بازخوانی تصویر بهشت در مولّفه‌های مکانی، خیابان چهارباغ عباسی بر‌اساس نظریهی گفتمان لاکلا و موفه

الموضوعات :

بهاره السادات زیرکی اصفهانی ¹ , سید محمد رشتیان ² , محمود محمدی ³

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران /مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - استادیار، گروه شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران /مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - استاد یار، رشته شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الأربعاء , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 29 الأربعاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: آرمان‌شهر, بهشت, پردیس, تحلیل گفتمان, چهارباغ عباسی,

ملخص المقالة :

تلاش برای ساختن بهشت بر روی زمین، از دیرباز در باور بسیاری از فرهنگ‌ها وجود داشته‌است. چهارباغ اصفهان با باغ­ها، نهرهای آب و ردیف درختان، یکی از جلوه‌های‌ این‌اندیشه و باور، در سرزمین‌‌ ایران است. ‌این پژوهش، با رویکرد تفسیری و با بهره‌گیری از نظریه‌ی گفتمان لاکلا و موفه،  به خوانش و تحلیل مولّفه‌های مکانی خیابان چهارباغ عباسی پرداخته‌است. در‌ این مطالعه، بنیان‌های حکمی و فلسفی گفتمان آرمان‌شهر عصر صفوی و چگونگی تجلی معانی و مفاهیم‌ این گفتمان در مولفه‌های مکانی خیابان چهارباغ عباسی بررسی شده‌است. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که ساختار معماری و شهرسازی خیابان چهارباغ، متاثر از گفتمانی است که به‌دنبال خلق آرمان‌شهر‌‌ایرانی- اسلامی در پایتخت عصر صفوی است. آرمان‌شهری که به‌دنبال‌‌ ایجاد بهشتی زمینی است. عناصر طبیعی و مصنوع و معماری باغ‌های پیرامون  خیابان چهارباغ عباسی در وحدت با یکدیگر، تصویری از بهشت موعود را بازنمایی می‌کنند.‌ این عناصر، نه‌تنها کاربردی زیبایی‌شناسانه داشته‌اند؛ بلکه به‌عنوان بخش‌هایی ضروری از یک روایت فلسفی و فرهنگی بزرگتر، عمل می‌کنند که هدف آن، بازتاب یک دیدگاه آرمانی از زندگی انسان، در هماهنگی با طبیعت و نظم الهی است. خوانش‌ این روایت‌ها،  نشان می‌دهد که مفاهیم معنوی، چگونه می‌توانند، در خلق فضاهای شهری معنادار و با هویت، تأثیرگذار باشند.

المصادر:

