واکاوی عوامل و مولفه های مدیریت سبد پروژه‌های تحقیق و توسعه سلامت با رویکرد فراترکیب

الموضوعات :

مریم خردرنجبر ¹ , عباس خمسه ² , سیدجواد ایرانبان ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت تکنولوژی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
3 - گروه مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

تاريخ الإرسال : 25 الخميس , رجب, 1444 تاريخ التأكيد : 16 الجمعة , رمضان, 1444 تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: مدیریت سبد پروژه‌های تحقیق و توسعه, فراترکیب, خدمات سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات, تحقیق و توسعه, سبد پروژه‌های تحقیق و توسعه,

ملخص المقالة :

زمینه: طی چند سال اخیر ظهور فناوری های نوین و ایجاد تحولات عظیم در بازارهای جهانی، توجه به فناوری و مدیریت سبد پروژه را بیش از پیش ضروری ساخته است. بهدف: با هدف واکاوی عوامل و مولفه های مدیریت سبد پروژه‌های تحقیق و توسعه سلامت صورت گرفته است.روش بررسی: پژوهش از نظر هدف کاربردی است که با روش کیفی فرا‌ترکیب انجام شده است. جامعه آماری، کلیه مطالعات انجام شده در مقالات ایرانی از سال 1393 لغایت 1400 و مقالات خارجی از سال 1998 لغایت 2022، پژوهش‌های قبلی، پایگاه های داده می باشد. یافته ها: در این راستا 260 پژوهش در زمینه موضوع مورد نظر ارزیابی و درنهایت 60 مقاله به صورت هدفمند انتخاب گردید و با تحلیل محتوا و ترکیب ادبیات مربوطه با روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی، درمجموع 100 کد باز، 19 کد محوری، 14 مقوله کلیدی طی فرآیند جستجو و ترکیب نظام‌‌مند انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفت و اعتبار آن از طریق آزمون کاپای کافمن تأیید گردید. نتیجه گیری: مقوله های کلیدی شناسایی شده شامل؛ مدیریت مالی، مدیریت سرمایه‌های فکری، مدیریت فناوری، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت استراتژیک، مدیریت سبد پروژه، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مدیریت فناوری اطلاعات سلامت، مدیریت کیفیت، عوامل سیاسی، عوامل فرهنگی، عوامل اقتصادی و عوامل قانونی است که در سه رده عوامل اصلی، زمینه ای، محیطی دسته بندی شدند و درنهایت پس از طی مراحل هفت گانه پژوهش، الگوی مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات تدوین گردید.

نص كامل:



واکاوی عوامل و مولفه های مدیریت سبد پروژه­های تحقیق و توسعه سلامت با رویکرد فراترکیب

 

چکیده

زمینه: طي چند سال اخير ظهور فناوری های نوين و ايجاد تحولات عظيم در بازارهای جهاني، توجه به فناوری و مديريت سبد پروژه را بيش از پيش ضروری ساخته است. به نحوی که سازمان های مختلف جهت ايجاد و حفظ موقعيت و جايگاه رقابتي خود، ناگزير به استفاده از مديريت سبد پروژه مبتني بر فناوری اطلاعات در حوزه های مختلف علي الخصوص حوزه سلامت مي باشند.

هدف: با هدف واکاوی عوامل و مولفه­های مديريت سبد پروژه­های تحقيق و توسعه سلامت صورت گرفته است.

روش بررسی: پژوهش از نظر هدف کاربردی است که با روش کیفی فرا­ترکیب الگوی هفت مرحله­ای ساندوسکی و باروسو انجام شده است. جامعه آماری، کلیه مطالعات انجام شده در مقالات ایرانی از سال 1393 لغايت 1400 و مقالات خارجي از سال 1998 لغايت 2022، پژوهش­های قبلي، پايگاه­های داده می باشد. 

یافته ها: در این راستا 260 پژوهش در زمینه موضوع مورد نظر ارزیابی و درنهایت 60 مقاله به صورت هدفمند انتخاب گردید و با تحلیل محتوا و ترکیب ادبیات مربوطه با روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی، درمجموع 100 کد باز، 19 کد محوری، 14 مقوله کلیدی طی فرآیند جستجو و ترکیب نظام­­مند انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفت و اعتبار آن از طریق آزمون کاپای کافمن تأیید گردید.  

نتیجه گیری: مهمترین مقوله­های کلیدی شناسایی شده شامل؛ مدیریت مالی، مدیریت سرمایه­های فکری، مدیریت فناوری، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت استراتژیک، مدیریت سبد پروژه، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مدیریت فناوری اطلاعات سلامت، مدیریت کیفیت، عوامل سیاسی، عوامل فرهنگی، عوامل اقتصادی و عوامل قانونی است که در سه رده عوامل اصلی، زمینه ای، محیطی دسته بندی شدند و درنهایت پس از طی مراحل هفت گانه پژوهش، الگوی مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات تدوین گردید. این پژوهش می تواند به عنوان پايه­ای جهت برنامه ريزی­های استراتژيك مديران و سياست گذاران ايران در آينده مورد استفاده قرار گیرد.

واژه­های کلیدی: تحقيق و توسعه، سبد پروژه­های تحقیق و توسعه ، مديريت سبد پروژه­های تحقیق و توسعه، خدمات سلامت مبتني بر فناوری اطلاعات، فراترکیب

 

 

 

 

 

 

مقدمه

نقش و اهمیت تحقیق و توسعه از نیمه دوم قرن بیستم به طور مداوم در حال ارتقاء و افزایش بوده است. در طی 50 سال اخیر تمامی کشورهاي صنعتی و به تبع آن کشورهاي در حال توسعه عمده توجه و اهتمام خود را در جهت تقویت و ارتقاي سطح شاخص هاي مختلف تحقیقات مصروف ساخته اند. لذا بین تحقیقات و نوآوري و در نتیجه میزان پیشرفت حقیقی هر کشور، رابطه مستقیم وجود دارد. سبد پروژه تحقیق و توسعه به شکل اساسی نیازمند این مطلب است که آیا مجموعه پروژه های منتخب نسبت به متغیر معینی متعادل هستند یا خیر. در پیشنـهاد پروژه‌های تحقیق و توسعه ، معیارهای ارزیابی ذهنی گوناگونی در کنار اهداف کمابیش مبهم متداول شده‌اند. از این رو، تصمیم گیرندگان پروژه‌ها باید اهداف زیاد و حتی متناقضی را در نظـر بگـیرند تا بتوانند سبدی از پروژه های تحقیق و توسعه را برگزینند. بنابراین تحلیل سبد برای مرور پروژه ها و تغییر مشخصه های آن به منظور دستیابی به مجموعه متعادل تری از پروژه ها ضروری است، همچنین نیاز به تغییر سبد پروژه ممکن است به گزینه های مختلفی منجر شود که پس از انجام تغییرات، پروژه ها دوباره ارزیابی و انتخاب می شوند. مجموعه پروژه های منتخب جدید، دوباره تحت تحلیل قرار می گیرند و این فرآیند تعاملی تا آنجا ادامه می یابد که سبد پروژه حاصل شده رضایت بخش باشد. تحلیل سبد، فرآیند برنامه ریزی پروژه های تحقیق و توسعه را پایان می دهد و مجموعه پروژه های منتخب اجرا می شوند(آقاجانیان و همکاران، 1399).

مدیریت سبد پروژه تحقیق و توسعه در حوزه سلامت و انتخاب بهترین سبد پروژه­های تحقیق و توسعه بحث مهمی در برخورد با استراتژی فناورانه است. یکی از دلایل آن میزان قابل توجهی از سرمایه گذاری در تحقیق است که همیشه نمی تواند در نتایج منعکس شود. موضوع دیگر معضل جریان نقدی است: هزینه‌های تحقیق و توسعه امروزه می‌تواند نتایجی را در چشم‌انداز بلند مدت در حوزه سلامت به همراه داشته باشد. تصمیم‌گیری ‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در حوزه سلامت، یک خط مطالعاتی تحت استراتژی فناوری به نام فرآیند انتخاب سبد ایجاد کرده است(بیرانوند و همکاران، 1399).

مدیریت سبد پروژه تحقیق و توسعه در حوزه سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات رویه‌هایی برای مدیریت سبد پروژه‌های فناوری توسط شرکت خصوصی به عنوان بخشی از یک فرآیند گسترده‌تر به نام مدیریت فناوری توسعه یافته و اعمال شده‌اند. هدف مدیریت فناوری این است که اطمینان حاصل شود که فناوری از طریق ایجاد محصولات و فرآیندهای جدید، افزایش محصولات موجود،کاهش هزینه‌ها و توسعه پتنت‌هایی که انحصار موقت را تضمین می‌کنند، برای افزایش رقابت استفاده می‌شود. از جمله ابزارهای مدیریت فناوری، برنامه ریزی استراتژیک فناوری است که شامل چندین مرحله از جمله مدیریت سبد پروژه است. این مفاهیم همچنین می­توانند توسط نهادهای بخش عمومی استفاده شوند. در این حالت، تمایل به ایجاد محصولات و خدمات با کیفیت برای جامعه با هزینه کم و به موقع جایگزین سودجویی می شود. پس از شناسایی نیازهای اولویت دار، می توان سبد پروژه های موجود را ارزیابی کرد و پروژه های جدید را شناسایی کرد. سپس روش های انتخاب پروژه موجود را می توان اعمال کرد. فناوری ابزار کمکی برای اجرای چنین برنامه هایی است. عملکرد آنها را از نظر کیفیت و صرفه جویی در هزینه افزایش می دهد، به طوری که خدمات مراقبت های بهداشتی را می توان با همان هزینه به افراد بیشتری تعمیم داد از این رو تعیین اولویت های تحقیق و توسعه اهمیت دارد(جلال پور و همکاران، 1394).

اکثر شبکه‌های مراقبت‌های بهداشتی رویکرد منسجمی برای برنامه‌ریزی و مدیریت مجموعه پروژه‌ای ندارند که تمام اهداف استراتژیک شبکه‌های مراقبت بهداشتی را ارائه و پشتیبانی کند. آنچه اغلب وجود دارد، برنامه‌هایی است که عمدتاً برای حمایت از واحدهای فردی در ارائه خواسته‌های عملیاتی کلیدی و حوزه‌های پاسخگویی قانونی خودشان طراحی شده‌اند. در نهایت آنچه مورد نیاز است اجرای یک فرآیند برنامه ریزی برای اصلاح در سطح سازمانی و در سراسر حوزه سازمانی است. اینجاست که باید در مورد برنامه های صحیح و بهترین استفاده از منابع تصمیم گیری شود. برای این منظور، شبکه‌های مراقبت‌های بهداشتی باید از اصلاحاتی حمایت کنند که می‌تواند توسط یک چارچوب استراتژیک روشن و سیستم اندازه‌گیری مرتبط پشتیبانی شود. سبد کار پروژه باید ادغام برنامه استراتژی در داشبورد اولویت بندی شده از برنامه­ها و پروژه­ها مبتنی بر فناوری اطلاعات باشد که به مرور زمان به هر هدف استراتژیک و معیار موفقیت مورد توافق دست یابد(حاجي علي عسگري و همکاران، 1396).

پژوهش­های نوین در حوزه فناوری اطلاعات سلامت،گویای نیازهای جامعه و همچنین تبیین سیاست گذاری های کشورها برای استفاده بهینه از ظرفیت های فناوری اطلاعات به منظور ایجاد شبکه جهانی سلامت با هدف ایجاد عدالت در حوزه سلامت می باشد(مکی زاده و همکاران، 1395). لذا همان گونه که ملاحظه می شود نقش فناوری اطلاعات سلامت به عنوان یک ابزار کلیدی در زمینه بهبود کیفیت خدمات سلامت در پژوهش های متعدد بیان شده و سازمان بهداشت جهانی از آن به عنوان پلی مابین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه مورد تاکید قرار داده است(سایت IRoIGi). علیرغم این، با وجود اهمیت این حوزه، هنوز مرز مشخصی بین حوزه های پژوهشی فناوری اطلاعات سلامت به شکل دقیق ارائه نشده است(صدوقی و ابراهیمی، 1393). شناخت حوزه های پژوهشی فناوری اطلاعات سلامت در جهان می تواند به ایجاد چارچوب اصلی این حوزه و ارتقا و پیش برد اهداف آن کمک کند(شیرشاهی، 1393). خدمات مرتبط به سلامت از دهه 1970 به طور فزاینده ای نسبت بیشتری از تولید ناخالص داخلی را مصرف کرده است که هزینه های فناوری های سلامت و دارو علل اصلی آن می باشند. ارزیابی فناوری سلامت (یک فرایند چند رشته ای از تجزیه و تحلیل سلامت است که جنبه های بالینی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی، ارزش افزوده، انتشار و استفاده از فناوری های پزشکی در مراقبت سلامت) را بررسی می کند در حوزه سلامت نوآوری نقش مهمی را ایفا می کند (دباغ افروز و همکاران، 1399). امروزه، با پیشرفت فناوری در سطوح مختلف و همچنین ضرورت استفاده از فناوری های مدرن نیاز به ارزیابی فناوری پیش از پیش احساس می شود. ارزیابی یک ابزار یا چارچوب فکری است که به درک بهتر نسبت به فناوری و تصمیم گیری در خصوص آن کمک می کند به عبارتی، ارزیابی فناوری را می توان فرآیندی نظام مند دانست که سازگاری، کارایی و اثربخشی سیاست ها، برنامه ها و پروژه ها را در دستیابی به اهداف اولیه ی خود بررسی می کند و نتایج آن به فرایند سیاست گذاری بازخورد می شود(حمیدی و همکاران، 1399).

در این قسمت در زمینه مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات پژوهش های مختلفی صورت گرفته است که به بررسی این موضوع از ابعاد مختلف پرداخته می شود.

  در پژوهشی تحت عنوان " تحقیق و توسعه در شرایط اضطراری بهداشت عمومی" به بررسی هنجارهای کلیدی در مورد اهمیت تقویت ویژگی هایی مانند اعتماد، ایجاد حکومت ‌داری مستحکم و منصفانه، و ایجاد همکاری‌های تحقیقاتی گسترده در غرب آفریقا به همه‌گیری COVID-19 و با تأکید ویژه بر این موضوع پرداختند و متغیرهای ارزش (های) اعتماد، حکومت و همکاری، و مراقبت های بهداشتی را بر ایجاد پایه‌ای برای رویکردهای تحقیق و توسعه کارآمدتر برای موارد اضطراری بهداشت عمومی موثر دانسته اند. موضوعات مورد بررسی می‌تواند به ایجاد پایه‌ای برای رویکردهای تحقیق و توسعه کارآمدتر و عادلانه‌تر برای موارد اضطراری بهداشت عمومی کمک کند که به ناچار در آینده ظاهر می‌شوند(Alberta Katz et al. 2022).

  در پژوهشی تحت عنوان" تقویت تحقیق و توسعه در علوم بهداشتی به عنوان یک استراتژی برای ایجاد یک اقتصاد دانش محور در کشور کویت" به بررسی وضعیت فعلی خدمات بهداشتی و درمانی و تحقیقات علوم بهداشتی در کشور کویت و سپس برخی از اصول طراحی تحقیق و توسعه را که کویت برای دستیابی به نقاط عطف تعیین شده در برنامه توسعه چشم‌انداز 2035 باید اجرا کند، پرداخته اند و متغیرهای تجاری سازی، زمان، ریسک، تحقیق و توسعه، سلامت، آموزش، خدمات بهداشتی تکنولوژی محور، وضعیت سلامت، امید به زندگی، نوآوری را بر ایجاد صنعت سلامت مبتنی بر دانش، بهبود سلامت عمومی، ارتقای سلامت، پیشگیری و درمان بیماری را موثر دانسته اند. نتایج حاصله نشان دهنده آن است که توسعه ظرفیت های تحقیقاتی بهداشتی در کشور کویت می تواند به طور قابل توجهی به بهبود سلامت عمومی، ارتقای سلامت، پیشگیری و درمان بیماری و رفاه کلی انسان کمک کند (Salman et al. 2020).

  در پژوهشی تحت عنوان" ترویج ایجاد اهداف تحقیق و توسعه در مراقبت های بهداشتی اولیه با یک ابزار معتبر اندازه گیری" به بررسی ارتباطات استراتژیک  به عنوان ابزار مهمی برای ایجاد یک نگرش مثبت پایدار نسبت به تحقیق و توسعه و سکوی پرشی برای ایجاد علاقه به تغییر شیوه های کاری موجود در زمینه مراقبت های بهداشتی اولیه پرداخته اند و متغیر های منابع انسانی، مراقبت های بهداشتی، نوآوری، انتخاب پروژه ها، ارزیابی پروژه ها را در ایجاد یک نگرش مثبت نسبت به یک رویکرد علمی موثر دانسته اند. نتایج حاصله نشان دهنده آن است که هدف اصلی ارتباطات استراتژیک، ابتدا ایجاد علاقه به تحقیق به سمت روشی جدید از تفکر است که در نهایت به تمایل به تغییر کار منجر می شود. با توجه به پیچیدگی سازمان مراقبت های بهداشتی و سطوح مختلف دانش، تغییر در نگرش کارکنان نسبت به تحقیق و توسعه می تواند برابری بیشتر را در یک چشم انداز طولانی تر از نظر آمادگی برای تغییر، اولاً با تأثیرگذاری مثبت بر محیط سازمانی و ثانیاً  به عنوان یک عامل کمک کننده در ایجاد ORC ترویج کند ( (Baig and Morténius. 2019. 

