نقش آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی:یک پژوهش کیفی
الموضوعات :
آرزو رحیم زاده ینگه قلعه
1
(مدیریت آموزشی ، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه آزاد اسلامی گرگان ، ایران)
کیومرث نیاز آذری
2
(استاد گروه مدیریت آموزشی،عضو هیات علمی دانشگاه آراد اسلامی،ساری،ایران)
نگین جباری
3
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامی گرگان)
الکلمات المفتاحية: آموزش مجازی, توسعه کار آفرینی, واژه های کلیدی:آینده پژوهی, پژوهش کیفی,
ملخص المقالة :
چکیدهزمینه:آینده پژوهی؛دانش تحلیل،طراحی وبرپایی هوشمندانه آینده است وآموزش مجازی به عنوان،رویکردی نوین در توسعه کار آفرینی به یکی از مهم ترین روش های آموزشی درحوزه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات با برداشتن زمان و مکان و دست یابی به فرصت های آموزشی متنوع،نیازمند مفهومی برای ایجاد تصویری از آینده برای بهبود و کار آفرینی می باشد.هدف: این پژوهش باهدف بررسی نقش آینده پژوهی آموزش مجازی درتوسعه کار آفرینی صورت گرفت.روش: باتوجه به هدف وماهیت پژوهش ازروش پژوهش ترکیبی یا آمیخته با تلفیق روش های کیفی وکمی استفاده شده است.جامعه آماری در بخش کیفی،18 نفراز خبرگان،صاحبان نظران،روسای دانشگاه که باروش نمونه گیری گلوله برفی ودرقسمت کمی،اعضای هیئت علمی دانشگاه های خراسان شمالی به تعداد 224 نفرباروش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب باحجم دانشکده ها انتخاب شدند.برای جمع‌آوری اطلاعات از مصاحبه و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شدوجهت پایایی نیز با استفاده ازآزمون آلفای کرونباخ،ضریب پایایی هر مقوله بدست آمدکه یافته ها نشان داداین ضریب برای تمام مولفه ها بیشتر از 7/0 است.روش تجزیه وتحلیل داده های مصاحبه دربخش کیفی،کدگذاری باز،محوری وانتخابی ودربخش کمی تحلیل عاملی تائیدی انتخاب شده است.نتایج نشان داد که برای مولفه توسعه کارآفرینی 117 کد باز درقالب دومقوله(شاخص درونی و بیرونی) ومولفه آینده پژوهی آموزش مجازی 62 کد باز در قالب دو مولفه(راهبردهای کیفیت بخشی در جهت توسعه آموزش مجازی و زیرساختارهای آموزش مجازی) شناسایی شد.نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم نیز نشان داد که مولفه های توسعه کارآفرینی، مولفه توانمندی کارآفرینی بیشترین اهمیت و فرهنگ کارآفرینی با ضریب 0,58 در کمترین اهمیت را در مدل دارند.
_||_
نقش آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی :
یک پژوهش کیفی
چکیده
زمینه:آینده پژوهی؛دانش تحلیل،طراحی وبرپایی هوشمندانه آینده است وآموزش مجازی به عنوان،رویکردی نوین در توسعه کار آفرینی به یکی از مهم ترین روش های آموزشی درحوزه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات با برداشتن زمان و مکان و دست یابی به فرصت های آموزشی متنوع،نیازمند مفهومی برای ایجاد تصویری از آینده برای بهبود و کار آفرینی می باشد.هدف: این پژوهش باهدف بررسی نقش آینده پژوهی آموزش مجازی درتوسعه کار آفرینی صورت گرفت.روش: باتوجه به هدف وماهیت پژوهش ازروش پژوهش ترکیبی یا آمیخته با تلفیق روش هاي کیفی وکمی استفاده شده است.جامعه آماری در بخش کیفی،18 نفراز خبرگان،صاحبان نظران،روسای دانشگاه که باروش نمونه گیری گلوله برفی ودرقسمت کمی،اعضای هیئت علمی دانشگاه های خراسان شمالی به تعداد 224 نفرباروش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب باحجم دانشکده ها انتخاب شدند.برای جمع‌آوری اطلاعات از مصاحبه و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شدوجهت پايايي نيز با استفاده ازآزمون آلفاي كرونباخ،ضريب پايايي هر مقوله بدست آمدکه یافته ها نشان داداین ضریب برای تمام مولفه ها بیشتر از 7/0 است.روش تجزیه وتحلیل داده های مصاحبه دربخش کیفی،کدگذاری باز،محوری وانتخابی ودربخش کمی تحلیل عاملی تائیدی انتخاب شده است.نتایج نشان داد که برای مولفه توسعه کارآفرینی 117 کد باز درقالب دومقوله(شاخص درونی و بیرونی) ومولفه آینده پژوهی آموزش مجازی 62 کد باز در قالب دو مولفه(راهبردهاي کیفیت بخشی در جهت توسعه آموزش مجازي و زیرساختارهاي آموزش مجازي) شناسایی شد.نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم نیز نشان داد که مولفه هاي توسعه کارآفرینی، مولفه توانمندي کارآفرینی بیشترین اهمیت و فرهنگ کارآفرینی با ضریب 0,58 در کمترین اهمیت را در مدل دارند.
واژه های کلیدی:آینده پژوهی،آموزش مجازی،توسعه کار آفرینی،پژوهش کیفی
مقدمه
آینده با عدم اطمینان روبروست و اغلب غیر قابل پیش بینی است، پیشرفت روزافزون فن آوری نیز به این عدم اطمینان دامن زده و موجب گردیده تا جوامع با تغییرات سریع مواجهه گردند،بنابراین این تغییرات و عدم اطمینان بایستی مدیریت گردد در نتیجه آینده پژوهی و شناخت آینده از ملزومات سازمان های هزاره ی سوم می باشد(راث،روبین فرانک2017،1).بنابراین با بهره گیري هوشمندانه از دانش آینده پژوهی، فرصت می یابیم تا آگاهانه، موج هاي تغییر را پیش بینی کرده و مسیررسیدن به آینده دلخواه را ترسیم کنیم. آینده پژوهی که از آن به عنوان یک علم تمدن ساز یاد می گردد، گونه اي علم نرم است که از علوم و فناوري ها بهره می گیرد(عسگری،1397). امروزه آموزش مجازی در شرف تبدیل شدن به یکی از مهمترین محیطهای آموزشی است و فن آوری اطلاعات، فرصتهای بسیار زیادی رابرای آموزش ایجادکرده است(موسیل2017،2).در آموزش عالي،آموزش مجازی به طور فزاینده ای در حال تاثیرگذاری؛ به ویژه بصورت یادگیری تلفیقي است بنابراین این نوع جدید آموزش و یادگیری مي تواند به روشهای مختلف مورداستفاده قرار گیرد)نورتوینگ3 ،2018).آموزش مجازی بهره گیری از فناوری ارتباطات و اطلاعات با هدف ایجاد تسهیل در فرایند آموزش و رفع محدودیتها و نقاط ضعف آموزش سنتي در جهت ارتقاء سطح کمي و کیفي آن است . در محیط آموزشي الكترونیكي ارائه محتوا به صورت متن، صدا، تصویر، فیلم، پویانمایي و شبیه سازها با رسانه های الكترونیكي لوح نوری، چندرسانه ای،اینترنت یا اینترانت، ویدئو کنفرانس، سیستم ماهواره ای و تلویزیون تعاملي صورت مي گیرد.به طور کلي هدف از آموزش مجازی برگزاری و مدیریت صحیح مراحل آموزش، بررسي و کنترل کمي وکیفي دوره ها، صرفه جویي در زمان و هزینه، حذف محدودیت زماني و مكاني، به اشتراک گذاشتن داده ها، دانشجومحور شدن فرایند آموزش و استفاده مجدد از محتوای آموزشي است)غضنفری و بادله،1397). امروزه دانشگاه ها نقش حیاتي برای توسعه ایفا مي کنند.آنهانقطه کانوني ایجاد دانش،نو آوری و کار آفریني مي باشندو آموزش عالي رابطه بین نیازها و فرصت ها را نشان مي دهند.گرایش به کار آفریني در آموزش عالي روی تعامل بین دولت،دانشگاه،جامعه و بخش خصوصي تاکید مي کند)هان و نیوسي4 ،،2016).در دنیای امروز دانشگاه ها علاوه برماموریت های آموزشي و پژوهشي،ماموریت جدیدی دارند که آن مشارکت فزاینده در فرایند نوآوری و توسعه فناوری مي باشد.اگر دانشگاه به فعالیت های کار آفریني بپردازد به عنوان یک منبع توسعه فناوری شناخته مي شود.یكي از ماموریت های دانشگاه قرن بیست ویكم تشویق توسعه اجتماعي و اقتصادی ازطریق سرمایه گذاری در آموزش و توسعه کار آفریني است.توجه به مفهوم کار آفریني در دانشگاه علاوه براینكه با فراهم شدن بسترهای لازم،فرصت های کار آفرینانه ازدست نخواهد رفت،بلكه حقوقي قانوني دانشگاه ها درارتباط با دارایي فكری حاصل از آنها احیاخواهد شد و منبع در آمد جدیدی برای آنها ایجاد خواهد کرد ودر عین حال فرصت های تحقیق و توسعه نیز برای دانشگاه فراهم مي شود)والش وهیوانگ2014،5).به علت افزایش گرایش افراد به فعالیتهای کارآفرینانه،آموزش کارآفریني امروزه به موضوع مهمي بدل شده است . پژوهش ها نشان مي دهد که مهمترین عامل مؤثر درحرکت کارآفریني از قوه به فعل، بروز روحیه کارآفریني در افراد ازطریق آموزش است؛ بنابراین عامل انساني، مهمترین جنبه کارآفریني بوده و آموزش عامل انساني، درروند پیشرفت کارآفریني تأثیر بسزایي خواهدداشت.یكي ازابعاد گسترش کارآفریني متوجه آموزش کارآفریني در تمامي سطوح نظام آموزشي به ویژه آموزش عالي بوده است.امروزه آموزش کارآفریني در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي تبدیل به یک پدیده جهاني شده که دراکثر کشورها اعم از توسعه یافته و درحال توسعه، رشد یافته است)قریشي خوراسگاني و همكاران،1398: 53). به علت نقش حیاتی کار آفرینی برای بهبود و ارتقای آن تلاش های بسیاری شده که از جمله مهم ترین آنها ارائه برنامه های آموزش کار آفرینی در دانشگاه ها و موسسات آموزشی در کشورهای مختلف جهان است.بسیاری از صاحب نظران معتقدند که از عمده ترین عوامل تعیین کننده سطح کار آفرینی در هر کشوری،آموزش کار آفرینی است(والریو،پارتون و راب 6، 2014).لازمه کار آفرینی آموزش آن است.آموزش کار آفرینی کلید اصلی ارتقا،درک و توسعه دیدگاه افراد در جامعه نسبت به کار آفرینی است.منظور از آموزش کار آفرینی،مهارت های کسب وکار اعم از آموزش های تخصصی و عمومی می باشد که برای سطوح مختلف جامعه ارائه می شود.در همین راستا یکی از عوامل موثر در کار آفرینی توجه به آموزش کار آفرینی است.امروزه در تمامی کشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه درهمه پایه های تحصیلی،آموزش و ترویج کار آفرینی جایگاه ویژه ای دارد،از سوی دیگر این که نظام آموزش کار آفرینی به چه شکلی عمل می کندتحت تاثیر تصمیمات کلانی است که توسط مراجع این حوزه تخصصی اتخاذ می شود(صفری دشتکی وسلاجقه،1397).پژوهش های مختلفی در ایران و سایر کشورها به بررسی سیاست ها و برنامه های اجرایی توسعه کار آفرینی پرداخته اند. این عوامل را بطور کلی می توان شامل عوامل انطباق پذیری،همکاری با صنعت و در گیری بخشها،دانشکده ها و دانشگاه در سیستم کسب وکار ،بین المللی سازی دانشگاه ،زیر ساخت های فیزیکی،فرهنگی و........می شود(عباسی98).از جمله بیکن و همکارانش7(2018)،فعالیتهای لازم برای همکاری دانشگاه و صنعت در 4 طیف و زمینه شامل آموزش، تحقیق، ارزش گذاری و مدیریت شناسایی و طبقه بندی کرده اند. الغ بولو8(2017)،عوامل چون شناسایی فرصت،انگیزه،منابع برکار آفرینی تاثیر داشته و آموزش منجر به افزایش ظرفیت در اقتصاد دانش بنیان و کار آفرینی دانشجویان می شود.شیروکاوا وهمکاران2016،9،عوامل زمینه ای فرد،خانواده کار آفرین وسن در کنار عوامل محیطی دانشگاه و میزان ریسک محیط بر نگرش به کسب وکار موثر ذکر کرده اند. این در حالی است که پژوهش های اندکی در زمینه نقش عواملی چون نقش آموزش مجازی در افزایش کیفیت کارکرد آموزش عالی در توسعه کار آفرینی انجام گرفته است.درحالی که مطالعات پژوهشگر نشان می دهد که با توجه به گسترش روزافزون رسانه های الکترونیکی زیستن در دنیای مجازی، دانشجویان نیازمند آموزشهایی هستند که برای همزیستی با رایانه و تصدی مشاغل مرتبط با آن، ضروری هستند. با توجه به چنین مسائلی درمی یابیم که برای عقب نیفتادن از قافله تکنولوژی در دنیا، باید آموزش نیز مطابق با علم روز تغییر کرده تا منطبق بر زندگی روزمره گردد.با توجه به اهمیت نقش آینده پژوهی آموزش مجازی در خلاقیت دانشجویان در جهت توسعه کار آفرینی ،یکی از راه های تقویت کار آفرینی و ایجاد کسب و کارهای نوین و خلاق استفاده از فناوری اطلاعات و تکنولوژی های نوین می باشد و فناوری را به عنوان اصلی ترین ابزار کار آفرینی مدرن مورد توجه قرا داده است.بنابراین این پژوهش به بررسی نقش آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی می پردازد.
