تعامل و تقابل علمای اصولی و اخباری در دوره فتحعی شاه
الموضوعات :
1 - دکتری تاریخ اسلام، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تعامل, تقابل, اصولی, اخباری, فتحعلی شاه,
ملخص المقالة :
بخش مهمی از تاریخ فکری تشیع به تقابل و مناظرات علمای اخباری و اصولی اختصاص داشته است. اثرات این تقابل معمولا از حیطه نظر و اهل مدرسه فراتر رفته و در ادوار مختلف تاریخی به اشکال مختلف در جوامع شیعی ظهور و بروز یافته است. البته ادوار کوتاهی نیز به دلیل الزامات زمانی، محیطی و سیاسی این دو تفکر به همزیستی رسیده و تعامل‌های سازنده‌ای داشته‌اند. در آستانه قرن سیزدهم هجری و با ظهور قاجاریه، اصولیان و اخباریان پس از مدت‌ها انزوا به عرصه سیاست و اجتماع بازگشته و رقابت‌های گذشته را تجدید کردند. با افزایش حضور و نفوذ جریان اخباری به عنوان یکی از جریانهای فکری شیعی در دوره قاجار، تلاش علمای اصولی جهت غلبه بر این مکتب فکری نیز آغاز میشود. این تلاشها در قالب رقابت فکری، باعث سیطره و پیروزی نهایی جریان اصولی گشت و ضمن برانداختن جنبش اخباری، منجر به تحولات سیاسی و مذهبی در میان شیعیان شد. با پیدایش و شکلگیری حکومت قاجار به رهبری آقامحمدخان، فصل جدیدی در رابطه با رقابت و جدال میان اخباریون و اصولیون آغاز شد. رهبری این نزاع فکری در ابتدا میان کاشفالغطا رهبر اصولیون و میرزامحمد، از رهبران فکری اخباریون شکل گرفت.
واژگان کلیدی: تعامل، تقابل، اخباریون، اصولیون، قاجاریه، میرزا محمد اخباری.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا(1370)، اکسیرالتواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، ویسمن.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1367) تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
الگار، حامد(1355)، نقش روحانيت پيشرو در جنبش مشروطيت ؛دين و دولت در ايران، ترجمه ابوالقاسم سري ، تهران: رامين.
تنکابنی، میرزا محمد بن سلیمان(1399)، قصص العلما تصحیح محمدرضا برزگر،عفت کرباسی، تهران: علمی و فرهنگی.
تیموری، ابراهیم (1384)، دو سال آخر ؛ یادداشت های روزانه سر جان کمبل نماینده انگلیس در دربار ایران سال های 1834-1833، تهران، دانشگاه تهران
حایری، عبدالهادی(1378)، نخستین رویارویی های اندیشه گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب ، تهران، امیرکبیر.
حسینی فسایی، میرزا حسن(1367)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیر کبیر.
رجبی، محمد حسن؛ پور امید، فاطمه(1384)، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه، تهران، نشر نی.
سپهر، محمد تقی لسان الملک (1377)،ناسخ التواریخ(تاریخ قاجاریه)، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
علوی شیرازی، میرزا محمد هادی (1363)، دلیل السفرا؛ سفرنامه‌ی میرزا ابوالحسن خان شیرازی(ایلچی) به روسیه، به کوشش محمد گلبن، تهران، دنیای کتاب.
عنایت، حمید(1372)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1380)، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران، بقعه.
_________________ (بی تا)، جهادیه، با مقدمه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران، فرهنگ ایران زمین. مالکوم، سرجان(1380)،تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، دنیای کتاب.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1369)، مآثرالسلطانیه، تهران، انتشارات علمی.
نفیسی، سعید(1361)، تاریخ سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار، تهران، بنیاد.
واتسن، رابرت گرانت(1363)، تاریخ قاجار، ترجمه عباسقلی آذری، تهران، کتابخانه ابن سینا.
هدایت، رضاقلی خان (1380)، تاریخ روضه الصفای ناصری، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، انتشارات اساطیر.
کاشف الغطاء، شیخ جعفر (بی تا)، رسالهْ الحقّ المبين في تصويب المجتهدين و تخطئهْ جهال الاخباريين، نسخه ی خطی، تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
اسچربانوف، (1353)، « مقدمات جنگ دوم ایران و روسیه»، مجله بررسی های تاریخی، شماره51.
زرگری نژاد، غلامحسین(1379)، « بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد( نخستین اثر تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره155.
_________________ (1390)، «موافقت نامه گلستان، قرارداد متارکه‌ی جنگ یا عهد نامه قطعی(؟!)»، مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره، 8
صدر، احمد(1368)، دایره المعارف تشیع، ج 2، تهران: سازمان دایره المعارف تشیع.