  در پژوهشی تحت عنوان" ارائه و تحلیل پروژه های تحقیق و توسعه در خدمات سلامت" به بررسی توسعه و ارائه روشی برای انتخاب سبد تحقیق و توسعه پرداخته اند. متغیرهای ماندگاری، هزینه، عوارض جانبی ، ایمنی زایی ، سهولت کاربرد، مقاومت در برابر تغییرات دما، تجاری سازی در ساخت واکسن موثر بوده اند. نتایج نشان می دهد که روش ارائه شده در مؤسسه بوتانتا، که با بخش بهداشت سازمان ایالت سائوپائولو مرتبط است، توسعه داده شد که ابتدا انتخاب سبد پژوهشی باید بر اساس جهت گیری استراتژیک موسسه باشد. فرض دیگری که انجام شد بر اساس ادراک مشتریان از محصول مورد مطالعه است. اگرچه تکنیک‌ها مبتنی بر ریسک هستند و بازده مالی دارای ارزش بالاتری هستند، محققان و مدیران تحقیق و توسعه باید دیدگاه‌های استراتژیک و مشتری را هنگام انتخاب بهترین سبد تحقیقاتی در نظر بگیرند (Pinheiro et al. 2016).

 در پژوهشی تحت عنوان" ترسیم نقشه علمی تحولات نوین فناوری اطلاعات سلامت بر اساس مقالات WOS:2010-2017" به بررسی شناسایی رویکردهای پژوهشی مهم در حوزه فناوری اطلاعات سلامت در جهان پرداخته اند، که از طریق ترسیم نقشه تحولات علمی سال های اخیر این حوزه انجام گرفته است. متغیرهای مراقبت سلامت، پرونده الکترونیک سلامت،کاربرد سیستم های اطلاعاتی، فناوری اطلاعات، و هزینه ها در شناسایی خوشه ها موثر بوده اند. نتایج حاصله نشان دهنده آن است که 6 خوشه حوزه فناوری اطلاعات سلامت در جهان شناسایی شد. خوشه اصلی و رابط کانونی در این حوزه در زمینه«هزینه–سودمندی سیستم های اطلاعاتی» به ویژه پرونده الکترونیکی سلامت است. خوشه های فرعی شامل: «موفقیت و شکست سیستم های اطلاعاتی و مشکلات پیاده سازی»، «چالش های فناوری اطلاعات سلامت در حوزه امنیت و محرمانگی و تاثیر آن بر اخلاق پزشکی»، «نقش فناوری اطلاعات سلامت در بهبود کیفیت خدمات سلامت»، «هم کنش پذیری در سطح پرونده الکترونیک سلامت» و آینده فناوری اطلاعات سلامت و کاربردهای آن است (مهدوی و همکاران، 1399).

در پژوهشی تحت عنوان " بررسی ساختار سازمانی و جایگاه های شغلی رشته فناوری اطلاعات سلامت و ارائه الگو برای ایران" به بررسی پژوهش، رشته فناوری اطلاعات سلامت از نظر جایگاه شغلی و ساختار سازمانی در کشورهای منتخب ایران، آمریکا و انگلیس پرداخته اند. متغیرهای جایگاه های شغلی، فناوری اطلاعات سلامت، پرونده سلامت الکترونیک، منابع انسانی در ساختار سازمانی موثر بوده اند. نتایج حاصله نشان دهنده آن است که در هر یک از سه کشور آمریکا، انگلیس و ایران به ترتیب 18 جایگاه،46 جایگاه و یک جایگاه شغلی برای رشته فناوری اطلاعات سلامت بدست آمد. هر یک از این جایگاه های شغلی در سه حوزه فنی، مدیریتی وکدگذاری مورد تایید متخصصان رشته فناوری اطلاعات سلامت قرار گرفت. با توجه به نوظهور بودن رشته فناوری اطلاعات سلامت در ایران، ساختار سازمانی شفاف و جایگاه شغلی مناسب برای این رشته در نظر گرفته نشده است (همت و همکاران،1393).

در پژوهشی تحت عنوان" ترسیم ساختار دانش در حوزه ی مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت با استفاده از تحلیل هم واژگانی" به بررسی خوشه بندی سلسله مراتبی پرداخته اند که موضوعات این خوشه ها عبارتند از: متن کاوی، بهداشت شخصی، اطلاعات سلامت، اطلاعات پزشکی، اطلاع رسانی بهداشتی، کیفیت زندگی، تصویربرداری پزشکی، سلامت عمومی، آموزش پزشکی، مراقبت سلامت، انتخاب ویژگی و شبیه سازی و متغیرهای سیستم پشتیبانی، امنیت،  پرونده الکترونیک سلامت، فناوری اطلاعات سلامت، پزشکی از راه دور اینترنتی بر روی این نتایج نشان می دهد که جبهه ی تحقیقات به سمت موضوعات آموزشی و سلامت عمومی گرایش پیدا کرده است که پژوهشگران به این حوزه را قادر می سازد تا با شناسایی ساختار دانش در پژوهش های حوزه مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت پزشکی به صورت هدفمند به تحقیق و پژوهش بپردازند ( بیرانوند و همکاران، 1399).

در پژوهشی تحت عنوان" عوامل موثر بر قصد پذيرش فناوري اطلاعات سلامت در بيمارستان هاي تحت پوشش تامين اجتماعي شهر اصفهان با استفاده از مدل دان بيل و همکاران (2012)" به بررسی پذیرش فناوري هاي جديد اطلاعاتي از طريق ايجاد ساختارهاي نوين و وظايف سازماني جديد پرداخته اند و متغیرهای دانش استفاده از رایانه، اهمیت استانداردسازی، اهمیت امنیت اطلاعات ، اهمیت مستندسازی، سادگی ادراک شده، سودمندی ادراک شده، نگرش نسبت به کاربرد، قصد پذیرش، الکترونیک را بر اثربخشی فناوری اطلاعات سلامت موثر دانسته اند . نتایج حاصله نشان دهنده آن است که طراحی و پیاده سازی یک سامانه اطلاعاتی ایمن تحت تأثیر نیازها، اهداف، الزام های امنیتی می تواند برای افزایش اثربخشی و سودمندی سیستم های فناوری اطلاعات سلامت مثمر ثمر باشد (رجائیان و همکاران،1397) . 

در پژوهشی تحت عنوان " مديريت سبد سرمايه گذاري پروژه و پروژه هاي فناوري اطلاعات مورد دانشگاه علوم پزشکي اصفهان" به بررسی تاثير مديريت سبد بر سطح اثربخشي پروژه ها پرداخته اند و متغیرهای رضایت کارکنان از عملکرد پروژه ها، سرعت انجام پروژها،کاهش هزینه پروژه ها، خطرپذیری پروژه، تناقض میان اهداف پروژه ها، محدودیت منابع، مقاومت کارکنان در برابر تغییر را موثر دانسته اند. نتایج حاصله نشان دهنده آن است که تحت يک مديريت سبد مناسب مي توان بر سطح اثربخشي پروژه ها افزود و نهايتا بررسي سطح مشکلات پروژه هاي سازمان تحت مديريت سبد پروژه مشخص کرد که هر چه سطح مديريت سبد پروژه ضعيف تر باشد بر مشکلات پروژه هاي سازماني افزوده مي شود (درخشان و همکاران،1394) .

در دهه های گذشته، تغییر در سیاست های حوزه سلامت با چالش های مهمی همچون شیوه های مواجه با افزایش هزینه ها و تغییر مقررات در نوآوری و استفاده از فناوری همراه بوده است . یکی از مهم ترین مسئله در این حوزه سبد پروژه های تحقیق و توسعه است که مقدار زیادی از بودجه تحقیق را به ویژه برای فناوری های جدید ، بیوتکنولوژی، پزشکی و بهداشتی و یا خدمات را به خود اختصاص داده است، برای رسیدن به نتایج موفقیت آمیز در نوآوری ها و فناوری ها، بایستی یک محیط جدید به وجود آید که بر نیازها تمرکز داشته باشد. در حوزه سلامت، فناوری نقش مهمی را ایفا می کند در این دامنه، فعالیت سازمان ها غیرقابل پیش بینی و پویا است، درحالی که تصمیم گیرندگان باید مدیریت ارتباطات پیچیده بین چندین بازیگر یا نهادهای مختلف (بیماران، ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و تأمین کنندگان و ...) را مدیریت کنند. مهمترین نوآوری اين پژوهش تمرکز بر مديريت سبد پروژه های تحقیق و توسعه سلامت با تمرکز بر فناوری اطلاعات و شناسایی عوامل و مولفه های آن از طریق روش کیفی فراترکیب می باشد.

با چنین تعهد بزرگی در سبد پروژه، داشتن یک خط دید واضح برای همه برنامه ها و پروژه های کلیدی به منظور پیگیری و گزارش عملکرد حیاتی است. همچنین مهم است که برنامه ها یا پروژه ها را برای دسترسی به اطلاعات و شفاف سازی بیش از حد تحت فشار قرار ندهیم و در عین حال از دریافت اطلاعات صحیح شبکه های نظام سلامت اطمینان حاصل کنیم. برای این منظور، پیاده‌ سازی یک سیستم مدیریت سبد پروژه، برنامه، پروژه کاملا مبتنی بر فناوری اطلاعات که دیدگاه‌های استراتژیک را تا مسیرهای فردی در سطح پروژه مدیریت می‌کند، ضروری است.

در کشور ما نیاز به بهداشت و درمان به عنوان یکی از بخش های زیربنایی به منظور نمایان ساختن اثرات فناوری اطلاعات در ارتقاء همه جانبه امور سلامت راهبردهایی را در قالب طرح استراتژیک ملی توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات بهداشتی مطرح کرده و مواردی همچون نداشتن هدف مشخص از به کارگیری فناوری جدید، بسنده کردن به ورود ظاهری فناوری ها و عدم شناخت کافی قابلیت های فناوری اطلاعات را به عنوان نقاط ضعف موجود در کشور بیان نمود . از این رو به منظور رفع مشکلات و توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در بخش بهداشت و درمان اشاعه بهترین شیوه های عمل مبتنی بر فناوری وگزینش اهداف مناسب با مدیریت سبد پروژه  تحقیق و توسعه ضروری به نظر می رسد از این رو، تحقیق حاضر با محوری قرار دادن این سوال " عوامل و مولفه های مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه سلامت کدام است"شکل گرفت .

روش شناسی تحقیق

این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت داده ها و سبک تحلیل در گروه تحقیقات کیفی قرارگرفته است . روش جمع آوری داده ها در این تحقیق مبتنی بر اطلاعات اسنادی است. در تحقیق حاضر جامعه آماری؛ کلیه پژوهش های منتشرشده در پایگاه های اطلاعاتی علمی معتبر داخلی و خارجی هستند که بر اساس کلیدواژه های تعریف شده و به منظور دستیابی به نمونه ای که اشباع نظری را موجب شود، پیمایش شدند. برای جستجوی کلید واژه ها محدوه زمانی در مقالات ايراني از سال 1393 لغايت 1400 و مقالات خارجي از سال 1998 لغايت 2022 در نظر گرفته شد. در زمینه نمونه گیری، مرتبط ترین مطالعات  با استفاده از رویکردی هدفمند انتخاب شدند. مبنای روایی این پژوهش، روایی نظریه ای بود و برای دستیابی به آن از راهکارهای مطالعه میدانی ، و کاربرد نظر متخصصان استفاده شده است. برای سنجش پایایی در این پژوهش، آزمون کاپای کوهن به کاربرده شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش کدگذاری باز – محوری و انتخابی استفاده شد. شیوه انجام این پژوهش به روش فراترکیب است، فراترکیب یک فرا تحلیل کیفی روی مفاهیم و نتایج مطالعات گذشته با شیوه کدگذاری متداول در پژوهش های کیفی است و مشابه فرا تحلیل، برای یکپارچه سازی چندین مطالعه به منظور ایجاد یافته های جامع و تفسیری صورت می گیرد. این روش متمرکز بر مطالعات کیفی است و به ترجمه مطالعات کیفی به یکدیگر و فهم عمیق پژوهشگر برمی گردد؛ به عبارتی، فراترکیب، ترکیب و تفسیر داده های اصلی مطالعات منتخب است.

«فراترکیب نوعی مطالعه کیفی است که یافته های سایر تحقیقات کیفی در زمینه یک موضوع را به عنوان داده به کار می گیرد؛ بنابراین، نمونه های مطالعه فراترکیب را مطالعات کیفی تشکیل می دهند که محقق بر اساس سوال پژوهی مورد علاقه، آنها را وارد مطالعه می کند(Sandelowski. 2008). «درواقع، فراترکیب به گروهی از رویکردها و روشهایی اطلاق می شود که برای سنتز و ترکیب یافته های مطالعات کیفی با هدف ارایه تفسیر جدیدی از پدیده تلاش می کنند (Finfgeld-Connett. 2006). رویکرد فراترکیب کیفی نه تنها برای شناخت مطالعات تحقیقات چندگانه مهم است، بلکه توانایی شناسایی شکاف ها و ناکارآمدی های محتوایی تحقیق را دارد و می تواند عمق ابعاد و تفسیر را به مطالعات کیفی اضافه کند. محققانی که فراترکیب را استفاده می کنند، نه تنها سنتز یافته های یک مجموعه با دقت انتخاب شده از مطالعات را انجام می دهند، بلکه به طور جدی به تجزیه و تحلیل و تفسیر پیچیده و عمیق این داده می پردازند. «در فراترکیب اگرچه مطالعات زیادی مرور می شوند، اما هدف ازاین کار تنها انتقاد به تحقیقات انجام شده نیست، بلکه هدف آن است که افق دید افراد گسترش یافته و دانش جدیدی ایجاد شود. بر خلاف تحلیل های کمی (به عنوان مثال فراتحلیل) که برای ارزیابی یا برآورد میزان اثر مداخلات از طریق ادغام داده های عددی آماری عمل می کنند، سنتز کیفی (به عنوان مثال فراترکیب) گرایش به اکتشافی در طبیعت پدیده، طریق از مطالعه موضوع از درستی درک گسترش یکپارچه سازی چندین مطالعه کیفی مرتبط با یکدیگر دارد. فراترکیب از تجزیه و تحلیل ثانویه متفاوت است، از این حیث که در تجزیه و تحلیل ثانویه، داده های اولیه خام موضوع تجزیه و تحلیل قرار می گیرند، در حالی که فراترکیب نتایج را و نه داده های خام را تجزیه و تحلیل می کند. از مسائل اعتبار یک فراترکیب، کیفیت تحقیقات اولیه است. به عبارت دیگر،«محققان انجام یک فراترکیب، چگونه در موردکیفیت مطالعه تحقیقاتی موجود در فراترکیب قضاوت می کنند؟ وجود شاخص های معین و قابل دفاع برای انتخاب مطالعات ورودی و همچنین گستردگی جستجو برای یافتن مطالعات کیفی پیرامون موضوع تحقیق، باعث افزایش اعتبار فراترکیب می شوند. مهمترین مزیت روش فراترکیب برای محققان "توانایی آن در شناسایی مضامین مشترک و ساختن چارچوب های مفهومی از ادبیات مرتبط استAguirre & Bolton. 2014)). با در نظر گرفتن چنین مزیتی، فراترکیب یک روش مناسب برای مشخص کردن مضامین مشترک در خصوص عوامل و مولفه های مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه سلامت که به عنوان روش مناسبی برای تحقق اهداف این پژوهش بکار گرفته شده است. مراحل اصلی آن ازنظر سندولسکی و باروسو (2007) شامل هفت مرحله است.

 یافته ها

در این بخش نتایج مربوط به هر یک از گام های این تحلیل ارائه گردیده است :

مرحله اول از الگوی ساندوسکی و باروسو: تنظیم سوال های پژوهش مطابق جدول 1

 

 

 

 

 

 

 

جدول1. سؤال های پژوهش

پارامترها	تنظیم سوال
چه چیزی (هدف اصلی، سوال اصلی، اثبات آن، پیامد آن)	با توجه به مطالعه ادبیات، مفاهیم اصلی و مقولات کلیدی ابعاد و مولفه های موثر بر مديريت سبد پروژه های تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوری اطلاعات کدامند؟ و شاخص های مديريت سبد پروژه های تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوری اطلاعات کدامند؟ رتبه بندی ابعاد و مولفه های مديريت سبد پروژه های تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوری اطلاعات به چه ترتيب مي باشد؟ پيشنهادات جهت بهبود وضع موجود مديريت سبد پروژه های تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوری اطلاعات کدامند؟
چه کسی(جامعه آماری)	در این رساله چندین پایگاه داده و موتور جستجوی مختلف، مقالات، پایان نامه ها،همایش ها، طرح های پژوهشی، کتاب ها مورد بررسی قرار گرفت.
چه وقت (چارچوب زمانی)	مقاله های مطالعه شده در این رساله از مقالات ايراني از سال 1393 لغايت 1400 و مقالات خارجي از سال 1998 لغايت 2022 می باشد زیرا عمده تحقیق های انجام گرفته در این مقوله از سال مذکور به بعد بوده است و با توجه به اینکه گذشت زمان باعث تحولات زیادی در عرصه علمی می­شود و ممکن است روی نتایج تاثیر بگذارد از این بازه زمانی استفاده شد.
چگونه(روش انجام کار)	در این رساله روش "تحلیل اسنادی" ، تحلیل داده هایی که به صورت ثانویه می باشند مورد استفاده قرار گرفته است.

