بازخوانی رابطه عقل و عشق در ترازوی «معیارالصدق»

الموضوعات :

طاهره حسین زاده ¹ , حسین آریان ² , تورج عقدایی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی ،زنجان، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الأربعاء , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 17 الأحد , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 08 السبت , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: عقل, عشق, ادبیات عرفانی, نجم‌الدین رازی, معیارالصدق.,

ملخص المقالة :

انسان با دو نیروی عقل و عشق، اشرف مخلوقات به شمار می‌آید و در فلسفه بر مبنای اتحاد عقل و عاقل و معقول نه تنها انسان، که هستی بر پایۀ عقل استوار گردیده است و در عرفان بر اساس نظریۀ وحدت عشق و عاشق و معشوق و دیدگاه وحدت وجودی در انسان‌شناسی و هستی‌شناسی، حاکمیت عشق به رسمیت شناخته می‌شود. از آن دیدگاه با ترازوی عقل باید همه چیز سنجیده شود و با یاری آن حرکت به سوی کمال معنا می‌یابد و از این نظر با معیار عشق می‌توان به سوی کمال راه یافت. رابطه این دو را مخالفت، موافقت، همراهی و مانند آن تحلیل کرده‌اند اما شیخ نجم الدین رازی (573ـ 654 ق.) در رساله «معیار الصدق فی مصداق العشق» ادعا دارد که به تقریر شرح کمال عشق و کمال عقل پرداخته است که به جهت استحکام آن نیاز به بازخوانی دارد و در این مقاله با روش تحلیلی ـ انتقادی به شیوۀ کتابخانه‌ای و استناد به منابع دست اول به بررسی معیاری که او ارائه داده است پرداخته می‌شود و تلاش می‌شود تا راهی برای ملایمت این دو نیروی مکمل در هستی و در وجود انسان پرداخته شود و نشان دهد که اگر برنامه سخت افزاری هستی را عقل تشکیل می‌دهد برنامۀ نرم‌افزاری آن نیز عشق است و کارگاهی هستی در چنبرۀ این دو نیرو به سامان قرار می‌گیرد.

المصادر:

1) قرآن کریم (1387). ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای، قم: لقمان.
2) ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1398). دفتر عقل و آیت عشق، تهران: طرح نو.
3) ابن ترکه، صائن‌الدین (1375). در کتاب عقل و عشق یا مناظرات خمس، تهران‌: میراث مکتوب.
4) آزاد، پیمان، محسن (1388). عشق و عقلانیت، تهران: البرز.
5) آموزگار، ژاله (1384). تاریخ اساطیری داستان، تهران: سمت.
6) ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1381). دفتر عقل و آیت عشق، جلد دوم، تهران: طرح نو.
7) ابن عربی، محمد بن علی (1391). شرح فصوص¬الحکم، ترجمۀ حسین مریدی، جامی.
8) اسحاقیان، جواد (1384). نقد ساختار کلیدر،سال ششم، شماره 28، نافه.
9) انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
10) پورجوادي، نصرالله (1385). زبان حال در عرفان و ادبيات پارسي، تهران: هرمس.
11) جامی، عبدالرحمن (1395). بهارستان، اطلاعات.
12) جهانیان، زهرا؛ حسینی، علی (1402). عقل و عشق از دیدگاه ابن سینا ونجم الدین رازی، پژوهش‌های نوین مطالعات علوم انسانی اسلامی، دانشگاه لرستان، تابستان، شماره 3.
13) جرجانی، میرسیدشریف (1360). تعریفات، ترجمه و اختصار: عمران علیزاده، تهران: وفا.
14) حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1386). دیوان حافظ، بر اساس نسخه تصحیح شده غنی- قزوینی، تهران: اقبال.
15) دادگی، فرنبغ (1369). بندهش، مهرداد بهار، تهران: توس.
16) راد، سیما (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، مروارید.
17) رازی، شیخ نجم الدین (1345). رساله عشق و عقل، به اهتمام و تصحیح دکتر تقی تفضلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
18) ____، _____ (1993). منارات السائرین و مقالات الطائرین، تحقیق سید عبدالفتاح، کویت، دار سعاد الصباح.
19) ____، _____ (1373). مرصاد العباد من المبداء الی المعاد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
20) ____، _____ (1352). مرموزات اسدی در مزمورات داوددی، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی،تهران، موسسه مطالعات اسلامی.
21) رحیمی، کبری (1397). عقل و عشق در رساله عقل سرخ شیخ شهاب الدین سهروردی، کنفرانس علمی و پژوهشی رهیافت‌های نوین در علوم انسانی ایران.
22) رضوانی مقدم، الهام (1402). بررسی صور خیال در رساله عشق و عقل نجم الدین رازی، پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی، زمستان، شماره 21، صفحه 90-67.
23) زمانی، کریم (1383). میناگر عشق، تهران: نی.
24) سعدی، مشرف الدین مصلح (1399). کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: دوستان.
25) ضمیران، محمد(1379). گذر از جهان اسطوره به فلسفه، تهران: هرمس.
26) عبودیت، عبدالرسول (1389). درآمدی بر فلسفۀ اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
27) عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1386). منطق الطیر، تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
28) _____،‌_____ (1370). تذکره‌الاولیا، محمد قزوینی، تهران: صفی علیشاه.
29) غزالی، احمد (1385). مجموعه آثار احمد غزالی، احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
30) قدم اول (1379). ترجمه نورالدین ،رحمانیان، پژوهش.
31) کزازی، میرجلال (1384). آب وآینه، ، تبریز: آيدين.
32) محمدی، احمد (1385). اندیشه عرفانی عطار، ادیب.
33) مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل (1363). التعریف لمذهب اهل تصوف، محمدروشن، اساطیر.
34) مطهری، مرتضی (1357). انسان کامل، کمیته انقلاب اسلامی.
35) معین، محمد (1381). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
36) مکی، ابوطالب (1411). قوت القلوب فی معامله المحبوب باسل عیون السود،2 جلد بیروت دارالکتب العلمیه.
37) موحدی، محمدرضا (1399). عقل در کوی عشق ،دیدگاه شیخ نجم الدین رازی درباره‌ عقل و عشق، فصلنامه دانشگاه قم، شماره اول، پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی.
38) مولانا، جلال الدین محمد بلخی (1376). تصحیح و پیشگفتار: عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
39) ____، ____ (1387). مثنوی معنوی، دفتر سوم، کریم زمانی، اطلاعات.
40) ____، ____ (1374). کلیات دیوان شمس، تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
41) نسفی، عزیزالدین (1379). الانسان الکامل، تصحیح و مقدمه از: ماریژان موله، تهران: طهوری.
42) ____، ____ (1344). کشف‌الحقایق، به اهتمام احمد مهدوی دامغانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
43) یوسف پور، محمد کاظم (1380). نقد صوفی، تهران: روزنه.