هدف‌یابی از نگارش جوامع العلوم ابن فریغون: نقد دیدگاه‌ها
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیطاهر بابایی 1 , احمد بادکوبه هزاوه 2
1 - دانشجوى دکترى دانشگاه تهران، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
2 - دانشیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: شعیا بن فریغون, جوامع العلوم, طبقه‌بندی علوم, دایرة‌المعارف نویسى, تاریخ تشکیلات اسلامی,
ملخص المقالة :
کتاب جوامع العلوم، تألیف سده چهارم در ماوراءالنهر دربردارنده اطلاعات مفیدی در زمینه تشکیلات حکومتی و اقسام علوم است. این اثر در زمینه‌های مختلف پژوهشی مورد استفاده قرار گرفته و دیدگاه‌های مختلفی درباره هدف نگارش و موضوع آن مطرح شده است. در این پژوهش، ضمن بیان دیدگاه‌های مختلف و تطبیق آنها با مطالب و موضوعات جوامع العلوم، به نقد و ارزیابی این نظرات پرداخته شده و مشخص گردیده است که این اثر مجموعه‌ای از دانستنی‌های اخلاقی و علوم مرتبط با تشکیلات حکومتی است که برای دیوان‌سالاران رده‌بالا نگارش یافته.
آل داود، سیدعلی، «آل فریغون»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج 2، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1368ش.
ابن ابی الربیع، شهاب الدین احمد، سلوک المالک فی تدبیرالممالک، تحقیق عارف احمد عبدالغنی، دمشق، دارکنان، 1996م.
ابن فریغون، متغبی، جوامعالعلوم، تقدیم و تحقیق قیس کاظم جنابی، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، 2006م.
همو، جوامعالعلوم، چاپ عکسی از فؤاد سزگین، فرانکفورت، منشورات معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیة، 1985م/ 1405ھ .
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب اسحاق، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، تهران، انتشارات اسدی، 1350ش.
ابو یعلی، محمد بن حسین الفراء، الاحکام السلطانیه، تحقیق محمد حامد الفقی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ھ/ 2000م.
اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء، اعداد و تحقیق عارف تامر، بیروت، منشورات عویدات، ۱۹۹۵م/ 1374ھ.
اعلم، هوشنگ، «جوامع العلوم اثر ابن فریغون»، ترجمه نگار نادری، مجله تاریخ علم، شماره هشتم، 1388ش.
خدیوجم، حسین، دراسات حول کتاب جوامع العلوم، تصنیف شعیا بن فریغون، طهران، 1350ش.
همو، «کتاب جوامع العلوم»،نامهمینوی، زیر نظر حبیب یغمایی، ایرج افشار، با همکارى محمد روشن، تهران، نشر سنایی، 1350ش.
خوارزمی، محمد بن احمد بن یوسف، مفاتیح العلوم، تحقیق ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1409ھ/ 1989م.
رودگر، قنبرعلی، «دانشنامه نگاری»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج 17، تهران، انتشارات بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1392ش.
صولی، ابوبکر محمد بن یحیی، ادب الکتاب، تحقیق محمد بهجة الاثری، قاهرة، مطبعة السلفیة، 1341ش.
فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، قدم له و شرحه و بوّبه علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996م.
محقق، مهدی، «تقسیم بندى علوم از نظر دانشمندان اسلامی»، فصلنامهسیاست، ش 1، 1370ش.
میرجعفری، حسین، اصغر منتظرالقائم، محمدباقر خزائیلی، «کتاب جوامع العلوم و طبقه‌بندی علم»، پژوهش‌نامه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، ش 22، بهار 1390ش.
مینورسکی، ولادیمیر، حواشی و تعلیقات بر حدود العالم من المشرق الی المغرب، با مقدمه بارتولد، ترجمه میرحسین شاه، کابل، انتشارات دانشکده ادبیات دانشگاه کابل، 1342ش.
یاقوت حموی، شهاب الدین، معجم الأدباء (ارشاد الاریب فى معرفة الادیب)، بیروت، دار الغرب الاسلامى، 1414ھ.
Kallek, Cengiz, s.v.“Cevamiu l-ulum”, in DİA, vol.7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İşletmesi, İstanbul, 1993 AD/1413 AH.
Vesel, Živa, Les Encyclopédies Persanes: Essai de Typologie et de
Classification des Sciences, Institut francais de recherché en Iran, Bibliothèque iranienne no.31, Paris, Editions Recherche sur les civilizations, 1986 AD/1406 AH.