 

مرحله دوم از الگوی ساندوسکی و باروسو: مرور ادبیات به شکل سیستماتیک

جامعه آماری پژوهش را کلیه اسناد علمی، گزارش های پژوهشی، پایگاه های داده، مجلات داخلی و خارجی درخصوص مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات تشکیل دادند.

کلمات کلیدی با بيشترين فراواني در مقالات مورد بررسی شامل تجاری سازی، حقوق مالكيت فكری پروژه های R&D، منابع انساني پروژه های R&D، سازماندهي پروژه ها، زمان بندی، ريسك پروژه های R&D، بودجه، متعادل سازی سبد پروژه ها، نوآوری، انتخاب پروژه ها، استراتژی R&D، شناسايي پروژه، ارزيابي پروژه، مراقبت های بهداشتي می باشند. نتایج جستجو شامل 260 مقاله ، کتاب، پایان نامه مرتبط با این حوزه بود.

مرحله سوم از الگوی ساندوسکی و باروسو: انتخاب متون مناسب

تمام مطالبی که یافت شد ممکن است در راستای هدف ما نباشد چون ممکن است پژهشی را پیدا کنیم که کیفیت کافی نداشته باشد و یا ممکن است اصلا داده هایی که ما به دنبالش هستیم را نداشته باشد پس دو معیار برای انتخاب پژوهش های مناسب در نظر گرفته شد: ملاک های ورود و ملاک های خروج

در مورد جستجوی اطلاعات در مقالات، به دلیل محدودیتهای بودجه، فقط منابع دسترسی آزاد درج شده است. در اولین جستجو، از جمله مقالاتی که دسترسی آزاد ندارند، 1560 عنوان ارائه شد.  تنها 560 مورد در تجزیه و تحلیل حفظ شدند که شرایط دسترسی باز را برآورده می کرد. این می تواند یک محدودیت برای تحقیق باشد. با این حال، 1000 مطالعه به دلیل نوع سند، محتوا و چکیده آنها حذف شدند.  مجموعه مقالات کنفرانس، مجموعه کتابها، و سایر انتشارات حذف شد. فقط مقالات مجلات در بررسی متون سیستماتیک گنجانده شدند، با هدف مطالعات با کیفیت بالا که توسط فرآیند بررسی انجام شده توسط مجلات دانشگاهی تضمین شده بود.  علاوه بر این، با توجه به لزوم مطالعه کل مقالات، تنها مقالات دسترسی آزاد را در نظر گرفته شدند. نشریات حذف شده با معیار حذف سازماندهی شدند نهایتا نتایج 60 مطالعه مورد بازبررسی و تحلیل قرار گرفت.

مرحله چهارم از الگوی ساندوسکی و باروسو: استخراج اطلاعات متون

استخراج یافته ها در این پژوهش اطلاعات مقاله ها بر اساس مرجع مربوط به هر مقاله شامل نام و نام خانوادگی نویسنده، به همراه سال انتشار مقاله و اجزای هماهنگی بیان شده در هر مقاله طبقه بندی شد. پس از گزینش مقالات و منابع با استفاده از روش کدگذاری باز، انتخابی و محوری اقدام به استخراج کدها از متون گردید.

مرحله پنجم از الگوی ساندوسکی و باروسو: تجزیه و تحلیل و ترکیب یافته های کیفی

در این مرحله از پژوهش، ابتدا تمام عوامل استخراج شده از مطالعات پیشین را کد در نظر می گیریم. سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از این کدها، آنها را در مفهومی مشابه دسته بندی می نماییم و به این ترتیب مفاهیم پژوهش مشخص می شوند. این مرحله که شاید حساس ترین مرحله فراترکیب باشد، باید با دقت خاصی انجام شود. یافته های این گام مبنایی برای مدل نهایی پژوهش به شمار می روند و باید در ترکیب آنها دقت داشت. بر اساس تحلیل های صورت گرفته با کمک روش تحلیل محتوا بر روی 60 مقاله نهایی انتخاب شده، درمجموع 100 کد 19 مفهوم و 14 مقوله شناسایی شدند. در جدول 2 کدهای نهایی استخراج شدة مرتبط با هر عامل، مقوله و مفهوم و منابع استخراج کدها بیان شده است.

 

 

 

 

