مبانی کیفرشناختی قانون کاهش مجازات حبس تعزیری از منظر حقوق کیفری و فقه اسلامی

الموضوعات :

رضا علی نسب ¹ , عیسی بنی نعیمه ² , امیر آلبوعلی ³

1 - 1. دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. 2. دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران.

تاريخ الإرسال : 24 الأحد , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: کیفرشناختی, کاهش حبس تعزیری, جایگزین‌های حبس, حقوق کیفری, فقه اسلامی ,

ملخص المقالة :

در حقوق موضوعه ایران، بررسی‌های کیفرشناختی به طور عمده بر دو محور اصلی درک رفتار مجرمانه و شناسایی عوامل مرتبط با جرم متمرکز است. از نظر مفهومی تفاوت اساسی بین این دو اصطلاح،  اصطلاح "کیفرشناسی" و "کیفرشناختی" وجود ندارد. اما برخی منابع ممکن است تفاوت ظریفی بین این دو اصطلاح قائل شوند که معمولاً به تفاوت در رویکرد اشاره دارد. از این رو، کیفرشناسی ممکن است به بررسی ماهیت جرم، اهداف مجازات و رابطه بین جرم و جامعه بپردازد. اما کیفرشناختی ممکن است به بررسی علل جرم، اثر بخشی مجازات‌ها و طراحی برنامه‌های پیشگیری و اصلاحی متمرکز باشد.  با توجه به این افتراق، پژوهش حاضر با هدف تحلیل کیفر شناختی قانون کاهش حبس تعزیری مصوب 1399 با روش توصیفی- تحلیلی در صدد است تا به بررسی فواید اعمال این قانون بپردازد. باید بیان نمود که قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب سال 1399، با هدف کاهش جمعیت کیفری و اتخاذ رویکردهای جایگزین حبس، تحولات قابل توجهی در نظام کیفری ایران ایجاد کرد. با این حال، برخی منتقدان این قانون را به دلایلی از جمله نادیده گرفتن اصل تناسب جرم و مجازات، تحلیل ناقص علل جرم، چالش‌های اجرایی، تضییع حقوق قربانیان دارای چالش‌های متعددی دانسته‌اند. نتیجه اینکه، ارزیابی کیفرشناختی قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که اگرچه این قانون نوآوری‌ها و اهداف مثبتی را دنبال می‌کند، اما با چالش‌ها و معضلات کیفرشناختی در ابعاد ماهوی و شکلی نیز روبرو است. بنابراین، مسائل و چالش‌های کیفرشناختی ماهوی را می‌توان در تورم قوانین، مغایرت با مواد قانونی و عدم پیش‌بینی کاهش مجازات در برخی جرایم مشاهده نمود.ذکر این نکته ضروریست که، صرف کیفرشناختی منفعت جویانه به تنهایی وافی به مقصود برای بزه‌دیدگان نیست؛ لذا دقت نظر و نگرش عمیق در تعیین، تبدیل، تغییر و تعلیق متناسب برای اثرگذاری بیشتر، ضمن ابقای این قانون با اعمال اصلاحات و راهبردهای توانمندسازی جهت رفع معضلات موجود در قالب تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی ضروری به نظر می‌رسد.

المصادر:

1- ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1367ش). النهایة فی‌غریب الحدیث‌والأثر، قم: موسسه اسماعیلیان.
2- ابن‎منظور، جمال‎الدین‎محمد بن مکرم، (1426ق)، لسان العرب، بیروت: دارالأعلمی.
3- احمدزاده، رسول و مجتبی تام، (1400ش)، ملاحظاتی دربارۀ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
4- اردبیلی، محمد علی، (1400ش)، حقوق جزای عمومی،. تهران: نشر میزان.
5- آشوری، محمد (1393ش)، آئین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6- آشوری، محمد، (1386ش)، جایگاه زندان در سیاست کیفری جهان معاصر، مجموعه مقالات همایش راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان، تهران: نشر میزان.
7- آشوری، محمود (1394ش). جایگزین‌های زندان یا مجازات‌های بینابین، تهران: گرایش
8- آقایی جنت مکان، حسین، (1392ش)، حقوق کیفری عمومی(کیفر شناسی نو)، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
9- آقایی نیا، حسین، (1392ش)، جرایم علیه اشخاص(شخیصت معنوی)، تهران: نشر میزان
10- بیات، شیرین و الهه لطفعی زاده مهرآبادی، (1400ش)، مختصر جرم شناسی، تهران: نشر دادبانان دانا.
11- جعفري لنگرودي، محمد جعفر، (1387ش). ترمینولوژي حقوق، تهران: گنج دانش.
12- حاجی تبار فیروزجائی، حسن، (1387ش)، جایگاه جایگزین های حبس در نظام عدالت کیفری ایران (حال و آینده) ، مجله حقوقی دادگستری، شماره 64.
13- حسینی زبیدی، محمد مرتضى، (1414ق)، ‏تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
14- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن، شام: درالعلم.
15- رسولی زکریا، علی، (1399ش)، شرح قانون کاهش مجازات حبس تعزیری؛ تفسیری-انتقادی، تهران: انتشارات کتاب آوا.
16- رشنودی، عارف و زهرا میرزایی، (1399ش)، چالش‌ها و دستاوردهای قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، تهران: اندیشه نوین.
17- رضایی اصفهانی، محمدعلی، (1386ش)، قرآن و علم، قم: پژوهش‌های تفسير و علوم قرآن.
18- زراعت، عباس، (1394ش)، شرح مختصر قانون مجازات اسلامي مصوب 1392، تهران: ققنوس.
19- صفاری، علی، (1399ش)، کیفرشناسی: تحولات، مبانی و اجرای کیفر سالب آزادی، تهران: جنگل.
20- طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی. (1404ق). ریاض المسائل، قم: آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
21- عابدی، احمدرضا، (1399ش)، نگرش کاربردی به قانون کاهش مجازات جبس تعزیری مصوب 1399، همراه با نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، قم، موسسه فرهنگی طاها.
22- عبدی، عباس (1389ش)، آسیب شناسی اجتماعی(تاثیر زندان‌ها بر زندانی)، تهران: انتشارات نور.
23- علي آبادي، عبدالحسين، (1393ش)، حقوق جنائي، تهران: چاپخانه بانك ملي.
24- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1405ق). کتاب العین، قم: مؤسسه دارالهجره.
25- فرهی، بابک، (1399ش)، یادداشت‌هایی بر قانون کاهش مجازات حبس، تهران: انتشارات کولاد.
26- فیومی‎الحموی، احمد بن محمد. (1414ق) مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: دارالهجره.
27- کی نیا، مهدی، (1390ش)، مبانی جرم‌شناسی، تهران: نشر میزان.
28- گابریل هالوی، (1393ش)، کیفردهی آموزه های مدرن، تهران: نشر دادگستر.
29- گرامی، حسین، (1399ش)،جستاری در کاهش مجازات حبس تعزیری، تهران: نشر میزان.
30- گلدوزیان، ایرج. (1384ش). محشّای قانون مجازات اسلامی، تهران: انتشارات مجد.