ارزیابی کیفیت فضایی بازارهای سنتی و معاصر از دیدگاه کاربران با رویکردی اجتماعی-فرهنگی (مورد پژوهی: بازار سنتی و ایران‌مال تهران)
الموضوعات :المیرا صعوه 1 , محمدرضا پاکدل فرد 2 , حسن ستاری ساربانقلی 3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: کیفیت فضایی, ادراکات کاربران, اجتماعی-فرهنگی, بازار سنتی و ایران‌مال تهران.,
ملخص المقالة :
کیفیت فضایی مفهومی است‌که سازگاری فیزیکی مردم با محیط، احساسات و ادراکات کاربران از فضا و درنهایت سطح رضایت‌مندی از ابعاد مختلف فضا را نشان می‌دهد. باتوجه‌به تأثیر کیفیت فضا بر احساسات مردم و همچنین مطلوبیت عملکردی و سرزندگی فضا با رویکردی اجتماعی-فرهنگی، تحقیق حاضر باهدف ارزیابی کیفیت فضایی بازار سنتی و ایران‌مال تهران برمبنای ادراکات و دیدگاه کاربران نگارش شده است. روش‌تحقیق در مطالعۀ حاضر آمیخته از (کیفی-کمی)، باتبیین کاربردی و ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. درراستای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز از ماتریس کیفی “PPS”، و مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار “AMOS”، استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین تحقق‌پذیری دربین عوامل تبیین‌کنندۀ کیفیت فضایی در بازارسنتی تهران مربوط‌به متغیرهای حس و تعلق به فضا، گسترش ارتباط بصری فضاها، همه‌شمولی، زیبایی‌شناختی و جذابیت به‌ترتیب با ارزش 83/0، 79/0، 74/0، 72/0 و 68/0 می‌باشد. در بازار ایران‌مال تهران نیز بیشترین تحقق‌پذیری مربوط به متغیرهای امنیت، نفوذپذیری و دسترس، تنوع عملکردها، اختلاط کاربری‌ها و همه‌شمولی به‌ترتیب باارزش 74/0، 72/0، 69/0، 63/0 و 68/0 است. به‌طورمشخص، نتایج مدل مقدار بحرانی برای تمامی متغیرهای اصلی در بازارسنتی تهران در سطح اطمینان 95درصد معنادار می‌باشد. در بازار ایران‌مال تنها متغیر کاربری و فعالیت دارای مقدار بحرانی بالای 96/1 بوده و 3متغیر دیگر یعنی کیفیت راحتی و تصویر، دسترسی و پیوند و جامعه‌پذیری در وضعیت مطلوبی نمی‌باشند.
بنتلی، ای‌ین. 1398. محیط‌های پاسخ‌ده: کتابی راهنما برای طراحان، ترجمۀ: مصطفی بهزادفر، چاپ‌داوزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم‌وصنعت ایران.
بی‌نیاز، فاطمه. حنایی، تکتم. 1396. بازشناسی عناصر مؤثر بر خوانایی در ادراک بزرگ‌سالان، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات شهری، دورۀ 6، شمارۀ 23، 28-17.
پژوهنده، نیلا. شیعه، اسماعیل. معینی‌فر، مریم. 1401. تبیین معیارهای کلیدی فرایند شکل‌گیری کیفیت فضایی یکپارچه در فضاهای عمومی شهری (مطالعه‌موردی: منطقۀ پنج شهرداری تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت شهر، دورۀ 16، شمارۀ 49، 34-17.
حسینی‌کیا، سیدمحمد مهدی. مدقالچی، لیلا. ملکی، آیدا. هاشم‌پور، پریسا. 1403. تحلیل تطبیقی در سنجش کیفیت فضایی بازار تبریز مبتنی‌بر نحو فضایی و ماتریس PPS (نمونۀ موردمطالعه: بازار تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی توسعۀ شهری و منطقه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 29، 111-69.
دبدبه، محمد. تقفی‌اصل، آرش. محمدیان. مهرداد. کوره‌پز حسنعلی‌زاده، رعنا. 1402. پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی (موردپژوهی: مجموعۀ بازار تاریخی تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و محیط‌پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 4، 54-37.
دبدبه، محمد. ثقفی‌اصل، آرش. باقری صیقلانی، بیتا. زینالی، محمد. 1403. طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ)، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات بین‌رشته‌ای در تعالی معماری و شهرسازی، دورۀ 3، شمارۀ 2، 235-213.
روشنی، پریسا. حبیبی، کیومرث. سعیده زرآبادی، زهراسادات. 1396. ارائۀ الگوی مفهومی انسجام‌بخشی شبکۀ فضاهای شهری و به‌کارگیری آن در منطقۀ 6تهران، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 14، شمارۀ 48، 42-31.