جدول2. مقوله بندی یافته ها

عوامل	مقولات کلیدی	مفاهیم اصلی	کدها	برخی منابع استخراج کدها
عوامل اصلی	مدیریت مالی	منابع مالی	تامین منابع مالی)وام و تسهیلات داخلی(، تامین هزینه های فناوری، هزینه سودمندی، هزینه اثر بخشی و هزینه کارایی	دیوید و همکاران(2022)، هوروات و سابو(2019)، موکگوهلوا  و همکاران(2019)
عوامل اصلی	مدیریت سرمایه فکری	منابع انسانی	شایستگی های منابع انسانی) فنی ، تجزیه و تحلیل داده ها، فناوری اطلاعات(، برنامه توسعه مهارت نیروی انسانی	سید محمدتقی تقوی فرد و همکاران(1398)، الهام مسرت و همکاران (1398)
عوامل اصلی	مدیریت سرمایه فکری	توسعه منابع انسانی- رفتاری	برگزاری برنامه آموزشی مناسب، آموزش کارکنان	آصفه حدادپور و همکاران(1400)، الهام مسرت و همکاران (1398)، اسفندیار حقیری  و همکاران(1397)
عوامل اصلی	مدیریت فناوری	تاثیر و اثربخشی فناوری	پروژه های فناوری اطلاعات، توسعه تکنولوژی، ارزیابی فناوری، فناوری های نوین، فناوری اطلاعات و ارتباطات، به کارگیری فناوری اطلاعات، ارزیابی فناوری اطلاعات، شناسایی فناوری­ها، نقشه راه فناوری، توانایی انتخاب مدل فناوری اطلاعات سلامت، اثربخشی فناوری، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، استراتژی نوآوری و فناوری، ارتباطات و­ دیجیتالی سازی	آصفه حدادپور و همکاران(1400)، امید محمدی(1400)، فاطمه حمیدی و همکاران(1399)، شارا آقاجانیان و همکاران(1399)، ابراهیم خالقیان و همکاران(1399)، فرشته شاداده ، مهناز صمدبیک و همکاران (1398)، سید محمدتقی تقوی فرد و همکاران(1398)، حسین باقریان و همکاران(1397)، اسفندیار حقیری  و همکاران(1397)، مرتضی عرب زوزنی و همکاران(1396)، فاطمه حاجی علی عسگری و همکاران(1396)، دكتر حسين درگاهي و همکاران(1393)، دوارته ماگالایس و همکاران(2019)، ژان بوسکه و همکاران(2018)
عوامل اصلی	مدیریت فناوری اطلاعات	شناسایی ریسک ها	ریسک های موجود، شناسایی ریسک ها و به حداقل رساندن آنها	آصفه حدادپور و همکاران(1400)
عوامل اصلی	مدیریت فناوری اطلاعات	زیر ساخت فنی- تاثیر و اثربخشی فناوری	بهبود کیفیت خدمات الکترونیکی، به کارگیری اینترنت، توسعه زیرساخت فناوری اطلاعات باثبات	امید محمدی(1400)، جلیل همتی و همکاران(1399)، روژان گوموش و همکاران(2018)
عوامل اصلی	مدیریت تحقیق و توسعه	مدیریت پروژه	انتخاب استراتژی مناسب در مدیریت پروژه ها، توانایی مدیریت ریسک پروژه، ارزیابی نگرش مدیران پروژه، مدیریت موثر پروژه ها، مدیریت پروژه های تحقیقاتی و نوآوری، مدیریت پروژه سیستم های اطلاعاتی، مکانیسم های کنترل استراتژیک در سطح سبد پروژه، ضرورت مدیریت موثر پروژه های متعدد و بهبود عملکرد پروژه ها	مونا جامي پور و همکاران(1397)، نرجس میر ابوطالبی و همکاران(1395)، سميه درخشان و همکاران(1393)، خورخه نورو و لوئیس سی دیاس(2022)، ریکاردو لوز و همکاران(2022)، میا مارتینسو و کاترین پی کیلن(2014)، سرخیو ریکاردو کالدرینی و همکاران(2003)
عوامل اصلی	مدیریت تحقیق و توسعه	بهبود کیفیت و قابلیت های تحقیق و توسعه	بهبود کیفیت خدمات مراقبت های بهداشتی، بهبود عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه، افزایش کارایی استفاده از منابع موجود، بهبود خدمات سلامت، بررسی های سیستماتیک موجود، ارزیابی و رویکرد استراتژیک، گسترش دانش سلامت در زمینه مراقبت های بهداشتی، به کارگیری کیفیت تمرکز بر سیستم های بهداشتی	ادريس حسين زاده  و همکاران(1396)، مهدي كاهويي و زينب عباسي(1393)، آدری تان و همکاران(2022)، کارینا فاجفورس و بیورن لانتز(2021) ، جی. پائولو موریرا(2013)، مارگارت ای. برونتون(2013)
عوامل اصلی	مدیریت استراتژیک	اهمیت استراتژی ها تبیین انتظارات و چشم انداز	رویکرد استراتژیک، اهمیت استراتژی ها، تعیین استراتژی های کاربردی، استراتژی های نوظهور، آینده نگاری استراتژیک، ارزیابی اثریخش استراتژی در بلند مدت	کایلی گوین و همکاران(2020)، جیائو وی هنگ و همکاران(2020)، سابیاساچی داش و همکاران(2019)، تریسی ای. لیو و ریچارد پلات (2018)، جولیان کوپمن و همکاران(2017)، آندره اول و نینا کولک و ادگار شیبل(2017)، کی مورفی و همکاران(2015)
عوامل اصلی	مدیریت سبد پروژه	بهینه سازی سبد	تشخیص و اولویت بندی پروژه ها، مدیریت و کنترل پروژه ها، توجيه پروژه و مرحله ارزيابي آن، امكان طبقه بندي و انتخاب پروژه ها، ارزيابي ارزش مالی سبد، تشكيل سبد پروژه، مديريت وابستگي متقابل پروژه، رديابي مزاياي سبد پروژه، افزايش پاسخگويي مديران پروژه در مقابل نتايج	سميه درخشان و همکاران(1393) ، مارکوویتز اچ و جی فاینانس (2010)، لیست ام و همکاران(2018)، داتز تی (2020)
عوامل اصلی	مدیریت خدمات بهداشتی درمانی	خدمات مراقبت های بهداشتی	خود مدیریتی، پزشکی از راه دور، سلامت از راه دور، اینترنت، سلامت روان، آموزش بیمار، رسانه های­اجتماعی، فعالیت بدنی، سلامت­الکترونیک، تحقیقات کیفی، ارتباطات، مقرون به صرفه بودن، کیفیت زندگی، مرور سیستماتیک	علی بیرانوند و همکاران(1399)، دانیالی و نقشینه(1397)، شی ام و فنگ جی(2018)، مختارپور و همکاران(1398)، جونز اس اس و همکاران(2014)
عوامل اصلی	مدیریت فناوری اطلاعات سلامت	موفقیت و شکست سیستم های اطلاعاتی	چالش های فناوری اطلاعات سلامت به ویژه امنیت و محرمانگی و تاثیر آن بر اخلاق پزشکی، نقش فناوری اطلاعات سلامت در بهبود کیفیت خدمات سلامت، هم کنش پذیری در سطح پرونده الکترونیک سلامت آینده فناوری اطلاعات سلامت و کاربردهای آن نظیر Telehealth و ،Telemedicine پرونده الکترونیک سلامت، انفورماتیک پزشکی، پردازش مدارک پزشکی، سیستم های مدارک پزشکی، ارزیابی پرونده الکترونیک سلامت، سامانه پرونده الکترونیک سلامت	استگمن جی و گرومن جی(2018)، سهیلی فرو همکاران(1398)، جی و همکاران(2014)، بیرانوند و همکاران (1399)
عوامل اصلی	مدیریت کیفیت	توانمندی مهندسی	توانمندی های مهندسی معکوس و مهندسی مجدد	ذوالفقارزاده و همکاران(1396)، زارعی و همکاران(1397)، سانگ، ام. لی، و سیلوانا تریم(2017)
عوامل زمینه ای	عوامل سیاسی	سیاست گذاری ها	سیاست گذاری ها، بهبود نظام اطلاعات، شناسایی مسیرها و روندها	مرتضی همت و همکاران(1397)، عباس قنبري باغستان و همکاران(1397)
عوامل زمینه ای	عوامل فرهنگی	فرهنگ، ایده پردازی و چشم انداز هوشمند دیجیتالی	دانش فرهنگی ؛ مقاومت در برابر تغییر؛ ارتباطات دیجیتال، داشتن ایده های جدید، ایجاد بسترهای جدید، همکاری با نهادها یعنی دانشگاه ها و ارائه دهندگان خدمات در زمینه فناوری؛ ارتباط با شرکت های فنی، تجاری تحقیق و توسعه؛	علیزاده و همکاران(1398)، هوروات و سابو(2019)، ترستنجاک  و همکاران(2022)، آمارال و پچاس(2021)، اسماعیل زاده و همکاران(1397)
عوامل زمینه ای	عوامل اقتصادی	اقتصاد اطلاعات سلامت	نقش سیستم های فناوری اطلاعات در ایجاد ارزش افزوده	قلیچ خانی و همکاران(1400)، تاروته و همکاران(2018)، موکگوهلوا و همکاران(2021)
عوامل محیطی	عوامل قانونی	قوانین و مقررات	تنظیم قوانین و مقررات، سیاستهای حمایتی سازمان از تحول دیجیتال، قوانین و مقررات محدود کننده، خلاهای قانونی، بروز نبودن قوانین و مقررات نسبت به روندهای فنآوری	عباس قنبري باغستان و همکاران(1397)، یوهانس کریگل و همکاران(2013)، قلیچ خانی و همکاران (1400)، مرادی و هدایتی (1397)، موکگوهلوا و همکاران(2021)

 

یافته های این مرحله بیانگر ترکیب نظر صاحبنظران بر اساس تحلیل و سنتز مطالعات انجام شده در خصوص مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات است.

مرحله ششم  از الگوی ساندوسکی و باروسو: کنترل کیفیت

کنترل کیفیت به روایی و پایایی نتایج می پردازد که آیا نتایج و یافته ها در راستای اهداف پژوهش بوده است برای کنترل مفاهیم استخراجی از مقایسه نظر پژوهشگر با یک خبره استفاده شده است به این صورت که علاوه بر محقق که اقدام به کدگذاری اولیه نموده است، محققی دیگر نیز همان متنی را که خود محقق کدگذاری کرده است را بدون اطلاع از کدهای آن و جداگانه کدگذاری نموده است. درصورتی که کدهای این دو محقق به هم نزدیک باشد نشان دهنده توافق بالا بین این دو کدگذار است که بیان کننده پایایی است. برای ارزیابی میزان توافق بین این دو رتبه دهنده از شاخص کاپای کوهن استفاده می شود. مقدار شاخص کاپا بین عدد منفی یک و مثبت یک است که هرچه به مثبت یک نزدیکتر باشد بیانگر وجود توافق متناسب و مستقیم، نزدیک به منفی یک نشان دهنده وجود توافق وارونه و عکس و اندازه های نزدیک به صفر عدم توافق را نشان می دهد  اگر از 6/0 بیشتر بود پایایی کار ما تاکید شده است. نتیجه محاسبه مقدار شاخص با استفاده از نرم افزار SPSS  محاسبه شد که در جدول 3 نشان داده می شود. با توجه به کوچکتر بودن عدد معناداری از 0.05 فرض استقلال کدهای استخراجی رد می شود. 

جدول 3. جدول خلاصة محاسبات ضریب کاپای کوهن

	مقدار	انحراف استاندارد	سطح معناداری
کاپای مورد توافق	725/0	051/0	0001/0
تعداد موارد معتبر	103

 

مرحله هفتم از الگوی ساندوسکی و باروسو: ارائه یافته ها

 در این مرحله از روش فراترکیب، نتایج تحلیل ادبیات بیان می شود. در این گام الگوی پژوهشی به دست آمده که درواقع حاصل تحلیل فراترکیب است ارائه می شود. این الگو در قالب سه عامل: اصلی، زمینه­ای، محیطی طراحی شده است.

الگوی پژوهشی سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات تحلیل فراترکیب در نمودار 1 ارائه گردیده است؛ الگوی ارائه شده در این پژوهش در حقیقت اجماع نظریات ارائه شده در قالب یک مجموعه واحد است که دیدگاه جامع و کلی گرایانه ای به حوزه خدمات سلامت ارائه می دهد.

