بیانِ نمادین عناصر اسطوره ای در ذهنیات نظامی گنجه ای و خواجوی کرمانی با تکیه بر« مثنوی های غنایی هفت پیکر و همای و همایون »

الموضوعات :

مرتضی خوش نیت ¹ , شهروز جمالی ² , مرتضی رزاق پور ³

1 - دانشجوی دکتری رشتۀ ادبیات فارسی ادبیات غنایی ، واحد همدان ، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
2 - استادیار، رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
3 - استادیار، رشته زبان وادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

تاريخ الإرسال : 15 الإثنين , جمادى الثانية, 1446 تاريخ التأكيد : 27 الأربعاء , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 19 الثلاثاء , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: عناصر اسطوره ای, بیان نمادین, همای و همایون, مثنوی غنایی, نظامی گنجه ای, خواجوی کرمانی.,

ملخص المقالة :

اين مقاله­ با عنوان ­­­­­«­­ بیانِ نمادینِ عناصر اسطوره­ای در ­ذهنیّات­ ­نظامی ­گنجه­ای­ و خواجوی ­کرمانی­ با تکیه بر منظومه ­های غنایی، هفت ­پیکر و همای­ و همایون­ »­­­­ به موضوع وضعیت ساختاری اسطوره در دو مثنوی می­ پردازد. با ­بررسی­ و ­تحلیل بیانِ نمادین، در ذهنیّات هر دو شاعر محتوایی مشترک از ویژگی های اسطوره در نوع غنایی را می توان مشاهده کرد.­­­ با پیدایش زبان شعر و تکامل آن، شاعران به­ گونه­ ای­ سنجیده­، احساسات درونی خود را به­ وسیلۀ شعر غنایی بروز داده _­اند. نظامی_­ گنجه ­ای و خواجوی ­کرمانی از نام­ آورترین شاعران غنایی ­گوی ادب فارسی هستند؛ منظومه پردازی عاشقانۀ­ آنان در عین سادگی­ کلام، لحنی زیبا با بیانی استادانه و فاخر، گیرایی و جاذبۀ  فراوان دارد. خواجو همچون نظامی گنجه­ ای در آفرینش منظومۀ­ غنایی ­با پیام­­های­ فاخر ­و­ استعاره­های زیبا­ و تابلوهای­ عالی ­از صحنه­های­ شگفت ­آور ­احساسی ـ عاطفی، به همراه تلفیقی از اسطوره به آثار خود جلوه ای خاص بخشیده است. در­ این مقاله به ­­بیانِ ویژگی­های نمادین دو شاعر ­بر اساس شواهد شعری در دو مثنوی با روش تحلیلی­­ ـ قیاسی پرداخته شده است. هدف در ابتدا تحلیل دو مثنوی از نظامی و خواجو برای یافتن معانی آشکار و پنهان آن و در مرحلۀ بعد با یافتن بین مایه _­هایی مشترک از اسطوره که با همۀ تصوّرهای ما از منظومه­ های غنایی با وجود نمادهای اسطوره ­ای و نمادین به هم می ریزد. ربط دادن این عناصر در رویکرد شناخت معانی کلی آثار غنایی می ­تواند به شناسایی محتوای موجود در این منظومه­ های غنایی، کمک نماید.

المصادر:

قرآن کریم. - اردلان، نادر و لاله، بختیار، (1380). حس و وحدت، ترجمۀ حمید شاهرخ، چ1. تهران: نشرخاک
- اسماعیل پور، ابوالقاسم، (1375). اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، تهران: فکر روز
- _________،________، (1377). اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش
- ایلیاده، میرچا.(1381). اسطوره ورمزدراندیشۀ میرچاالیاده، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشرمرکز.
- ____، ___ ، (1381). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز
- بروستر، اسکات ، (1395). شعر غنایی، ترجمۀ رحیم کوشش، تهران: سبزان - پارسا پور، زهرا، (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران - پاینده، حسین، (1382) . گفتمان نقد، تهران: نشر روزگار - ترابی، علیاکبر، (1380) . جامعه شناسی در ادبیات، تبریز: انتشارات فروغ آزادی - ثروتیان، بهروز، (1377). هفت پیکر نظامی گنجه ای، تهران: انتشارات توس
- حافظ، شمس الدین محمد، (1381). دیوان حافظ. تصحیح، (قدسی، محمد، ذوالفقاری، حسن، محمدی علی، ابوالفضل)، تهران: نشر چشمه
- خواجوی کرمانی، کمال الدین ابوالعطا، (1370). خمسه، تصحیح نیاز کرمانی، سعید، کرمان: انتشارات دانشگاه کرمان
- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال الدین. (1370). خمسۀ نیازی،کرمانی، سعید کرمان: دانشگاه شهیدباهنر.
- ذاکری کیش، امید، تحلیل وجه های غنایی در داستان های عاشقانه، (1397). متن پژوهی ادبی:سال22،ش 78.
- ذوالفقاری، حسن. (1392). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، تهران: نشرچرخ
- ــــــــــ، ــــــــــــ، (1397). منظومه های کهن عاشقانه. تهران: نشرچشمه
- زرین کوب، عبدالحسین، (1374) آشنایی با نقد ادبی، چ3، تهران: سخن
- زمرّدی، حمیرا، (1382). ادیان و اساطیر، تهران: زوار
- سارتر، ژان پل، (1347). ادبیات چیست. مترجم ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، اصفهان: زمان
- شمیسا، سیروس، (1386). انواع ادبی، تهران: نشر میترا
- صورتگر، لطفعلی، (1345). منظومه های غنایی ایران. تهران: چاپ اقبال
- کمبل، ژوزف، (1380). قدرت اسطوره؛ گفتگو با بیل موریز، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، نشر مرکز
- ــــــ، ــــــ، (1385). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو پناهی، مشهد: نشر گل آفتاب
- لوی استروس، کلود، (1380). اسطوره و تفکر مدرن، ترجمۀ فاضل لاریجانی، علی جهان پولاد، تهران: نشرفرزان روز
- موران، برنا، (1396). نظریه های ادبیات و نقد، ترجمۀ ناصر داوران، تهران: نگاه
- میر هاشمی، سید مرتضی، (1390). نظیره های غنایی منظوم. تهران: نشر چشمه
- نصر، سیدحسین، (1355). آیینۀ جهان غیب.(مجموعه مقاله، جهان بینی و مقام فلسفی حکیم نظامی گنجه ای)، تهران: بانک ملی
- نظامی گنجوی ، الیاس بن یوسف، (1381). کلّیات نظامی گنجوی، تصحیح دستگردی، و حید. (چ4) تهران: نگاه
- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف.(1357). کلّیات خمسه، تصحیح دستگردی، وحید. تهران: علمی.
- ـــــ، ــــــــ ، (1377). خمسه، براساس چاپ مسکوـ باکو، شرح نعمانی، شبلی. تهران: جاویدان
- ـــــ، ــــــــ ، (1377). هفت پیکر، تصحیح ثروتیان،بهروز، تهران: توس.
- نفیسی، سعید.(1307). نخل بند شعرا، احوال خواجوی کرمانی، تهران: موسسۀ خاور.
- الیاده، میرچا ، ترجمۀ رویا منجم، (1378) اسطوره رویا، راز. تهران: انتشارات فکر روز
- مقاله ها - احمدی، منا، (1397). بازتاب پاره ای از عناصر اساطیری در همای و همایون، فصل نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س14، ش 53، ص13 :40
- قاضی زاده، خشایار، خزائی، محمد، (1384). مقامات رنگ در هفت پیکر، دو فصلنامۀ هنر اسلامی، شمارۀ 7،3-24
- یاحقی، محمدجعفر، (1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر