اندیشه سیاسی خوارج اباضیه و دستاورد آن
الموضوعات :محمد حسین نورمندی 1 , محبوبه اسماعیلی 2
1 - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
2 - استادیار گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران. (نویسنده مسئول) esmaeili.mahboobeh@gmail.com
الکلمات المفتاحية: خوارج, انديشه سياسي, اباضیه , مغرب , نظام اجتماعی,
ملخص المقالة :
یکی از بازماندگان خوارج صدر اسلام، فرقه اباضیه است که کنشگری فعالانه آنها در تاریخ ، بی ارتباط با منظومه معرفت شناسی اباضیان درعرصه سیاست نبوده است. اندیشه اباضی که در بردارنده یک تحول فکری و محصول فرایند تعدیل تندروی زعمای خوارج است، با تفسیر دوره ای از تاریخ حیات و مبارزه (شامل: کتمان و ظهور و شراء و دفاع) درصدد برآمد تا با تاکید بر ضرورت تحقق حکومت آرمانی، جامعه خوارج را فعال و توانمند نگاه دارد.
این پژوهش ، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی بر آن است تا به تبیین بخشی از نظریه سیاسی و اجتماعی اباضیه بپردازد و پرسشی را مطرح سازد مبنی بر این که نظریه سیاسی اباضیان مغرب چه دستاوردی داشته است؟ پاسخ آن است که خوارج اباضیه با دوره بندی خط سیر مبارزات و کنشگری اجتماعی و سیاسی و تحقق عینی برخی از آراء اجتماعی خود مانند تاسیس مجلس عزابه، موفق شدند ضمن ارائه تصویری عملی از حکمرانی خوارج در مغرب، به حیات خود حتی پس از سقوط بنی رستم ادامه دهند. این که اندیشه سیاسی اباضیه دربردارنده مراحل تکاملی امامت در ابعاد سیاسی و اجتماعی بوده است، می تواند یکی از علل بنیادین استمرار و بقاء آنها بوده باشد. زیرا به این صورت، در هیچ دوره ای از وجود امام در جامعه خویش بی بهره نبوده اند.
ابن اثیر ،علی بن محمد، (1965م )، الکامل فی التاریخ ، بیروت: دارالصادر ، جلدهای 3 و 4
ابن حزم اندلسی، علی ابن احمد،(1418 ق)، جمهره الانساب العرب.. بیروت : دارالکتب العلمیه
ابن صغیر، (1986م )، اخبار فی الائمه الرستمیین. به کوشش محمد ابرایهم و ناصر بحاز ، بیروت : دارالمغرب
اصفهانی. ابوالفرج علی بن حسین، (1383ق )،.الاغانی. ج 23، قاهره: بی نا
التمیمی المغربی، محمد بن تیمم ، (1404ق)، الممحن. ریاض: دارالعلوم
جعبیری ، فرحات ، (1975م)، نظام العزابه عندالاباضیه، تونس: المطبعه العصریه
درجینی ابوالعباس احمد بن سعید، (1394ق ) طبقات المشایخ به المغرب. تصحیح ابراهیم طلای، جلد الاول ، قسطنطنیه: مطبعه البعث
دینوری، ابوحنيفه بن داوود، ( 1383)، اخبار الطوال. تصحیح محمود مهدوی دامغانی. تهران : نی، چاپ سوم.
شماخی ، ابوالعباس احمد بن ابی عباس،(2009 م) کتاب السیر، تحقیق محمد عمر، بیروت: المنار
طبری، محمد بن جریر، ( 1375)، تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده ، تهران : اساطیر، جلدهای 8 و 10
عبدالرزاق، محمود اسماعیل ، (2008م)، الخوارخ فی البلاد المغرب حتی منتصف القرن الرابع هجری. به اهتمام محمود اسماعیل عمار، قاهره: دارالثقافه
مریمی، محمد ،(1990م)، إباضية جزيرة جربة خلال العصر الحديث، بسعی عبد الحميد هنية ، تونس: دارلجنوب للنشر
معمر، علی یحیی، (2003م)، الاباضيه بين الفرق الإسلاميه، الجزیره: جمعيه التراث ، جلد الثالث
نامی، عمرو بن خلیفه (2001 م) دراسات عن اباضیه، ترجمة میخائیل خوری؛ مراجعة ماهر جرار، بیروت: دارالغرب الاسلامی
منابع انگلیسی
-Bakhtiari, Sepideh & Mousavi Haji, Rasol,(2020), The Study of Life and Religious Durability during Islamic Period in Sistan from the 1st to 9th Century AH, in : The International Journal of Humanities ,Vol. 27 (4): pp. 11 -20
-Daftari, Farhad, Sectarian and National Movements in Iran, Khurasan and Transoxiana During Umayyad and Early Abbasid Times, in:. Asimov,M.S & Bosworth .C.E,(2000), History of civilizations of central Asia, vol. IV, part . one. Unesco publishing.pp.3-25
-Skladanek,Bogdan,(1985), The Kharijites in Iran, part 1.,in: Rocznik Orientalistyczny, vol .44. no. 1.university of
