نقش عرفان امام خمینی (ره) بر مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان

الموضوعات :

ناصر اشرفی ¹ , عبدالرضا مظاهری ² , نادر محمدزاده ³

1 - دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه امام، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - استاد تمام هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، تهران، ایران.
3 - گروه ادیان و عرفان ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی ، زنجان،ایران.

تاريخ الإرسال : 04 الأربعاء , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 17 الأحد , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: امام خمینی (ره) , عرفان , سیاست , زنان , اجتماع .,

ملخص المقالة :

در این پژوهش، نقش اندیشه‌های عرفانی امام خمینی (ره) در تبیین جایگاه و میزان مشارکت زنان مسلمان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بررسی می‌شود. با توجه به پایبندی امام به فقه دینی و اصول اسلامی، ایشان حق زنان برای حضور و مشارکت در جامعه را به رسمیت شناختند و آن را در بسیاری از موارد، ضرورتی برخاسته از مقتضیات زمان دانسته‌اند. امام خمینی با تاکید بر جایگاه زنان در انقلاب و جامعه، معتقد بودند که زنان می‌توانند به عنوان فعالان سیاسی و اجتماعی نقش‌آفرینی کنند، اما این نباید به فراموشی یا کم‌اهمیت جلوه‌دادن نقش اصلی آنان در تربیت جامعه اسلامی منجر شود. از نگاه امام، حضور اجتماعی زنان منافاتی با نقش آنان در خانواده ندارد و اسلام ضمن تأکید بر جایگاه زن در خانواده، فعالیت او را در جامعه نیز ارزشمند و مؤثر می‌داند. در عین حال، اختلاف نظرهایی در میان فقها درباره‌ی جواز مشارکت سیاسی زنان و ریاست آنان بر حکومت وجود دارد. امام خمینی به عنوان بنیان‌گذار حکومت اسلامی، به تاثیر شرایط زمانی و مکانی در اجرای احکام فقهی تأکید داشتند، و این دیدگاه‌ها اهمیت بازبینی و تأمل دوباره بر جایگاه اجتماعی و سیاسی زنان را در جامعه اسلامی روشن می‌سازد. این تحقیق با روش تحلیلی و استفاده از منابعی همچون قرآن، مقالات و صحیفه امام خمینی (ره) به مطالعه ضرورت مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در جامعه می‌پردازد و جایگاه عرفان امام خمینی را در این موضوع روشن می‌سازد.

المصادر:

1. قرآن کریم . ترجمه مکارم شیرازی ، نشر قاصدک شهرک ،1391.
2. بخاری، محمد بن اسماعیل ، صحیح بخاری ؛ قاهره – مصر،1410ق.
3. جناتی ، اشرف؛ " تساوی زن ومرد از نگاه قرآن" ، سایت پرتال امام خمینی (ره)1398.
4. جناتی، محمد ابراهیم؛زن و مسائل اجتماعی و سیاسی از نگاه مبانی اجتماعی،سایت پرتال امام خمینی؛1396.
5. حسنی، سیدمعصومه ، تفاوت های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیست، نشر مجله مطالعات راهبردی زنان، 1383.
6. خمینی، سید روح ا...؛ آداب الصلوة ؛ چاپ 8، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378.
7. خمینی، سید روح ا... ،صحیفه امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) ؛ تهران: 1379.
8. خمینی ، سید روح ا... ؛ ولایت فقیه؛ چاپ 12، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1381.
9. رضایی ، م . جایگاه سیاسی زن از دیدگاه امام خمینی(ره). پژوهشهای نوین در گستره ی تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه ، 1400.
10. روحانی، عباسعلی ، پژوهشنامه متین؛ س1، ش2، ص 4 ، بهار 1378.
11. زارع، مهدوی ، ق، نقدی پور، م ، نجفی ،م . بررسی مشارکت سیاسی زنان در فرآیند شکل گیری ، تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی ایران ، 1396.
12. سامویل هانتینگتون،سامان سیاسی درجوامع دست خوش دگرگونی ،ترجمه محسن ثلاثی ،نشر علم ،1387.
13. سیدی ، فرانک ، بازتولید پرسمان مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در گفتمان انقلاب اسلامی، 1400.
14. شمس الدین ،محمد مهدی ؛حدود مشارکت سیاسی زنان در اسلام ؛ترجمه محسن عابدی ،انتشارات بعثت،پاییز 1376،تهران.
15. میرمحمدی، داود؛شوراهای اسلامی ،کتاب ضرورت پیش شرطها و مکانیزم های لازم برای اجرای آن؛ انتشارات حوزه ی معاونت سیاسی – اجتماعی وزارت کشور-دفتر امور اجتماعی، پايیز1377.
16. هدایت زاده، فرهاد ، دیدگاه امام خمینی(ره) درباره جایگاه زن با محوریت شخصیت حضرت زهرا(س) ، تهران: نشر عروج ، 1390.

- www.tebyan.net
- www.mehrnews.com
- www.farsnews.com

نص كامل:



­­­فصلنامه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی دوره 3، شماره 4،  شماره پیاپی (12)، زمستان  1403، ص 148 ـ 119

مقاله پژوهشی

 

نقش عرفان  امام خمینی (ره) بر مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان 

 

ناصر اشرفی ¹، عبدالرضا مظاهری²،  سید نادر محمدزاده³

          تاریخ دریافت: 16/08/1403               تاریخ پذیرش: 02/10/1403

 

چکیده:  در عصری که نیاز به قاعده‌مند ساختن نوع و میزان مشارکت زنان مسلمان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی هستیم، بهره گیری از عرفان امام خمینی (ره) و  نقش آن بزرگوار در تکوین تاریخ و بازخوانی اندیشه‌های آن امام همام ، دریچه ای است به سوی تاریکخانة شبهات وارده بر جواز مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان و کشف نسبتِ میان نیاز امروز و فقه دیروز؛ چرا که پایبندی به، فقه دینی، طریقت و شریعت جزء اصول دستیابی به هدف حقیقی خلقت آدمی یعنی کمال انسان می باشند. در شرایط کنونی، بازتعریف جایگاه زنان در جوامع اسلامی به‌ویژه در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی، یکی از الزامات پیشبرد عدالت اجتماعی و توسعه پایدار است. امام خمینی (ره) با تلفیق بینش عرفانی و درک دقیق از مقتضیات زمان و مکان، نه تنها حضور زنان در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی را مشروع دانسته‌اند، بلکه آن را ضرورتی برای رشد و تکامل جامعه اسلامی قلمداد کرده‌اند. این نگرش، برآمده از درکی عرفانی است که وظایف و مسئولیت‌های فردی و اجتماعی را به‌عنوان جلوه‌ای از عبادت و بندگی الهی تعریف می‌کند. از دیدگاه ایشان، نقش زن در جامعه تنها به خانه محدود نمی‌شود، بلکه حضور آگاهانه و مسئولانه او در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، مکمل وظایف او در خانواده است.حضرت امام خمینی(ره)، با اشراف کامل بر آموزه های اسلامی و با  نگاهی دقیق از حیث مفهومی ، رأی به حق زنان بر اشتغال در مشارکت سیاسی ـ اجتماعی داده اند و نه تنها آن را منع نکرده ، حتی در بیشتر موارد اقتضای زمانه قلمداد کرده ، بر حضور زنان در عرصه های مختلف انقلاب و کشورتأکید ورزیده اند. بررسی اندیشه‌های امام خمینی (ره)، به‌ویژه در حوزه عرفان و نگرش جامع ایشان به انسان، دریچه‌ای نو برای تبیین مشارکت زنان مسلمان در این عرصه‌ها فراهم می‌کند. عرفان امام خمینی (ره)، که بر مبانی توحید، کرامت انسانی و جایگاه انسان کامل استوار است، زنان را به‌عنوان محور تعالی معنوی و اجتماعی در کنار مردان می‌نگرد و بر نقش آن‌ها در ساخت و توسعه جامعه تأکید می‌کند ولی رسالت و غایت آمال نوع زن را در امور والاتري از جمله و به ویژه ایفاي نقش فعالانه در تربیت جامعه اسلامی دانسته اند. در دید عرفانی  حضرت امام خمینی(ره)، زنان می توانند نقش سیاسی – اجتماعی را در جامعه عهده دار شوند ،  اما این نباید موجب به فراموشی سپردن، انکار یا کم اهمیت پنداري وظایف اصلی زن شود؛ از این رو در عرفان حضرت  امام(ره) ، اسلام حضور و فعالیت زن را پایۀ اساسی فضاي خانواده و محیط داخلی خانه می داند و ضمن آنکه بر این امر تأکید و پافشاري دارد، نقش و حضور او را در جامعه به عنوان فعال سیاسی – اجتماعی بی اثر ندانسته، بر نقش مهم و اثر گذار  این حضور اصرار می ورزد. پژوهش حاضر، با رویکردی توصیفی -  تحلیلی و استفاده از منابع معتبر اسلامی مانند قرآن کریم، صحیفه امام (ره)، و آثار پژوهشی مرتبط، به بررسی تأثیر مبانی عرفانی امام خمینی (ره) بر ضرورت مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان مسلمان پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که دیدگاه عرفانی امام، ضمن ارائه تصویری الهی از مقام زن، راهکاری عملی برای پاسخ به شبهات معاصر درباره نقش اجتماعی و سیاسی زنان ارائه می‌کند. این دیدگاه، با تأکید بر اهمیت نقش زن به‌عنوان انسان‌ساز، زمینه‌ساز تقویت بنیان‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی است.