 

عوامل اصلی

 

 

 

 

پدیده محوری مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات

پیامدها

عوامل محیطی

 

 

 

 

 

 

عوامل زمینه ای

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار1.  الگوی مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات با رویکرد فراترکیب

يق و توسعه در حوزه خمبتني بر فناوري اطلاع

بحث و نتیجه گیری

در دنیای رقابتی امروز، موفقیت شرکت ها به شدت وابسته به داشتن رویه ای مؤثر در انتخاب بهترین تصمیمات در لحظات حساس است، به همین منظور ملزم است مدیران سازمان ها، پروژه هایی را دنبال کنند که به واسطه آن بتوان از منابع موجود سازمان بهترین استفاده را کرد. این پژوهش باهدف بررسی ادبیات علمی در مورد مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات و تحلیل ابعاد و مؤلفه های آن در قالب فراترکیب، در رده تحقیقات کیفی طراحی شده است و با بررسی گسترده در تحقیقات مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات طی سال های 1393 لغايت 1400 و سال 1998 لغايت 2022، ابعاد و مولفه های موثر بر مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات را ، ارائه می دهد. این پژوهش یکی از پژوهش هایی است که به صورت جامع و گسترده به بررسی و تحلیل ابعاد و مؤلفه های مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات از طریق سنتز مطالعات انجام شده پرداخته است و بینش جدید، جامع، دقیق و ارزشمندی در این زمینه با درک عمیق از ماهیت آن ارائه نموده که شناخت تاثیرات بالقوه فناوری اطلاعات در صنعت خدمات سلامت می تواند به عنوان پایه ای جهت برنامه ریزی های استراتژیک مدیران و سیاست گذاران ایران در آینده تلقی گردد. درنتیجه بررسی، تحلیل و سنتز یافته های در 60 مقاله منتخب 100 کد شناسایی و در قالب 19 مفهوم، 14 مقوله که در سه رده عوامل اصلی، زمینه ای، محیطی دسته بندی شدند. عوامل شناسایی شده و روابط آنها در نمودار 1 نشان داده شده است. نتایج این متاسنتز و اتفاق نظر صاحبنظران در ادبیات نشان می دهد اگر به عوامل مؤثر بر مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات توجه لازم بین عوامل معرفی شده ایجاد شود، زمینه ها و شرایط لازم جهت بهبود وضع موجود در صنعت خدمات سلامت  فراهم می شود.

عوامل اصلی شناسایی شده در این پژوهش تحت عنوان مدیریت مالی، مدیریت سرمایه­های فکری، مدیریت فناوری، مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت استراتژیک، مدیریت سبد پروژه، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مدیریت فناوری اطلاعات سلامت، مدیریت کیفیت، عوامل سیاسی، عوامل فرهنگی، عوامل اقتصادی و عوامل قانونی بیان شده است که بیانگر اهمیت آنها در فعالیت های مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات است. نتایج این متاسنتز نشان می دهد که عناصر مشخصی در مدیریت سبد پروژه های تحقیق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتنی بر فناوری اطلاعات مؤثر هستند. 

در این رابطه بازیگران داخلی نظیر مدیران برای تحقق مدیریت موثر پروژه های تحقیق و توسعه بسیار مهم هستند .در یک محیط پویای تغییر سریع تکنولوژیک وظایف مدیر فراتر از مدیریت منابع جدید است و او باید بتواند هم تکنولوژی و هم خلاقیت را مدیریت کند. نتایج پژوهش همچنین مؤید اهمیت عوامل اصلی تأثیر مفاهیم کلیدی منابع مالی در تحقیقات قبلی و تأثیر آن بر تامین منابع مالی، تامین هزینه های فناوری، هزینه سودمندی، هزینه اثر بخشی و هزینه کارایی است که دیوید و همکاران(2022)، هوروات و سابو(2019)، موکگوهلوا  و همکاران(2019) نقش برجسته آن را مورد توجه قرار داده اند. تاثیر منابع انسانی و توسعه منابع انسانی در تحقیقات قبلی و تأثیر آن بر شایستگی های منابع انسانی) فنی ، تجزیه و تحلیل داده ها، فناوری اطلاعات(، برنامه توسعه مهارت نیروی انسانی است که سید محمدتقی تقوی فرد و همکاران(1398)، آصفه حدادپور و همکاران(1400)، الهام مسرت و همکاران (1398)، اسفندیار حقیری  و همکاران(1397)، نقش برجسته آنها را مورد توجه قرار داده است. علاوه بر آن پژوهش حاضر مشخص می سازد نقش فناوری ها و تاثیر و اثر بخشی روی پروژه های فناوری اطلاعات، توسعه تکنولوژی، ارزیابی فناوری، نقش مدیریت فناوری، فناوری های نوین، فناوری اطلاعات و ارتباطات، به کارگیری فناوری اطلاعات، ارزیابی فناوری اطلاعات، شناسایی فناوری ها، تاثیر فناوری اطلاعات،  نقشه راه فناوری، توانایی انتخاب مدل فناوری اطلاعات سلامت، اثربخشی فناوری، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، استراتژی نوآوری و فناوری، ارتباطات و دیجیتالی سازی به نقل از آصفه حدادپور و همکاران(1400)، امید محمدی(1400)، فاطمه حمیدی و همکاران(1399)، شارا آقاجانیان و همکاران(1399)، ابراهیم خالقیان و همکاران(1399)، فرشته شاداده ، مهناز صمدبیک و همکاران (1398)، سید محمدتقی تقوی فرد و همکاران(1398)، حسین باقریان و همکاران(1397)، )، اسفندیار حقیری  و همکاران(1397)، دوارته ماگالایس و همکاران(2019)، ژان بوسکه و همکاران(2018) مهم هستند. عوامل درونی به شناسایی ریسک ها و زیرساخت ها که آصفه حدادپور و همکاران(1400) مطرح کرد کمک می کند. و نیز عوامل مدیریتی در مدیریت موثر پروژه و بهبود کیفیت و قابلیت های تحقیق و توسعه بهبود کیفیت خدمات مراقبت های بهداشتی، بهبود عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه، افزایش کارایی استفاده از منابع موجود، بهبود خدمات سلامت، بهبود خدمات بهداشتی، بررسی های سیستماتیک موجود، ارزیابی و رویکرد استراتژیک، گسترش  دانش سلامت در زمینه مراقبت های بهداشتی، به کارگیری کیفیت تمرکز بر سیستم های بهداشتی به نقل از ادريس حسين زاده  و همکاران(1396)، مهدي كاهويي و زينب عباسي(1393)، آدری تان و همکاران(2022)، کارینا فاجفورس و بیورن لانتز(2021) ، جی. پائولو موریرا(2013)، مارگارت ای. برونتون(2013) برای فعالیت های نوآورانه شرکت ها فراهم می کند.  

بهینه سازی سبد در عوامل اصلی به تشخیص و اولویت بندی پروژه ها، مدیریت و کنترل پروژه ها، توجيه پروژه و مرحله

ارزيابي آن، امكان طبقه بندي و انتخاب پروژه ها، ارزيابي ارزش مالي سبد پروژه، تشكيل سبد پروژه، مديريت وابستگي متقابل پروژه، رديابي مزاياي سبد پروژه، افزايش پاسخگويي مديران پروژه در مقابل نتايج می پردازد که توسط سميه درخشان و همکاران(1393) ، مارکوویتز اچ و جی فاینانس (2010)، لیست ام و همکاران(2018)، داتز تی (2020) مطرح شده است. خدمات مراقبت های بهداشتی شامل خود مدیریتی، پزشکی از راه دور، سلامت از راه دور، اینترنت، سلامت روان، آموزش بیمار، رسانه های ­اجتماعی، فعالیت بدنی، سلامت ­الکترونیک، تحقیقات کیفی، ارتباطات، مرور سیستماتیک می باشد که به عنوان عوامل اصلی توسط علی بیرانوند و همکاران(1399)، دانیالی و نقشینه(1397)، شی ام و فنگ جی(2018)، مختارپور و همکاران(1398)، جونز اس اس و همکاران(2014) بیان شده است. و از دیگر عوامل اصلی موفقیت و شکست سیستم های اطلاعاتی، توانمندی مهندسی می باشد که چالش های فناوری اطلاعات سلامت به ویژه امنیت و محرمانگی و تاثیر آن بر اخلاق پزشکی، نقش فناوری اطلاعات سلامت در بهبود کیفیت خدمات سلامت، توانمندی های مهندسی معکوس و مهندسی مجدد است که توسط استگمن جی و گرومن جی(2018)، سهیلی فرو همکاران(1398)، جی و همکاران(2014)، بیرانوند و همکاران (1399) مطرح شده است.

در عوامل محیطی قوانین و مقررات و اهمیت تنظیم قوانین و مقررات، سیاستهای حمایتی سازمان از تحول دیجیتال، قوانین و مقررات محدود کننده، خلاهای قانونی، بروز نبودن قوانین و مقررات نسبت به روندهای فنآوری توسط عباس قنبري باغستان و همکاران(1397)، یوهانس کریگل و همکاران(2013)، قلیچ خانی و همکاران (1400)، مطرح شد.

