پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی؛ (موردپژوهی: مجموعۀ بازار تاریخی تبریز)

الموضوعات :

محمد دبدبه ¹ , آرش ثقفی اصل ² , مهرداد محمدیان ³ , رعنا کوره‌پز حسنعلی‌زاده ⁴

1 - معمار دبدبه، پژوهشگر، تحلیل‌گر-نظریه‌پرداز فعال مسائل حوزۀ تخصصی معماری-معماری‌داخلی و مدرس.
2 - گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشگاه آزاد اسلامی خلخال
4 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاريخ الإرسال : 18 الأحد , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 27 السبت , رمضان, 1445 تاريخ الإصدار : 10 السبت , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: پدیدارشناسی, بوطیقای فضای معماری‌داخلی, سُویه‌های مکانی, مجموعۀ بازار تاریخی تبریز.,

ملخص المقالة :

در تشریح بن‌مایۀ پدیدارشناسی یک پدیده، بایستی به تفکیک بنیان‌های متعددی پرداخت. ازجمله؛ بوطیقای فضای معماری‌داخلی، پویایی‌شناسی روح‌مکانی با آثار حس‌مکانی به‌وضوح مشخصۀ دگردیسی این پدیداری است. به‌طورخاص، دراین پژوهش ابعاد هنری و ساختار سُویه‌های مکانی به‌شیوه‌ای گسترده و چندلایه موردواکاوی قرار می‌گیرد. این نوع از کُنش، به جزئیات زوایا‌ی مختلفِ پدیدار نمود می‌نهد. بدین‌سان، از موارد متعددی همچون تأثیرات جلوه‌های هنری و ارتباط‌با سایر جنبه‌های محیطی مستفیض تا حداکثر افشای ارتباطاتِ پدیداری ممکن‌را فراهم سازد. پژوهش موردتبیین؛ دراین‌راستا موردواکاوی ژرف قرارگرفته و در پاسخ به سؤال-که آیا پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی مجموعۀ بازار تاریخی تبریز، به‌عنوان یک جنبۀ کلیدی از میراث‌فرهنگی‌تاریخی، می‌تواند نقش مؤثری در حفظ پایداری این فضا باتأکیدبر هویت‌واحد در رویکرد معاصر ایفاء کند؟ بافرض ‌اینکه پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی مجموعۀ بازار تاریخی تبریز، باتمرکزبر جوانب بسترمکانی و ارتباط‌با میراث‌فرهنگی، یک چارچوب مفهومی ارائه و در حفظ پایداری این فضا در معاصریت ایفای‌نقش کند. این فرضیه، تجربیات گذشته و تحلیل تأثیرات بسترمکانی بر تجربۀ افراد موردتجزیه‌وتحلیل باتأکیدبر هنر، معماری-معماری‌داخلی و مفهموم زیبایی‌ است. روش‌تحقیق پژوهش حاضر کمی-کیفی است؛ راهبرد پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است. شیوۀ گردآوری اطلاعات به‌صورت مطالعات از مستندات مکتوب کتابخانه‌ای و میدانی از روش پرسش‌نامه موردواکاوی قرار گرفته شده است. یافته‌ها حاکی ازآن است‌که بن‌مایۀ پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی مجموعۀ بازار تاریخی تبریز، به‌عنوان میراث‌فرهنگی‌تاریخی موردتأکید و عاملی برای پایداری جهانی موردتوجه است. درنتیجه، نتایج بررسی نشان می‌دهد شناخت بستر مجموعۀ بازار تاریخی تبریز می‌تواند این کهن الگوی معماری ایرانی را با راهبردی پایدار تابه‌امروز درجهت حفظ زنده‌بازار با هویت‌واحد در عصر حاضر (معاصر)، به‌تنهایی به تماشای جهانیان پدیدار گشته است.

المصادر:

ابل، کریس (1387): معماری و هویت، ترجمۀ: فرح حبیب، انتشارات دانشگاه آزاداسلامی واحد علوم‌تحقیقات تهران، چاپ‌اول، تهران.
اسکروتن، راجر (۱۳۹۳): زیبایی، ترجمۀ: فریده فرنودفر و امیر نصری، ویراستار: هومن پناهنده، انتشارات مینوی خرد، چاپ‌اول، تهران.
اسمیت، دیویدوودراف (1395): پدیدارشناسی، ترجمۀ: مسعود علیا، انتشارات ققنوس، چاپ‌سوم، تهران.
امامی‌کوپائی، سمانه. نوروزبرازجانی، ویدا و صافیان، محمدجواد. (آبان 1397): پدیدارشناسی، پاسخی به مسألۀ روش در فهم چیستی معماری (پیشامدرن سنتی)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 15، شمارۀ 85، صص 24-13.
آنتونیادس، آنتونی سی. (1397الف): بوطیقای معماری (آفرینش در معماری) تئوری طراحی/جلد اول: راهبردهای نامحسوس به‌سوی خلاقیت معماری، ترجمۀ: احمدرضا آی، انتشارات سروش (صداوسیما)، چاپ‌نهم، تهران.
آنتونیادس، آنتونی سی. (1397ب): بوطیقای معماری (آفرینش در معماری) تئوری طراحی/جلد دوم: راهبردهای محسوس به‌سوی خلاقیت معماری، ترجمۀ: احمدرضا آی، انتشارات سروش (صداوسیما)، چاپ‌نهم، تهران.
باشلار، گاستن (1392): بوطیقای فضا، ترجمۀ: مریم کمالی، محمد شیربچه، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ‌دوم، تهران.
پورجعفر، محمدرضا. ارباب زادگان‌هاشمی، علیرضا و پورجعفر، علی (1393): تجلی خرده فرهنگ‌های ایرانی اسلامی در طراحی فضاهای شهری، انتشارات آرمان‌شهر، چاپ‌اول، تهران.
حاتمی‌گلزاری، الهام و دیگران (بهار و تابستان 1398): بررسی کیفی ماندگاری معماری مجموعۀ بازار تبریز از منظر پدیدارشناسی، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 4، شمارۀ 7، صص 188-172.
خلوتی، منیره و بابک‌معین، مرتضی (شهریور 1399): درباب بوطیقای حضور، نشریۀ علمی‌پژوهشی-قلم، دورۀ 16، شمارۀ 31، صص 200-175.
دبدبه، محمد (1399الف): وجودیت‌فضا، اولین کنفرانس ملی عمران، معماری و فناوری‌اطلاعات در زندگی شهری، مشهد، صص 10-1.
دبدبه، محمد (1399ب): وجودیت‌مکان، اولین کنفرانس ملی عمران، معماری و فناوری‌اطلاعات در زندگی شهری، مشهد، صص 14-1.
دبدبه، محمد (1400الف): دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (هویت در معماری‌داخلی)، تهران.
دبدبه، محمد (1400ب): طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی، انتشارات طحان‌گستر، چاپ‌اول، تهران.
دبدبه، محمد و دیگران (1402): تثبیت‌هویت در معماری و معماری‌داخلی: بامروری‌بر تغییرکاربری انطباقی خانه‌های تاریخی تبریز (دورۀ قاجار)؛ گردآوری از مجموعه آثار معمار دبدبه، انتشارات طحان‌گستر، چاپ‌اول، تهران.
دبدبه، محمد و رضوان‌پناه، مجید (1400): فلسفه و معماری، اولین کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق‌های هنراسلامی در بیانیۀ گام دوم انقلاب، تبریز، صص 10-1.
دبدبه، محمد و محمدیان، مهرداد (1402): دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار (مطالعات اجتماعی با محوریت بازار تاریخی تبریز)، تهران.
راپوپورت، آموس (1392): معنی محیط ساخته‌شده: رویکردی درارتباط غیرکلامی، ترجمۀ: فرح حبیب، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ‌سوم، تهران.
رلف، ادوارد (1397): مکان و بی‌مکانی، ترجمۀ: محمدرضا نقصان‌محمدی، کاظم مندگاری و زهیر متکی، ویراستار: علی درویش‌زاده، انتشارات آرمان‌شهر، چاپ‌چهارم، تهران.
روح‌الاميني، محمود (1394): زمینۀ فرهنگ‌شناسی: تألیفی در انسان‌شناسی فرهنگی و مردم‌شناسی، انتشارات عطار، چاپ‌یازدهم، تهران.
شیرازی، محمدرضا (اسفند 1392): جایگاه پدیدارشناسی در تحلیل معماری و محیط، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 6، شمارۀ 11، صص 99-91.
ضرغامی، اسماعیل و بهروز، سیدمحمد(بهار 1394): نقش و مفهوم «فضا» در بازآفرینی نظریۀ معماری و علوم اجتماعی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم‌انسانی، دورۀ 7، شمارۀ 2 (پیاپی26)، صص 99-81.
فلاحت، محمدصادق (شهریور 1385): مفهوم حس‌مکان و عوامل شکل‌‌دهندۀ آن، نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای‌زیبا-معماری و شهرسازی، دورۀ 1، شمارۀ 26، صص 57-66.
متیوز، اریک (1397): موریس مرلوپونتی: پدیدارشناسی ادراک، ترجمۀ: محمود دریانورد، ویراستار: حسن عرب، انتشارات زندگی روزانه، چاپ‌اول، تهران.
موسی‌پور، یاسر (1397): مقام تزئین در معماری، [رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه شهیدبهشتی-تهران]-دانشکدۀ معماری، با راهنمایی دکتر محمود رازجویان و مشاورۀ دکتر حمید ندیمی.
نوربرگ-شولتز، کریستین (1391): معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمۀ: علیرضا سیداحمدیان، انتشارات نیلوفر، چاپ‌سوم، تهران.
نوری، فاطمه و دیگران (مرداد 1400): بوطیقای معماری در چند اثر منتخب مذهبی معاصر مطالعة تطبیقی قابلیت‌های شاعرانگی در شعر و معماری، دورۀ 18، شمارۀ 98، صص 106-95.
نیک‌فطرت کردمحله، مرتضی. ذبیحی، حسین و شاهچراغی، آزاده (اسفند 1398): روایتِ مکان در آثار معماران معاصر از منظر ادبیات تطبیقی فلسفه و معماری بارویکرد پدیدارشناسی (نمونه‌موردی: موزۀ هنرهای معاصر تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی- جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دورۀ 9، شمارۀ 37، صص 834-813.
Altman, I. & Low. S M. (2012): Place Attachment: A Conceptual Inquiry, Published By New York & London: Springer; Second Edition.
Franck, G. (2010): Architektonische Qualität Und Raumplanung, In Dortmunder Vorträge Zur Stadtbaukunst 2. Zürich: Niggli Verlag AG, Sulgen/Zürich, pp:74–87.