 

 

واژگان اصلی: امام خمینی (ره) ، عرفان ، سیاست ، زنان ، اجتماع .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

­­­­­­­­­­­­­مقدمه 

امام خمینی (ره)، به‌عنوان یک عارف اسلامی برجسته، نگاه ویژه‌ای به مقام زن در عرفان و الهیات اسلامی داشته است. در عرفان امام، زن به‌عنوان بخشی از نظام خلقت و مظهر جمال الهی، نه تنها جایگاهی برابر با مرد دارد، بلکه نمادی از تجلی اسرار الهی محسوب می‌شود. این دیدگاه بر مبنای مباحث معرفت‌شناسی عرفانی و انسان‌شناسی الهی شکل گرفته است. لذا بهره‌گیری از بازخوانی اندیشه‌های عرفانی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی دریچه‌ای است به سوی کشف نگاه دین مبین اسلام به عنوان راهبرد عملی جمهوری اسلامی ایران در حوزه زنان. چرا که پایبندی به فقه دینی، طریقت و شریعت برای نیل به هدف حقیقی خلقتِ آدمی یعنی کمال انسان ، اولویت دارد. نگاه عرفانی ، سیره عملی، سخنان روشنگرانه، و فتاوای راهگشای ایشان که با پایبندی کامل به اصول و مبانی دینی و در چارچوب حقوق شرعی مطرح شده است، راهنمایی ارزشمند برای نسلی است که به جایگاه واقعی زن و احترام به مقام او باور دارند. این نسل از محدودیت‌ها و بی‌عدالتی‌های سنتی که در بسیاری از جوامع به نام شرع بر زنان تحمیل می‌شود، رویگردان است و هم‌زمان از دیدگاه‌های افراطی کسانی که به بهانه تساوی حقوق، حتی تفاوت‌های طبیعی و فطری زن و مرد را نادیده گرفته و بنیان خانواده و اخلاق را متزلزل کرده‌اند، بیزارند.در این مقاله، با دیدگاه‌های مردی از نسل زهرای مرضیه (س) آشنا می‌شویم که زن را پرورش‌دهنده انسان و تجلی آرمان‌های بشری می‌داند و تأکید می‌کند که مردان به واسطه تربیت در دامان مادران به قله‌های کمال می‌رسند. به‌حدی که می‌فرمایند: اگر زنان شجاع و انسان‌ساز از ملت‌ها گرفته شوند، ملت‌ها به ورطه شکست و انحطاط خواهند افتاد. ایشان با روشن‌بینی خاص خود و بدون فاصله گرفتن از فقه و سنت‌های اصیل اسلامی، بر حقوق زنان در مشارکت در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی جامعه تأکید کردند و راه را بر سوءاستفاده‌ها و تبلیغات مغرضانه‌ای که این امر را تضعیف می‌کرد، بستند.

 

 

ضرورت و اهمیت پژوهش

دیدگاه امام خمینی (ره) درباره زنان، متأثر از بینش عمیق عرفانی و الهی ایشان، نگاهی جامع به جایگاه زن در ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی ارائه می‌دهد. از منظر امام، زن به‌عنوان انسان کامل بالقوه، دارای توانایی‌های روحی، معنوی و اجتماعی است که می‌تواند در عرصه‌های مختلف حیات بشری، نقشی اثرگذار و تحول‌آفرین ایفا کند. ایشان با تأکید بر مقام معنوی و انسانی زن، امکان مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از تعالی و تکامل جامعه اسلامی در نظر گرفته‌اند.

در دنیای امروز، با توجه به تحولات اجتماعی، گسترش ارتباطات جهانی و افزایش نیاز به عدالت جنسیتی، بازنگری در جایگاه زنان از منظر اندیشه امام خمینی می‌تواند پاسخی به چالش‌های نوین باشد:

1.       پاسخ به تغییرات فرهنگی و اجتماعی معاصر: امام خمینی (ره) بر این باور بودند که زنان، با حفظ هویت دینی و فرهنگی خود، می‌توانند در برابر جریان‌های فرهنگی معارض ایستادگی کرده و به‌عنوان پاسداران ارزش‌های اسلامی، نقشی سازنده در تقویت هویت جامعه ایفا کنند.

2.       تقویت نقش زن در تصمیم‌گیری‌های کلان سیاسی: تأکید امام بر حضور فعال زنان در عرصه‌های سیاسی، نشانگر اعتقاد ایشان به نقش محوری زنان در مدیریت و توسعه اجتماعی است. این دیدگاه، پاسخی مناسب به نیاز امروز جوامع اسلامی برای استفاده از ظرفیت‌های زنان در تصمیم‌گیری‌های کلان است.

3.       ارتقای توانمندی زنان در نظام ارزشی اسلامی: برخلاف نگاه‌های افراطی یا تفریطی نسبت به نقش زن، دیدگاه امام خمینی (ره) بر اساس تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و اجتماعی زنان پایه‌گذاری شده است. ایشان مشارکت زنان را نه تنها در تناقض با ارزش‌های اسلامی نمی‌دیدند، بلکه آن را ابزاری برای تکامل جامعه اسلامی و تحقق عدالت اجتماعی می‌دانستند.

بنابراین، دیدگاه عرفانی امام خمینی، ضمن ارائه الگویی مبتنی بر کرامت انسانی، پاسخ‌گوی نیازهای معاصر جامعه در زمینه تقویت مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان است. این رویکرد می‌تواند به‌عنوان راهبردی الهام‌بخش در بازتعریف جایگاه زن در جهان اسلام و فراتر از آن مطرح شود.

در نهایت، اندیشه امام خمینی (ره) با تأکید بر وحدت انسان‌ها در مسیر کمال الهی و بازشناسی ظرفیت‌های معنوی و اجتماعی زنان، نقشی پیشگام در به‌کارگیری زنان در عرصه‌های سیاسی-اجتماعی ایفا کرده است. این دیدگاه می‌تواند به‌عنوان الگویی برای توانمندسازی زنان در جامعه امروز مورد بهره‌برداری قرار گیرد، به‌ویژه در مواجهه با چالش‌های نوین همچون تغییرات فرهنگی، مسائل عدالت جنسیتی، و مشارکت عادلانه در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی.

اهداف 

1-       بیان اهمیت حضور زن در جامعه 

2-       ضرورت حضور زنان در مشارکت سیاسی – اجتماعی 

3-       باز گو کردن نقش امام خمینی(ره)بر مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در جامعه

4-       تأثیر مهم زنان بر تحولات سیاسی – اجتماعی

5-       بیان بعضی از موانع حضور زنان در مشارکتهای سیاسی – اجتماعی

 

پیشینه پژوهش

کتاب ها و مقاله هایی به عنوان پیشینه ی این پژوهش وجود دارند که از آن جمله می توان به کتاب های زن از دیدگاه امام خمینی(1360) ، در جستجوی راه از کلام امام دفتر سوم (1361) ، کتاب سیمای زن در کلام امام خمینی (ره) (1369) ، کتاب دیدگاه امام خمینی(ره) درباره جایگاه زن با محوریت شخصیت زهرا (س) (1390) و کتاب جایگاه زن در اندیشه های امام خمینی (ره) ، طبیان ، دفتر هشتم (1390) اشاره کرد. در تمام کتب فوق الذکر بحث زنان با مفهومی روشن از دید امام بیان شده است ولی آن طور که شایسته است تجزیه و تحلیل جامعی صورت نگرفته و نتیجه خاصی نیز بیان نشده است.

در بحث مقالات ارائه شده ، عناوینی مشابه با این اثر وجود دارند که دارای برخی اشتراکات بوده ولی محتوا و رویکرد آنها با این اثر متفاوت می باشد. برای نمونه ، حاجی حسن، ملیحه و نادری، مهدی در مقاله خود با عنوان » مولفّه های هویتی حاکم بر الگوی مطلوب زن در دیدگاه امام خمینی (ره) « در فصلنامه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی ، زنان را بیشتر از جنبه هویتی مورد نقد و بررسی قرار داده ، دیدگاه مدرنیته جهان امروز را در مقابل دیدگاه امام خمینی (ره) نسبت به قشر زن مورد بررسی قرار می دهد و هیچ اشاره ای به جنبه های مؤثر مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در جامعه نمی کنند. سیدی در مقاله خود با عنوان » باز تولید پرسمان مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در گفتمان انقلاب اسلامی« (1400)، به بررسی و تحلیل مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان به صورت مقایسه ای می پردازد و نتایج آن نشان می دهد که در پیش از انقلاب، مشارکت سیاسی - اجتماعی زنان تنها براساس تناقض بین مشروطه و مشروطه مشروعه بود که به گونه ای باعث حضور زنان در صحنه مشروطه مشروعه گردید و یا در بحث حضور زنان در قضیه انقلاب سفید که در اصل، مبارزه بین سنت گرایی و مدرن گرایی بود. در مقاله زارع، مهدی و همکاران (1396) با عنوان »  بررسی مشارکت سیاسی زنان در فرآیند شکل گیری ، تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی ایران « بحث مراحل شکل گیری و تداوم انقلاب اسلامی مطرح و به این نتیجه رسیده است که نقش و مشارکت زنان در شکل گیری و تداوم انقلاب به سه شکل ؛ مشارکت عمومی( بسیج وار) ، مشارکت سنتی و مشارکت مدرن بوده است . در مقاله » قدرت، جنسیت و شأن اجتماعی – سیاسی زن از دیدگاه امام (ره) « از حسنی ، سید معصومه (1383) به بیان نگرش های نوین فمینیستی و بررسی جایگاه زن در قدرت سیاسی از دیدگاه فمینیست ها و مقایسه آن با دیدگاه امام خمینی (ره) پرداخته است. مقاله های اشاره شده به گونه ای از حیث محتوا شباهتی (شاید اندک) با اثر موجود دارند که به عنوان نمونه های عینی و مثال های حقیقی ، نشانگر دیدگاه احیاگرانه امام (ره) در عرصه های حضور زن مسلمان در جامعه می باشند.

