امکان‌سنجی در توسعه‌بخشی به معنای بغی از منظر فقه سیاسی
الموضوعات :سید مهدی جوکار 1 , محمدمحسن صفائی 2 , حمید ساقی 3
1 - دانشیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مفید، قم، ایران.
الکلمات المفتاحية: بغی, جرم سیاسی, شورش, قیام مسلحانه,
ملخص المقالة :
ماهیت و آثار بغی اگرچه در قانون نوظهور است، اما در فقه از زمان شیخ طوسی ذیل کتاب جهاد مطرح شده است. فقیهان بغی را قیام مسلحانه علیه امام معصوم ع تعریف کرده‌اند و اگر ارکان بغی محقق شود قتال باغیان واجب است. لکن در عصر کنونی گاهی شورش علیه حاکمیت اسلامی به روشهایی کاملاً نرم و براندازانه صورت میگیرد. در پژوهش پیش رو که با روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده، ضمن واکاوی فقهی مفهوم بغی و تطبیق‌سنجی آن با جرم سیاسی، محور اصلی پاسخ به این سؤال است که آیا با توسعه بخشی به معنا و کارکرد بغی، صرف ابراز اندیشۀ مخالف حکومت اسلامی مشمول بغی مصطلح فقهی می‌شود یا خیر؟ در صورت اثبات چنین ادعایی معنایش آن است که مجرمین سیاسی باغی بشمار می‌آیند. یافتههای تحقیق بیانگر این است که اولاً بغی قیام مسلحانه‌ای است که هم در زمان امام معصوم قابل صدق است و هم در زمان غیبت؛ یعنی اگر شورش مسلحانه‌ای حتی علیه امام عادل غیر معصوم شکل گیرد مشمول حکم بغی خواهد بود و ثانیاً صرف ابراز اندیشه مخالف در مکتوبات یا رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی همچون توییتر، بیانیه‌های سیاسی، و غیره در اعتراض و انتقاد به حکومت مادامی که به درگیری نینجامد بغی یا در حکم آن نیست.
1. قرآن کریم
2. ابن اثیر، مبارک‌بن محمد (1364ش). النهایة فی غریب الحدیث، قم: مؤسسه اسماعیلیان
3. ابن ادریس حلی، محمدبن منصور(1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
4. ابن حمزه، محمد بن على (1408ق). الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى
5. ابن درید، محمد بن حسن (1998). جمهره اللغة، بیروت: دار العلم للملایین
6. ابن منظور، محمد بن مکرم ( 1414). لسان‌العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع دار صادر
7. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، (بی‌تا). المغني، بیروت: دارالفکر
8. ازهرى، محمد بن احمد (1421). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی. ج8
9. ایران عقیده، محمد صادق، و همکاران، (1401)، امکان سنجی جرم انگاری براندازی نرم نظام اسلامی با رویکرد به مفهوم بغی، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی بابل، سال 18، شماره 69، پاییز، صص 29 الی 51
10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت(ع)
11. حلی، حسن بن یوسف(1410). ارشاد الاذهان الي احکام الايمان، قم: دفتر انتشارات اسلامی
12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1414). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت(ع)
13. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1414ق). مسالک الأفهام في شرح شرائع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه
14. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420). تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، قم: مؤسسه امام صادق(ع)
15. حبیب زاده، محمدجعفر؛ علیپور، عادل (1392ش). منع مجازات اعدام تعزیری در فقه امامیه، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، شماره 9، ص 66 - 43
16. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم
17. زينلی، محمدرضا (1378ش). جرم سیاسی و حقوق جزاي اسلامی(مطالعه تطبیقی)، تهران: انتشارات امیرکبیر
18. سیورى حلى، مقداد بن عبد الله (1425).کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوى
19. شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعه الدمشقیة، قم: مجمع الفکر الاسلامی
20. شکری، رضا، و سیروس، قادر (1389ش). قانون مجازات اسلامي در نظم حقوقي کنوني، تهران: مهاجر
21. طوسی، محمدبن حسن (1387ق). المبسوط فی الفقه الإمامیة، تهران: لمکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة
22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الخلاف، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین
24. عاملی، سید محمد جواد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، 23جلد، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی
25. عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه (پاییز و زمستان 1394). معناشناسی بغی و براندازی در قرآن کریم و نظام حقوقی اسلام، دوفصلنامه روش شناسی مطالعات دینی، دوره 2، شماره 4، ص 65 - 49
26. فاضل نراقى، احمد بن محمد مهدى (1415). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت(ع(
27. فراهیدى، خلیل بن احمد (1409). کتاب العین، قم: نشر هجرت
28. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالکى (1422). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، قم: دفتر تبلیغات اسلامى
29. محقق حلی (1415ق). شرائع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه
30. موسوی الخمینی، روح الله (1379ش). کتاب البیع، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره
31. مرعشی شوشتری، سید محمدحسن(1376). ديدگاههای نو در حقوق کيفری اسلام، تهران: نشر میزان
32. میرمحمدصادقی، حسین (ش1392). حقوق کيفری اختصاصي (جرائم عليه امنيت و آسايش عمومی)، تهران: میزان
33. موسوی بجنوردی، سید محمد (بهمن و اسفند 1388). جرم سیاسی در حقوق کیفری اسلام، دوماهنامه آيين، شماره 26
34. میرخلیلی، سیداحمد؛کلانتری خلیل آباد، عباس؛ نظری ندوشن، محمد (اسفند 1395). چالش های میان بغی فقهی و قانونی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره 21، شماره 75، ص 169 – 143
35. نجفى، محمدحسن ( 1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ج21
36. وزیری، مجید؛ محمدی بلبان آباد، جبار (بهمن 1397). بررسی جرم بغی در فقه مذاهب اسلامی و تطبیق آن با قوانین مجازات اسلامی مصوب 1392 و جرم سیاسی مصوب 1394، دوفصلنامه فقه مقارن. دوره 6، شماره 12، ص 253 – 231