مبانی نظری وپیشینه پژوهش
آینده پژوهی
دنیس لاوریج آینده پژوهی را توصیف مجموعه ای از رهیافت ها برای بهبود شیوه های تصمیم گیری و تصمیم سازی شامل تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر تغییرات جهت توسعه چشم انداز استراتژیک و پیش بینی هوشمندانه، تعریف می کند(هیگمن2:2016،10).آينده پژوهي روش والگويي است كه باهدف مديريت و سياستگذاري درحيطه واقعيتهاي انساني اجتماعي به تدوين تجويزهايي مي پردازد كه عمل به آن ها منجر به تحقق مطلوب ترين آينده ممکن مي گردد.آينده پژوهي با ارتقاي سطح تفکر آينده گراي خودآگاه و كارآمد، زمينه مناسب براي افزايش تدبير بشر درتصميم گيري و نياز ارتقاي سطح اثر بخشی را فراهم مي سازد.طي فرايند آينده پژوهي مديران با تحليل رويدادها و بکارگيري خلاقيت و نبوغ، ازآينده آگاهي مي يابند و زمينه مناسب به منظور هدايت سازمان فراهم مي گردد(ابراهیمی و همکاران،1396).آینده پژوهی در آموزش عالی،پیش بینی آینده نیست، بلکه شناسایی نیروهایی است که در حال ایجاد تغییر هستند و فهم کاربری ظرفیت آنها برای آموزش عالی است. همچنین، آینده پژوهی در آموزش عالی عبارت است از شناسایی پیشرانهای تغییر و بررسی انواع فرصتها و تهدیدها برای آموزش عالی، دانشگاه ها و حوزه های کارکردی، فهم چگونگی آماده شدن دانشگاه ها برای مدیریت تغییر و شناسایی حوزه هایی که رهبران باور دارند آموزش عالی می تواند برای شکل دهی آینده خود اقدام کند. به عبارتی آینده پژوهی در آموزش عالی به معنای یافتن چالشها و خلق آینده مطلوب با طراحی و اجرای راهبردها و اقدامها در زمینه محلی، ملی و جهانی است(مهدی،1392).
آموزش مجازی
در سال های اخیر آموزش مجازی به عنوان یکی از کاربردهای مهم فن آوری های جدید اطلاعات وارتباطات در جهان مطرح و فعالیت های گسترده ای در این راستا آغاز گردیده است.باتوجه به تغییرات سریعی که در محیط پیرامون در حال شکل گیری است،اجرای نظام های مجازی به منظورارایه خدمات و فن آوری های جدید در زمینه ی تدریس و یادگیری به صورت یک نیاز اساسی مطرح شده است. آموزش مجازی مهم ترین کاربرد فن آوری اطلاعات است که در قالب نظام های مختلف مثل یادگیری رایانه محور، یادگیری شبکه محور و آموزش تحت شبکه ارایه می شود.این اصطلاح را اولین بار کراس وضع کرد و به بیان ساده عبارت است از استفاده از فن آوری اطلاعات برای یادگیری.در تعریفی دیگر آموزش مجازی مجموعه وسیعی از فرآیندها و اعمال همچون آموزش مبتنی بر وب،آموزش مبتنی بررایانه،کلاس های مجازی و همکاری های دیجیتالی را دربر می گیرد وشامل ارایه ی محتوااز طریق اینترنت،اینترانت،اکسترانت،انتشار ماهواره ای،نوارهای ویدیویی و صوتی، پخش ماهواره ای، تلویزیون محاوره ای و دیسک های فشرده می باشد(قنبری وهمکاران،1398).
توسعه کار آفرینی
کار آفرینی فعالیتی است که به طور سنتی با رشد اقتصادی و توسعه همراه بوده و در نتیجه سیاست ها و نهاد های عمومی زیادی یرای ترویج این فعالیتها اختصاص یافته است(ولیلا وهمکاران2018،11).امروز بیشتر کشورها نگران وضعیت اقتصادی خود هستند و مایلند اقتصادهایی با نرخ پایین بیکاری ایجادکنند؛بنابراین توسعه کار آفرینی،عامل اصلی برای رسیدن به این هدف است(کریسنت2018،12). نقش دانشگاه در محیط پویای اقتصاد مبتنی بر دانایی این است که با ارتقای کمی و کیفی پژوهش ها (بنیادی و کاربردی) و انتقال دانش جدیدبه جامعه از راه آموزش و کار آفرینی،ازتوسعه اقتصادی پشتبانی کند.کار آفرینی دانشگاهی به معنای ارتقای رفتارهای کار آفرینانه کارکنان و دانشجویان در محیط دانشگاهی است که باعث می شود آنها به توسعه کسب وکار اقدام کنند و کار آفرین شوند(بارکیک و همکاران2017،13).
پژوهشی در خصوص اینکه آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی تاثیر داشته باشد یافت نشد،این امر در مورد جامعه ایران بیش از جوانع دیگر مشهود است. در ادامه به برخی از پژوهش هایی که تا حدودی با موضوع این پژوهش مطابقت دارند اشاره می شود:
اوان و کاترین14(2019)، در پژوهشی با عنوان« محرک های نوآوری و سودآوری برای کارآفرینی اجتماعی: یک تجزیه و تحلیل مجموعه فازی»نشان دادند که؛روابط نامتقارن بین SEI و نگرش اجتماعی ، نگرش نوآوری ، کارآفرینی و خودکارآمدی است در حالی که انگیزه سود ممکن است برای SEI بالا یا پایین باشد.
اراسمیا لئونیدواوهمکاران15(2018)،در پژوهشی تحت عنوان چارچوب جامع از مشارکت ذینفعان برای نوآوری مدیریت و توسعه کارآفرینی به این نتیجه رسیدند که از طریق بررسی سیستماتیک و توسعه چارچوب، درک جامع تر و عمیق تر از تعامل بین کارآفرینان و سهامداران مختلف برای افزایش مدیریت نوآوری و توسعه کارآفرینی می توان ارائه کرد.
ونسا راتن16 (2017)،در پژوهش خود با عنوان"دانشگاه کار آفرین:نقش جوامع،افراد ومکان ها"با اشاره به نقش جوامع،مردم و مکان های دانشگاه های کار آفرین می گوید:دانشگاه های کارآفرین نیاز دارند تا مردم را بر حسب اینکه آنها چگونه با یادگیری،آموزش و تدریس در مورد ایده -های جدید و شیوه های کسب وکار ارتباط دارند،مد نظر قراردهند.در اقتصاد جهانی به طور فزاینده ای این موضوع مهم است که دانشگاه ها به عنوان هدایت کنندگان جامعه کار آفرینی دیده شوند که به مردم محل در مرکز جوامع آموزشی کمک می کنند. این مقاله پیشنهاداتی برای مدیران آموزشی و افرادی که به دنبال را اندازی کسب و کار وعلاقمند به برقراری ارتباط با دانشگاه های کار آفرین و جایگاه آنها در جامعه می باشند،دارد.
دین17(2017)،در پژوهشی به بررسی اهمیت مشارکت دانشجویان در کارآفرینی آموزشی و میزان امکانپذیری سرمایه گذاری آموزشی دانشجویان پرداخت و مدل 5 مرحلهای را در زمینه کارآفرینی آموزشی ارائه داد که عبارتنداز: کشف، توسعه مفهوم، منابع، واقعیت و برداشت.
اسکایلار18 (2017)، در پژوهشی تحت عنوان"آینده شناسی در کالج کلاس درس دانشگاه"معتقد است انجام فعالیتهای مرتبط با رشد آینده پژوهی در کلاسهای دانشگاه می تواند به توانایی ارزیابی و خلق دانش دانشجویان کمک نماید. زمانی که دانشجویان بتوانند به جای انتظار رخداد مسائل در آینده به آن فکر نمایند مدیریت آینده به شیوه ی بسیار منطقی و قابل پیش بینی صورت خواهد گرفت.
احمدی و همکاران(1398)،به بررسی فراتحلیل عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی زنان روستایی پرداختند و به این نتایج دست یافتندکه؛توسعه کارآفرینی زنان روستایی امری پویا و چند وجهی بوده، نیازمند توجه همزمان به عوامل فردی چون نیروی انسانی خلاق، حمایت های مالی و اقتصادی از زنان روستایی، عوامل فرهنگی و آموزشی و ارتقاء زیرساختهای محیطی در روستاهای کشور است.
انتظاری(1397)،درپژوهشي باعنوان«زیست بوم کارآفریني نوآورانه:الگوی عمومي وپیامهای برای ایران»نشان دادکه؛اقتصادآزادو محیط سیاسي کاراواثربخش مؤلفه های کلیدی زیست بوم کارآفریني نوآورانه هستندودیگرمؤلفه ها براساس آنها شكل مي گیرند، توسعه مي یابندواثرگذار مي شوند.
حسیني نیا و موسوی(1397)،در پژوهشي تحت عنوان آموزش کار آفریني در دانشگاه ها،روش ها و چالش ها به این نتیجه رسیدندکه کارآفریني یكي از نیازهای اساسي جامعه به شمار مي رود و آموزش این مبحث،لازم و ضروری است.همچنین آموزش کار آفریني بر یاد گیرنده تاثیر مثبت دارد.
احمدی هدایت(1397)پژوهشي با هدف پساپدیدارشناسي فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارائه الگویي برای آموزش مجازی در نظام آموزش و پرورش ایران انجام داده است.از روش تحلیل مفهومی و استنتاجي با ابزار گردآوری برگه فیش و شیوه تحلیل عقلاني، استفاده شده است. از روش گروه کانوني و ابزار
گردآوری مصاحبه نیمه ساختاریافته و شیوه تحلیل تفسیری استفاده شده است. مهمترین یافته های پژوهش، توصیف پساپدیدارشناسانه رایانه، اینترنت و فضای مجازی، ابرمتن و ویدئو به عنوان فناوریهای دخیل در آموزش مجازی و ارائه الگوی آموزش مجازی با مولفه های مباني، اهداف و اصول مي باشد. مباني هستي شناسانه آموزش مجازی در این الگو شامل؛ نسبتهای فناورانه، چندگانگي،استراتژی ارتباطي،و شفافیت مي باشد اهداف آموزش مجازی در این الگو شامل هدفهایي است ازجمله؛آشكارسازی تاثیر فناوری ها،ایجاد چارچوب معنادار، غلبه بر فعالیتهای خارج از برنامه، تمرکزدر آموزش مورد نظر مربي، گزینش کاربرد صحیح فناوری، چرخش در بین کاربردهای فناوری، محو شدن فناوری در آگاهي، توجه بر محتوا بجای فناوریها.
کشاورزی وهمکاران(1396)،درپژوهشی تحت عنوان طراحي الگوی روشهای تدريس مبتني برتوسعه آينده پژوهي درآموزش عالي ايران به این نتیجه رسیدندکه ضرورت برنامه ریزی به ویژه در فعالیتهای یاددهی یادگیری،برای رسیدن به جزئی ترین اهداف یک واقعیت انکارناپذیر است.شناخت و آگاهی نسبت به شرایط آینده آموزش عالی، نیاز اساسی طراحان و برنامه ریزان درسی است، که از طریق مطالعات آینده پژوهی پاسخ داده می شود. بنابراین از آن جایی که آموزش از طریق برنامه درسی معنا و مفهوم می یابد،می بایست با بررسی و بازنگری مداوم، تلاش شود تا برنامه های درسی آموزش عالی با غنای کامل و عملی خودبتوانند به تمام نیازهای کنونی و دگرگونیهای پرشتاب آینده پاسخ دهند. بنابراین میتوان با توجه به موانع،استراتژیها و پیامدهای موجود می توان برنامه درسی را تدوین نمودتابه دانشجویان دربرابر موقعیتهای نامتعادل یاری رساند.
با توجه به آنچه اشاره شد با مروری بر پیشینه پژوهشی پیرامون آینده پژوهی،آموزش مجازی و توسعه کار آفرینی،
این پژوهش به دنبال مدلی است که شامل مولفه های آینده پژوهی آموزش مجازی وتوسعه کارآفرینی درنظام آموزش عالی باشد،لذا سؤال های پژوهش به شکل ذیل می باشد:
1) نقشآینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی و
چگونه است؟
2) درجه تناسب و اعتبار بخشی مدل آموزش مجازی جهت توسعه کار آفرینی دانشگاه ها چگونه است؟
روش پژوهش
در این پژوهش باتوجه به هدف و ماهیت پژوهش از روش پژوهش ترکیبي یا آمیخته از طریق تلفیق روشهای کیفي و کمي استفاده شده است.در پژوهش ترکیبي، طرح اکتشافي را از همه برجسته تر مي دانند و بیان مي کنند که در طرح آمیخته اکتشافي، پژوهشگر در صدد زمینه یابي درباره موقعیت نامعین بوده و به بررسي آینده پژوهي آموزش مجازی در توسعه کار آفریني مي پردازد.برای این منظور ابتدا به گردآوری داده های کیفي پرداخته و سپس داده های کمي گردآوری مي شوند در این طرح به داده های کیفي اهمیت بیشتری داده مي شود؛در این طرح پژوهشگر ابتدا از لحاظ کیفي موضوع پژوهش را با شرکت کنندگان محدود بررسي کرد و سپس بر مبنای یافته های کیفي نسبت به ساخت ابزار مورد نظر اقدام نمود.و به منظور بررسي عمیق و شناخت بیشتر موضوع پژوهش و همین طور شناخت عوامل موثر بر آنها علاوه بر مباني نظری از مصاحبه برای درک بیشتر استفاده شده است سپس از رویكردهای کمي برای تایید نتایج کیفي بهره برداری شد.هدف اصلي در بخش کیفی این پژوهش، بررسي و کاوش مفاهیم و مقوله های مرتبط با آینده پژوهي آموزش مجازی و توسعه کار آفریني و ساخت پرسشنامه ای برای بخش کمي بود؛بنابراین در این مرحله به دنبال دستیابي به مولفه های توسعه کار آفریني از راه آینده پژوهی آموزش مجازی از طریق مصاحبه های عمیق و اکتشافي به صورت انفرادی با خبرگان علمي که به صورت هدفمند انتخاب شده بودند، داده های کیفي لازم جمع آوری و با استفاده از روش تحلیل محتوا به مثابه تكنیكي پژوهشي، مفاهیم، مقوله ها و عوامل اصلي و فرعي شناسایي و مورد تحلیل قرار گرفت این مفاهیم، عوامل و مقوله ها مبنای تدوین ابزار)پرسشنامه(برای دستیابي به عوامل موثر و شناخت ابعاد و مولفه های مدل آینده پژوهي آموزش مجازی در توسعه کارآفریني صورت گرفت.حاصل این بخش،بسته ای از ابعاد مولفه های اساسي و شاخص های توسعه کار آفریني است.به این ترتیب در این مرحله بررسي ابزار کیفي انجام پذیرفت.در مرحله دوم پژوهش که به روش کمي انجام شده است به منظور تحلیل ، مولفه های اساسي و شاخص هایي که در مرحله کیفي به دست آمده است در معرض قضاوت جامعه ی آماری قرار داده شد و اهمیت آنها از طریق بار عاملي به صورت کمي مشخص شد.به این ترتیب در مرحله دوم از روش تحقیق توصیفي و از نوع پیمایشي استفاده شده است.جامعه آماری در مرحله کیفي شامل خبرگان،صاحبان نظران،روسای دانشگاه ونخبگان جامعه علمي و متخصصان دانشگاه مي باشندکه از سوابق اجرایي در سطوح تصمیم گیری برخوردار بوده و به اصطلاح نخبگان آگاه نام دارند.(خبرگان افرادی بودند که از نظر آگاهي و اطلاعات در این زمینه برجسته بوده، دارای مقالات معتبر علمي و چاپ در ژورنال جي سي آر،تالیف کتاب پژوهشگران برتربودند(این گروه برای انجام مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته بخش کیفي پژوهش انتخاب شدند و در فرایند مصاحبه شرکت کردند.جامعه آماری در بخش کمي،به تعداد 541نفر مي باشد که شامل کلیه روساء و اعضای هیات علمي دانشگاه ها،مي باشند.برای دسترسي به جامعه آماری ابتدا فهرست دانشگاه های استان خراسان شمالي به تفكیک رشته های علوم انساني، مهندسي، کشاورزی، هنر و علوم پایه تهیه گردید و سپس به صورت طبقه ای تقسیم بندی صورت گرفت.روش نمونه گیری در بخش کیفی این پژوهش،نمونه گیری گلوله برفي استفاده شد.چرا که به زعم برنز19و گروو20 (2005)این روش زماني پیشنهاد مي گردد که در آن یک شرکت کننده در پژوهش ما را به شرکت کنندگان دیگر هدایت کند و این روش برای جمع آوری نمونه هایي است که از راه های دیگر به سختي به دست مي آیند لذا در این پژوهش نیز از روش نمونه گیری گلوله برفي استفاده شده است.در روش نمونه گیری کیفي با ابزار مصاحبه،به طور ایده آل ما به جمع آوری اطلاعات تا زماني ادامه مي دهیم که به نقطه اشباع برسیم، جایي که داده های جدید جمع آوری شده با داده هایي که قبلا جمع آوری کردیم تفاوتي ندارد.در پژوهش کنوني تعداد نمونه های انتخاب شده برابر 18 نفر مي باشند که بعنوان نمونه برای انجام مصاحبه انتخاب شدند.روش نمونه گیری در مرحله کمي، روش تصادفي طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شده است. به عبارت دیگرهر یک از گروه
های علمي به عنوان یک طبقه در نظر گرفته شده است.به منظور تعیین حجم نمونه ساده ترین روش استفاده از فرمول کوکران مي باشد.برای تعیین حجم نمونه، ابتداپیش نمونه گیری از جامعه ی آماری به تعداد 18 نفر انجام شد و با توجه به انحراف معیار این پیش نمونه )که به مقدار 0/503به دست آمد(و با توجه به حجم جامعه(541) و جایگذاری درفرمول نمونه گیری تصادفي کوکران، حداقل حجم نمونه به تعداد 224 عدد مشخص شد.فرمول کوکران و تعیین حجم نمونه پژوهش:
=N حجم جمعیت آماری
n=اندازه نمونه
=eضریب خطا (0/05)
=δ انحراف معیار پیش نمونه (0/503)
= Z.025 مقدار متغیر تصادفی نرمال استاندارد(96/1)
224= | 2 (0.503)*3.84*541 | =n |
| |
2(0.503)*84/3 | +(540) 0.0025 | |||
با توجه به اینکه جامعه آماری در بخش کمی 541 نفر می باشد وحجم نمونه با توجه به فرمول کوکران224 نفر است اگر محقق بر مبنای درصد نمونه از هر طبقه به تناسب دست به انتخاب بزند، نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب باحجم انجام داده است. یعنی در هر دانشکده، تعداد اعضای هیئت علمی مورد مطالعه در درصد نمونه ضرب شده است)درصد)نمونه دراینجا ازتقسیم نمونه برجامعه(414/0)بدست آمد.برای جمع آوری داده های کیفي از سه طرح مي توان بهره گرفت:مصاحبه های عمیق،مصاحبه های ساختاریافته،و مصاحبه های نیمه ساختار یافته که در بخش کیفي این پژوهش از مصاحبه ساختاریافته استفاده شد.در مصاحبه های انفرادی با مصاحبه شوندگان برای بررسي مقدماتي 5 سوال مصاحبه استفاده شده است. ضمن این که سوالهای فرعي دیگری نیز در کنار هر سوال برای درک تجارب شرکت کنندگان در حین مصاحبه مطرح شد.در حین انجام مصاحبه پژوهشگر با پرسش های راهنما، صحت برداشت خود را ازگفته های مصاحبه شوندگان کنترل کرد.همچنین پژوهشگر در فرایند نمونه گیری از شرکت کنندگان داده ها را مورد تحلیل قرار داد تا مواردی که ناقص بوده با دریافت اطلاعات جدید از شرکت کننده جدید کامل گردد.انجام مصاحبه تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت.ویژگيهای خبرگان پژوهش که به تایید استاد راهنما و مشاور نیز رسید،افرادی هستند که از نظر آگاهي و اطلاعات در این زمینه برجسته بوده و این که بتوانند با ارائه اطلاعات دقیق نمادی از جامعه باشند ؛درحین مصاحبه به جمع آوری نظرات در مورد شاخص های مناسب برای تعیین عوامل موثر بر آینده پژوهي آموزش مجازی در توسعه کار آفریني پرداخته و عوامل اصلي و فرعي مورد نظر بررسي و نهایي شد.مدت زمان انجام مصاحبه بین 30 تا 50 دقیقه مي باشد.در مرحله کمي پژوهش دو پرسشنامه محقق ساخته آینده پژوهي آموزش مجازی و توسعه کار آفریني بر اساس معیارهای استخراج شده در مرحله کیفي با مطالعه مباني نظری و مصاحبه با اساتید و خبرگان دانشگاهي و نظر نهایي اساتید راهنما و مشاور ابعاد و مولفه های آن شناسایي و تدوین گردید.پس ازشناسایي ابعاد، مولفه ها، و شاخصها، پرسشنامه های آینده پژوهي آموزش مجازی و توسعه کار آفریني منتج از نظرات خبرگان تهیه و طي سه مرحله تعدیل، و اصلاحات لازم به عمل آمده است از طریق این پرسشنامه ها مولفه ها، و شاخصها مورد بررسي، اصلاح و تایید نهایي قرار گرفتند و به عنوان ابزارگردآوری داده ها در بخش کمي پژوهش مورد استفاده قرار گرفت.در بخش کمی از یک پرسشنامه محقق ساخته به شرح ذیل استفاده شد.
1-پرسش نامه محقق ساخته آینده پژوهی آموزش مجازی
پرسشنامه آینده پژوهی آموزش مجازی با اصلاحات نهایی و 2 مولفه اصلی با 7 مولفه فرعی و 60 سئوال میباشد، که در طیف 5 گزینهای لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد) طراحی و تنظیم شد که به ترتیب از 1 تا 5 نمره گذاری شد.
2- پرسشنامه محقق ساخته توسعه کار آفرینی
پرسشنامه توسعه کارآفرینی با اصلاحات نهایی و 2 مولفه اصلی با9مولفه فرعی و50سئوال
می باشد که در طیف 5 گزینهای لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد) طراحی و تنظیم شد.که به ترتیب از 1 تا 5 نمره گذاری شد.
گویههای پرسش نامه دو قسمت است:
الف) گویههای عمومی: در سوالهای عمومی هدف از کسب اطلاعات کلی و جمعیت شناختی پاسخگویان است این قسمت شامل چهار سوال است و مواردی مانند جنسیت، سن، رتبه علمی، گروه علمی و نوع دانشگاه محل خدمت مطرح شد.جدول(1)ویژگي های جمعیت شناختي مصاحبه شوندگان که شامل جنسیت، تحصیلات و رتبه علمی مي باشد را نشان می دهد.
ب) گویههای تخصصی
پرسشنامه های مذکور دردو بخش آینده پژوهی آموزش مجازی و توسعه کار آفرینی میباشند.در طراحی این بخش سعی شد که تا حد ممکن،گویه های پرسشنامه برای پاسخگویان قابل درک باشد این گویه ها از نوع بسته و از طیف 5 گزینه ای لیکرت می باشد.
در این پژوهش برای روایي و پایایي در بخش کیفي از قابلیت اعتبار و قابلیت اعتماد استفاده شد.که به آن اشاره مي گردد.
قابلیت اعتبار
اعتبار به این موضوع مي پردازد که آنچه در یافته ها ونتایج تحقیق از سوی پژوهشگر ذکر مي گردد، هماني باشد که در نظر و ذهن پاسخگو است)حریری، 1385: 66).در این پژوهش جهت اخذ تامین اعتبار در مرحله کیفی از درگیري طولانی مدت و مشاهده مداوم و بازبینی توسط مشارکت کنندگان استفاده شد.
قابلیت اعتماد
همچنین هر مصاحبه چند بار شنیده شده و بازنگری شد.بعد از انجام مصاحبه،داده های مصاحبه با مصاحبه شوندگان کنترل گردید.و در بخش کیفی،به منظور اطمینان از داده ها و اخذ پایایی در مدل اکتشافی،از ضریب کاپا یا توافق دو کدگذار استفاده شد.دراین پژوهش15درصداز مصاحبه هایی که محقق کدگذاری کرده بود برای ارزیابی در اختیار یکی ازخبرگان قرار گرفت و نتایج حاصل از کدگذاری دو محقق نشان داد که ضریب کاپای محاسبه شده توسط نرم افزار spssمقدار625/0است.با توجه به اینکه بیشتر از 6/0است و سطح معناداری حاصل شده برای شاخص کاپا کوچكتر از 0.05 است،فرض استقلالکدهای استخراجي رد و وابستگي کدهای استخراجي به هم تأیید مي گردد. به عبارت دیگر داده های پژوهش ازاطمینان لازم برخوردار است.ضمنا برای اطمینان از نحوه ی درست دسته بندی کدها، نظر خبرگان نیز اخذگردید.در بخش کمی، هدف کاربردی می باشد. جهت اخذ روایی از، روایی صوری و محتوا توسط اساتید و تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد.جهت پایایی نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، ضریب پایایی هر مقوله بدست آمده که در جدول 4 نشان داده شده است.برای تحلیل داده های این پژوهش در مرحله کیفي از تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل محتوا از نرم افزار مكس کیودا استفاده شده است. که در آن مقوله ها، ابعاد و عوامل به صورت کدگذاری باز و محوری مشخص شد.منظور از کدگذاری باز عبارت است از فرایند تحلیلي که از طریق آن مفاهیم مشخص شده و ویژگيها و ابعاد آنها ازدرون کشف مي شوند.در مرحله کدگذاری بازپژوهشگرمفاهیم را شناسایي و بر حسب خصوصیات وابعادشان بسط مي دهد.در این مرحله پژوهشگر از دل داده های خام اولیه، مقوله های مقدماتي را در ارتباط با پدیده مورد بررسي از طریق جزء جزء کردن اطلاعات، به شكل بندی مقوله های اطلاعات درباره پدیده مورد مطالعه، سوال کردن درباره داده ها، مقایسه موارد، رویدادها ودیگرحالات پدیده ها برای کسب شباهتها و تفاوتها مي پردازد.در مرحله بعد کدگذاری محوری، پژوهشگر یكي ازمقوله ها را محور فرایند در حال بررسي و اکتشاف قرار مي دهد)بعد اصلي( و سپس مقوله های دیگر را )مولفه ها(به آن ارتباط مي دهد.در این ارتباط در این پژوهش شناسایي ابعاد اصلي و مولفه های مرتبط مورد نظر مي باشد.بنابراین در مرحله اول ابعاد اصلي و مولفه ها بر اساس فرآیند کاری کدگذاری باز و محوری داده های حاصل از مصاحبه های عمیق و اکتشافي انجام عمل پالایش،کدهای مفهومي ارائه شد و اولویت هر یک ازعوامل بر اساس فراواني مفاهیم ذکر شده در مصاحبه ها مشخص گردید.به منظور تجریه و تحلیل داده های بدست آمده در این پژوهش در این مرحله از ابزار پرسشنامه جمع آوری شده،از روش های آماری توصیفي و استنباطي استفاده شد.در سطح استنباطي برای پاسخگوئي به سوالات تحقیق از آزمون تحلیل عاملي تاییدی برای روایي سئوالات پژوهش استفاده شد. همچنین به منظور تحلیل داده ها از تحلیل عاملي اکتشافي به منظور کسب اطمینان از دسته بندی سئوالات در مولفه ها استفاده شد.و برای تعیین تاثیر و برازش مدل در قسمت کمي از روش مدلیابي معادلات ساختاری استفاده شد.در بخش استنباطي آزمون فرضیه های پژوهش با استفاده از SPSS و هم چنین ایموس صورت گرفت.
دانشگاه محل تحصیل | تعداد | جنسیت | تحصیلات | رتبه علمی | |||
دانشگاه دولتی | 9 | مرد | زن | رشته تحصیلی | تعداد | دانشیار | استادیار |
6 | 3 | مدیریت آموزشی | 9 | 4 | 5 | ||
دانشگاه آزاد اسلامی | 6 | 4 | 2 | مدیریت آموزشی | 6 | 2 | 4 |
دانشگاه پیام نور | 2 | 2 | - | مدیریت آموزشی | 2 | - | 2 |
دانشگاه غیرانتفاعی | 1 | 1 | - | مدیریت آموزشی | 1 | - | 1 |
جمع | 18 | 13 | 5 | 18 | 6 | 12 | |
جدول(1) ویژگي های جمعیت شناختي مصاحبه شوندگان
یافته ها
نتایج کیفی با رویکرد استقرایی، براساس مصاحبه وکدگذاری باز، محوری وانتخابی می باشدکه منظور ازکدگذاری محوری در اینجا،رسیدن به مولفه های فرعی و منظور از کدگذاری انتخابی، رسیدن به مولفه های اصلی پژوهش می باشد.بر اساس کدگذاری انتخابی، مولفه های آینده پژوهی آموزش مجازی و توسعه کارآفرینی شناسایی شد همان طور که بیان شد ابتدا با 18 نفر از خبرگان آموزشی مصاحبه انجام شد و بعد از اتمام مصاحبه با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا داده ها مورد بررسی قرار گرفت.واحد تحلیل در این پژوهش، مدیران واساتید دانشگاه ها مرتبط با حوزه ی آموزش مجازی و منابع انسانی بود.ابتدا کدگذاری اولیه از عبارات معنایی کارآفرینی انجام شد و تعداد 117 کد باز شناسایی گردید. بعد از آن به بررسی و استخراج کدهای اولیه عبارات معنایی آینده پژوهی آموزش مجازی پرداخته شد و تعداد 62 کد باز شناسایی گردید.
که در جدول (2) نمونه ای ازمقوله بندی کدهای اولیه آمده است.در گام بعدی به مقوله بندی کدهای اولیه پرداخته شد. برای مفهوم توسعه کارآفرینی 9 مقوله فرعی و برای مفهوم آینده پژوهی آموزش مجازی نیز 7 مقوله فرعی شناسایی شد. در مرحله نهایی تحلیل داده های کیفی هر یک از مقولات فرعی در قالب مقولات اصلی تقسیم بندی گردید و در قالب مضامین اصلی دسته بندی شدند. مقولات فرعی مفهوم کارآفرینی به دو دسته شاخص های درونی و شاخص های بیرونی و مقولات فرعی آینده پژوهی آموزش مجازی نیز به دو مقوله اصلی راهبردهای کیفیت بخشی در جهت توسعه آموزش مجازی و زیرساختارهای آموزش مجازی تقسیم شدند.نتایج در جدول(3) نشان داده شده است.
جدول(2) نمونه ای از مقوله بندی کدهای اولیه
ردیف | مقوله فرعی | کدهای باز |
| اهداف و چشم انداز ها | شناسایی و تقویت استعدادها و ظرفیت ها |
| شناسایی فرصت ها و استفاده بهینه از آنها | |
| فراهم کردن زمینه بروز و پرورش ایده ها و خلاقیت ها | |
| جایگاه ویژه در ارائه خدمات علمی و تخصص مورد نیاز جامعه | |
| ترويج روحيه و فرهنگ کارآفرينی | |
| ترغيب و جذب جامعه دانشگاهی به دوره های آموزش کارآفرينی | |
| گسترش تحقيقات تفصيلی در خصوص کارآفرينان | |
| ترويج و گسترش فرهنگ، دانش و مهارت كارآفريني | |
| تلاش در تغيير و بازآفريني در ابعاد و اركان دانشگاه | |
| شناخت مؤلفه‌هاي دانشگاه كارآفرين | |
| منابع مالی | بودجه اختصاص داده شده به پژوهش |
| درآمد حاصل از شهریه | |
| درآمد حاصل از کمک های دولتی | |
| درآمد سرمایه گذاری و موقوفات | |
| فروش خدمات آموزشی و پژوهشی | |
| هدایا و کمک های مردمی | |
| درآمد حاصل از خدمات دانشجویی | |
| درآمد فروش خدمات و فعالیت های تجاری | |
| جذب منابع مالی | |
| حمایت های مالی دانشگاه از پژوهشگران | |
| خود مختاری مالی و استقلال مالی دانشگاه | |
| قدرت و نفوذ در تخصیص منابع درآمدی جدید به دانشگاه | |
| میزان بود جه اختصاصی دولت به دانشگاه |
مضمون | مقوله اصلی | مقوله فرعی |
کارآفرینی | شاخص های درونی | اهداف و چشم انداز ها |
منابع مالی | ||
عوامل رفتاری | ||
توانمندی کارآفرینی | ||
عوامل ساختاری | ||
فرهنگ کار آفرینی | ||
شاخص های بیرونی | سازوکارهای ظرفیت سازی و توسعه نهادی برای کارآفرینی | |
مدیریت رهبری | ||
عوامل زمینه ای(اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی) | ||
آموزش مجازی | راهبردهای کیفیت بخشی در جهت توسعه آموزش مجازی | شاخص های مدیریتی |
آموزش منابع انسانی | ||
ایجاد انگیزه | ||
زیرساختارهای آموزش مجازی | تامین زیرساخت های فناوری | |
منابع مالی | ||
تولید محتوای آموزش مجازی | ||
قوانین و مقررات دوره های اموزش مجازی جهت توسعه |
جدول(3) احصاء مضامین، مقوله های اصلی و فرعی از واحدهای معنایی مصاحبه
نتایج جدول فوق نشان می دهد الگوی جامع آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کارآفرینی شامل 2 مقوله اصلی شاخص های درونی و شاخص های بیرونی که جمعا 9 مقوله فرعی برای کارآفرینی دارد و 2 مقوله اصلی به نام های راهبردهای کیفیت بخشی در جهت توسعه آموزش مجازی و زیرساختارهای آموزش مجازی که جمعا 7 مقوله فرعی برای آموزش مجازی دارد می باشد.