مشارکت سیاسی ـ اجتماعی

 مشارکت سیاسی ـ اجتماعی عبارت است از » مجموعه فعالیت‌های ارادی، داوطلبانه، آگاهانه و فعالانه ای که اعضای یک جامعه به منظور تصمیم گیری و ادارة امور اجتماع محلی خود و ارزیابی اقدامات به صورت خود انگیخته و سازماندهی شده، شرکت نموده و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در شکل دادن حیات سیاسی و اجتماعی خود و تقبل مسئولیت‌های سیاسی، مدنی انتخاب فرمانروایان و نظایر آن سهیم می‌شدند. « ( میر محمدی ، 1377 : 10 – 9 )

 و در تعریفی روشنتر،هدف از مشارکت سیاسی آن است که انسان به تنهائی و مستقل یا با دیگران و به عنوان عضوی از یک گروه و تجمع، برای در دست گرفتن حکومت از طریق تشکیل قوای مقننه و مجریه تلاش کند و برای اِشغال یکی از مناصب بالای حکومتی در بخش اجرایی یا قانونگذاری و .... بکوشد و به تنظیم سیاست‌های کلی و جزئی حکومت در داخل و خارج بپردازد و یا در تنظیم آن مشارکت نماید و سیاستها و تصمیمها و عملکردهای قوا را زیر نظر داشته و به نقد یا تأیید آنها همت گمارد و به ایجاد گروه‌های سیاسی و شرکت در آنها مبادرت جوید؛ اینگونه فعالیتها دارای جلوه ها و مجال‌های متنوعی است که برخی از آنها عبارتند از:

ـ اهتمام به اطلاع از عملکردهای دولت و پیگیری آنها و آشنایی با آرا و مواضع سیاستمداران در امور همگانی امت و جامعه و اتخاذ موضعی آشکار در تأیید یا انتقاد یا مخالفت نسبت به جریان امور؛

ـ اظهار نظر مستقیم در امور همگانی؛

- مشارکت درانتخابات پارلمانی وشهرداری و انتخاب اشخاص مناسب و واجد صلاحیت برای انجام مسئولیت‌های پارلمانی و شهری؛

ـ آمادگی برای قبول منصب وکالت در مجلس و شهرداری و نامزدی برای انتخابات مربوط به آنها؛

- بنیانگذاری احزاب و جنبش‌های سیاسی، قانونی و رهبری آنها یا مشارکت در رهبری آنها؛

ـ وابستگی به احزاب و جنبش‌های سیاسی و پرداختن به فعالیت‌های حزبی ـ سیاسی؛

ـ آمادگی برای قبول مسئولیت‌های بزرگ اداری و وزارتی؛

-آمادگی برای تصدی ریاست حکومت درجامعة مسلمانان.( شمس الدین،1376،صص21،20)

 از آنجا که شرع  مقدس اسلام، زن را در مقابل دین و جامعه بی‌طرف و منفعل قرار نداده است و توصیه‌های کتاب و سنت در این زمینه مرد و زن را دربرمی‌گیرد و تنها اختصاص به مردان ندارد، زن می‌تواند نقش خود را در  جامعه و در میان اقشار مردم ایفا نموده ، برای برآوردن نیازها و حل مشکلات  تلاش نماید و به هنگام  ضرورت ، حتی مسؤولیت حکومتی بپذیردو فرمان خدا نیز مؤید مسئولیت‌پذیری است و بلکه بالاتر از آن ، این امر را یک تکلیف برزن ومرد مسلمان می‌داندوچنین می‌فرماید:  »وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ  بَعْضُهُمْ  أَوْلِیَاءُ  بَعْضٍ  یأْمُرُونَ  بِالْمَعْرُوفِ  وَیَنْهَوْنَ  عَنِ الْمُنْکَرِ  وَیُقِیمُونَ  الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ « ( توبه / 71)

 ابعاد مشارکت سیاسی ـ اجتماعی زنان از منظر امام خمینی (ره)

 1) دخالت در مقدرات اساسی مملکت ،سیاست و حکومت

نگاه عرفانی امام خمینی(ره) به مسائل اجتماعی و سیاسی ، از جمله مشارکت زنان در مقدرات اساسی مملکت ، سیاست و حکومت ، ریشه در مبانی فکری و دینی او دارد. ایشان بر اساس آموزه های اسلامی و دیدگاه های عرفانی، انسان را دارای کرامت و شأن الهی می دانست و بر این اساس نقش و جایگاه زنان را در تحولات اجتماعی و سیاسی مورد توجه قرار می داد.

امام خمینی (ره) به طور خاص بر این باور بود که زنان نه تنها باید در امور سیاسی- اجتماعی حضور داشته باشند، بلکه مشارکت آن ها در تصمیم گیری های کلان جامعه می تواند زمینه ساز رشد و تعالی اجتماع باشد. به عقیده او، زنان مسلمان در عین حفظ ارزش های اسلامی، توانایی ایفای نقش های اساسی در مقدرات کشور را دارند. برخی از شواهد نگاه عرفانی و عمیق ایشان به این موضوع عبارتند از:

1-       نگاه برابر به انسانیت زن و مرد: امام کرامت انسانی را برای زنان و مردان یکسان می دانست و معتقد بود که تفاوت های جنسیتی نباید مانع ایفای نقش اجتماعی زنان شود.

2-       تشویق به مشارکت اجتماعی و سیاسی: در بیانات ایشان بارها تأکید شده که زنان در کنار مردان می توانند در تصمیم گیری های کلان و سرنوشت ساز جامعه شرکت کنند.

3-       ارتباط با آرمان های الهی: امام خمینی معتقد بود که حضور زنان در عرصه های اجتماعی و سیاسی می تواند وسیله ای برای تحقق اهداف الهی و عرفانی در جامعه باشد.

به طور کلی ، نگاه عرفانی امام خمینی به زنان ، برخاسته از نوعی دیدگاه جامع و فراتر از مسائل جنسیتی صرف بود. او زنان را به عنوان عاملان تحول و پیشرفت جامعه می دانست و این امر را در عمل ، به ویژه  در جریان انقلاب اسلامی ایران ، به خوبی نشان داد. در نهایت ، می توان گفت نگاه ایشان به مشارکت زنان در مقدرات اساسی مملکت ، نه تنها محدودکننده نبود، بلکه آن را بخشی از وظایف انسانی و اجتماعی زنان مسلمان می دانست.

با این بیان، به وضوح روشن و مشخص  می‌شود که دخالت در مقدرات اساسی مملکت و به تبع آن در ادارة حکومت که حضرت امام(ره) دخالت در آن را واجب بر زنان دانسته اند ـ نماد با ارزشِ دخالت در ساختار و اساس حکومت است که حضرت امام(ره) اهتمام به تشکیل حکومت را از اصول، و حفظ نظام اسلامی را بالاترین مصلحت می‌دانند و بر این اساس ، نسبت به زنان این مملکت چنین می فرمایند: " شما  باید در صحنه ها و میدان ها آن قدری که اسلام اجازه داده ،وارد باشید. مثل انتخابات که امروز عملی است که باید انجام بگیرد و صحبت روز است در ایران.خانم ها همان طوری که مردها فعالیت می کنند برای انتخابات ، خانم ها هم باید فعالیت بکنند برای  اینکه فرقی مابین شما و دیگران در سر نوشتتان نیست.سر نوشت ایران ،سر نوشت همه است.یعنی آن قدری که اسلام خدمت به شما کرد ،به مردها آن قدر خدمت نکرد.اسلام،شما را حفظ کرد و شما متقابلا اسلام را حفظ بکنید...  " (امام خمینی، ج18: 403) 

 اوج نقش حضرت امام(ره) بر مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در همین جمله معروف است که می فرمایند:"زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند. " (امام خمینی، ج6  : 300-299 )

شاید دراینجا این پرسش در ذهن خطور نماید که؛ دخالت زنان در مقدرات اساسی مملکت تا چه اندازه است؟ در پاسخ باید به این نکته اشاره کرد که منظور از جواز مشروعیت زمامداری و حاکمیت زن، حاکمیت مطلق و ولایی نیست، که اینچنین حاکمیتی با حکم الهی و اعلام پیامبر یا امام قبلی صورت می‌پذیرد؛ بلکه حاکمیت در چهارچوب قانون و نهادهای حکومتی است که در آن حاکم، قدرت خویش را مطابق درک و میل خود بر مردم اعمال نمی کند، بلکه براساس نهادهای شورایی منتخب مردم عمل می‌کند. 

 از آنجا که حضرت امام(ره) همواره بیانگر اندیشه‌های دینی برای مردم بوده اند، در این خصوص نیز با بیانی رسا و گویا به اعلام نظر اسلام پرداخته، می‌فرمایند: " اسلام زن را مثل مرد در همة شئون دخالت می‌دهد. همة ملت ایران، چه زنان و چه مردان باید این خرابه ای که برای ما گذاشته اند بسازند.ایران با دست مرد تنها درست نمی شود. مرد و زن باید باهم این خرابه را بسازند." (امام خمینی، ج6 : 302-300)

امام خمینی (ره) باز در این مورد می فرمایند. " امروز است که همه ی قشرها در مسائل خودشان، در مسائل کشورشان، در مسائل سیاسی دولت، دخالت می کنند. امروز است که تمام ملت، چه بانوان محترم و چه برادران، در سرنوشت خودشان دخالت می کنند. " (امام خمینی، ج8 :384)

زنان در قبل از انقلاب ، بین دو رویکرد افراط و تفریط قربانی شده بودند. یک تفکر همان تفکری بوده که ریشه در جهان مادی غرب و مدرنیته داشت. این دیدگاه، زنان را به مثابه کالای قابل عرضه به مردان می‌پنداشت و آنان را  در دست هوس‌بازان عماره پرست قرار می‌داد. امام در مورد این دیدگاه ، بیانات صریحی داشته و می فرمایند: " قلم های مسموم خطا کار و گفتار گویندگان بی فرهنگ در این نیم قرن سیاه اسارت بارِ عصر پهلوی ،زن را به منزله ی کالایی خواستند در آورند و آنان را که آسیب پذیر بودند به مراکزی کشاندند که قلم را یارای ذکر آن نیست . هر کس بخواهد شمه ای از آن جنایات مطلع شود ،به روزنامه ها و مجله ها و شعرهای اوباش و اراذل زمان رضاخان از روزگار تباه کشف حجاب الزامی به بعد مراجعه کند و از مجالس و محافل و مراکز فساد آن زمان سراغ بگیرد . رویشان سیاه و شکسته باد قلمهای روشنفکرانه ی آنان .وگمان نشود که آن جنایات با اسم «آزاد زنان و آزاد مردان«بدون نقشه ی جهانخواران و جنایتکاران بین المللی بود. " (امام خمینی، ج 12 : 274)

