قرآن و اخبار الدولة العباسیة: پژوهشی در بینامتنیت
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
زینب ایزدی
1
(کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
مسعود صادقی
2
(استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: اخبار الدولة العباسیة, استفاده ادبی از قرآن, بینامتنیت, تفسیر قرآن, دعوت عباسی, قرآن, تاریخیسازی, قرآنیسازی, مشروعیتبخشی,
ملخص المقالة :
اخبار الدولة العباسیة اثری از مؤلفی ناشناس است که سهم مهمی در تغییر نگاه محققان نسبت به انقلاب و بنیاد های اصلی خلافت عباسی داشته است. بررسی سرشت بینامتنی این کتاب در نسبت و رابطه با قرآن، به شناخت چگونگی ساخت یافتن این اثر و ارزیابی اعتبار اطلاعات آن در پژوهش و نگارش تاریخ کمک می کند. بینامتنیت را به حضور مؤثر یک متن در متنی دیگر به شکل های مختلف تعریف کرده اند. در این مقاله از منظر مطالعات بینامتنی، حضور قرآن و استناد به آن در کتاب اخبار الدولة العباسیة در حوادث دو سده نخستین اسلامی بر اساس چهار شکل بررسی می شود: 1. ادبی سازی یعنی استفاده ادبی از آیات، 2. زمینه مندسازی یعنی قرار دادن آیات در بافت تاریخی جدید و ارائه تفسیری متفاوت، 3. تاریخی سازی یعنی اشاره های متون تاریخی مربوط به دوره های بعدی تاریخ اسلام به حوادث قبل تر و فراهم آوردن قیاس هایی بین روی داد ها و شخصیت های مورد توصیف با روی داد ها و شخصیت های پیشین و 4. قرآنی سازی یعنی مشروعیت بخشی به وسیله اصطلاحات قرآنی. از منظر مطالعات بینامتنی می توان گفت که بی تردید، قرآن بر اخبار الدولة تأثیرات قابل ملاحظه ای داشته و استناد به آن در این کتاب به دلایل و اهداف گوناگونی صورت گرفته است، اهدافی چون بهبود سبک نگارشی متن، پدید آوردن فضایی دینی، اعتباربخشی به یک خبر یا استدلال و حتی مشروعیت بخشی به حکومت عباسی. هم چنین این تأثیر قرآن بر اخبار الدولة العباسیةبیانگر استفاده ماهرانه نویسنده از قرآن و دانش جامع او نسبت به آن است که نشان می دهد واژه ها، اصطلاحات و آیات قرآنی در ذهن او درونی شده بوده است.
قرآن کریم.
ابناعثم کوفی، أبومحمد احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، 1411ﻫ .
اخبار الدولة العباسیة، تحقیق عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت، دار صادر، 1971م.
انصاری، حسن، «اخبار الدولة العباسیة از کیست؟»، فرهنگ امروز، https://yun.ir/76g3r8.
رابینسون، چیس، تاریخنگاری اسلامی، ترجمه محسن الویری، تهران، سمت، 1392ش.
راغب اصفهانی، حسینبن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، 1412ﻫ .
ریون، ویم، «سیره و قرآن»، ترجمه نصرت نیلساز، دائرةالمعارف قرآن، زیر نظر جین دمن مکاولیف، به سرویراستاری فارسی حسین خندقآبادی ]و دیگران[، ج سوم، تهران، حکمت، 1394ش.
سیاوشی، کرم و ابراهیم وکیل، «مفهومشناسی واژه سلطان در قرآن کریم»، پژوهشهای زبانشناختی قرآن، ش 11، 1396ش.
شارون، موشه، «اهلبیت»، ترجمه زهرا مبلغ، دائرةالمعارف قرآن، زیر نظر جین دمن مکاولیف، به سرویراستاری فارسی حسین خندقآبادی ]و دیگران[، ج اول، تهران، حکمت، 1392ش.
طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1390ﻫ .
طبرسی، فضلبن حسن، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه آقابزرگ تهرانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1413ﻫ .
فاروق عمر، فوزی، الخلافة العباسیة، عمان، دار الشروق، 2009م.
قاضی، وداد، «تأثیر قرآن بر نثرنویسی عبدالحمید کاتب»، ترجمه زهرا مبلغ، رهیافتهایی به قرآن، به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی، تهران، حکمت، 1396ش.
کرون، پاتریشیا، جامعههای ماقبل صنعتی، ترجمه مسعود جعفری، تهران، ماهی، 1396ش.
لانداو تاسرون، الا، «جهاد»، ترجمه جلیل پروین، دائرةالمعارف قرآن، زیر نظر جین دمن مکاولیف، به سرویراستاری فارسی حسین خندقآبادی ]و دیگران[، ج دوم، تهران، حکمت، 1393ش.
هاوتینگ، جرالد، «دو استناد قرآنی در منابع تاریخی درباره وقایع صدر اسلام»، ترجمه علی آقایی، رهیافتهایی به قرآن، به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی، تهران، حکمت، 1396ش.
هیت، استیون، «بینامتنیت»، فرهنگ اندیشه انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته، ویراسته مایکل پین، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز، 1386ش.
هیرشلر، کنراد، تاریخنگاری عربی در دوره میانه، ترجمه زهیر صیامیان گرجی، تهران، سمت، 1395ش.
ملپس، سایمن و ویک، پاول، درآمدی بر نظریه انتقادی، ترجمه گلناز سرکارفرشی، تهران، سمت، 1394ش.
یعقوبی، احمد، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.
Daniel, Elton, “The Anonymous "History of the Abbasid Family" and Its Place in Islamic Historiography”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 14, No. 4, 1982.
Donner, Fred, “Quranicization of Religio-Political Discourse in the Umayyad Period”, Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, Issue 129, 2011.
_||_References
Ḳurʾān-i Karīm.
Ibn A'tham al-Kûfi, Abū Muḥammad Aḥmad, al-Futūḥ, tahghigh Ali shiri, Beirut, dar-al-aḍva' Press, 1411.
Akhbār al-Dawla al-ʿAbbāsiyya, tahghighe Abdol-Aziz Ad-Dori va Abdol-jabbar Motallebi, Beirut, Dare Sader Press, 1971.
Ansari, hasan, “Akhbār al-Dawla al-ʿAbbāsiyya az kist?”, farhange emrouz, https://yun.ir/76g3r8.
Robinson, Chase F, Islamic Historiography, Mohsen Alviri(trans.), Tehran, Samt Press. (In Persian), 1392.
Raghib Isfahani, al-Hussein bin Muhammad, Al-Mufradȃt fi Gharȋb al-Quran, tahghighe Safvan Adnan Davoodi, Beirut, al-Dar al-Shmiyat, 1412.
Rawen, Wim, “Sirah va Quran”, Nosrat Nilsaz, the Encyclopaedia of the Quran, Volume 3, Tehran, Hekmat Press. (In Persian), 1394.
Siavashi, Karam va Ebrahime Vakil, “Mafhûmshinasȋ vȃzhiyi soltan dar Quran karim”, pazhûheshhȃy-i- zabanshinakhtiy-i- Quran, vol 11, 1396.
Sharon, Moshe, “Ahl al-Bayt”, Zahra Moballegh, the Encyclopaedia of the Quran, Volume 1, Tehran, Hekmat Press. (In Persian), 1392.
Tabataba'i, Muhammad Husayn, Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an, Beirut, Al-Ȃlami Press, 1390.
Tabresi, Fadhl ibn Hasan, Majma‘ al-Bayȃn fi-Tafsȋr al-Qur'an, Tehran, Naser Khosro Press, 1372.
Tousi, Muhammad Ibn Hassan, At-Tibyȃn Fi Tafsȋr al-Quran, introduction by Agha Bozorg Tehrani, Beirut, Dare Ehyaye Turath Arabi, 1413.
Farough Umar, Fouzi, al-Khilāfah al-ʿAbbāsīyah, Omman, Dar al Shorough Press, 2009.
Qazi, Wadad, “Ta’sȋr Quran bar Nathrnivȋsȋ Abd al-Hamid Kateb”, Zahra Moballegh, Rahyȃfthȃyi be Quran, Mehrdad Abbasi, Tehran, Hekmat Press, 1396.
Crone, Patricia, Pre-Industrial Societies: Anatomy of the Pre-Modern World, Masoud Jaafari, Tehran. Mahi Press. (In Persian), 1396.
Hawting, Gerald, “Do Estenȃd-i-Qurani dar Manȃbi’ Tarȋkhȋ darbȃreye Waghȃyi’ Sadre Islam”, Ali Aghayi, Rahyȃfthȃyi be Quran, Mehrdad Abbasi, Tehran, Hekmat Press, 1396.
Hite, Steven, “Biynȃmatniyat”, farhang-i- andishiy-i- intighȃdi az rawshangari ta pasȃmodirnite, Michael Pine(edit.), payam yazdanjou, Tehran. Markaz Press. (In Persian), 1386.
Hirshler, Konrad, Tȃrikhnigari Arabi dar Doriyi Miyanih, Zohair Siyamian Gorji, Tehran, Samt Press, 1395.
Malpas, Simon va Wake, Paul, The Routledge Companion to Critical Theory, Golnaz Sakarfarshi, Tehran, Samt Press. (In Persian), 1394.
al-Ya'qûbi, Ahmad, Tarikh Al-Yaqûbi, Beirut, Dare Sadr Press.