سامه، رضا. 1397. تأملی بر مفهوم «کیفیت» در معماری، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 2، شمارۀ 3، 64-44.
سلطانی‌فرد، هادی. صابری کاریزی، زهرا. 1397. بررسی اثرات پیکره‌بندی بر کیفیت فضایی پارک‌های شهری مشهد، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات شهری، دورۀ 7، شمارۀ 27، 40-27.
گلستانی، سعید. حجت، عیسی. سعدوندی، مهدی. 1396. جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای زیبا، دورۀ 22، شمارۀ 4، 44-29.
میرزایی، وحید. بمانیان، محمدرضا. صارمی، حمیدرضا. لیلیان، محمدرضا. 1394. تبیین پیوستگی فضایی معماری و شهرسازی در بازارهای ایرانی (موردمطالعه بازار تبریز)، کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مهندسی عمران معماری شهرسازی. تبریز-ایران.
Duan, Y., Lu, D., Bian, L. 2024. New Method Of Evaluating Spatial Quality For Innovation Districts: A Case Study Of Haidian And Chaoyang Districts, Beijing, Journal Of Frontiers Of Architectural Research, 13(6): 1288-1307.
Fetters, M.D., Curry, L.A., Creswell, J.W. 2013. Achieving Integration In Mixed Methods Designs-Principles And Practices, Journal Of Health Services Research, 48(2): 2134–2156.
Gao, T., Lim, S., Wong, D.K.H., Schroepfer, T. 2024. From Walking To Staying: The Impact Of Spatial Qualities On Socio-Spatial Segregation In Innovation Districts, Journal Of Sustainable Cities And Society, 113 (105688): 1-17.
Gerike, R., Koszowski, C., Schroter, B., Buehler, R., Schepers, P., Weber, J., Wittwer, R., Jones, P. 2021. Built Environment Determinants Of Pedestrian Activities And Their Consideration In Urban Street Design, Journal Of Sustainability, 13(16): 9362.
Hagen, O.H. 2025. The Relationship Of The City Centre To Its Surroundings: Correlations Between Urban Spatial Structures And Inhabitants' Frequency Of City-Centre Visits In Four Norwegian Cities, Journal Of Cities, 156(105499): 1-26.
Harnik P. 2003. The Excellent City Park System: What Makes It Great And How To Get There, The Trust For Public Land Pub, Washington, DC.
Idziorek, K., Chalana, M. 2019. Managing Change: Seattle’s 21st Century Urban Renaissance, Journal Of Urbanism: International Research On Placemaking And Urban Sustainability, 12(3): 320–345.
Johnson, S.D., Bowers, K. 2010. Permeability And Burglary Risk: Are Culdesacs Safer, Journal Of Quantitative Criminology, 26(1): 89-111.
Loft, M.I., Esbensen, B.A., Kirk, K., Pedersen, L., Martinsen, B., Iversen, H., Mathiesen, L.L., Poulsen, I. 2018. Strengthening The Role And Functions Of Nursing Staff In Inpatient Stroke Rehabilitation: Developing A Complex Intervention Using The Behaviour Change Wheel, International Journal Of Qualitative Studies In Health And Well-Being, 12(1): 1392218.
Mahdzar, S., Safari, H. 2014. Legibility As A Result Of Geometry Space: Analyzing And Comparing Hypothetical Model And Existing Space By Space, Journal Of Life Science, 8(1): 1-12.
Marshall, S. 2005. Street And Pattern, London And New York: Spon Press.
Nicholls, S. 2001. Measuring The Accessibility And Equity Of Public Parks: A Case Study Using GIS, Journal Of Managing Leisure, 6(4): 201-219.
Pafka, E., Dovey, K., Aschwanden, G.D. 2018. Limits Of Space Syntax Sor Urban Design: Axiality, Scale And Sinuosity, Journal Of Environment And Planning B: Urban Analytics And City Science, 47(3): 508–522.
PPS (Project For Public Spaces), 2019. What Makes A Successful Place?.
Rui, Q., Cheng, H. 2023. Quantifying The Spatial Quality Of Urban Streets With Open Street View Images: A Case Study Of The Main Urban Area Of Fuzhou, Journal Of Ecological Indicators, 156, 111204.
Schmidt, S., Nemeth, J. 2010. Space, Place And The City: Emerging Research On Public Space Design And Planning, Journal Of Urban Design, 15(4): 453–457.
Tankel, S.B. 2013. The Importance Of Open Space In The Urban Pattern, In: Tankel, S.B. (Ed.). RFF Press.
Urban, L.I. 2015. Building Healthy Places Toolkit: Strategies For Enhancing Health In The Built Environment, Urban Land Inst, Washington, DC.