شکل(1) معادلات ساختاری
از آنجا که شکل(1) ضریب تاثیر عدد 0.94 را نشان می دهد می توان نتیجه گرفت که آموزش مجازی تاثیر مثبت و معنی داری در توسعه کارآفرینی دارد.
درجه تناسب و اعتبار بخشی مدل آینده پژوهی آموزش مجازی جهت توسعه کار آفرینی دانشگاه ها چگونه است؟
به منظور تناسب و اعتبار بخشی مدل آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کارآفرینی، لازم است از روایی همگرا و واگرا ویا همان وجوه اعتبار افتراقی آنها اطمینان کسب کرد
نقش آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه كار آفریني چیست؟
برای آزمون این فرضیه از روش معادلات ساختاری با دو متغیر مکنون استفاده شد. از آنجا که داده ها در تک تک مولفه ها بررسی شده است و میزان کشیدگی و چولگی نشان دهنده ی نرمال بودن داده ها می باشد.پیش فرض نرمال بودن توزیع داده ها برقرار است. (در روایی مرتبه اول مولفه ها، کشیدگی و چولگی داده ها گزارش شده است).شکل ذیل ، نتایج آزمون را نشان می دهد.
که میزان همبستگی بین هر دو مورد از آنها به صورت دو به دو، کمتراز عدد9/0است و براساس آن عدم همپوشانی
نتایج نشان داد که روایی واگرا توسط این آزمون نیز تایید شده است. جمع بندی روایی واگرا نشان داد که مدل پژوهش دارای روایی واگراست. اکنون از نتایج آزمون های روایی همگرا وروایی واگرا ،روایی کل تایید می شود. بعبارت دیگر اعتبار مدل مورد تایید است.مهمترین آزمون های مدل اندازه گیری انعکاسی ، آزمون های روایی واگرا می باشد. نتایج بارهای عرضی نشان دادکه هر سئوال از هم سطر خودش،حداقل1/0بیشتر می باشد.
این رو از این رو همبستگی بین متغیرهای مکنون به جای اعدادیک روی یک روی قطر اصلی ، جذرAVE گذاشته شد. جذرAVE هر متغیر از همبستگی آن متغیر با متغیرهای دیگر باید بیشتر باشد. نتایج نشان داد که روایی واگرا توسط این آزمون نیز تاییدشده است. جمع بندی روایی واگرا نشان می دهد که مدل پژوهش دارای روایی واگراست . اکنون از نتایج آزمون های روایی همگرا و روایی واگرا ، روایی کل تایید می شود. بعبارت دیگر اعتبار مدل مورد تایید است.
جهت پایایی مدل اندازه گیری شده از آزمون آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد.
آزمون آلفای کرونباخ :
همبستگی درونی سئوالات یک متغیر خارج از مدل را نشان می دهد. آلفای کرونباخ مطابق با نظر فورنل و لارکر23 (1986) باید بالای 0.7 باشد . یعنی همبستگی سئوالات هر متغیر خارج از مدل باید بالای 0.7 باشد.
آزمون پایایی ترکیبی :
همبستگی درونی سئوالات یک متغیر داخل مدل را نشان می دهد. ضریب پایایی ترکیبی باید بزرگتر از 0.7 باشد .
جدول(4) نتایج پایایی بدست آمده برای مدل تحقیق
متغیرهای تحقیق | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی |
آموزش منابع انسانی | 0.762 | 0.772 |
آینده پژوهش آموزش مجازی | 0.939 | 0.944 |
اهداف و چشم انداز | 0.74 | 0.827 |
ایجاد انگیزه | 0.759 | 0.848 |
تامین زیر ساخت های فناوری | 0.81 | 0.860 |
توانمندی کارآفرینی | 0.784 | 0.844 |
تولید محتوای آموزش مجازی | 0.704 | 0.711 |
راهبردهای کیفیت بخشی جهت توسعه آموزش مجازی | 0.863 | 0.886 |
زیرساخت های آموزش مجازی | 0.904 | 0.916 |
سازو کارهای ظرفیت سازی | 0.726 | 0.809 |
شاخص های بیرونی | 0.88 | 0.900 |
شاخص های درونی | 0.926 | 0.934 |
شاخص های مدیریتی | 0.744 | 0.813 |
عوامل رفتاری | 0.826 | 0.869 |
عوامل زمینه ای | 0.805 | 0.857 |
عوامل ساختاری | 0.832 | 0.875 |
فرهنگ کارآفرینی | 0.793 | 0.750 |
قوانین و مقررات دروه های آموزش مجازی | 0.751 | 0.820 |
مدیریت رهبری | 0.729 | 0.833 |
منابع مالی | 0.790 | 0.851 |
منابع مالی کارآفرینی | 0.782 | 0.731 |
کارآفرینی | 0.949 | 0.953 |
نتایج جدول (4)نشان می دهد آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی کلیه متغیرهای تحقیق از 0.7 بیشتر می باشد. به عبارت دیگر پایایی مدل پژوهش نیز تایید می شود. برای اعتبار الگوی طراحی شده ازتحلیل معادلات ساختاری و نرم افزار pls استفاده شده است. بر مبنای مدل پارادایمی مستخرج از تحلیل داده های کیفی و عوامل حاصل از تحلیل عاملی، مدل طراحی شد و روابط مستقیم و غیرمستقیم بین متغیرها مشخص شد. که درشکل2و3 نشان داده شده است.
شکل(2) ضرایب مسیر، مقادیر بارهای عاملی و R2
شکل(3) نتایج آزمون t-values، برای ارزیابی بخش ساختاری مدل پژوهش
شکل (3)نتایج آزمون t-values ، برای ارزیابی بخش ساختاری مدل پژوهش
شاخص های برازش نیز در جدول(5) نشان داده شده است.
جدول(5) شاخص های برازش مدل معادلات ساختاری پژوهش
نام شاخص | معیار | میزان کفایت برازش |
ضریب ریشه میانگین مربعات باقیمانده های استاندارد شده(SRMR) | کمتر از 0.08 | 0.039 |
شاخص نیکویی برازش (Gof) | بیشتر از 0.36 | 0.716 |
بحث و نتیجه‌گیری
روش پژوهش، باتوجه به هدف و ماهیت، روش پژوهش ترکیبي یا آمیخته از طریق تلفیق روشهای کیفي و کمي مشخص شد. در بخش کیفي از تحلیل محتوا استفاده شد
و در بخش کمي از روش توصیفي- پیمایشي و پرسشنامه استفاده گردید.جامعه آماری در بخش کیفي صاحبان نظران، روسای دانشگاه و نخبگان جامعه علمي و متخصصان دانشگاه بودند که با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفي 18 نفر انتخاب شدند. در بخش کمي جامعه آماری تعداد 541 نفر از روساء و اعضای هیات علمي
دانشگاه ها بودند که با روش تصادفي طبقه ای تعداد 224 نفر انتخاب شدند. برای تحلیل داده در مرحله کیفي از تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها با استفاده
از روش تحلیل محتوا از نرم افزار مكس کیودا استفاده شد. در بخش کمي نیز در بخش استنباطي آزمون فرضیه های پژوهش با استفاده از SPSS و هم چنین ایموس صورت گرفت.
در بخش کیفي ابتدا با 18 نفر از خبرگان آموزشي مصاحبه انجام شد و بعد از اتمام مصاحبه با استفاده از رویكرد تحلیل محتوا داده ها مورد بررسي قرار گرفت. واحدتحلیل در این
پژوهش، مدیران و اساتید دانشگاه ها مرتبط با حوزه ی آموزش مجازی و منابع انساني بود. ابتدا کدگذاری اولیه از عبارات معنایي توسعه کارآفریني انجام شد و تعداد 117 کد باز شناسایي گردید.بعد از آن به بررسي و استخراج کدهای اولیه عبارات معنایي آینده پژوهي آموزش مجازی پرداخته
شد و تعداد 62 کد باز شناسایي گردید. در گام بعدی به مقوله بندی کدهای اولیه پرداخته شد.برای مفهوم کارآفریني 9 مقوله فرعي و برای مفهوم آینده پژوهي آموزش مجازی 7 مقوله فرعي شناسایي گردید. در مرحله نهایي تحلیل داده های کیفي هر یک از مقولات فرعي در قالب مقولات اصلي تقسیم بندی گردید و در قالب مضامین اصلي دسته بندی شدند. مقولات فرعي مفهوم کارآفریني به دو دسته شاخص های دروني و شاخص های بیروني و مقولات فرعي آینده پژوهي آموزش مجازی نیز به دو مقوله اصلي راهبردهای کیفیت بخشي در جهت توسعه آموزش مجازی و زیرساختارهای آموزش مجازی تقسیم شدند.
در بخش کیفی و در تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها مشخص شد که نهادینه سازی آموزش مجازی در دانشگاه ها و تلاش برای بهینه کردن آن موجب تقویت و توسعه کارآفرینی می شود در تبیین نتایج می توان عنوان نمود که امروزه کارآفرینی به عنوان معیاری برای توسعه اقتصادی شناخته می شود و در نظام آموزش عالی از آن به عنوان یک وظیفه اصلی نام برده می شود. امروزه عملکرد دانشگاه علاوه بر ارزیابی براساس آموزش و پژوهش، براساس میزان فعالیت در عرصه کارآفرینی مورد ارزیابی قرار می گیرد. تحولات عصر حاضر در عرصه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موجب شده تا دیگر دانشگاه ها از وظایف سنتی خود دست بکشند و پا را فراتر بگذارند و وظایف جدیدتری به عهده بگیرند. اما امر بدیهی این است که دانشگاه های ما هنوز در مراحل اولیه انجام رسالت خود هستند و حتی در بسیاری از دانشگاه ها و برای بسیاری از افراد دانشگاهی کارآفرینی سخن و عمل قریبی به نظر می رسد که به شدت با آن بیگانه اند حال اگر این وضعیت در علوم انسانی بررسی شود اوضاع اسفناک تر می باشد. لذا ضرورت دارد که به بررسی مولفه های توسعه کارآفرینی و عوامل اثرگذار بر آن پرداخته شود که در این پژوهش به مبحث شناسایی مولفه های کارآفرینی و همین طور نقش آموزش مجازی در توسعه کارآفرینی پرداخته شد.
از سوی دیگر در دانشگاه ها مخصوصا در حیطه های علوم انسانی حداقل تولید علم صورت می گیرد و بیشتر به عنوان مصرف کننده علم هستند. مطابقت نداشتن محتوای دروس در دانشگاهها با نیازهای بازار کار و میان رشته ای نبودن رشته های دانشگاهی باعث می شود افراد آموزش دیده نتوانند به خوبی در بازار کار از آموزش های کسب شده خود استفاده لازم را ببرند و بیشتر تخصص آنها در یک جنبه می باشد و در حوزه های مرتبط دیگر تخصص و آشنایی لازم را ندارند. همچنین در دانشگاهها این باور غالب است که مهم تر از کسب علم و دانش، مدرکی است که افراد در پایان دوره تحصیلی خود اخذ می کنند و این دید فعالیت افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. یافته های این بخش از پژوهش با یافته ها در پژوهش های رحیم23 (2018)،ضمن مطالعه ای درباره یادگیری مدیریتي و تغییر بر ای اثر بخشي سازمان ی بر نقش مدیریت د انش و کارآ فرین و کسب مهارت های آ نها در اثر بخشي سازماني تاکید کرد. پرمند وهمکاران24(2016)با تهیه برنامه درسي کارآفریني و ارائه آن به گروهي از دانشجویان، میزان تمایل آنها به خوداشتغالي و کارآفریني را مورد بررسي قرار دارند و دریافتند که ارائه فرصت تبادل تجریه، تدارک فرصت های نوآورانه، استفاده از شیوه های انعطاف پذیر و ترغیب دانشجویان به جست وجوی منابع متنوع یادگیری و شرکت در موقعيتهای متنوع ارزیابي عملكرد به بهبود وضعیت خوداشتغالي و درک شغلي آنها کمک مي کند. و اوان و کاترین (2019)، نادری بني(1392) همخوانی دارد.
