خوابی تعبیر شده؟! اعتمادالسلطنه و رؤیای صدارت‌اعظمی
الموضوعات :
1 - استادیار دانشگاه فردوسی مشهد
الکلمات المفتاحية: اعتمادالسلطنه, روان‌شناسی شخصیت, ناصرالدین‌شاه, امین‌السلطان, رؤیا و سیاست, صدارت‌اعظمی.,
ملخص المقالة :
محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه از رجال علمی-سیاسی برجسته دوران قاجاریه است که درباره زندگی او آگاهیهای بسیار در دست است، اما درباره کیفیت و نحوه تألیف آثار وی، رویکرد سیاسی و سبب مرگ ناگهانی‌اش میان پژوهشگران تاریخ قاجاریه، مناقشه بسیار وجود دارد. مقاله حاضر به بررسی کارنامه سیاسی او می‌پردازد. در 42 سالگی اعتمادالسلطنه، درحالی‌که دچار ناامیدی مزمن بود، همسرش رویایی دید که طبق آن او در 54 سالگی به وزارت (صدار‌اعظمی) می‌رسید. چنین می‌نماید که این خواب روند زندگی اعتمادالسلطنه را تا پایان عمر او تحت‌تأثیر مستقیم قرار داده‌است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که چگونه محیط سیاسی-اجتماعی، کنش‌های سیاسی اعتمادالسلطنه را شکل داده‌اند و چِسان خواب مذکور مسیر 12 سال پایانی زندگی او را برای تحقق رویای صدارت‌اعظمی رقم زده و او را به نگارش و فعالیت‌های گسترده سیاسی، رقابت با امین‌السلطان و پیوند با سفارت روسیه، واداشته است.
Adamiyat, Fereydun (1362/1983). Amīrkabīr wa Iran, Tehran: Khwārazmī.
Afḍal al- Mulk, Ghulām Ḥusayn (1361/1982). Afḍal al- Tawārīkh, Revised by Mansoureh Ettehadieh & Sedvendiyan, Tehran: Nashr- i Tāīkh- i Iran.
Al Davood, Seyed Ali (1379/2000). “Iʿtimād al- Salṭana”, Encyclopaedia Islamica, Tehran: The Centre for the Great Islamic Encyclopaedia.
Amīn al- Dawla Ghaffārī, Farrukh b. Mahdi (1346/1967). Majmūʿa- yi Asnād wa Madarik- i Farrukh Khān Amīn al- Dawla, Revised by Karim Isfahanian & Qodratullah Roushani Zaferanlou, Tehran: University of Tehran.
ʿAyn al- Salṭana, Qahramān Mīrzā (1374/1995). Rūznāma- yi Khāṭirāt- i ʿAyn al- Saltana, Tehran: Asāṭīr.
Bamdad, Mahdi (1357/1978). Sharḥ- i Ḥāl- i Rijāl- i Iran, Tehran: Zawār.
Feuvrier, Jean-Baptiste (1385/2006). Sih Sāl dar Darbār- i Iran, Trans. Eqbal Ashtiani, Tehran: Nashr- i ʿIlm.
Hashemi Rafsanjani, Akbar (1363/1984). Amīrkabīr Yā Qahramān- i Mubārizih bā Istiʿmār, Qom: Intishārāt- i Islāmī.
Iʿtimād al- Salṭana, Muḥammad Ḥasan Khān (1368/1989). Tārīkh- i Muntaẓim- i Nāṣirī, Revised by Mohammad Ismail Rezvani, Tehran: Dunyā- yi Kitāb.
Idem (1357/1978). Khalsa, Revised by Mahmoud Katiraei, Tehran: Tūkā.
Idem (1350/1971). Rūz- Nāma- yi Khāṭirāṭ- i Iʿtimād al- Salṭana( 2nd ed.), Revised by Iraj Afshar, Tehran: Amīrkabīr.
Idem (1389/2010). Rūz- Nāma- yi Khāṭirāṭ- i Iʿtimād al- Salṭana( 7th ed.), Revised by Iraj Afshar, Tehran: Amīrkabīr.
Idem (1374/1995). al-Maʾāthir wa al-Āthār, Revised by Hosein Mahboobi Ardakani & Iraj Afshar, Tehran: Asāṭir.