عوامل زمینه ای در این مطالعه، عوامل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی است که سیاست گذاری ها، اقتصاد اطلاعات سلامت، فرهنگ، ایده پردازی و چشم انداز هوشمند را شامل می شود و فراهم کننده زیرساخت ها و زمینه های لازم برای تحقق اهداف می باشد. درنهایت این الگو خروجی را در شش حوزه  بهبود عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه، توانایی برنامه ریزی در مدیریت موثر پروژه ها، توسعه مهارت ها و توانایی ها، اثربخشی فناوری اطلاعات، کاربرد پذیری سیستم های اطلاعات سلامت، تامین منافع راهبردی ، بهبود مستمر سبد را نشان می دهد. تحقق مدیریت پروژه منوط به توجه به عوامل ذکرشده در الگوی ارائه شده می باشد که بدون توجه به همه عوامل بیان شده در چارچوب جامع مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات ممکن نمی گردد .

تحقیق فوق اگرچه از روش پژوهشی مناسبی برخوردار است و به نحو صحیحی انجام گرفته است؛ اما از محدودیت هایی نیز برخوردار بوده است ازجمله اینکه تجزیه وتحلیل اطلاعات بر اساس مطالعه مجموعه ای از 60 مقاله ای که به شیوه هدفمند انتخاب شده صورت گرفته درحالی که مقالات دیگری نیز وجود داشته که در این پژوهش مورداستفاده قرار نگرفته است. محدودیت دوم،  اینکه نتایج حاصل، صرفاً از طریق مطالعه ادبیات و تفسیر نظر نویسندگان حاصل شده است .

این تحقیق می تواند بینش های ارزشمندی جهت انجام پژوهش آتی در این زمینه ارائه نماید. در تحقیقات آتی با استفاده از رویکردهاي كمي چون مدلسازي معادلات ساختاري و یا رویکرد نقشه ذهني به تحلیل روابط بین عوامل تأثیرگذار بر مدیریت سبد پروژه هاي تحقيق و توسعه در حوزه خدمات سلامت مبتني بر فناوري اطلاعات بپردازند كه در حیطه این پژوهش نبوده و به آن پرداخته نشده است.

به تمامی مدیران سبدپروژه و مدیران نوآوری پیشنهاد می گردد نکات کاربردی را جهت هدایت مدیریت سبد پروژه در حوزه خدمات سلامت در کشور معرفی کنند و استراتژی مناسبی را تدوین نمایند تا با دوره های آموزشی مناسب برای کارکنان و تمام افراد مرتبط، موقعیت فراهم گردد تا پتانسیل یادگیری و پذیرش فناوری، ارتقاء یابد و زمینه های لازم برای آشنایی با نحوه مدیریت پروژه های تحقیق و توسعه با به کارگیری فناوری، را داشته باشند و فناوری هایی را بکارگیرند، که پاسخگویی نیاز واقعی جامعه باشد.

فهرست منابع

   [1]. آقاجانیان، شارا، رادفر، رضا، طبائیان، سید کمال، سید حسینی، سید محمد ، ( 1399)،" ارائه یک چارچوب مفهومی برای مدیریت سبد پروژه‌های نوآوری باز در شرکت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات"، فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمان های دفاعی، شماره1، 57-23.

[2]. بیرانوند، علی، صمدبیک، محمد، خاصه، علی، (1399)، " ترسیم ساختار دانش در حوزه ی مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت با استفاده از تحلیل هم واژگانی

"، تصویر سلامت، دوره 2، شماره 11، 136-117.

[3]. جلال پور، سیده صدیقه ، نادی، فرانک، (1394)، "تحقيق و توسعه صنايع دارويي کشورهاي در حال توسعه مورد مطالعه کشور هند"، فصلنامه رشد فناوری، دوره2، 40 .

[4]. حاجي علي عسگري، فاطمه ، طباطباييان، سيد حبيب اله، تقوا, محمدرضا ، ابوالحسني، فريد، (1396)، "سياست هاي توسعه مدل بلوغ فناوري اطلاعات در سازمان هاي سلامت اجتماع بر اساس "ITIL، فصلنامه علمی پژوهشی سیاست گذاری عمومی، دور ه 3، شمار ه 4، 50-29.

[5]. حمیدی، فاطمه، عابدی، صادق، ثنایی، محمدرضا، (1399)، "طراحی یک سیستم هوش مصنوعی فازی در انتخاب فناوری سلامت در فرآیند آینده نگاری"، فصلنامه آينده پژوهي مديريت، شماره 128.

[6]. دباغ افروز، رزیتا، بافنده زنده، علی رضا، پاسبان، محمد، (1399)، "ایجاد اکوسیستم نوآوری در بخش سلامت با رویکرد پویایی شناسی سیستم"، فصلنامه آينده پژوهي مديريت، شماره121.

[7]. درخشان، سميه ، دلوي، محمدرضا، دهقان، محمود، (1394)،" مديريت سبد سرمايه گذاري پروژه و پروژه هاي فناوري اطلاعات مورد (دانشگاه علوم پزشکي اصفهان)"، مدیریت اطلاعات سلامت، دوره12، شماره 2، 161-150.

[8]. سایت IRoIGi. متن نهایی چشم‌اندازهای 20 ساله جمهوری اسلامی تهران [http://dolat.ir/pdf/20years.pdf]

[9]. شیرشاهی،سعید، (1393)،" ترسیم ساختار رشته جراحی در نمایه استنادی علوم دانشگاه علوم پزشکی اصفهان"، مدیریت اطلاعات سلامت، دوره 7، شماره11،

839.

[10]. صدوقی،فرحناز، ابراهیمی، کمال، (1393)،" تحلیل روند مدیریت اطلاعات سلامت و انفورماتیک در مجلات Web Of Science 2014 " ، مدیریت اطلاعات سلامت ، دوره 5، شماره 11، 581-92.

[11]. مکی زاده، فاطمه، حاضری، افسانه، کیخایی، فرزانه، (1395)،" بررسی ساختار موضوعی اسناد مربوط به درمان بیماری در PubMed از سال 1384 تا 1393"، مجله مدیریت بهداشت، دوره 19، شماره 64،  55-43.

 [12]. مهدوی، عبداله ، ابراهیمی، کمال، مهرتک، محمد ، مشعوفی، مهرناز، (1393)، "ترسیم نقشه علمی تحولات نوین فناوری اطلاعات سلامت بر اساس مقالات WOS:2010- 2017"، مجله علوم پیراپزشکی و توانبخشی مشهد، دوره 9- شماره 4.

[13]. همت, مرتضی، آیت الهی, هاله ، ملکی, محمدرضا ، ثقفی، فاطمه، (1399)، "بررسی ساختار سازمانی و جایگاه های شغلی رشته فناوری اطلاعات سلامت و ارائه الگو برای ایران"، پیاورد سلامت، دوره ششم، شماره دوم،30-22.

[14]. Alberta Katz, Rachel, Salamanca-Buentello, Fabio, Silva, Diego S, (2022), "R&D during public health emergencies: the value(s) of trust, governance and collaboration", Journal of BMJ Glob Health, No 7.

[15]. Amable, Bruno, Palombarini, Stefano, (1998), "Technical change and incorporated R&D in the service sector", Journal of Research Policy, No27, 655-675.

[16]. Aguirre, Regina, Bolton, Kristin, (2014) "Qualitative interpretive meta-synthesis in social work research: Uncharted territory", Journal of Social Work, 14(3), p. 279–294.

 [17]. Baigi, Morténius, Helena, Amir, (2019), "Promoting the creation of R&D intentions in primary healthcar measured by a validated instrument", Journal of Health Research Policy and Systems, No17, 107.

[18]. Finfgeld-Connett, Debora, (2006), "Meta-synthesis of Qualitative Health Research: A Practical Guide to Meta-Analysis and Meta-Synthesis", Journal of Qualitative Health Research, Vol 3. London: Sage.

 [19]. Pinheiro Gondim de Violoncellos, Eduardo, Nunes Muritiba, Sérgio, Muller Affonso Prado, Sally, Dalva Caparroz Vancetto, Mary, Morilha Muritiba, Patricia, (2016), "Analyzing R&D projects on health products", INMR - Innovation & Management Review, 199-210.

 [20]. Salman, Ahmad, Fakhraldeen, Saja, Chun, Sungsoo, Jamil, Kazi, Gasana, Janvier and Al-Hunayan, Adel, (2020), "Enhancing Research and Development in the Health Sciences as a Strategy to Establish a Knowledge-Based Economy in the State of Kuwait: A Call for Action", Journal of healthcare, No 8.264.

[21]. Sandelowski, Margarete, (2008)," Reading, writing and systematic review", Journal of Advanced Nursing, 64(1), pp. 104-10.

 

 

 

 

 

 

 

---