تأثیر فقدان لغت‌نامه‌نویسی در دو قرن اول هجری بر قطعیت تفسیر کنونی قرآن و حدیث
الموضوعات :
1 - پژوهشگر مطالعات اسلامی و دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: قرآن, اجتهاد, هرمنوتیک, لغت‌نامه, فلسفه قرآن,
ملخص المقالة :
اجتهاد از قرآن و حدیث، می‌تواند دو رویکرد داشته باشد: یک: شرایطی که اشخاص برای رسیدن به مرحله و قوۀ اجتهاد نیاز دارند. دو: شرایطی که مجتهدین برای اجتهاد در متن دینی با آن روبرو می‌شوند؛ یعنی، وجود یا عدم وجود زمینه امکان اجتهاد قطعی از متن دینی است. اجتهاد سالم و قابل قبول، باید شرایط هر دو رویکرد را به طور کامل دارا باشد؛ و خلل در هر کدام از این شرایط، می‌تواند قطعیت اجتهاد دینی را تحت الشعاع قرار دهد. در این میان، زبان و خط به علت «تغییرات آوایی»، «تغییرات صرفی»، «تغییرات نحوی» و «تغییرات واژگانی و معنایی» در دوره‌های زمانی مختلف، متحول می‌شوند؛ و تحول زبان و لغت، فهم ارادۀ متکلم در متن را برای افراد در عصرهای دیگر، تغییر می‌دهد. بنابراین، برای فهم مراد متکلم یک متن، می‌بایست یا مفسر متن، هم عصرِ زبانیِ متکلم باشد، یا حداقل از لغت‌نامۀ هم عصرِ زبانی، برای درک ارادۀ متکلم استفاده کند. امّا تفسیر کنونی گزاره‌های قرآن و حدیث، مآلاً متکی به اجتهاد لغت‌نامه نویسان دو قرن بعد از حیات پیامبر(ص) می‌باشند. بنابراین، با وجود این گسست تاریخیِ لغت و نبود لغت‌نامه‌های متعدد هم‌عصرِ پیامبر(ص)، هیچ الزامی وجود ندارد که اجتهاد لغوی دو قرن بعد از پیامبر(ص)، که اکنون مورد استفاده ماست، با واقع معنوی زبان صدر اسلام یکی باشد. پس، حتی اگر مجتهدین متون دینی در اجتهاد شخصی خود به راه صواب باشند، چون شرایط تفسیرِ متن مهیا نیست؛ تفسیر کنونی متن و گزاره‌های قرآن و حدیثِ آنها، اساساً قطعیت ندارند؛ و حداکثر، می‌توانند ظنی باشد
1. ابن حمید، صالح بن عبد الله (1426ق)، نضرة النعیم، جده: دارالوسیله.
2. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1394ش)، دانش نامه علائى، تهران: مولی.
3. ابن عربی، محمد بن عبدالله (1408ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالجیل.
4. ابن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الإعلام الإسلامي.
5. ابوزید، نصر حامد (1382ش)، معنای متن، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
6. استادی، کاظم (1394ش)، ارتباط اختلاف قرائات با تحریف قرآن، پژوهشهای قرآنی، ش1، بهار.
7. استادی، کاظم (1395ش)، تاریخچه تغییر خط، قم: نشر مؤلف.
8. استادی، کاظم (1395ش)، درآمدی بر فلسفه خط، قم: نشر مؤلف.
9. استادی، کاظم (1400ش)، تأثیر اجتهاد لغوین در اجتهاد فقها از متون دینی، قم: بی‌نا.
10. اصفهانی، محمد حسین (1404ق)، الفصول الغرویة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة.
11. انصاری، مرتضی (1414ق)، رسائل، قم: مجمع الفكر الإسلامي.
12. انصاری، مرتضی (1428ق)، فرائد الاصول، قم: مجمع الفكر الإسلامي.
13. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل‌البیت.
14. بحرالعلوم، محمد (1412ق)، الاجتهاد اصوله و احکامه، بیروت: دارالزهرا.
15. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
16. بلاغی، محمد جواد (بی‌تا)، آلاء الرحمان، قم: مکتبه الوجدانی.
17. بهائی (بی‌تا)، جامع عباسی، قم: نشر اسلامی.
18. بهشتی، محمد حسین (1390ش)، روش برداشت از قرآن، تهران: روزنه.
19. بی‌نا (1369ش)، دائرة المعارف بزرگ اسلامی (ج3، مدخل ابن‌درستویه) ، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
20. بی‌نام (1377ش)، دائرة المعارف قرآن کریم (ج8، مدخل تفسیر فقهی)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
21. تالمون، رافائل (1378ش)، کتاب العین خلیل بن احمد، نشر دانش، ش4، زمستان.