Idem (1367/1988). Mirāt al- Buldān, Revised by Abdolhossein Navaei & Mir Hashem Mohaddes, Tehran, University of Tehran.
Goulchin Maanii, Ahmad (1346/1967). Marg- i ʿIbrat- Angīz- i Iʿtimād al- Salṭana, Rāhnamā- yi Kitāb,10(1).
Karimi, Yousef (1390/2011). Rawān- Shināsī- yi Shakhṣiyyat, Tehran: Payām- i Nūr.
Khān Malik Sāsānī, Aḥmad (1338/1959). Siyāstgarān- i Dawra- yi Qājār, Tehran: Bābak.
Majd al- Mulk Sinki (1287AH/1870). Risāla- yi Majdiyya (Manuscript), Library, Museum and Document Center of Iran Parliament, No. 2297.
Mohit Tabatabai, Ahmad (1366/1987). Tārīkh- i Taḥīlī- yi Maṭbūʿāt- i Iran, Tehran: Biʿthat.
Motavali Haghighi, Yousef (1381/2002). Wazīr- i Tārīkh- Nigār, Pazhūhishī Pīrāmūn- i Zindigānī, Āthār wa Shīwa- yi Tārīkhnigārī- yi Muḥammad Ḥasan Khān Iʿtimād al- Salṭana, The University of Bojnord.
Mukhbir al- Dawla, Mahdī Qulī Hidāyat (1385/2006). Khāṭirāt wa Khaṭarāṭ, Tehran: Zawār.
Mustawfī, ʿAbd Allāh (1384/2005). Sharḥ- i Zindigānī- yi Man, Tehran: Zawār.
Nāṣir al- Dīn Shāh Qājār (1369/1990). Rūznāma- yi Khāṭirāṭ- i Nāṣir al- Dīn Shāh dar Safar Siwwum- i Farangistān, Revised by Mohammad Ismail Rezvani & Fatemeh Qaziha, Tehran: National Library of Iran.
Idem (1398/2019). Rūznāma- i Khāṭirāt (az Jamādī al- Awwal 1312 tā Dhīqaʿda 1313 AH). Revised by Majid Abdamin, Tehran: Mahmoud Afshar Foundation.
Idem (1397/2018). Rūznāma- i Khāṭirāt (az Rabīʿ al- Awwal 1308 tā Rabīʿ al- Thānī 1309 AH). Revised by Majid Abdamin, Tehran: Mahmoud Afshar Foundation.
Idem (1387/2008). Safar- Nāma- yi ʿIrāq- i ʿAjam, Tehran: Iṭṭilāʿāt.
National Library of Iran (SAKMA). “Tafriyyḥāt- i Nāṣir al- Dīn Shāh dar Lār, Taʾlīfāt- i Iʿtimād al- Salṭana wa Naqqāshī- hā- yi Kamāl al- Mulk wa Mashāghil- i Aū. NO. 296003180, Daftarĉih Ḥāwī- yi Nāma- hā- yi Dūstāna- yi Iʿtimād al- Salṭana Bih Nāṣir al- Dīn Shāh wa Amīr Niẓām” NO: 3170122.
Qasemi, Seyed Farid (1379/2000). Mashāhīr- i Maṭbūʿāt- i Iran, Iʿtimād al- Salṭana, Tehran: Wizārat- i Farhang wa Irshād.
Ross, Alan. A. (1373/1994). Rawān- Shināsī- yi Shakhṣiyyat (Naẓariyya- hā wa Farāyan- hā), Trans. Siavash Jamal Far, Tehran: Biʿthat.
Sadat Nouri, Hossien (1346/1967). Rūznāma- yi Khāṭirāt- i Iʿtimād al- Salṭana,Yaghmā, No. 3, pp. 139-145.
Safaie, Ibrahim (1355/1976). Asnād- i Siyāsī- yi Dawrān- i Qājāriyya, Tehran: Bābak.
Schultz, Duane, Ellen Schultz, Sydney (1389/2011). Theories of Personality, Trans. Yahya Seyed Mohammadi, Tehran: Wīrāyish.
Ẓill al- Sultān, Massʿūd Mīrzā (1368/1989). Khāṭirāt- i Ẓill al- Sultān, Revised by Hoseyn Khadiv Jam, Tehran: Asāṭir