دیدگاه مقابل، دیدگاهی بود که به زن نگاهی متحجرانه داشت وترجیح بر آن داشت که زن در کنج خانه و به دور  از جامعه ، سکنی گزیندکه این رویکرد مانع از تحقق اهداف اسلام واقعی می‌شد. این تفکر فاقد فقه پویا در عنصر زمان و مکان بود. امام (ره)با ارزش‌گذاری بر زنان تشریح می‌کنند: "در هر صورت همان‌طور که حقوق مردها در اسلام مطرح است، حقوق‏ زن‌ها [هم مطرح است‏]. اسلام به زن‌ها بیشتر عنایت کرده‌است تا به مردها. اسلام بیشتر حقوق زن‌ها را ملاحظه کرده‌است تا مردها. این مسائلی که برای زنها قائل هستیم- حق رأی- دادن دارند، حق انتخاب دارند، حق انتخاب‌شدن دارند. همه اینها هست. تمام معاملات‌شان به اختیار خودشان است و آزاد هستند. در اختیار شغل آزاد هستند." (امام خمینی، ج ‏۶ : ۴۳۶)

و در جایی دیگر امام (ره)تاکید می‌کنند: " ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان و خرد و کلان در صحنه‌های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و هم‌دوش مردان یا بهتر از آنان، در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند و از محرومیت‌هایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اسلام و قرآن بر آنها بلکه بر اسلام و مسلمانان تحمیل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضی آخوندهای بی‌اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند؛ خارج نموده‌اند ." (امام خمینی، ج ۲۱ : 398-397 )

از منظر عرفانی امام خمینی(ره) در نظام اسلامی، زن به عنوان یک عضو جامعه و با  تکیه بر کرامت انسانی خود می‌تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد.ایشان همواره بر این نکته تأ کید می کردند که زنان این مملکت  باید در سرنوشت خودشان دخالت داشته باشند. در نگاه نافذِ ایشان ، همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زن‌ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ نمایند. زن‌ها هم باید در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی هم دوش مردان  باشند.

رهبر کبیر انقلاب با دید الهی خود ، مشارکت زنان در جامعه را نه یک حق ، بلکه یک  تکلیف و مسئولیت آنان می‌دانند و بر این امر اصرار دارند که بانوان مسلمان ایرانی  حق دارند در سیاست دخالت داشته باشند ، واین دخالت را تکلیفی بر دوش بانوان  تلقی  فرموده ، دین مبین  اسلام را یک دین سیاسی دانسته  ،یک دینی که همه چیزش سیاست است ،حتی عبادتش.

حضرت امام (ره) در اکثر فرمایشات خود،همه تلاش ها و خیزش های انقلابی و اساس تمام حرکت ها در جریان انقلاب اسلامی را مرهون زنان دانسته اند و قبل از اینکه پیروزی بزرگترین انقلاب قرن را مدیون مردها بدانند  مدیون  بانوان می دانند و در صفِ انقلاب ، ،بانوان محترم را جلوتر از مردان دانسته واسباب  شجاعت و جرأت مردان را ، برخاسته از شجاعت و جرأت زنان بیان نموده و تمام زحمات را مرهون خانم ها در نظر می گیرند.. 

امام عظیم الشأن همواره از در صحنه بودن زنان در نهضت انقلاب اسلامی قدردانی نموده و  زنان را مبدأ همه خیرات و برکات انقلاب می دانست ؛کمتر کسی مانند ایشان تا این اندازه به ارزش کار و تلاش زنان این مرز بوم آگاه بوده و بر آن تاکید کرده است. ایشان بحث توسعه جایگاه زنان را برای جمهوری اسلامی در اندیشه و عمل ترسیم کردند و به زنان حق دخالت و در امور سیاسی، اجتماعی و ... را دادند.

در اوایل انقلاب  وبا توجه به شرایط بانوان در قبل و بعد از  انقلاب و بر حسب حوزه‌های سیاسی - اجتماعی که متعدد و متنوع بود صلاحیت زنان برای ورود به تمام این حوزه ها به لحاظ فقهی، مورد بحث قرار گرفت. در میان فقها برخی صلاحیت شرعی زن را برای پرداختن به هر فعالیتی در جامعه به استثنای روابط خانوادگی و امور مربوط به فرزندان وخانواده منتفی دانستند. تعدادی نیز صلاحیت شرعی بانوان را نه تنها برای انتخاب نماینده و اعضای مجلس بلکه برای وکیل یا وزیر شدن نیز ، منتفی شمردند

 عده ای را نیز عقیده بر این بود که زنان، تنها صلاحیت انتخاب کردنِ رییس حکومت یا نماینده مجلس شورای اسلامی و در یک کلمه تنها حق رأی دادن، را دارند. گروهی صلاحیت زنان را برای نمایندگی مجلس می‌پذیرفتند؛ اما برای وزارت و مدیریت، فاقد صلاحیت می‌دانستند و فقها نیز معتقدبودند که زن به لحاظ شرعی می‌تواند تمام این مناصب را عهده دار باشد؛ ولی آنچه در میان تمام ادیان گذشته و حال -به استثنای افراد نادر- شهرت دارد این است که زن به لحاظ شرعی نمی تواند، رئیس حکومت شود. آیات و روایاتی که مورد استناد قرار می‌گرفتند عبارتند بودند از:

 1ـ آیه ی 34 سوره ی نساء :

" الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‌ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ " (نساء / 34)

 در بررسی این آیه به واژة «قوام» بر می‌خوریم که در برگیرندة معانی عدیده ای است، برخی آن را از ریشة «قوم» به معنای برتری و فضیلت می‌دانند که اگربه این معنا باشد درتعارض با آیة 13 سورة حجرات است که می‌فرماید: "ملاک برتری و کرامت در نزد خداوند به تقواست." (حجرات/ 13)

 معانی دیگر این واژه عبارتنداز: کفالت و نگهداری، ملازم و محافظ، متکفل امور، پرداخت هزنیة زندگی و ... علاوه بر این وقتی بحث ولایت مطرح می‌شود، ولایت تنها بر زنان نیست، که در آیه، اشاره به قوّام بودن مرد بر زن می‌کند؛ بلکه اصل ولایت، هم بر زنان است و هم بر مردان.

 پس، عرصة آیة شریفه، حکومت و جامعه نیست بلکه خانواده است. که خود مبحث جداگانه ای است. فقط ذکر این نکته است که برتری مرد در توانایی و استعدادهایی که با نقش او در خانواده تناسب دارد، موجب فضیلت مطلق در همة زمینه‌ها نیست.

 2ـ آیة 228 از سورة بقره که می‌فرماید:

 " وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ " (بقره/ 228)

 استناد به این آیة مبارکه در راستای درجة برتری مردان نسبت به زنان جهت تصدی ریاست حکومت و نفی ریاست زنان نیز مورد اشکال است، زیرا واژة «درجه» که به شکل نکره استعمال شده است، حاکی از برتری مردان در محدوده خاصی است و قابل تعمیم در همة زمینه ها نیست. و چون بحث حقوق متقابل است، بنابر رأی اکثر مفسرین این برتری در محدودة خانواده است.

 3ـ آیة 33 از سوره احزاب می‌فرماید:

 " وَ قَرْنَ فی‌ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی." (احزاب/33)

 همان طور که می‌دانیم مخاطب این آیه همسران پیامبر است و اصل در آن، اجتناب از خود آرایی و خودنمایی در زمان جاهلیت است نه اجتناب از خروج از منزل؛ و این آیه هیچ ربطی به ریاست و حکومت ندارد.

 4ـ معروف‌ترین روایت، منتسب به پیامبر است که هنگام رسیدن خبر حاکمیت دختر کسری بر ایرانیان فرموده است: قومی که زمام امور خویش را به دست زنی بسپارد، رستگار نخواهد شد.( بخاری ؛ 1367، ج3 : 90)

 که این روایت با هفت بیان در اقوال راویان نقل شده است و نمی توان آن را حجتی بر مدعا گرفت. مضاف بر اینکه قبلاً گفته شد که مشروعیت زمامداری زن، فقط در قالب نهاد و قانونمداری قابل پذیرش است و نه حکومت استبدادی و حاکمیت مطلق، که آن، هم برای زن و هم مرد، هر دو بد است. در حکومت نوع اول که بر اساس شوراست. حاکم، قدرت خود را در چهارچوب شورا و دیگر نهادها اعمال می‌کند و به نظارت و ارزیابی مردم که از طریق نمایندگان منتخب ایشان و دیگر نهادهای مدنی،اعمال می‌شود گردن می‌نهد.

 بنابراین اگر از نظر شرعی، رئیس حکومت باید مرد باشد، به طور قطع ضروری به نظر می‌رسد که این حکم در شرع مقدس به گونه ای می‌آمد که امت را دچار خطا و سردرگمی نسازد و فقیه مجبور نباشد برای استنباط خویش به روایت‌های ضعیفی استدلال کند.( شمس الدین ، 1376 : 104)

 در اینجا باز به جمله ی امام خمینی(ره) اشاره می‌شود که مشارکت سیاسی را فراتر از حق، بلکه آن را یک تکلیف الهی می‌داند آنجا که می‌فرماید:

"خانم ها حق دارند در سیاست دخالت بکنند، تکلیفشان این است." (امام خمینی ، 1379، ج10 : 17-15)

 و در جای دیگر می‌فرمایند: " زن ها هم باید در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی هم دوش مردها باشند. البته با حفظ آن چیزی که اسلام فرموده است. " (امام خمینی، ج18: 405-403)

 هم چنان که اشاره شد حضرت امام(ره)مشارکت بانوان در مسایل سیاسی را،تکلیف آنها می داند که این تکلیف در مهمترین و باشکوه ترین  عنصر سیاسی – اجتماعی جامعه ،یعنی شرکت در انتخابات، خود را جلوه گر می کند. ایشان با نگاه عارفانه ی خود همان طور  که بر یک مسلمان ادای فرائض دینی را واجب و ضروری می دانندو  تخطی ازانجام  آنها را جزءگناهان می شمارند ،شرکت آحاد مردم به ویژه زنان را در انتخابات ، همانند ادای فرائض تلقّی نموده ، عدم شرکت را به منزله ی کوتاهی و سستی در حفظ دین اسلام در نظر می گیرند، به طوریکه  در این باره می فرمایند: " به زن و مرد، آن کسی که به حد رأی دادن قانونی رسیده واجب است این مسأله که در پای صندوقهای تعیین رئیس جمهور حاضر بشوند و رأی بدهند. چنانچه سستی بکنید ، کسانی که می خواهند این کشور را به باد فنا بدهند، ممکن است پیروز بشوند . باید همه ی   شما ، همه ی ما، زن و مرد، هر مکلف همان طور که باید نماز بخواند ، همانطور باید سرنوشت خودش را تعیین کند. " (امام خمینی، 15: 29-27)

