بررسی کاربرد استعارات عرفانی وحدت وجودی؛ گذر از لفظ به معنا در گلشن راز شبستری

الموضوعات : Persian Language and Literature

محمد فرخی ¹ , حسین آریان ² , نزهت نوحی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاداسلامی، زنجان، ایران.

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , رمضان, 1446 تاريخ التأكيد : 04 السبت , ذو الحجة, 1446 تاريخ الإصدار : 19 السبت , ذو القعدة, 1446

الکلمات المفتاحية: لفظ, معنا, گلشن راز, استعارات عرفانی, وحدت وجود, شبستری, ابن‌عربی.,

ملخص المقالة :

گلشن راز شبستری اشتمال بر منظومة افکاری دارد که تحت تأثیر مکتب ابن‌عربی و نمایندة تمام عیار اندیشة شیخ اکبر در شرق اسلام است. در این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی برآنیم تا با تکیه بر اصول نظریة زیبا شناختی شعر، گذر از مرحله لفظ به ساحت معنا را در گلشن راز بررسی کنیم تا به این سوال بنیادی پاسخ دهیم که روش کاربرد استعارات عرفانی وحدت وجودی و فرآیند گذر از لفظ به معنا در این اثر چگونه است؟ براساس نتایج تحقیق، شبستری با استعانت از رمز، شکل استعاره‌های مبتنی بر «تأویل عرفانی» را از عناصر وحدت وجودی مکتب ابن‌عربی به عاریت گرفته و فرایند گذر از لفظ به معنا را تفسیر کرده است. او تأکید دارد که قدرت تشخیص سالک منجر به معناشناسی استعاره‌های شعری می‌شود و با تکیه بر این قوة ممیزه، می‌تواند معانی واقعی را که در صور خیال مبتنی بر جهان مادی کشف می‌شود از مرحلة الفاظ فراتر برده، «معانی» را بفهمد. در این مقاله، نگارندگان براساس اصول روش تحقیق ملزم به تحدید دامنة پژوهش و تمرکز روی محور بحث هستند؛

المصادر:

منابع و مآخذ
ابن‌عربی، محیی‌الدین محمدبن‌علی(بی‌تا). الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی و دار صادر.
جهانگیری، محسن (1367) محیی‌الدین ابن‌عربی چهرة برجستة عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
روزبهان بقلی شیرازی، صدرالدین ابومحمد (1374)، شرح شطحیات، مصحح هانری کربن، مترجم: عیسی سپهبدی، تهران، انتشارات طهوری.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389)، مشرب‌الارواح، به‌تحقیق؛ قاسم میرآخوری، تهران: آزادمهر.
زرین‌کوب، غلامحسین (1361). نقد ادبی، دو جلدی، تهران: امیرکبیر.
شبستری، شیخ محمود بن عبدالكریم(1371ش). مجموعه آثار شیخ محمود شبستری، تصحیح صمد موحد، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهوری.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۱۷ش). مجموعه عوارف المعارف (شامل رسالات حق‌الیقین، مرآت‌المحققین و مراتب‌العارفين شبستری به انضمام ترجیع‌بند هاتف، ترجیع‌بند عراقی، ترجیع بند و غزلیات نعمت الله ولی، جامع الاسرار و رسائلی دیگر از نورعلیشاه، شیراز: کتابفروشی جهان‌نما.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۲ ش). متن و شرح گلشن راز بر اساس قدیمی‌تر مهم‌ترین شروح، به کوشش کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392). زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی)، چاپ دوم، تهران: سخن.
عطارنیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم (1384). منطق‌الطیر، به‌تصحیح‌و‌شرح محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران، سخن.
غزالی، محمد (1421ق) المنقذ من الضلال و الموصل الی ذی‌العزة و الجلال، لبنان: دار و مکتبة الهلال.
قشیری، ابوالقاسم (1393) رسالة قشیریه، به شرح حسین شهبازی، تهران: انتشارات زوّار.
کاشانی، عزالدین محمود بن علی (1391). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح علامه همایی،تهران: نشر هما.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1371). مفاتیح‌الأعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی، عفت کرباسی، چاپ اول، تهران: زوّار
ــــــــــــــــــــــــــــ (1377). مفاتیح‌الأعجاز فی‌شرح‌گلشن‌راز، به کوشش علیقلی محمودی بختیاری، تهران: علم.
لویزن، لئونارد (1379). فراسوی کفر وایمان، شیخ محمود شبستری، ترجمة مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
مغربی، محمد شیرین (1372)، دیوان محمد شیرین مغربی، به تصحیح و اهتمام لئونارد لویزن، تهران: دانشگاه تهران.
مولوی، جلال الدین محمد (1390) مثنوی معنوی، به تصحیح نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: انتشارات هرمس.
نجم‌الدین کبری، احمد بن عمر (2009م) التأویلات النجمیه فی التفسیر الإشاری الصوفی، محقق؛ احمد فرید مزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه.


Bunyan, john (1987). The Pilgrim's Progress, with the help of Roger Sharrock, (Oxford World's Classics).
Nwyia, Paul (1970) Exegese Coranique ET Langage Mystique, Beirut: Dar El-Machreq.
Toshihiko, Izutsu (1976). “Mysticism and the Linguistic Problem of Equivocation in the Thought of 'Ayn al-Qudat Hamadani.” Studia Islamica: 153–170.