22. جزایری، محمدجعفر(1413ق)، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: دارالکتاب.
23. جزیری، عبدالرحمن (1424ق)، الفقه علی مذاهب الاربعه، بیروت: دارالکتب.
24. جصاص (1405ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالاحیاء.
25. جناتی، محمد ابراهیم (1370ش)، منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، تهران: کیهان.
26. جوادی آملی، عبدالله (1393ش)، نزاهت قرآن از تحریف، قم: اسرا.
27. حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1414ق)، وسائل الشیعه، قم: آل البیت.
28. حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد (1363ش)، تفسیر اثنا عشری، تهران: میقات.
29. حلی، جعفر بن حسن (بی‌تا)، معارج الاصول، قم: آل البیت.
30. حلی، حسن بن یوسف (1378ش)، تحریر الاحکام الشرعیه، قم : موسسه امام صادق(ع).
31. حلی، جعفر بن حسن (بی‌تا)، شرایع الاسلام، قم: اسماعلیان.
32. خلیل بن احمد (1409ق)، العین، محقق مخزومی، قم: موسسه دارالهجره.
33. خمینی، روح الله (1379ش)، تحریر الوسیلة، قم: دارالعلم.
34. خویی، ابوالقاسم (1387ش)، ترجمه البیان، قم: داراثقلین.
35. خویی، ابوالقاسم (1408ق)، البیان، بیروت: بی‌نا.
36. خویی، ابوالقاسم (1370ش)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: الهادی.
37. خویی، ابوالقاسم (1413ق)، مصباح الاصول، قم: داوری.
38. خویی، سید ابولقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
39. درویش، عبدالله (بی‌تا)، العین للخلیل بن احمد الفراهیدی، چاپ بغداد.
40. رازی، ابوالفتوح (بی‌تا)، تفسیر روح الجنان، تهران: چاپ اسلامیه.
41. رازی، فخر الدین (بی‌تا)، مفاتیح الغیب تفسیر کبیر، قاهر، چاپ افست قم.
42. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: چاپ سید کیلانی.
43. رشیدرضا، محمد (1990م)، المنار، مصر: الهيئة المصرية العامة للكتاب.
44. ریکور، بل (1373ش)، زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی، تهران: نشر مرکز.
45. زبیدی، ابوبکر محمد بن حسن (1424ق)، استدراک الغلط الواقع فی کتاب العین، دمشق: دارالبعث.
46. زرکشی، بدر الدین (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
47. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربي.
48. شاکر، محمد کاظم (1388ش)، ریشه‌یابی اختلافات تفسیری، صحیفه مبین، ش23.
49. شریعتمداری، حمیدرضا (1382ش)، سکولاریزم در جهان عرب، قم:
50. صدوق، محمدبن علی (1404ق)، عیون أخبار الرضا(ع)، بیروت: الاعلمی.
51. صرامی، سیف الله (1378ش)، جایگاه قرآن در استنباط احکام، قم: بوستان کتاب.
52. طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)، حاشیة الکفایة، قم: بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي.
53. طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین، قم، بی‌تا. نیز: همان (1417ق)، بیروت: موسسۀ اعلمی.
54. طبرسی، فضل بن حسن (1360ش)، مجمع البیان، تهران: فراهانى.
55. عاملی جبعی، علی بن احمد (1379ش)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم: دلیل ما.
56. عاملى نباطى، على بن محمد (بی‌تا)، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم، محقق میخائیل، نجف: المکتبة الحیدریة.
57. عبدالباقی، محمد فؤاد (1364ق)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران: چاپ افست.
58. الغروي الإصفهاني، محمد حسين (1374ش)، نهایة الدرایة في شرح الکفاية، قم: موسسه سيد الشهداء (ع).
59. فراهیدی، خلیل (بی‌تا)، العین، تحقیق، المخزومی، بغداد: دار الرشید.
60. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، بصائر، بیروت: چاپ نجار.
61. قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد (1384ش)، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، قم: بیدار.
62. کاشفى سبزوارى، حسین (بی‌تا)، جواهر التفسیر، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
63. کلینی (بی‌تا)، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران: اسلامیه.
64. مجلسی، محمد باقر (بی‌تا)، بحارالانوار، بیروت: الوفاء،
65. مظفر، محمد رضا (بی‌تا، المنطق، دارالتعارف.
66. معرفت، محمد هادی (1385ش)، علوم قرآنی، قم: یاران، قم.
67. معرفت، محمد هادی (1428ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: التمهید .