" همان طور که مردها فعالیت می‌کنند برای انتخابات، خانم ها هم باید فعالیت بکنند برای اینکه فرقی ما بین شما و دیگران در سرنوشت شان نیست، سرنوشت ایران، سرنوشت همه است؛ یعنی آنقدری که اسلام خدمت به شما کرد، به مردها آنقدر خدمت نکرد. اسلام شما را حفظ کرد و شما متقابلاً اسلام را حفظ بکنید. " (امام خمینی، ج5 :520)

2) حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی:

2-1. بر طبق بیانات قرآن کریم ؛ در قرآن کریم، پروردگار متعال تقوا را معیار اصلی ارزش‌گذاری و تمایز بین انسان‌ها قرار داده است. تقوا سبب امتیاز و برتری دانسته شده، و آنانی که، چه زن و چه مرد، خود را از دام هوس‌ها و انحرافات دور نگه داشته و بر اساس احکام الهی عمل کرده‌اند، به عنوان گرامی‌ترین افراد معرفی شده‌اند. در این مورد می فرماید: " یَا اَیُّهَا النَّاسُ اِنَّا  خَلَقنَاکُم مِن ذَکَرٍ وَاُنثَی وَجَعلنَاکُم شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَاللهِ اَتقَاکُم اِنَّ اللهَ عَلیمٌ خَبِیرٌ. " (حجرات / 13)

پس خداوند تقوا را سبب برتری نوع بشر دانسته و تنها به آن ارج می نهد و بنا به این فرموده ، تقوا یک امتیاز برای آدمیان اعم از زن و مرد می باشد. بنابراین، از نگاه آخرین و کاملترین دین یعنی اسلام ، مردان و زنان هر دو می‌توانند از تمامی مزایای زندگی و وظایف سیاسی - اجتماعی بهره‌مند شوند، زیرا از دیدگاه اسلام هیچ تفاوتی میان آن‌ها نیست. هر دو جنس آزاد و مسئول اعمال نیک و بد خود هستند و در برابر کارهایشان پاسخگو خواهند بود.

2-2. بر طبق بیانات امام خمینی (ره)؛  امام خمینی(ره) معتقد است که زن همانند مرد، حامل نفس انسانی است و از این رو قابلیت پیمودن مراتب کمال معنوی را داراست.آن حضرت حضور زن در اجتماع را نه تنها مایه ی خیر و برکت جامعه می داند بلکه این حضور را مقدمه ی پیمودن سیر و سلوک معنوی برای زن دانسته ودر تفاسیر عرفانی خود ، از آیه "إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ"استفاده نموده ،شب قدر را نمادی از حضرت فاطمه زهرا (س) می‌داند که حامل اسرار الهی است و این نگاه عرفانی جایگاه زن را در نظام خلقت و سیر معنوی برجسته می‌سازد . از منظرعرفانی امام زن و مرد هر دو جلوه ی وجود حق تعالی هستند و زن مثل مرد ،خلقتی با کرامت دارد.ایشان همانطور که بر دخالت مرد در همه ی شئون  اصرار دارند بر دخالت زن نیز در تمام شئون تاکید داشته ،زن را دارای مقام کرامت و اختیار دانسته و ابراز می دارند که خداوند زن را با کرامت و آزاد خلق کرده است، امام خمینی(ره)، زن را مربی جامعه و خانواده می‌داند. او تربیت انسان‌ها توسط زنان را به‌عنوان یک وظیفه الهی توصیف می‌کند و آن را زمینه‌ساز تحقق جامعه توحیدی می‌داند. از این منظر، زن نه تنها در بعد فردی، بلکه در بعد اجتماعی نیز مسئولیت گسترش ارزش‌های معنوی را بر عهده دارد. در نظر امام زن هیچگونه اختلافی از نظر عقلی با مرد ندارد و هر دو در گوهر وجود ، یکسان هستند براساس آیات وحیانی ، زن از نظر ایمانی همتای مردان است. ایشان زن را محبوبه خلقت و با عنوان های جامعه ساز و انسان ساز حتی بالاتر از مردان و جمال باطنی زن در کمال معنوی وی می داند. نگاه امام خمینی (ره) به تمام موجودات و بویژه انسان و زن که مورد رحمت پرورگار هستند، نگاهی جمالی و رحامتی است. دیدگاه امام خمینی(ره) بر اساس آیات و روایات می باشد؛ ایشان زن را واجد همان کمالات و شرایط اجتماعی می داند که مرد از آن برخوردار است.

رهبر کبیر انقلاب در بیانات خود ، حضور مردم به ویژه زنان رادر عرصه های مختلف جامعه ، یک امر الهی و یک دعوت از سوی خداوند تلقی کرده و این حضور را لبیک به این دعوت شمرده و می فرمایند: ‏‏" این بانوان را کی بسیج کرده که در همه شئون کشور دخالت می کنند و دخالت بجایی هم می کنند؟ اینها را کسی[ دعوت نکرده]، اینها را خدا دعوت کرده است. اینها لبیک برای خدا دارند می گویند. " (امام خمینی، ج 13 : 27)

امام بزرگوار باز در موردحضور زنان در فعالیتهای اجتماعی در بیانات مبسوطی این چنین ابراز می دارند: "همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زن ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند. زن ها هم باید در فعالیت های اجتماعی و سیاسی همدوش مردها باشند، البته با حفظ آن چیزی که اسلام فرموده است، بحمداله امروز در ایران جاری است." (امام خمینی، ج18 : 404-403)

" امروز باید خانم ها وظایف اجتماعی خودشان را و وظایف دینی خودشان را عمل بکنندو عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کارهای اجتماعی و سیاسی را انجام بدهند. " (امام خمینی، ج13: 193-192) 

" باید همه زن ها و همه مردها در مسائل اجتماعی، درمسائل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند. هم به مجلس ناظر باشند، هم به کارهای دولت ناظر باشند، اظهار نظر بکنند. " (امام خمینی، ج13 : 193)

" اسلام زن را مثل مرد، در همه شئون، همان طوری که مرد در همه‏‎ ‎‏شئون دخالت دارد، زن هم دخالت دارد... زن ها اختیار دارند؛ همان طوری که مردها‏‎ ‎‏اختیار دارند. خداوند شما را با کرامت خلق کرده است، آزاد خلق کرده است. " (امام خمینی، ج6 :300-302)

 ‏‏و نیز فرمودند:‏‏‏ " همان طوری که حقوق مردها در اسلام مطرح است، حقوق زن ها، اسلام به زن ها‏‎ ‎‏بیشتر عنایت کرده است تا به مردها... " (امام خمینی، ج6 : 437-436)

‏‏" از حقوق انسانی، تفاوتی بین زن و مرد نیست. زیرا که هر دو انسانند... " (امام خمینی، ج4 : 365-364)

2-3. برخوردار شدن زن از آسایش بعد از ظهور اسلام‏‏‏ :

‏‏ در پرتو قوانین جامع دین اسلام، زنان به رفاه و آسایش کامل دست یافتند؛ این در حالی است که پیش از اسلام، وضعیت زنان در خانه مردان بسیار نگران‌کننده و رقت‌بار بود. اسلام به زنان حقوقی همچون حق زندگی، رفاه و آسایش، آموزش، مالکیت، دستمزد در برابر کار، امکان شکایت از مرد، دفاع از حقوق خود، مشارکت در امور اجتماعی و حق انتخاب را اعطا کرد، بدون اینکه مردان را نسبت به زنان برتر بداند.این رویکرد نشان می‌دهد که رشد و تکامل جامعه انسانی، همانند پرواز، به دو بال نیاز دارد: زن و مرد. هر یک به عنوان رکن جامعه انسانی، نقش مهمی در ایجاد یک واحد اجتماعی کارآمد دارند که جامعه را به سوی تکامل هدایت می‌کند. محروم کردن زنان از ایفای نقش‌های اجتماعی، بی‌عدالتی نسبت به جامعه انسانی محسوب می‌شود. البته، بر اساس تفاوت‌های طبیعی و خلقتی میان زن و مرد، وظایف آن‌ها در برخی امور متفاوت است که این اختلافات باید مورد توجه و احترام هر دو طرف قرار گیرد. امام خمینی در این باره می‌فرمایند:

" ... در بعضی از موارد تفاوت هایی بین زن و مرد وجود دارد که به حیثیت انسانی‏‎ ‎‏آنها ارتباط ندارد. مسائلی که منافات با حیثیت و شرافت زن ندارد، آزاد است. " (امام خمینی، ج4 : 365-364) ‏‏

 امروزه در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ، زن مسلمان، مانند مردان، در انتخاب وظایف خود آزاد است و با تکیه بر شایستگی و هوشمندی‌اش، ضمن پایبندی به شرافت، کرامت، عفاف و نجابت، در عرصه‌های متنوع اجتماعی فعال است. او در حوزه‌هایی چون آموزش و پرورش، آموزش عالی، بهداشت و درمان، ورزش، هنر، رسانه، مناصب دولتی، مدیریت، قوه قضاییه، قوه مجریه، قانون‌گذاری، تصمیم‌گیری، سیاست و امور اقتصادی، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی، حضور دارد.این حضور ارزشمند، که مورد تأکید اسلام نیز است، نشان می‌دهد که دین مبین اسلام، نه تنها خواهان انزوای زنان نیست، بلکه آن‌ها را به مشارکت فعال و مؤثر در جامعه تشویق می‌کند.

.(جناتی ،1398: 75 )

 3. نقش سیاسی – اجتماعی زنان در  هدایت جامعه

در نگاه عارفانه حضرت امام (ره) وجود صلاح و فساد در جامعه در گرو وجود صلاح و فساد در بین زنان آن جامعه است ؛ چرا که نقش محوری و کلید اصلی رشد و تعالی جامعه در دست سرمایه های انسانی آن جامعه است و زنان که تولید کنندگان و هدایت کنندگان این سرمایه هستند نقش اساسی را دارند. به تعبیر حضرت امام، مربی انسان ها زنان می باشند؛ خوشبختی و بدبختی کشور ها وابسته به وجود زنان است ؛ زن با تربیت صحیح خودش انسان ساز است و با تربیت صحیح خودش کشور را به سعادت وآبادی رهنمون می‌کند؛ از دید امام زن مبدأ همة سعادت‌ها                     می باشد.امام(ره) با فرمایشات خود دقیقا"این موارد را مورد تأکید قرار داده و این چنین فرموده اند:

" نقش زنان در عالم از ویژگیهای خاصی بر خوردار است.صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد . زن ، یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی را به جامعه تحویل دهد که از برکاتشان یک جامعه بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهای والای انسانی کشیده شوند و می تواند بعکس آن باشد ." ( امام خمینی،1379 ،ج16: 192) 

" زن ها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می کنند .قرآن کریم انسان ساز است و زن ها نیز انسان ساز .وظیفه ی زن ها انسان سازی است .اگر زن های انسان ساز از ملتها گرفته شود ،ملتها به شکست و انحطاط مبدل خواهند شد ،شکست خواهند خورد ،منحط خواهند شد. " (امام خمینی، ج6 : 300) 

" زن انسان است ؛ آن هم یک انسان بزرگ..زن مربی جامعه است ،از دامن زن انسانها پیدا می شوند مرحله ی اولِ مرد و زن صحیح ،از دامن زن است .مربی انسانها زن است .سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است .زن با تربیت صحیح خودش ،انسان درست می کند ؛و باتربیت صحیح خودش کشور را آباد می کند.مبدأ همه ی سعادتها از دامن زن بلند می شود.زن مبدأ همه ی سعادتها باید باشد." (امام خمینی، ج7 : 339) 

" زن مظهر تحقق آمال بشراست .زن پرورش دهِ زنان وبزرگ مردان است.از دامن زن مرد به معراج می رود.دامن زن محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است. " (امام خمینی، ج7 : 341) 

 اوج تجلی این تأثیر گذاری را حضرت امام در ترسیم شخصیت زهرا(س) در چند مورد بیان می‌فرمایند:

" روز ولادت سرتاسر سعادت صدیقه ی طاهره که والاترین روز برای انتخاب روز زن است ،به ملت شریف ایران ،خصوصا زنان محترم تبریک و تهنیت عرض می کنم .این ولادت با سعادت در زمان و محیطی واقع شد که زن به عنوان یک انسان مطرح نبود و وجود او موجب سرافکندگی خاندانش در نزد اقوام مختلف جاهلیت به شمار می رفت.در چنین محیط فاسد و وحشتزایی،پیامبر بزرگ اسلام دست زن را گرفت واز منجلاب عادات جاهلیت نجات بخشید.وتاریخ اسلام گواه احترامات بی حد رسول خدا (ص)به این مولود شریف است ، تا نشان دهد که زن ،بزرگی ویژه ای در جامعه دارد که اگر برتر از مرد نباشد ،کمتر نیست .پس این روز ،روز حیات زن و روز پایه گذاری افتخار و نقش بزرگ او در جامعه است. " (امام خمینی، ج14 : 316) 

" ...[اگر] پذیرفتید که روز زن است، به عهده شما مسائل بزرگی [خواهد آمد]؛ از قبیل مجاهده، که حضرت مجاهده داشته است، حضرت به اندازه خودش که در این ظرف کوتاه مجاهده داشته است، مخاطبه داشته است با حکومت های وقت، محاکمه می کرده است حکومت های وقت را، شما باید اقتدا به او بکنید تا پذیرفته باشید که این روز، روز زن است..." (امام خمینی، ج20: 7-6)

" فردا روز زن است. روز زنی است که عالم به او افتخار دارد؛ روز زنی است که دخترش در مقابل حکومت های جبار ایستاد و آن خطبه را خواند و آن حرف ها را زد که همه می دانید؛ زنی که در مقابل یک جباری ایستاد- که اگر مردها نفس می کشیدند همه را   می کشتند- و نترسید و ایستاد و محکوم کرد حکومت را، یزید را محکوم کرد. به یزید فرمود تو قابل آدم نیستی ، تو انسان نیستی. زن یک همچو مقامی باید داشته باشد. زن های عصر ما بحمدالله شبیه به همانها هستند. ایستادند در مقابل جبار با مشت گره کرده؛ بچه ها در آغوششان ، و به نهضت کمک کردند." (امام خمینی، ج7 : 340)

 براساس نظر حضرت امام(ره)درتمامی بیاناتشان در باره ی زنان ، وظیفة تربیت و هدایت جامعه چه در ساختن فرهنگ و چه در تغییر الگوهای اجتماعی به عهدة زنان است و طبعاً تحقق این امر مرتبط به باور زنان نسبت به توانایی‌های خویش،اعتماد به نفس و تخصص و دانش لازم است.که در این باره ایشان می فرمایند:

" زنان از نظر اسلام نقش حساس در بنای جامعه اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی ارتقا می دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه بازیابد و از حد شیء بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی، می تواند در ساختمان حکومت اسلامی مسئولیتهایی را به عهده بگیرد. " (امام خمینی، ج4 : 436)

" خداوند نگهدار همه شما باشد. این پیروزی را ما از بانوان داریم قبل از اینکه از مردها داشته باشیم. بانوان محترم ما در صف جلو واقع بودند." (امام خمینی،  ج7 : 6)

" زنان شیردل و متعهد ، همدوش مردان عزیز به ساختن ایران عزیز پرداخته؛ چنانچه به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته اند. و شما شهر و روستایی را نمی یابید جزآنکه درآنها جمعیتهایی فرهنگی وعلمی از زنهای متعهد و بانوان اسلامی ارجمند به وجود آمده است." (امام خمینی، ج13 : 275)

" از آنجا که علوم مطلقا" ، خصوصا" علوم اسلامی ، اختصاص به قشری دون قشری ندارد، و بانوان محترم ایران در طول انقلاب ثابت نمودند که همدوش مردان می توانند حتی در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی خدمتهای ارزشمندی به اسلام و مسلمانان نمایند و در تربیت و تعلیم جامعه بزرگوار بانوان پیشتاز باشند... . " (امام خمینی، ج 19 : 185-184)

" این آزادی که الان برای ملت ما هست ، برای زن، برای مرد، برای نویسنده ها، این آزادی آزادی است در کلیه اموری که این امور به نفع خود شما هست. شما آزادید بیایید بیرون مطالبتان را بگویید؛ انتقاد از دولت بکنید؛ انتقاد از هر کس که پایش را کج گذاشت بکنید. هیچ کس نیست که به شما بگوید چرا. بروید در جهاد سازندگی ؛ با ملت خودتان بروید و همراهی کنید آزادید، می روید می کنید. تمام چیزهایی که در رشد انسان ، در رشد خواهرها و برادرها ، و این کودکهای عزیز، دخالت دارد، اینها همه آزاد هستند.آنی که اسلام جلویش را گرفته و آزاد نیست؛ قمار بازی است که تباه می کند ملت را؛ شرابخواری است که تباه می کند ملت را؛ انواع فحشایی که در زمان این مرد جنایتکار بود و فراهم کرده بودند اسابش را.اینهاست که در اسلام ممنوع است. " (امام خمینی، ج10: 188)

“ این مادر که بچه در دامن او بزرگ می شود بزرگترین مسئولیت را دارد؛ و شریفترین شغل را دارد: شغل بچه داری. شریفترین شغل در عالم بزرگ کردن یک بچه است ، و تحویل دادن یک انسان است به جامعه. این همان بود که خدای تبارک و تعالی در طول تاریخ برایش انبیا فرستاد، در طول تاریخ از آدم تا خاتم. انبیا آمدند انسان درست کنند." (امام خمینی، ج7 : 464)

" نقش زن در جامعه بالاتر از نقش مرد است ؛ برای اینکه بانوان علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همه ابعاد هستند ؛ قشرهای فعال را در دامن خودشان تربیت می کنند. خدمت مادر به جامعه از خدمت معلم بالاتر است، و از خدمت همه کس بالاتر است. و این امری است که انبیا می خواستند. می خواستند که بانوان قشری باشند که آنها تربیت کنند جامعه را، و شیرزنان و شیرمردانی به جامعه تقدیم کنند. " (امام خمینی، ج14: 197)

" شما مسئول هستید. مسئولیت بزرگ است. یک انسان درست ، ممکن است یک عالم را تربیت بکند. یک انسان غیر سالم و یک انسان فاسد، عالم را به فساد می کشد.فساد و صلاح از دامنهای شما و از تربیتهای شما و از مدارسی که شما در آنجا اشتغال دارید،از آنجا شروع می شود. " (امام خمینی، ج9 : 293-292)

" این تحول که در ایران پیدا شد، تحول همه جانبه ، تحول فکری، تحول روحی، تحولهای دیگر، اینها اعجاز بود که خدای تبارک و تعالی نصیب شما ملت کرد در این زمان. امروز من می بینم گوینده شما بانوان ساحلی ، سخنگوی شما بانوان ساحلی، مسائلی را طرح می کند مسائل روز است؛ مسائل سیاسی روز است؛ مسائل اجتماعی روز است. همان طور که بانوان دیگر، در مراکز، در سایر محال ایران، مسائلی که امروز طرح می کنند مسائل روز است؛ مسائل سیاسی و اجتماعی است. و این تحول به برکت این نهضت اسلامی پیدا شد. و من امید را دارم که این تحول باقی بماند و شما بانوان و شما برادران و سایر برادران و خواهران ما جدیت کنید که حفظ کنید این تحول روحی را. دخالت کنید در مسائل سیاسی خودتان ، در مسائل اجتماعی خودتان. " (امام خمینی، ج8: 385-384)

" چنانچه خدای نخواسته یک وقت دفاع عمومی واجب شد بر همه ؛ یعنی، همه ما بی استثنا، هرکس قدرت دارد بی استثنا، دفاع بر او واجب شد، مهیا باشید از برای دفاع . و البته سنگر علم هم یک سنگر دفاعی است. دفاع از همه فرهنگ اسلام. شما می دانید که فرهنگ اسلام در این مدت مظلوم بود، در این مدت چند صد سال، بلکه از اول بعد از پیغمبر-سلام الله علیه- تا برسد به حالا، فرهنگ اسلام مظلوم بود، احکام اسلام مظلوم بودندو این فرهنگ را باید زنده کرد. و شما خانمها همان طوری که آقایان مشغول هستند، همان طوری که مردها در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند، شما هم باید مشغول باشید. و من امیدوارم که خداوند به همه ی شما توفیق عنایت کند و در این سنگر هم پیشروی کنید و دعا کنید که آنهایی که در جبهه ها مشغول به دفاع از کشور خودشان و از اسلام هستند، آنها هم انشاءالله ، پیروز باشند. و همه شما انشاءااله مؤید و موفق و سالم و سلامت باشید. " (امام خمینی، ج20: 9)

" جمله قضیه اینکه تربیت نظامی بودن، یاد گرفتن انواع نظامی بودن را برای آنهایی که ممکن است. این طور نیست که واجب باشد بر ما که دفاع کنیم و ندانیم چه جور دفاع کنیم، باید بدانیم چه جور دفاع می کنیم. البته در آن محیطی که شما تعلیم نظامی می بینید بایدمحیط آزاد، محیط صحیح باشد، محیط اسلامی باشد، همه جهات عفاف محفوظ باشد، همه جهات اسلامی محفوظ باشد. "  (امام خمینی، ج20: 7)

آسیب شناسی مشارکت سیاسی ـ اجتماعی زنان 

در مبحث بررسی آسیب‌های مشارکت قانونمند زنان در فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی و بررسی علل بی میلی، انفعال و انفصال برخی زنان از ورود به عرصه‌های مختلف مشارکت ،می توان در دو سطح، مبانی اجتهادی و مبانی فرهنگی به نکات ذیل  اشاره کرد:  

1.مبانی اجتهادی؛ در بحث زن و مسائل اجتماعی ـ سیاسی از نگاه مبانی اجتهادی، با بررسی کاملی‏‎ ‎‏که در مبانی اجتهادی و عناصر اصلی استنباط و پایه های معتبر شناخت و از کتاب و‏‎ ‎‏سنت انجام داده ام، برایم ثابت شد که در مبانی اجتهادی، جنسیت خاص مرد بودن‏‎ ‎‏در تصدی مقامات و وظایف اجتماعی، اعتبار نشده است و بدین جهت در زمان‏‎ ‎‏تشریع 23 سال، صحابه صد سال و تابعین، هفتاد سال ادامه داشت، هیچ‏‎ ‎‏محدودیتی برای زنان مسلمان وجود نداشته است. درخصوص موارد جزئی نیز‏‎ ‎‏محدودیت به وجود آمده بر اساس مصالح کلی نظام بشری و مباحث تشریع، تنها‏‎ ‎‏اختصاص به زنان نداشته، و جامعۀ مردان را نیز در بر گرفته است؛ بنابراین در موارد‏‎ ‎‏جزئی محدودیت ایجاد شده برای زنان از باب تبعیض در جنسیت نبوده، و از باب‏‎ ‎‏مصالح در تشریع می باشد. ‏‏‏( جناتی ، 1396، ج5 : 217)

  1-1)  مهم‌ترین عواملی که زنان را از انجام وظایف سیاسی و اجتماعی محروم ساخته، به شرح زیر هستند: 1- تأثیر ذهنیت‌های نادرست که ناشی از برداشت‌های غلط برخی از افراد سطحی‌نگر، بسته‌ذهن و ظاهراً عالم بر جامعه است؛ ذهنیت‌هایی که بر واقعیت‌ها چیره شده‌اند. 2- شرایط خاص زمان و مکان و همچنین سنت‌های اشتباه اجتماعی و محیطی. 3- تعصبات نابجا که مانع بصیرت افراد در دیدن حقایق می‌شود و پذیرش واقعیت‌ها را دشوار می‌کند. 4- عدم توجه کافی از سوی زنان به خودشناسی. 5- نداشتن برنامه‌ای مناسب در زندگی. 6- مردسالاری و رفتار ناعادلانه مردان که بر این باورند پس از ازدواج، زن به نوعی دارایی یا خدمتکار آنها شده و وظیفه‌ای جز کار در خانه و خدمت به مرد ندارد. این در حالی است که اسلام بر اصل شایسته‌سالاری تأکید داشته و مردسالاری یا زن‌سالاری را نمی‌پذیرد. 7- کمبود آگاهی دینی و مذهبی مردم و ناآگاهی زنان از حقوق خود که اسلام در زمینه‌های اجتماعی، اخلاقی و دینی برایشان مشخص کرده است؛ این باعث می‌شود برخی افراد بپندارند مردان حقوق بیشتری در زندگی مشترک دارند و به همین دلیل، زنان نباید در امور اجتماعی مشارکت کنند، در حالی که این باور کاملاً نادرست است. 8- دیدگاه‌های کوتاه و محدود افراد جامعه که تصور می‌کنند وظایف سیاسی و اجتماعی برای زنان به دلیل کمبود توانایی مناسب نیست. چنین باور نادرستی طی تاریخ موجب شده که زنان از بسیاری از مزایای اجتماعی، سیاسی، هنری، علمی و فرهنگی محروم شوند، در حالی که زنان نیز می‌توانند در دستیابی به اهداف جامعه نقشی مهم و سازنده ایفا کنند. به همین دلیل، نیاز است که نگاه و باور جامعه تغییر یابد تا بدانند زنان نیز همانند مردان، انسان‌هایی مستقل و توانا هستند و می‌توانند مسئولیت‌ها را به‌خوبی بر عهده بگیرند. 9 ـ برداشت برخی افراد از مبانی این حدیث که «زن بدون اذن شوهر حق خروج از‏‎ ‎‏منزل را ندارد؛ علی رغم صحت این موضوع، فقیه باید در کنار یک حدیث، احادیث‏‎ ‎‏دیگر را هم مورد بررسی قرار دهد و نباید صرف دیدن یک حدیث فوراً بر طبق آن‏‎ ‎‏حکم کند. برخی بر اساس این حدیث، عدم شرکت در فعالیتهای اجتماعی را برای زن قائل‏‎ ‎‏شده اند؛ ولی این برداشت نادرست است؛ زیرا استنباط، تنها از طریق بررسی همه‏‎ ‎‏عناصر اصلی دریافت می شود. اعتبار اذن مرد در خروج از منزل مطلق نبوده، و مقید‏‎ ‎‏به آن صورتی است که با حق شوهر منافات داشته باشد و این بدان جهت است که‏‎ ‎‏خداوند همه را در زندگی آزاد آفریده است. و این آزادی تنها یک حق نیست، بلکه‏‎ ‎‏یک امر فطری است و خداوند به همه انسانها کرامت بخشیده است. از این رو نمی توان‏‎ ‎‏قائل شد که زن با ازدواج به مالکیت و یا خدمتکاری مرد در خواهد آمد؛ زیرا خداوند‏‎ ‎‏برای هر یک حقی بر دیگری قرار داده که باید آن را رعایت کنند. در حدیثی آمده‏‎ ‎‏است:‏‏‏ «حرام است بر مرد که زن را از خارج شدن از منزل برای یادگیری (اگر دانا نباشد)‏‎ ‎‏منع نماید.»‏‏‏ ‏‏اگر دانا باشد باید او را آموزش دهد؛ پس این نظریه که زن به طور مطلق، حق‏‏ خروج‏‎ ‎از منزل را ندارد، نادرست است بنابراین خانم می تواند با حفظ حق همسر در‏‎ ‎‏صحنه های اجتماعی شرکت فعال داشته باشد و همسر حق ندارد او را از دخالت در‏‎ ‎‏آنها منع کند؛ ولی اگر رفتن او موجب فساد می شود، مسألۀ دیگری است.‏‏‏10 ـ نقل احادیثی که موجب محرومیت زنان از حضور در جامعه می شود. کسانی که آگاهی از موازین حدیثی، رجایی، فقهی و اجتهادی نداشته، و از سواد‏‎ ‎‏کافی برخوردار نیستند، در منازل، حسینیه ها و تکیه ها احادیثی می خوانند مبنی بر اینکه زن‏‎ ‎‏نمی تواند قاضی، رئیس جمهور و یا مرجع تقلید شود؛ و یا اینکه زن نمی تواند از منزل‏‎ ‎‏خارج شود که همه آنها بی اساس است. زن می تواند در صورتی که واجد شرایط باشد،‏‎ ‎‏رئیس جمهور، قاضی و یا مرجع تقلید شود. نقل این احادیث ضعیف و غیر معتبر‏‎ ‎‏به وسیلۀ برخی از ناآگاهان به موازین علوم حدیث و علم رجال، باعث شد تا مضمون‏‎ ‎‏آنها به عنوان حکم شرعی در طول تاریخ بیان شود پس، این احادیث نقش بسیاری در‏‎ ‎‏محرومیت زنان داشته است. به اینگونه احادیث ،که از روی غرض و انگیزه ساخته‏‎ ‎‏شده و در میان احادیث ما منتشر شده است، اسرائیلیات می گویند.‏‏‏به عنوان نمونه،  ‏‏حدیثی از حضرت زهرا(س) نقل می کنند که:‏‏‏ " خیر النساء ان لا یرون الرجال و لا یراهن الرجال" ،" بهترین زنان، زنانی هستند که‏‎ ‎‏مردان را نبینند." این نقلی است که ضد عمل حضرت زهرا است؛ زیرا اعمال حضرت‏‎ ‎‏زهرا ـ سلام الله  علیها ـ یکی از منابع و آیات شناخت است ‏. (جناتی ،1396 : ج5 : 218-217) 

