غایت‌مداری اخلاقی و پیامدهای فرهنگی آن بر سلامت‌روان (محورپژوهی: تحلیل بازاندیشی انتقادی در بستر تحولات اجتماعی)

الموضوعات : Culture

گلناز احمدزاده ¹ , داود سیروس ² , حسین نوروزی‌تیمورلویی ³

1 - گروه فلسفه و کلام‌اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه فلسفه و کلام‌اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه فلسفه و کلام‌اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

تاريخ الإرسال : 22 الخميس , محرم, 1447 تاريخ التأكيد : 12 السبت , ربيع الثاني, 1447 تاريخ الإصدار : 13 الخميس , جمادى الثانية, 1447

الکلمات المفتاحية: غایت‌مداری اخلاقی, پیامدهای فرهنگی, سلامت‌روان, تحولات اجتماعی.,

ملخص المقالة :

در اخلاق معاصر، پرسش از نسبت میان غایت‌مداری اخلاقی و پیامدهای فرهنگی آن بر سلامت‌روان، به‌ویژه در بستر تحولات اجتماعی شتابان، به‌مثابۀ چالش‌های نظری و عملی پیش‌روست. دگرگونی در هنجارها و ارزش‌های جمعی، بستر بحران‌های هویتی و روانی را فراهم کرده و ضرورت بازنگری انتقادی در چیستی و کارکرد غایت‌محوری اخلاق در فرهنگ و روان انسان معاصر را برجسته ساخته است؛ چراکه هر الگوی اخلاقی، اعم‌از غایت‌مدار یا وظیفه‌محور، پیامدهای اجتماعی و روان‌شناختی خاص خودرا به‌دنبال دارد. این پژوهش می‌کوشد با رویکردی انتقادی، نسبتِ میان غایت‌مداری اخلاق و آثار فرهنگی آن بر سلامت‌روان را در پرتو دگرگونی‌های اجتماعی تحلیل کند و تبیین نماید که چارچوب‌های اخلاقی چگونه می‌توانند تعادل روانی و انسجام فرهنگی جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهند. روش‌تحقیق کیفی با رویکرد تحلیلی–انتقادی و بازاندیشانه است و بر تحلیل مفهومی داده‌های گردآوری‌شده از منابع کتابخانه‌ای مبتنی است. افزون‌براین، با بهره‌گیری از رویکرد تطبیقی، تأثیرات غایت‌مداری اخلاقی با الزامات فرهنگی و روانی تحولات اجتماعی سنجیده و ارزیابی شده است. نتایج نشان می‌دهد غایت‌محوری در اخلاق، به‌دلیل تمرکز بر هدف‌مندی کُنش و توجه‌به پیامدهای آن، توان بالایی در تقویت انسجام فرهنگی و بهبود سلامت‌روان در بافت اجتماعی دارد؛ اما در شرایط تحولات سریع و ارزش‌های متغیر، این رویکرد با خطراتی به‌مانند نسبی‌گرایی و تقلیل اخلاق به کارکردهای ابزاری مواجه می‌شود که می‌تواند بر سلامت‌روان جمعی اثرات نامطلوب برجای گذارد. این پژوهش بر ضرورت بازتعریف انتقادی غایت‌مداری اخلاق درمواجهه‌با چالش‌های فرهنگی و اجتماعی معاصر تأکید می‌کند. به‌منظور حفظ کارآمدی اخلاق در تثبیت هویت فردی و تعادل روانی، بازسازی این رویکرد براساس اقتضائات تحول‌یافته فرهنگ ضروری است تا همچنان بتواند در ارتقای سلامت‌روان و انسجام اجتماعی مؤثر واقع شود.

المصادر:

اترک، حسین. (1388). تبیین و تحلیل مفهوم وظیفه در اخلاق کانت. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اخلاق کاربردی، دورۀ 14، شمارۀ 4؛ (پیاپی 56)، 61-36.
احمدزاده، گلناز. سیروس، داود. نوروزی‌تیمورلویی، حسین. (1404). واکاوی غایت‌مداری اخلاقی در اندیشۀ متفکران اسلامی معاصر و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن؛ باتأکیدبر مبانی فلسفی استاد مصباح‌یزدی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شماره 1؛ (پیاپی 85)، 131-122.
احمدی، حسین. (1398). روش معناشناسی اخلاق از منظر استاد مصباح‌یزدی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-عیار پژوهش در علوم‌انسانی، دورۀ 10، شمارۀ 1؛ (پیاپی 19)، 16-5.
آدینه، روح‌الله. موسوی، سیده‌رقیه. (1401). عملکرد ذهن در فرایند ادراک عقلی ازمنظر استاد مصباح‌یزدی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معرفت فلسفی، دورۀ 20، شماره 2؛ (پیاپی 78)، 94-81.
پناهی، علی‌احمد. (1396). بررسی نقش سازندۀ فضایل اخلاقی در سلامت‌روانی با رویکرد دینی-روان‌شناختی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اخلاق کاربردی، دورۀ 13، شمارۀ 49، 73-53.
تورانی، اعلی. کرامتی‌فر، رضوانه. (1394). ارتباط دین و اخلاق از دیدگاه کانت و استاد مصباح. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معرفت اخلاقی، دورۀ 6، شمارۀ 1؛ (پیاپی 17)، 62-47.
جبارزاده، سهیل. رفیع‌نژاد، زهرا. (1396). طبیق تبیین اطلاق اخلاق از دیدگاه کانت و مصباح‌یزدی. دومین کنفرانس بین‌المللی تحقیقات پیشرفته در مدیریت و علوم‌انسانی، مونیخ-آلمان، 13-1.
شرف‌الدین، سیدحسین. حسینی‌زاده، سیدعلی. ابراهیمی، ایمان. (1399). تحلیل مفهوم مسئولیت اجتماعی با رویکرد اسلامی (باتأکیدبر دیدگاه‌های استاد مصباح‌یزدی). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معرفت فرهنگی اجتماعی، دورۀ 12، شمارۀ 1؛ (پیاپی 45)، 38-21.
فنایی‌اشکوری، محمد. (1401). استاد مصباح‌یزدی نظریه‌پرداز در فلسفۀ اسلامی معاصر. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معرفت، دورۀ 31، شمارۀ 301، 13-9.
مصباح‌‌یزدی‌، محمدتقی. (1391). فلسفۀ اخلاق. تحقیق و تگارش: احمدحسین شریفی،‌ چاپ‌ششم، تهران: انتشارات بین‌الملل.
مصباح‌‌یزدی‌، محمدتقی. (1401). قرب به خدا و ارزش اخلاقی آن. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معرفت، دورۀ 31، شمارۀ 6؛ (پیاپی 297)، 8-5.
نورمحمدی نجف‌آبادی، یحیی. (1402). بررسی تطبیقی نظریۀ اخلاقی کانت و هگل. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نسیمِ خرد، دورۀ 9، شمارۀ 1؛ (پیاپی 16)، 144-131.
هدایتی، حسین. (1403). اخلاق: از دیدگاه کانت و نهج‌البلاغه. چاپ‌اول، تهران: انتشارات نسلِ روشن.
هولمز، رابرت. (1398). مبانی فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ: مسعود علیا، چاپ‌ششم، تهران: انتشارات ققنوس.
Barman, Sanjit. (2025). Kant On The Universality Of Moral Principles: An Analysis. Asian Journal Of Philosophy And Religion, 4(1): 17-30.
Cornish, Flora. Campbell, Catherine. Montenegro, Cristián. (2018). Activism In Changing Times: Reinvigorating Community Psychology–Introduction To The Special Thematic Section. Journal Of Social And Political Psychology, 6(2): 526-542.
Peters, Uwe. (2021). Teleology And mentalizing In The Explanation Of Action. Journal Of Synthese, 198, 2941-2957.
Ridha Abbas, Batool. Abdulrahman Hussin, Darstan. (2022). The Moral Duty In Kant´s View: Philosophical Analysis Research. Journal Of Raparin University, 9(2): 156-181.
Scholten, Matthé. (2016). Schizophrenia And Moral Responsibility: A Kantian Essay. Journal Of Philosophia, 44, 205-225.
Solis, Modesto. (2024). Rethinking The Concept Of Mental Health. Journal Of Psicología Iberoamericana, 32(2): 9-18.
Thomas, Felicity. Hansford, Lorraine. Ford, Joseph. Wyatt, Katrina. McCabe, Rosemarie. Byng, Richard. (2018). Moral Narratives And Mental Health: Rethinking Understandings Of Distress And Healthcare Support In Contexts Of Austerity And Welfare Reform. Journal Of Palgrave Commun, 4(39): 1-8.