثیر آن بر اندیشه سیاسی؛ هابز و جوادی آملی، فصلنامه انسان پژوهی دینی، دوره 8، شماره 26، ص 141 – 119.
24. طریحی، فخرالدین بن محمد، 1375، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، نوبت چاپ سوم.
25. طوسى، محمد بن الحسن، 1414 ه.ق، ‏ الأمالي (للطوسي)، محقق / مصحح: مؤسسه البعثة
26. فراهیدی (خلیل ابن احمد)، 1409 ه.ق، العین، قم، ایران، موسسه دارالهجره، چاپ دوم.
27. فخاری، علیرضا؛ بشارتی، زهرا؛ 1395، رویکرد «درزمانی» به تعبیر «نظم أمرکم» در عبارتِ «أُوصِیکُمَا بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُمْ» دو فصلنامه پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال ششم، بهار و تابستان، شماره 14
28. فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، 1379، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام‏، چاپ پنجم.
29. قمى، عباس، ‏1414 ه.ق‏، سفينة البحار، قم‏، نشر اسوه.
30. كراجكى، محمد بن على، ‏1410 ق‏، كنز الفوائد، قم، ‏ نشر دارالذخائر.
31. کرمی، سعید، 1384، تحجر نمرده است، مجله امید انقلاب، شماره 359.
32. کلینی، محمد بن يعقوب‏، 1429 ه.ق، الکافی، قم، انتشارات دارالحدیث.
33. لیثی واسطی، علی بن محمد، ۱۳۷۶. عیون الحکم و المواعظ. قم – ایران، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر.
34. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقى‏؛ 1403 ه.ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم‌السلام)، لبنان، بیروت، دار إحياء التراث العربي‏.
35. محمدی ری‌شهری، محمد، مسعودی، عبدالهادی، و برنجکار، رضا. ۱۳۸۲. علم و حکمت در قرآن و حدیث. قم ایران: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر.
36. محمدی ری‌شهری، محمد و دیگران. ۱۳۸۶. دانش‌نامه عقاید اسلامی. قم ایران، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر.
37. مغنیه، محمدجواد، 1387، در سایه‌سار نهج‌البلاغه (ترجمه في ظلال نهج البلاغة) گروه مترجمان، قم، دارالکتاب الاسلامی
38. مؤدب، سید رضا؛ سالمی، حسین، 1399، چگونگی نفوذ شیطان در قوای ادراکی آدمی و اقسام کنش‌های آن از منظر قرآن با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (رحمه‌الله علیه) دو فصلنامه علمی انسان پژوهی دینی سال هفدهم، شماره 43، 1399 صفحات 221 – 205.
39. مهدی زاده، حسین. (1382) درآمدی بر معناشناسی عقل در تعبیر دینی‌. ماهنامه معرفت، 12(11)، 28-
40. نجف زاده، علی‌رضا، 1390، نظریه فلاسفه درباره چیستی و کارکرد عقل عملی، فصلنامه مطالعات اسلامی، سال 43، شماره پیاپی 2/87 ص 164 -141
41. نورى، حسين بن محمدتقی، 1408، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم، مؤسسه آل البيت علیهم‌السلام‏، چاپ اول.