در عصر جديد دانش و فناوري با يكديگر هم مسير شده اند و نمي توان يكي از اين دو را بدون ديگري به راحتي به دست آورد. فضاي مجازي با منابع و امكانات شگفت و عظيمي كه در زمينه علم و دانش در اختيار كاربرانش قرار مي دهد. با وجود پيشرفت هاي فراوان تكنولوژي و عصر اينترنت در كشور ما هنوز استفاده ي كامل از فرصت كسب و كاري تاسيس دانشگاه مجازي و توسعه آموزش مجازی ديده نمي شود.در اين ميان مؤسسات آموزش عالي بسياري وجود دارند كه با عدم تدريس صحيح مجازي موجب فرهنگ زدايي عموم در مقابل دانشگاه الكترونيكي شده اند. آموزش مجازي يک گزينه ي بسيار مناسب جهت استفاده از ديگر جنبه هاي سودآور کسب و کار پس از تاسيس فروشگاه اينترنتي است. آموزش مجازي نه تنها سبب ايجاد موقعيت شغلي براي بسياري از اساتيد و محتواسازان عرصه ي فناوري اطلاعات مي شود ، بلكه با آموزش عالي دانشجويان از راه دور طبيعتا موجب استفاده ي فراوان از فناوري نوين و تكنولوژي هاي مرتبط با رايانه شده و موجبات توسعه کارآفرینی را نیز فراهم می آورد. در نتيجه آموزش مجازي در دانشگاه ها موقعيت هاي شغلي بسياري را چه براي تاسيس كننده ي دانشگاه مجازي و چه براي دانشجويان سيستم آموزش عالي مجازي ايجاد مي كند.از طرفي با توجه به اينكه در محيط هاي آموزش مجازي دانشجو و استاد از لحاظ زماني و مكاني جدا از يكديگرند و همچنين به دليل اهميت الگوي يادگيري تعاملي و كاربرد راهبردهاي شناختي و فراشناختي در رشد خودرهبري و خودمديريتي دانشجويان كه هدف اوليه ي هر نظام آموزش مجازي است ، لازم مي باشد سه عنصر تاثيرگذار : راهبردهاي شناختي ، فراشناختي و تعاملات در يادگيري در محيط هاي مبتني بر آموزش مجازي به شكل اساسي بررسي شود تا تجارت موفقي در اين زمينه به وجود آيد.نتایج به دست آمده در این زمینه با یافته های کریمیان و فرخی(1397)،احمدی و همکاران(1392)، مطابقت دارد.
به منظور بررسی برازش مدل تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم مورد بررسی قرار گرفت.در ابتدا نرمال بودن داده ها در چهار مولفه(شاخص های درونی، شاخص های بیرونی، زیر ساخت های آموزش مجازی، راهبردهای کیفیت بخشی) بررسی شد. نتایج نرمال بودن داده در هر 4 مولفه نشان داد که داده ها نرمال است، همچنین سوال 11 در مولفه شاخص درونی و سوال 11 در مولفه زیرساختارهای آموزش مجازی، و سوالات 37 و 38 آینده پژوهی آموزش مجازی به دلیل اینکه بار عاملی آن در در سطح 05/0 معنی دار نبود حذف گردید. نتایج آزمون معادلات ساختاری نشان می دهد که، کای اسکوئر بهینه شده(χ2/ df)(51/2) کمتر از 3 است. نیکوئی برازش(GFI)(860/0) بیشتر از 8/0 است. ریشه‌ي میانگین مربعات باقی مانده(RMR)(075/0) کمتر از 09/0 است.شاخص برازش تطبیقی(CFI)(976/0) بیشتر از 90/0 و ریشه‌ي میانگین مربعات خطای برآورد(RMSEA) (073/0) زیر 08/0 می باشد. که نشان دهنده برازش مناسب مدل هستند. بنابراین مدل ارائه شده، مناسب بوده و ارتباط بین متغیر اصلی با مؤلفه ها با یکدیگر مثبت و معنادار است.همچنین برای بررسی بیشتر در خصوص تناسب و اعتبار بخشی مدل از روش معادلات ساختاری در smart pls نیز بهره گرفته شد که روایی واگرا و روایی همگرا مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی نتایج بارعاملی عرضی مشخص شد که مدل دارای روایی همگراست و هر سئوال از هم سطر خودش ، حداقل 1/0 بیشتر می باشد. آزمون دیگری که در بررسی درجه تناسب مدل از آن بهره گرفته شده بود آزمون فورنل لارکر بود که به بررسی روایی واگرا می پردازد. و بعد از تائید روایی واگرا و همگرا روایی کل مورد تائید قرار گرفت. از آزمون آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی به منظور بررسی پایایی مدل نیز استفاده شد. آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی کلیه متغیرهای تحقیق از 7/0 بیشتر می باشد. به عبارت دیگر پایایی مدل تحقیق نیز تایید می شود.
همانطور که در این پژوهش مشخص است تحول در نقش دانشگاه ها و پذیرش رسالت جدید (کارآفرینی) به عنوان امری مهم باید مدنظر باشد.برای بهبود کارآفرینی دانشگاهی باید زمینه و بستر را برای کار آفرینی مساعد و مناسب نمود. پس باید تغییراتی در این شرایط ایجاد شود که شامل تغییراتی در شرایط اقتصادی (مثل حرکت به سوی اقتصاد رقابتی و اتکای کمتر به بودجه ها و اقتصاد دولتی ) و بستر سازی ها می باشد. بستر سازی هایی که باید در این زمینه انجام شود شامل تغییراتی در آئین نامه ها و قوانین و مقررات، تشکیل مراکز بازاریابی و اقداماتی در جهت تجاری سازی دانش می باشد .اگر در جامعه خصوصا جامعه دانشگاهی ،فرهنگی که متناسب با توسعه کارآفرینی رشد و ترویج پیدا کند می توان انتظار رخ دادن کارآفرینی و کارآفرینی دانشگاهی را انتظاری معقول و بجا دانست.(پای خسته و همکاران،1396) یکی از مهمترین مولفه ها در موفقیت کارآفرینی دانشگاهی را فرهنگ حمایت کننده و پشتیبان کار آفرینی می داند که در دانشگاه نهادینه شده است.از دیگر راه های توسعه کارآفرینی مهندسی مجدد ساختارهای دانشگاهی و فرایندهاست. ساختار سازمانی ابزاری است برای تحقق هدفهای سازمانی. از مهمترین کارهایی که در دانشگاه می توان انجام داد طراحی مجدد ساختارها و فرایندهای سازمانی برای ایجاد تناسب بین ساختارها، فرایندها و اهداف سازمانی جدید می -باشد.ساختار و فرایندهای سازمانی مناسب برای کارآفرینی ساختارها وفرایندهایی انعطاف پذیرمی باشند نه ساختارهای سنتی . همچنین در طراحی ساختار می توان مراکز جدیدی را در دانشگاه جهت انجام فعالیت جدید بازاریابی ایجاد کرد که به عنوان رابط و وسیله ای برای ارائه خدمات و محصولات دانشگاهی به بازار عمل نماید، در اینجاست که دانشگاهها به کار آفرینی پرداخته و این مراکز وظیفه تبدیل ایده های محصولات و خدمات دانشگاه را به ثروت (در آمد) انجام می دهند افرادی چون وود25 (2011) ویژگی ساختار سازمانی ارگانیک و ساختار انعطاف پذیر را از ویژگی های اصلی کار آفرینی در دانشگاه می دانند. نتایج به دست آمده در این زمینه با یافته های باقری(1396)، ونسا راتن )2017) همخوانی دارد.
امروزه دیگر شیوه های سنتی مدیریت ناکارآمد هستند زیرا سازمان ها و مخصوصا سازمان های دانشگاهی از غالب شکل سنتی خود خارج شده اند و در مسیر رشد و پیشرفت قرار گرفته اند. سیستم هایی که در گذشته بر دانشگاه ها حاكم و برنامه ریزی، کنترل، سازماندهی و ... بر مبنای آن انجام می شد متناسب با رسالت و وظایف سنگینی که امروزه به دانشگاه واگذار شده نمی باشد و باید سیستم های جدیدی در مدیریت دانشگاهی به کار گرفته شوند شود)گوئرو واوربانو2010،26)، حمایت مدیران عالی از کارآفرینی دانشگاهی را عامل مهمی در تحقق آن می دانند. رضایی(1392) بر تاثیر نظام مدیریت غیر متمرکز دانشگاهی بر وضعیت تجاری سازی و کسب در آمد برای دانشگاه تاکید دارند و ساختار ارتقای هیات علمی را بر فرایند تولید دانش تاثیرگذار می دانند.
عواملی چون ایجاد انگیزه در دانشجویان، کارکنان و اعضای هیات علمی برای کار آفرینی که از طریق سهیم کردن آنها در سود حاصل از کارآفرینی دانشگاهی عملی می شود. تغییر در نگرش افراد دانشگاهی در مورد کارآفرینی، جذب و استخدام نیروی انسانی بر اساس ویژگی های کارآفرینانه، استفاده از فناوریهای نوین در دانشگاهها، ایجاد توازن بين پژوهش های بنیادی و کاربردی و بصورت کلی تلفيق عنصر کارآفرینی در سیاست های دانشگاهی عواملی هستند که بستر سازی درون دانشگاهی را تشکیل می دهند.از دیگر سو می توان اشاره کرد که توسعه آموزش مجازي مانند تمامي تعليم و تربيت براي جامعه و هم براي افراد آن جامعه نوعي سرمايه گذاري است چرا كه امكان تربيت نيروي كار ماهر و افزايش قدرت توليدي و در نهايت افزايش در آمد ملي را بهمراه دارد. از طريق آموزش هاي مجازي مي توان باعث ايجاد توانايي ها ،مهارت ها و فعاليت ها در يادگيرندگان شد و بالا بردن نيروي كار در جامعه و توليد سرمايه براي كشور شد. آموزش مجازي از طريق در اختيار گذاشتن منابع اطلاعاتي و فراهم سازي زمينه هاي مناسب مي تواند سبب كشف استعدادها و بارور شدن آنها شود .اين مسئله نشان از با اهميت دانستن آموزش هاي مجازي در اقتصاد دارد و از طرفي اكثرا پژوهشگران معتقدند كه سياستگذاري هاي توسعه اي و كلان در اين مورد صورت نگرفته است كه در اين مورد خواستار بستر سازي مناسب جهت شناسايي آموزش هاي مجازي هستند.آموزش مجازي در ايران با توجه به جمعيت زياد ايران مي تواند به عنوان يك راه حل از از روش هاي كاربر در جامعه جهت توليد شغل و توسعه کارآفرینی باشد زيرا در جوامع پر جمعيت در زماني كه امكانات شغلي محدود است مي توانند از روشهاي كاربر استفاده كنند. بخصوص در زمينه آموزش نيروهاي كار غير ماهر آموزش مجازي مي تواند كمك نمايد.