منابع فارسی:
قرآن کریم
اردلان، نادر و بختیار، لاله، ترجمه ونداد جلیلی(1394). حس وحدت. تهران: انتشارات علم معمار.
اصیل، حجت الله(1380). آرمان‌شهر در‌اندیشه‌‌ایرانی. تهران: نشر نی.
انوشه، حسن(1380). دانشنامه ادب فارسي. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اهری زهرا (۱۳۸۵). خیابان چهارباغ اصفهان، مفهومی نو از فضای شهری. گلستان هنر، ۲(۳) ۴۸-۵۹.
پورتر،‌‌ایو(1384). باغ‌های بهشتی و فرش‌های باغی؛ دیدار استعاره‌ها. ماهنامه موزه‌ها (ویژه نامه همایش و نمایشگاه باغ‌‌ایرانی)،(41) 23-22.
پیرنیا، محمد کریم(1373). باغ‌های‌‌ایرانی. نشریه آبادی، 4(15)، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری‌‌ایران.
ترک لادانی، صفورا و رکنی، سارا(1394). آرمان‌شهر‌‌ایران استبدادي نگرشی متفاوت به‌‌ایران عهد صفوي از نگاه فلاسفۀ عصر روشنگري فرانسه. پژوهش‌های تاریخی، 7(25)120-103، دانشگاه اصفهان.
توسلی، محمود(1373). فضای رمزی. مجله آبادی، 4(15) 13-10.
حبیبی، محسن(1374). مکتب اصفهان در شهرسازی. نشریه هنرهای زیبا، (3)، دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن و اهری، زهرا(1391). زبان طراحی شهری در شهرهای کهن مکتب اصفهان. تهران: انتشارات فرهنگ و معماری.
دلاواله، پیترو(1348)، ترجمه شعاع‌الدین شفا. سفرنامه پیترو دلاواله. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر(1310). فرهنگ لغت دهخدا. انتشارات دانشگاه تهران، ج۳، ص۴۴۴۷.
دهقان‌نژاد، فاطمه(1386). بافت قدیم نصف‌جهان. اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری، 93-87.
رضائیان، فرزین و کابلی، یدالله(1391). هفت‌رخ فرخ‌‌ایران.تهران: نشر طلوع.
زیاری، کرامت الله(1388). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. تهران: انتشارات سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
سلطانی، سیدعلی‌اصغر(1392). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
طوسی، معصومه و امامی‌فر، سید نظام‌الدین(1390). نمادشناسي و نشانه‌شناسي عناصر باغ‌هاي ايراني، با‌توجه به عناصر باغ فين کاشان. فصلنامه‌ی نگره، (17).
علیمرادی، علی، احمدی، حسن و قبادیان، وحید(1399). خوانش شهرسازی معناگرا در شکل‌گیری کالبدی شهر در نظام شهرسازی دوره‌ی صفویه در‌‌ایران. نشریه دانش شهرسازی، 4(4)، دانشگاه گیلان. Doi:10.22124/upk.2020.17269.1530
قلی‌پور، سودابه(1393). بازآفرینی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در دوره‌های صفویه و قاجار با تأکید بر بیان تصویری از نوشته‌های سیاحان. مجله باغ نظر، 11(29) 33-46.
لاکلا،ارنستو و موفه، شانتال(1392). هژمونی و استراتژی سوسیالیستی؛ به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال. تهران: نشر ثالث.
مسعود، محمد، امین پور، احمد و آقاشریفیان اصفهانی، حمید(1394). واکاوی تحلیلی معنای کاربردی چهارباغ در کتاب‌ها و نوشته‌های سده هشتم تا یازدهم هجری. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(6)، دانشگاه علم و صنعت تهران.
مسعودی، عباس(1388). بازشناسی باغ‌‌ایرانی؛ باغ شازده ماهان. تهران: نشر فضا.
منشی ترکمان، اسکندربیگ(1382)، ترجمه‌‌ایرج افشار. تاریخ عالم‌آرای عباسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
منصوری، سیدامیروحیدرنتاج، وحید(1398). چهارباغ، بررسی منشأ پیدایش نظریه چهارباغ به‌عنوان الگوی هنر باغسازی‌‌ایران. فصلنامه منظر، (14).
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و قلی‌پور، سودابه(1396). روایت نقشه‌ها، از خیابان چهارباغ اصفهان. فصلنامه منظر، (39) 29-20.
مهربانی‌گلزار، محمدرضا(1391). کشف ساختار فضایی و منظرین مجموعه پاسارگاد. فصلنامه منظر(20) 11-6.
یامااوچی، ادوین‌ام(1990)، ترجمه منوچهر پزشک. ‌‌ایران و ادیان باستانی. تهران: انتشارات ققنوس.
منابع انگلیسی:
Alighieri, D.(1321). The Divine Comedy.
Barthes, R. (1967). Elements of Semiology.
Bier, L. (2011). Persian Gardens and Pavilions: Reflections in History, Poetry, and the Arts. I.B. Tauris.Doi: 10.1080/01426397.2015.1023513
Blake, S. P. (1996). Half the World: The Social Architecture of Safavid Isfahan, 1590-1722. Mazda Publishers.
Boyce, M. (2001). Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Routledge.
Corner, J. (1999). The Agency of Mapping: Speculation, Critique and Invention. In Cosgrove, D. (Ed.), Mappings. Reaktion Books.
Corbin, H. (1960). Avicenna and the Visionary Recital. Pantheon Books.
Cosgrove, D. (1984). Social Formation and Symbolic Landscape. University of Wisconsin Press.
Cresswell, T. (2003). Place: A Short Introduction. Blackwell Publishing.
Daneshdoust, y. (1993). Islamic Garden in Iran, (www.international.icomos.org/ publications/93garden4.pdf), 44-52.
Duncan, J. S., & Duncan, N. G. (1988). (Re)reading the Landscape. Environment and Planning D: Society and Space, 6(2), 117-126.
Eco, U. (1976). A Theory of Semiotics. Indiana University Press.
Eliade, M. (1959). The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Harcourt, Brace & World.
Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Polity Press.
Farabi, A. (1992). Al-Farabi on the Perfect State. Oxford University Press.
Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. Pantheon Books.
Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures. Basic Books.
Grabar, O. (1978). The Islamic City: A Colloquium. Harvard University Press.
Jackson, J. B. (1984). Discovering the Vernacular Landscape. Yale University Press.
Klosko, G. (2006). The Development of Plato's Political Theory. Oxford University Press.
Levitas, R. (2013). Utopia as Method: The Imaginary Reconstitution of Society. Palgrave Macmillan.
More, T. (1516). Utopia.
Nasr, S. H. (1964). An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. Harvard University Press.
Nasr, S. H. (1978). Islamic Art and Spirituality. State University of New York Press.
Netton, I. R. (1992). Muslim Neoplatonists: An Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwan al-Safa'). Routledge.
Plato. (380 BCE). The Republic.
Reeve, C. D. C. (2004). Plato: Republic. Hackett Publishing.
Sargent, L. T. (1994). The Three Faces of Utopianism Revisited. Utopian Studies, 5(1), 1-37.
Schwandt, T. A. (1994). Constructivist, Interpretivist Approaches to Human Inquiry. In Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (Eds.), Handbook of Qualitative Research. Sage Publications.
Smith, J. Z. (1958). Map is not Territory: Studies in the History of Religions. University of Chicago Press.1