2.مبانی فرهنگی ؛ ساختار فرهنگی و اجتماعی حاکم، باور به عدم کارآیی زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی را تقویت کرده است که این باور منجر به کاهش تمایلات و انگیزه‌های آنان برای مشارکت می‌شود. از طرفی، پرهزینه بودن فعالیت‌ها و در مقابل، کم بودن و دور بودن پاداش‌ها، به‌ویژه در عرصه سیاست، در کنار برخوردهای بازدارنده و گاهاً تحقیرآمیز، موجب دلسردی زنان می‌شود. همچنین، عدم توزیع عادلانه امکانات و فرصت‌های مناسب برای دسترسی زنان به منابع قدرت، ضعف اطلاع‌رسانی و اطلاع‌گیری، باعث تثبیت ارزش‌های غلط و انتشار آن‌ها در جامعه می‌گردد. به‌طور کلی، به تعبیر هانتینگتون، نگرش نخبگان سیاسی در قبال مشارکت زنان و میزان بهره‌مندی آن‌ها از وسایل، امکانات و منابع برای محدود کردن فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی، یکی از آسیب‌های جدی به مشارکت زنان به‌ویژه در عرصه‌های سیاسی است. ( هانتینگتون ، نشر علم ،1387: ص 50)

از دیگر زیان هادر سطح فرهنگی، عدم باور زنان به کار آمدی شان در صحنه‌های اجتماعی و تربیت خانوادگی آنان که منجر به این ناباوری می‌تواند باشد.امام خمینی (ره)در رد باور فرهنگی به وجود آمده در باره ی زنان می فرمایند:"این تبلیغات که اگر اسلام پیدا شد، مثلاً دیگر زن‌ها باید بروند توی خانه‌ها بنشینند یک‌‎ قفلی هم درش بزنند، بیرون نیایند! این چه حرف غلطی است که به اسلام نسبت می‌دهند. صدر اسلام زن‌ها توی لشکرها هم بودند؛ توی میدان‌های جنگ هم‌‎ می‌رفتند. اسلام با دانشگاه‌ها مخالف نیست، با فساد دانشگاه‌ها مخالف است؛ با عقب‌‎ نگه داشتن دانشگاه‌ها مخالف است. با دانشگاه استعماری مخالف است. اسلام با هیچ چیز از این مظاهرِ تمدن مخالفت‌‎ ندارد. اسلام زن‌ها را دست‌شان گرفته آورده در‎ قبال مردها نگه داشته؛ در صورتی که در زمانی که پیغمبر اسلام آمد، زن‌ها را هیچ حساب‌‎ می‌کردند. اسلام زن‌ها را قدرت داده است. اسلام زن‌ها را در مقابل مردها قرار داده؛ نسبت‌‎ با آن‌ها تساوی دارند. " (امام خمینی : ج ۵: ۲۱۷) 

 

نتیجه گیری:

دیدگاه عارفانه امام خمینی(ره) در باره ی  مسئله ی زن ، جدا از تصور ایشان ازجامعه ی اسلامی به مثابه یک کل نیست و زن در جزء جزء آثار آن امام همام حضور پررنگی دارد. امام خمینی (ره ) با تأکید بر نقش بسزاء زن در جامعه، بر آنندکه زنان  باید دوشادوش مردان در فعالیتهاي سیاسی - اجتماعی حضور داشته باشند . در نگاه عارفانه ی  حضرت امام (ره) زن به مثابه یک انسان است، نه صرفا" جنس مؤنث که بازیچه ی عماره پرستان باشد.ایشان بر این عقیده استوارند که ،در نظام اسلامی، زن  به عنوان یک  انسان می تواند در ساخت جامعۀ اسلامی در کنار مرد مشارکت اثرگذار داشته باشد. افتخار حضرت امام(ره) به شرکت زنان در کنار مردان در اکثر امور مربوط به انقلاب اسلامی، نشانگر آن است که در دید امام (ره) زن نیز می تواند  نقشی فعال در حرکت سیاسی -اجتماعی و برابر با نقش مرد ایفا نموده  و چه بسا در سازندگی جامعه هم ، از مرد پیشی بگیرد. امام خمینی (ره) به واسته ی حضور آگاهانه ی زنان در صحنه هاي اجتماعی و به ویژه سیاسی،شکوه وعظمتی را براي زن مسلمان  ایرانی رقم زد که جا دارد به آن بالید. از آنجاکه ارکان اجتماع بر اساس مشیت الهی بر دوش هم  جنس مرد وهم جنس  زن نهاده شده است، حضور بانوان در فعالیتهاي اجتماعی براي رشد و تکامل خود، جامعه و خانواده اهمیت فراوان دارد و نادیده گرفتن آنان از صحنه هاي اجتماعی، نتایج بس زیانباري را براي اهداف نظام مقدس اسلامی خواهد داشت. امام خمینی(ره) درتمام  سخنرانیهای خود که درباره ی مسائل اجتماعی ایراد فرموده اند، از نقش زن و اهمیتی که دارد چشم پوشی نکرده اند. ایشان بر تمام نقشهاي زن متمرکز شده اند؛ نقش در خانواده ، نقش درتربیت فرزندان و پرورش درست آنان؛ نقش به عنوان مادر و همسر؛ نقش در پیروزي انقلاب اسلامی و دفاع از اسلام چه در جبهه و به صورت نظامی، چه دربطن جامعه و به صورت رویارویی با جبهۀ تهاجم فرهنگی و استعمارِ حقوق زن و نقش دربرهه های حساس سیاسی - اجتماعی، تنها نمونه هایی از آن و البته در زمرة مهمترین و بهترین آنان است.نقش زن در دید امام(ره) نقشی مکمل براي مرد و نقشی اساسی است که نمی توان در هیچ یک از زمینه ها از آن بی نیاز شد، زیرا اگر زن خواسته هاي خداوند، از او را به منصه ی ظهور برساند ، بر تحول جوامع،به ویژه جوامع  اسلامی و بیداري امت اسلامی  تأثیر می گذارد. با توجه به تحولات اخیر در زمینه حضور زنان در فعالیت‌های سیاسی -  اجتماعی، تحقیقات پیشین به جنبه‌های مختلفی از این حضور پرداخته‌اند، از جمله تأثیرات روان‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی آن‌ها. در این میان، بیشتر مطالعات بر روی چالش‌ها و محدودیت‌های اجتماعی زنان تمرکز کرده‌اند، اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و فناوری، نقش زنان در جامعه به‌طور قابل توجهی تکامل یافته است. همچنین، تأثیرات این حضور بر سلامت روان، اعتماد به نفس، و روابط اجتماعی زنان در مقایسه با گذشته، نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و جامع‌تری است. در این راستا، این تحقیق سعی دارد با بهره‌گیری از رویکردهای جدید تحلیلی و توجه به تنوع اجتماعی، تأثیرات مثبت و منفی این حضور را در ابعاد مختلف روشن کند و به تحلیل نقش زنان در جوامع مختلف پردازد و این نکته را روشن سازدکه چرا با وجود چنین نگاهی نسبت به زن از سوی یک رهبر دینی و مذهبی ، عده ای سعی در انکار توجه خاصِ اسلام و انقلاب به قشر زن را دارند؟

 

منابع

1.       قرآن کریم. (ن، مکارم شیرازی. مترجم).

2.       بخاری، محمد بن اسماعیل.(1410 ق). صحیح بخاری. قاهره.

3.       جناتی، اشرف.(1398). " تساوی زن ومرد از نگاه قرآن." پرتال امام خمینی (ره).

4.       جناتی، محمد ابراهیم. (1396). "زن و مسائل اجتماعی و سیاسی از نگاه مبانی اجتماعی." پرتال امام خمینی.

5.       حاجی حسن، ملیحه ؛ نادری، مهدی.(1403). "مولفّه های هویتی حاکم بر الگوی مطلوب زن در دیدگاه امام خمینی (ره)." گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی.  دوره3، ش2، 122-150.

6.       حسنی، سیده معصومه.(1383). "تفاوت های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیست." مطالعات راهبردی زنان.

7.       خمینی، سید روح ا....(1378). آداب الصلوة. چاپ هشتم. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

8.       خمینی، سید روح ا....(1379). صحیفه امام خمینی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

9.       خمینی ، سید روح ا....(1381). ولایت فقیه. چاپ دوم. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

10.       خمینی ، روح اله.( 1371). چهل حدیث. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امار خمینی (ره).

11.       خمینی ، روح اله.(1360). مصباح الهدایة. (ا، فهری. مترجم). نشر پیام آزادی.

12.       خمینی ، روح اله.(1393). جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(ره). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

13.       رضایی ، م.(1400). "جایگاه سیاسی زن از دیدگاه امام خمینی(ره)." پژوهشهای نوین در گستره ی تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه.

14.       زارع، مهدی و همکاران.(1396). "بررسی مشارکت سیاسی زنان در فرآیند شکل گیری ، تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی ایران." علوم سیاسی. دوره 13، ش 40.

15.       سامویل، هانتینگتون. (1387). سامان سیاسی درجوامع دست خوش دگرگونی. (م، ثلاثی. مترجم). نشر علم.

16.       سیدی ، فرانک.(1400). "بازتولید پرسمان مشارکت سیاسی – اجتماعی زنان در گفتمان انقلاب اسلامی." جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی. دوره2، ش2، 7-28.

17.       شمس الدین، محمد مهدی. (1376). حدود مشارکت سیاسی زنان در اسلام. (م، عابدی. مترجم). تهران: انتشارات بعثت.

18.       صادقی ارزگانی، محمدامین. (1402). زن در اندیشه عارفانه امام خمینی(ره). تهران: نشر عروج.

19.       مهریزی، مهدی.(1386). شخصیت و حقوق زن در اسلام. تهران: نشر علمی فرهنگی.

20.       میرمحمدی، داود.(1377). شوراهای اسلامی، ضرورت پیش شرطها و مکانیزم های لازم برای اجرای آن؛ انتشارات حوزه ی معاونت سیاسی – اجتماعی وزارت کشور. تهران: دفتر امور اجتماعی وزارت کشور.

21.       هدایت زاده، فرهاد. (1390). دیدگاه امام خمینی(ره) درباره جایگاه زن با محوریت شخصیت حضرت زهرا(س). تهران: نشر عروج.

 

22.       - www.tebyan.net

23.       - www.mehrnews.com

24.       - www.farsnews.com

---

[1]   دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه های امام خمینی(ره)، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران .

[2]   استاد تمام هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، تهران، ایران.(نویسنده مسئول).  [e-mail]

[3]   استادیار گروه ادیان و عرفان، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران .

---