در تبیین نتایج می توان عنوان نمود که یکی از مواردی که ضروری است در این زمینه بدان توجه شود این است که در دانشگاه ها به جای تاکید بر جنبه های نظری و تئوریک است بر جنبه های عملی آموزش نیز تاکید شود. اما چیزی که در عمل مشاهده می شود خلا این موضوع است. اهمیت پیاده سازی این تئوری ها بر هیچ کسی پوشیده نیست و به این ترتیب است که دانشگاهها از آخرین تغییرات در حوزه های علمی خود اطلاع دارند و با آن آشنا هستند اما در عمل توانایی بکارگیری و پیاده سازی آن را ندارند و این مساله یاد آور سازمانهای تشریفاتی در بحث از سازمان های یادگیرنده است که پیتر سنگه مطرح ساخت (سنگه1395،27). همچنین اهمیت تحقیقات دانشگاهی در زمینه توسعه کارآفرینی بسیار مهم است. این نوع پژوهش ها و تحقیقات باید بیشتر ماهیت میان رشته ای داشته باشند تا مقدمه ای بر توسعه کارآفرینی باشد و بر بازار و صنایع متمرکز باشد.توجه بیشتر به تحقیقات کاربردی درمحیط دانشگاه در این زمینه بسیار ضروری است.
همچنین گسترش تفکر استراتژیک و کل نگر در محیط دانشگاه ضروری است. درعمل چشم انداز روشنی از کار آفرینی در نظام آموزش عالی مشاهده نمی شود و هدف هایی که به طور صریح و روشن کارآفرینی را هدف قرار دهند به چشم نمی خورد. استراتژی ها و چشم انداز سازمان، آینده سازمان را به تصویر می کشد که متاسفانه در مورد کار آفرینی دانشگاهها چنین چیزی یا وجود ندارد و یا در حد یک شعار می باشد. از جمله موارد دیگری که سیاست گذاری در دانشگاه ها را تحت تاثیر قرار می دهند و بیشتر به محیط دانشگاه برمی گردد وابستگی زیاد دانشگاهها به بودجه های دولتی، خصوصی نبودن دانشگاه ها، نبود زیرساخت های لازم برای کارآفرینی و در سطح کلان تر ویژگی نیمه بسته بودن اقتصاد کشور نسبت به عوامل جهانی، و متکی بودن اقتصاد کشور به نفت می باشد . مجموعه این عوامل باعث می شود دانشگاه ها در سیاست های خود جایی را برای کارآفرینی نداشته باشند و این امید و پشتوانه را دارند که حتی اگر آنها برای خود درآمدهایی کسب نکنند باز هم می توانند از بودجه های دولتی استفاده نمایند. پژوهشهای ایرلند وهمکاران28(2009)،چن و همکاران29(2005)، این جنبه از یافته ها را تائید می کنند.
فرآیندهای ساختاری نیز عامل مهمی در توسعه کارآفرینی محسوب می شود. در دانشگاه های ایران نیز باید به توسعه این ساختارها و زیرساختارها توجه شود. توجه به چگونگی کسب مهارت کار آفرینی و تجاری سازی دانش و پژوهش، ساختارهای متناسب با کارآفرینی بسیار مهم می باشند. در دانشگاه ها به تبع دیگر سازمان ها تمرکزگرایی در حد بالایی است، واحدهای سازمانی برای حمایت از کارآفرینی در نظر گرفته نشده، سیستم های کارآمد برای کار آفرینی در دانشگاهها وجود ندارد و نسبت به برپایی و تاسیس شرکت های زایشی در دل دانشگاه ها هیچ اقدام مناسبی انجام نشده است.پژوهشهای پورشریعت وهمکاران(1395)،گورائو همکاران30(2012) این جنبه از یافته ها را تائید می کنند.
اطلاعات و ارتباطات به عنوان امری مهم در این زمینه شناخته می شود که در این پژوهش بعد آموزش مجازی آن مدنظر قرار گرفت با وجود ضعف در سیستم های ارتباطی و فقدان شبکه سازی ها بین دانشگاه و جامعه، شناخت کافی از نیازهای جامعه وجود ندارد، بین صنعت و دانشگاه ارتباط مناسب برقرار نمی باشد و زیر ساخت های لازم برای برقراری ارتباط و شبکه سازی بین دانشگاه، جامعه و سازمان های مختلف مهیا نیست . همچنین اطلاع رسانی درست در زمینه اهمیت کار آفرینی نشده و دانش لازم در اختیار افراد، جامعه و موسسات قرار نگرفته است.پژوهشهای هیتر وهمکاران31(2018)،ونکاتارامان وسیواکومار32(2015)،رجایی و همکاران(1396)،شاه حسینی و همکاران(1394) این جنبه از یافته ها را تائید می کنند.
سبک مدیریت و رهبری در نظام آموزش عالی ازدیگر مولفه های شناسایی شده در این پژوهش بود. یک سیستم مدیریت کارآمدوکارا قدرت این را دارد تا سازمان را در مسیر تحقق اهداف و برنامه ها قرار دهد.سیستم مدیریت، دانشگاه و فعالیت های دانشگاهی را باید با نگاه و دید کارآفرینانه مدیریت کرد و همان قالب و دید سنتی مدیریت، در سازمان دانشگاه نباید ادامه داشته باشد نحوه ارزیابی کارکنان، اساتید و دانشجویان بر مبنای معیارهای کار آفرینی باشد. برای ارتقاء اعضای هیات علمی به بحث کار آفرینی توجه شود و همچنین نحوه تخصیص منابع نیز از بعد سنتی به بعد کارآفرینانه تغییر کند و بر مبنای نگرش کار آفرینانه باشد که سهمی برای کار آفرینی واحدها و فعالیت های مرتبط با آن در نظر بگیرند. پژوهش بونسترف33(2006) این جنبه از یافته ها را تائید می کنند
در ارزيابي كلي مي توان اشاره داشت كه اگر آموزش مجازي در ايران در جهت تامين نيروي انساني و توليد سرمايه براي كشور و مخاطبان خود باشد و در معادله هزينه –فايده ،فايده آموزش مجازي بر هزينه هاي آن چيرگي داشته باشد آموزش مجازي مي تواند هم خود گسترش پيدا كند و هم سبب نوعي درهم تنيدگي بين نهادهاي اقتصاد ،خانواده و تعليم و تربيت شود پیامد کلی این عوامل ارتقاء فعالیت های آکادمیک و دانشگاهی در ابعاد آموزشی، پژوهشی و مهارت سازی می باشد، سبب بهبود کار آفرینی دانشگاهی و کمک به دانشگاه ها در راه انجام رسالت جدید یعنی توسعه کار آفرینی می شود. با توجه به مطالب ذکر شده می توان در کل این نتیجه را استنباط نمود که کار آفرینی ماموریت اصلی دانشگاه های نسل سوم می باشد و این امر ضامن بقاء و ماندگاری آنها خواهد بود و بنابراین تغییر و تحولات ایجاد شده ضرورتا دانشگاه ها را به این سمت و سو خواهد کشاند. دانشگاه ها در کشور ما نیز به تبع تغييرات جهانی باید خود را برای انجام این ماموریت مهم آماده سازند. در انجام این مهم آنها طبیعتا با چالش ها و موانعی روبه رو خواهند بود، اما آنچه مهم است این قضیه می باشد توجه به بحث آینده پژوهی در این زمینه است.
پیشنهاد ها در راستای آینده پژوهی آموزش مجازی در توسعه کار آفرینی:
-حمايت دولت و سياستمداران از توسعه آموزش مجازي و همچنین ترویج فرهنگ کارآفرینی در دانشگاه ها با ارائه طرح های تشویقی و تسهیلاتی که موجب توسعه این طرح ها می شود.
-پیشنهاد می شود تا مدیران آموزش عالی در پی کشف راه هایی برای ترغيب و جذب جامعه دانشگاهی برای حضور در دوره های آموزش کارآفرينی باشند
-پيشنهاد مي شود در آموزش های مجازی مبتنی بر توسعه کارآفرینی در تغيير و بازآفريني در ابعاد و اركان دانشگاه اهتمام ورزیده شود
- پیشنهاد می شود در آموزش های مجازی مبتنی بر توسعه کارآفرینی به شناخت پایه ای نیازهای جامعه پرداخته شود. راهکار مورد استفاده در این مسئله می تواند استفاده از برنامه ریزی های استراتژیک متناسب و تمرکز بر ماموریت های ملی باشد.
-توجه به ایجاد بسترهای مالی حمایت کننده از توسعه کارآفرینی یکی از نقاط مورد توجه در این پژوهش بود که پیشنهاد می شود با درایت و دوراندیشی راهکارهایی برای حل این معضل در نظر گرفته شود.
-تشکیل کارگروه های تخصصی در دانشگاه و برنامه ریزی دانشگاهی منطبق بر نیازهای بازار کار جهت پاسخ گویی به نیازهای صنعت و فراهم کردن زمینه و فرایندهای لازم برای عرضه وتقاضای خدمات از سوی دانشگاه فعالتر شدن دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاه ها و واحدهای تحقیق و توسعه.
-ترویج و اشاعه فرهنگ کارآفرینی و نمایان شدن رویکرد کارآفرینانه در تمام برنامه های دانشگاهی.
-توسعه زیرساخت های آموزش مجازی و توجه به اهمیت آموزش منابع انسانی در این خصوص
-مدیریت کارآفرین در آموزش عالی ، تدوین و تبیین چشم انداز کارآفرینی و مدلهای کسب و کار برای دانشگاه ها و تدوین چشم انداز مشترک
-اصلاح و تدوین سند راهبردی توسعه کارآفرینی در منشور نظام آموزش عالی و ایجاد چشم انداز روشن در این خصوص
-جلب توجه و توسعه حمایت اجتماعی با ارائه گزارش های مستند از آثار ناشـی از توسـعه آمـوزش مجازی.
-ارائه برخی آموزش های کار آفرینی درون سازمانی برای دانشجویان و دانش آموختگان
-آموزش،برنامه ریزی و اقدام برای نهادینه سازی موضوع "کار آموزی دانشجویان" و"کار ورزی فارغ التحصیلان دانشگاهی" در راستای کمک به آماده سازی و اشتغال پذیری آنان برای حضور موفق در بازار کار صورت گیرد.
یادداشت ها
1. Ruth, Robin & Frank
2. Moisil
3. Nortvig
4. Han& Niosi
5. Walsh& Huang
6. Valerio, Parton & Robb
7. Baaken et al
8. Olugbola
9. Shirokova et al
10. Haegeman
11. Velilla et al
12. Crecente
13. Barcik et al
14. Evan & Catherine
15. Erasmia Leonid and co-workers
16. Vanessa Ratten
17. Din
18. Skaylar
19. Burns
20. Grove
21. Hansler
22. Fornell & Larker
23. Rahim
24. Premand et al
25. Wood
26. Guerrero et al
27. Senge
28. Ireland
29. Chen et al
30. Gurau
31. Hayter et al
32. Venkataraman,.&Sivakumar
33. Bernstorff
فهرست منابع
1) ابراهیمي،سعید،قاطعي کلاشمي،زهرا،حاج بنده،مسعود،مردای،داریوش(1396).تدوین ساختار مناسب آینده پژوهي در شهرداری اصفهان،فصلنامه آینده پژوهي مدیریت،سال بیست و هشتم،شماره .111
2) احمدی،سنور،کوهستانی،حسین،یادآور،حسین،شعبانعلی فمی،حسین(1398). فراتحلیل عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی زنان روستایی ،فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال هشتم، شماره اول )پیاپی 27).
3) احمدی،حبیب،غلامي،خلیل،عزیزی،نعمتالله(1392) .بررسي زمینه های توسعه ی آموزش مجازی در دانشگاه کردستان:حرکت به سوی برنامه ریزی برای ارائه یک چار چوب راهبردی مناسب،فصلنامه ی علمي اندیشه های نوین تربیتي،دوره 9 ،شماره1.
