بررسی فقهی-حقوقی «مالیت» صفحات مجازی و تأثیر آن بر بازنگری در مشروعیت و ضوابط بستن آن‌ها توسط نهادهای حکومتی

الموضوعات :

مهدی غفرانی ¹ , عبدالله بهمن پوری ²

1 - کارشناس ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول).
2 - دانشیار، گروه الهیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , ذو الحجة, 1446 تاريخ التأكيد : 16 الجمعة , محرم, 1447 تاريخ الإصدار : 15 الخميس , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: مالیت, صفحات مجازی, اعمال حاکمیت, مسئولیت مدنی دولت, دارایی دیجیتال,

ملخص المقالة :

در این پژوهش، ما به بررسی این پرسش اساسی می‌پردازیم که آیا صفحات مجازی از چنان ارزش اقتصادی برخوردارند که بتوان آن‌ها را در زمره «اموال» به شمار آورد و این مالیت چه تأثیری بر مشروعیت اقدامات نهادهای حاکمیتی در مسدودسازی آن‌ها دارد. ما با اتکا به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع فقهی و حقوقی، ادعا می‌کنیم که صفحات مجازی موفق، با دارا بودن معیارهایی چون منفعت عقلایی، رغبت عمومی، کمیابی نسبی و ارزش اقتصادی آشکار، واجد مالیت هستند. برای نمونه، صفحه‌ای با میلیون‌ها دنبال‌کننده و درآمدزایی قابل‌توجه از طریق تبلیغات، مصداق بارز یک دارایی دیجیتال با ارزش مبادله‌ای است. در نتیجه، ما به این جمع‌بندی می‌رسیم که اگرچه دولت در موارد ضروری حق اعمال محدودیت را داراست، اما شناسایی این مالیت، الزامات حقوقی سخت‌گیرانه‌تری از جمله ضرورت مجوز قانونی صریح، رعایت اصل تناسب و حق دفاع برای مالک را به همراه می‌آورد و انسداد غیرموجه می‌تواند مسئولیت مدنی دولت را برای جبران خسارات مالی و معنوی به دنبال داشته باشد.

المصادر:

آزرم، میلاد (1403). «بررسی ضرورت یا عدم ضرورت مالیت داشتن داده‌های موضوع جرم برای تحقق سرقت رایانه‌ای‏»، عدلیه، 10(4)، 35–40.
احمدلو، محمد (1400). «لزوم مالیت مورد معامله در خصوص شرایط مبیع‏»، همایش پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران، 9(9)، 420–437.
اراکی، محمد علی (1415). کتاب البيع، قم: اسماعيليان.
انصاری، مرتضی بن محمدامین (1411). کتاب المکاسب، قم: دار الذخائر.
ایروانی‌، علی‌ (1379). حاشية المکاسب. قم: کتبی نجفی.
باقری، پرویز؛ گندمکار، رضا حسین؛ و زرگوش نسب، عبدالجبار (1399). «بازپژوهی شرط مالیت و ملکیت عوضین در بیع از منظر فقه امامیه، حقوق ایران، انگلستان و آمریکا‏»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 25(7)، 27–52.
باقری، علی؛ و عزیزالهی، محمدمهدی (1398). «ضمان مالیت از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه‏»، پژوهش های فقهی، 36(15)، 141–163.
بهمن پوری، عبدالله؛ شادمان فر، محمد رضا؛ و پورغلامی فراشبندی، مجتبی (1393). «بررسی فقهی حقوقی مال بودن داده‌های رایانه‌ای‏»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 11(47)، 231–244.
جزایری، محمد جعفر (1416). هدی الطالب إلی شرح المکاسب. [بی‌جا]: طليعة النور.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
حبیبا، سعید؛ و حسین زاده، مجید (1393). «بررسی فرآیند تحصیل ملکیت اموال فکری‏»، مطالعات حقوق تطبیقی، 8(5)، 335–357.
حکیم، محسن (بی‌تا). نهج الفقاهة: تعلیق علی کتاب البیع من مکاسب الشیخ الأعظم الأنصاري «قده». قم: 22 بهمن.
زنگنه شهرکي، جعفر؛ محمدي مقدم، محمدجواد؛ پولادین طرقی، حجت؛ و مرتضوي کاخکي، مرتضي (1402). «بررسی انتقادی نظریۀ مالیت رمزارزها در بستر رغبت عقلا‏»، معرفت اقتصاد اسلامی، 29(15)، 220–234.
شاه ملک پور، حسن؛ و دریائی، رضا (1399). «جستاری نقادانه پیرامون مالیت مورد معامله از منظر فقه مذاهب اسلامی‏»، فقه مقارن، 16(8)، 149–175. شهیدی، مهدی (1390). حقوق مدنی3 (تعهدات)، تهران: مجد.
عبدی پور فرد، ابراهیم؛ و وصالی ناصح، مرتضی (1396). «توسعه مفهوم و مصادیق مال در فضای مجازی (مطالعه تطبیقی مالیت داده‌های رایانه‌ای در حقوق اسلام، ایران و کامن لا)‏»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 11(4)، 87–113.
فخلعی، محمد تقی؛ و علی اکبری بابوکانی، احسان (1393). «پژوهشی فقهی در مالیت و مالکیت خبر در رسانه های جمعی و حقوق ناشی از آن‏»، فقه و اصول (دانشگاه فردوسی مشهد)، 96(46)، 105–132.
کاتوزیان، ناصر (1374). دوره مقدماتی حقوق مدنی (اموال و مالکیت)، تهران: یلدا.
کاشف‌الغطاء، احمد (1423). سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات، نجف اشرف عراق: مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
کریمی، عباس؛ و موسوی، أسماء (1390). «بیع اموال فکری از منظر حقوق اسلامی‏»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 5(44)، 53–74.
محمودخانلی، داود (1401). «اعتبار مالیت در اموال غیر مادی و کاربست آن در فقه‏»، فقه و حقوق معاصر، 22(8)، 47–67.
مطهری، مرتضی (1402). نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران: صدرا.
منتظری، حسینعلی (1415). دراسات في المکاسب المحرمة. قم: نشر تفکر.
موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع) (پدیدآور) (1432). موسوعة الفقه الإسلامي المقارن. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام).
موسوی بجنوردی، سید محمد؛ و صباغی ندوشن، مریم (1393). «شرط مالیت عوضین در صحت معاملات با رویکردی بر نظر امام خمینی (س)‏»، پژوهشنامه متین، 65(16)، 45–66.
موسوی، سیدرضا (1397). «مالیت محصولات فکری‏»، پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، 9(5)، 113–132.
نایینی، محمدحسین (1373). منية الطالب في حاشیة المکاسب، تهران: المکتبه المحمديه.
وجدانی مقدم، دانیال (1403). «ارث دارائی های الکترونیک با تاکید بر شبکه های اجتماعی‏»، کنفرانس بین المللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، 10(10)، 1788–1806.
ولی زاده، محمدجواد؛ و سلطانی، عباس علی (1394). «مشروعیت و مالیت شرعی حقوق معنوی‏»، آموزه های فقه مدنی، 11(7)، 137–160.
یوسفی، احمد علی (1399). «ضابطه مال بودن در مباحث فقهی‏»، اقتصاد اسلامی، 79(20)، 37–63.