4) احمدی هدایت، حمید(1397).پساپدیدارشناسی فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارائه الگویی برای آموزش مجازی در نظام آموزش و پرورش ایران. رساله دکتری، رشته فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد
5) انتظاری،یعقوب،(1397).زیست بوم کارآفریني نوآورانه : الگوی عمومي و پیامهایي برای مدیران . فصلنامه توسعه کارآفریني، دوره یازدهم، شماره 1 ، صص 40 - 21
6) باقری،مصباح الهدی، نوروزی، خلیل، محمدی، مهدی ، آزادی احمدآبادی، جواد(1396).کشف و اولویت بندی ابعاد و مولفه های مؤثر بر ساختار دانشگاه کارآفرین : پیشنهادی برای موفقیت در وظایف نسل سوم دانشگاه ها، رشد فناوری،سال 13 ،شماره 52
7) پای خسته،پریسا،علم بیگی،امیر،بطحائی،سیده سمیه(1396).بررسی شایستگی های مورد نیاز توسعه كارآفرینی پایدار در آموزش عالی کشاورزی، فصل نامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی،شماره40.
8) پورشریعت،عیسي،محجوب،حسن،مصطفایي،مهرداد(1395).بررسي وضعیت عوامل ساختاری و کارآفریني دانشگاهي دانشگاه های ارتش )مطالعه موردی : دانشگاه هوائي شهید ستاری) ،فصلنامه علمي پژوهشي آموزش علوم دریایي،شماره 7.
9) حریری؛نجلا(1385).اصول و روش های پژوهش کیفی،تهران:انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی
10) رضایی، بیژن(1392). ارائه الگوی کارآفرینی دانشگاهی با تاکید بر ارتباط صنعت و دانشگاه. رساله دکتری، رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی.
11) رجایي،زهرا،ارغواني،علي،مهمي،زهرا(1396).بررسي تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در خلاقیت وکارآفریني)مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه های شهرستان بیرجند).فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشكي.سال هشتم.
12) سنگه،پيتر (1395)پنجمين فرمان ، ترجمه كمال هدايت و محمد روشن ، تهران سازمان مديريت صنعتي.
13) شاه حسیني،محمدعلي،نارنجي ثاني،فاطمه،عبادی،رحیم،رودباری،حمید(1394).ارزیابي کیفیت خدمات نظام یاددهي یادگیری الكترونیكي درآموزش عالي،تحقیقات کتابداری و اطلاع رساني دانشگاهي، دوره ی 49 ،شماره ی2.
14) صفری دشتکی،محمد،سلاجقه،سنجر(1397).بررسی رابطه ابعادفرهنگی هاستفد با شکل گیری شبکه های خط مشی در نظام آموزش عمومی کار آفرینی در ایران،فصلنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی،سال نهم،شماره4.
15) عباسی،حبیبه،نصیری قرقانی،بابک،سورانی یانچشمه،رضا،مصلح،مریم(1398).اولویتهای مولفه های موثر نسل سوم دانشگاههای علوم پزشکی با رویکردAHP،فصلنامه علمی پژوهشی طب و تزکیه،دوره28،شماره1،ص16-36.
16) عسگری،پیمانه،عزیزآبادی فراهانی،فاطمه،نوابخش،مهرداد،صالحی،سید رضا(1397).آینده پژوهی سرمایه فرهنگی در خانواده ایرانی به روش مدل سازی،فصلنامه آينده پژوهي مديريت،سال بيست و نهم،شماره 112.
17) غضنفری،ندا،بادله،علیرضا(1397). ارزشیابی محتوای دورههای آموزش الکترونیکی دانشگاههای تحت استاندارد اسکورم،نشریه علمی- پژوهشی فناوری آموزش،جلد 13 ، شماره 2.
18) قریشی خوراسگاني،مریم سادات؛سادات محسني، هدی؛صباغزاده، فاطمه.( 1398 ) پیامدهای بي توجهي به تبدیل دانشگاهها به دانشگاههای کارآفرین،مجله سیاست و فناوری،شماره ی 41.
19) قنبری،سالار،رزقي شیرسوار،هادی،ضیایي،محمدصادق،مصلح،مریم(1398). ارائه مدل ارزیابي آموزش الكترونیكي در واحد الكترونیكي دانشگاه آزاد اسلامي،فصلنامه علمي - پژوهشي تحقیقات مدیریت آموزشي،سال یازدهم،شماره1.
20) کریمیان؛زهرا،فرخي؛مجید رضا(1397).هشت گام توسعه آموزش مجازی در طرح تحول و نوآوری آموزشي دانشگاه های علوم پزشكي مروری بر یک تجربه.فصلنامه علمي،پژوهشي طب و تزکیه،دوره 27 ،شماره 2.
21) کشاورزی،مهدی؛یارمحمدیان،محمد حسین؛نادی،محمدعلی(1396).طراحي الگوی روشهای تدريس مبتني بر توسعه آينده پژوهي درآموزش عالي ايران،فصلنامه علمي– پژوهشي رهيافتي نو در مديريت آموزشي، سال هشتم، شماره4.
22) مهدی،رضا(1392). آینده پژوهی در آموزش عالی: شرایط و ویژگیهای دانشگاه های سرآمد در آینده،رهیافت،شماره55.
23) نادری بنی، ناهید(1392). بررسی نقش فعالیت های اصلی و پشتیبانی دانشگاهی در کارآفرینی دانشگاه های دولتی ایران و ارائه الگوی دانشگاه کارآفرین. رساله دکتری، رشته علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
24) Baaken T, Davey T, Temel S, Serbest H, Meerman A, Galán-Muros V, Orazbayeva B and Melonari M.(2018).The State of Turkish University-Business Cooperation Report (University Perspective).
25) Barcik, A.; Dziwinski, P. & Jakubiec, M. (2017). The potential of academic entreneurship in universities of academic entrepreneurship in universities of viserrad group countries. Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej Zarządzanie, 27 (1), 18-35.
26) Bernstorff, ido(2006);“Commercializing Basic Science as a Competitor or mplement of Academic Accomplishment? The Case of Max Planck Directors”; Available at:http://cemi.epfl.ch/webdav/site/cemi/shard/workshop
27) Chen, Jin; Zhu, Zhaohui; Anquan, Wang (2005), “A System Model for Corporate Entrepreneurship”, International Journal of Manpower, vol. 26, no.6, pp. 529-543.
28) Crecente-Romero, F., Giménez-Baldazo, M., & Rivera-Galicia, L. F. (2018). Can entrepreneurship channel over qualification in young university graduates in the European Union? Journal of Business Research, 89: 223-228.
29) Din, M. (2017). Students as mavericks for hange : a model for introducing educational entrepreneurship training. International Education and Research Journal, 3(2).
30) Erasmia Leonidoua, Michael Christofib, Demetris Vrontisb, Alkis Thrassoub.(2018)." An integrative framework of stakeholder engagement for innovation management and entrepreneurship development." Journal of Business Research.
31) -EvanDouglas&Catherine rentice(2019)." Innovation and profit motivations for social entrepreneurship: A fuzzy-set analysis".Journal of Business Research.
32) Guerrero, Maribel, &Urbano, David.(2012)"The development of an entrepreneurial university", The journal of technology transfer, 37(1), pp. 43-74.
33) Gurau, Calin, Leo-Paul Dana, Frank Lasch,(2012),“Academic Entrepreneurship in UK Biotechnology Firms: Alternative Models and The Associated Performance”, Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, Vol. 6 Iss: 2 pp. 154 – 168.
34) Haegeman, Karel, Spiesberger, Manfred, Konnola, Totti.(2016). Evaluating foresight in transnational research programming, Technological Forecasting & Social Change,Elsevier,pp1-14.
35) Han, X., & Niosi, J. (2016). Star scientists in PV technology and the limits of academic entrepreneurship. Journal of Business Research, 69(5), 1707-1711.
36) Hayter, C. S., Nelson, A. J., Zayed, S., & O’Connor,A. C.(2018). "Conceptualizing academic entrepreneurship ecosystems: a review, analysis and extension of the literature". Journal of Technology Transfer, 43(4): 1039–1082.
37) Ireland, R.D. & Covin G.J, Kuratko. F.D (2009). “Conceptualizing Corporate Entrepreneurship Strategy”. Baylor University, 50(1), 49–59.
38) Moisil, I. (2017).A Model of the Student Behaviour in a Virtual Educational Environment. International Journal of Computers Communications & Control, 3(1), 108-115.
39) Nortvig, A. M., Petersen, A. K., and Balle, S. H., (2018). A Literature Review of the Factors Influencing E-Learning and Blended Learning in Relation to Learning Outcome,Student Satisfaction and Engagement. The Electronic Journal of e-Learning, 16(1), pp. 46-55, available online at www.ejel.org
40) Olugbola s.A.(2017).Exploring entrepreneurial readiness of youth and startup success components ; Entrepreneurship training an a moderator. Journal of innovation and knowledge. Volume 2. issue3.pages 155-171
41) Premand, P.; Brodmann, S.; Almeida, R.; Grun, R. and Barouni, M. (2016). Entrepreneurship education and entry into self-employment among university graduates. World Development, 77, 311-327.
42) Rahim, M. A. (2018). Managing learning and change for organizational effectiveness. Routledge: In Current Topics in Management.
43) Ruth Ji, Robin K and Frank T. (2017). Predicting the future of additive manufacturing: A Delphi study on economic and societal implications of 3D printing for 2030, Technological Forecasting and Social Change, 117, 84-97.
44) Shirokova, G., Oleksiy, O., Bogatyreva, K., (2016), "Exploring the intention–behavior link in student entrepreneurship: Moderating effects of individual and environmental characteristics", European Management Journal, 34 (4), 386-399.
45) Skylar, D. (2017).Futurology in the College Classroom University of Massachusett Amherst. A Journal of scholarly Teaching, 12(2). 51-63.
46) Valerio, A.; Parton, B. & Robb, A. (2014). Entrepreneurship education and training programs around the world. Washington DC: The World Bank.
47) Vanessa Ratten.(2017) "Entrepreneurial universities: the role of communities, people and places", Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, Vol. 11 Issue: 03, pp.310-315, https://doi.org/10.1108/JEC-03-2017-0021.
48) Velilla, J., Molina, J., & Ortega, R. (2018). Why older workers become entrepreneurs? International evidence using fuzzy set methods. The Journal of the Economics of Ageing 12 (2): 88–95.
49) Venkataraman,S.&Sivakumar,S.(2015)Egaging students in Group based Learning through e-learning techniques in Higher Education System. International Journal of Emerging Trends in Science and Technology, 2(01): 112-119.
50) Walsh, J. P., & Huang, H. (2014). Local context, academic entrepreneurship and open science: Publication secrecy and commercial activity among Japanese and US scientists. Research Policy, 43(2), 245-260.
51) Wood, M. S. (2011). A process model of academic entrepreneurship. Business Horizons, 54(2), 153-161.
The Role of E-learning Future Studies in Entrepreneurship Development: A qualitative Research
Abstract
Background:Future Studies;The knowledge of analysis,design and intelligent establishment of the future,and E-learning as one of the most important educational methods in the field of information andcommunication technology,by removing time and place and achieving various educational opportunities,requires a concept to create an image of the future for improvement and entrepreneurship.Objective:This study aims to investigate the role of future studies of E-learning in entrepreneurship development.Method:In this study,ccording to the purpose and nature of the research,the combined research method has been used with a combination of qualitative and quantitative methods.In statistical population of the qualitative section,18experts,pundits,university chancellors and elites of the scientific community were chosen by snowball sampling method;and in a quantitative part,224faculty members of North Khorasan universities was selected by stratified random sampling according to the size of the colleges.For data collection,a researcher-made interview and a questionnaire were used.The reliability coefficientofeach category was obtained by using Cronbach's alpha test Results:The results present that this coefficient is morethan0.7forallcomponents.The analysis methodof interview data, in the qualitative part, has been selected open, axial and selective coding and in the quantitative part has been selected the confirmatory factor analysis present that117opencodeswasidentifiedintheformoftwocomponents(externaland internal indicator)and entrepreneurship development component of E-learning was identified 62open codes was identified in the form of two components(quality strategies for the development of E-learning and E-learning substructures)The results of factor analysis of the second order also confirm that the components of entrepreneurship development,ntrepreneurship capability component is the most important and entrepreneurial culture with the coefficient of0.58is the least important in the model.
Keywords: Future Studies, E-learning, Entrepreneurship Development, Qualitative Research
