بنی رَزین و مناسبات بربری – عربی مسلمانان در اندلس سده‌های میانه
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیسهراب اسلامى 1 , یونس فرهمند 2 , هادی عالم زاده 3
1 - دانش‌آموخته دکترى دانشگاه آزاد اسلامى واحد علوم و تحقیقات، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
2 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامى واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
3 - استاد دانشگاه آزاد اسلامى واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بربرها, بنی‌رَزین, امویان اندلس, شَنْتَمَرِیّه شرقی (سَهْله), جایگاه سیاسی,
ملخص المقالة :
بنی رَزین از خاندان‌های مشهور بربر در اندلس بودند که نیای آنها همراه با طارق بن زیاد وارد اندلس شده بود. آنها نخست به قُرْطُبَه و سپس به سمت ثغور رفتند و در سَهْله یا شَنْتَمَرِیّه شرقی از توابع شَنْتَبَرِیّه مسکن گزیدند. این منطقه در دوره امویان منطقه‌ای نظامی در ثغر اوسط بود و از این رو ساکنان آن می‌توانستند نقش مهمی در تداوم قدرت اموی در این منطقه ایفاء کنند. بنی رَزین و حاکمان آنها که همانند دیگر بربرها از عرب‌ها و حکومت اموی ناراضی بودند، نقش دوگانه‌ای در دوره امویان بازی کردند. آنها در عصر امارت و به ویژه خلافت، به قدرت امویان اندلس گردن نهادند؛ اما در اوایل قرن پنجم و با استفاده از ضعف حکومت اموی اعلام استقلال کردند و در شَنْتَمَرِیّه شرقی حکومتی مستقل تشکیل دادند. بنی رَزین و حاکمان آنها در قرن پنجم برای حفظ منافع خود هیچ‌گاه در مناقشات و اختلافات سیاسی همسایگان دخالت نکردند؛ اما با خلفای اموی از در مخالفت و ناسازگاری وارد شدند. رفتار حاکمان بنی رَزین مؤیّد این دیدگاه است که بنی رَزین همانند دیگر بربرها در زوال و سرنگونی حکومت اموی و تضعیف قدرت مسلمانان در اندلس نقش مؤثری داشته‌اند.
ابن ابّار، ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن ابی بکر، الحلة السیراء، تحقیق حسین مونس، قاهرة، دارالمعارف، 1985م.
ابن بسّام، ابوالحسن علی ، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، بیروت، دارالثقافة، 1997م.
ابن حزم اندلسی، ابی محمد علی بن احمد بن سعید، جمهرة انساب العرب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهرة، دارالمعارف، 1982م.
ابن حیّان، ابومروان حیان بن خلف،المقتبس، السفر الثانی، تحقیق محمود علی مکی، ریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیة، 2002م.
ابن حیّان، المقتبس، تحقیق محمود علی مکی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1973م.
همان، نشر بدرو شالمیتا، مدرید، المعهد الاسبانی العربی الثقافة کلیة آلاداب بالرباط، 1979م.
همان، السفر السادس، تحقیق عبدالرحمن علی حجّی، بیروت، دارالثقافة، 1956م.
همان، السفر السادس، شرح صلاح الدین هواری، بیروت، مکتبة العصریة، 2006م.
ابن خطیب، ذی الوزارتین لسان الدین، الاحاطة فی اخبار غرناطة، تحقیق محمد عبدالله عنان، قاهرة، مکتبة الخانجی، 1973م.
همو، الاعمال الاعلام فی من بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام، تحقیق لیوی پرونسال، بیروت، دارالمکشوف، 1956م،
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، العبر و دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، 1988م.
ابن عذاری، ابوالعباس احمد بن محمد، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، تحقیق ج.س. کولان و لیوی پرونسال، بیروت، دارالثقافة، 1983م.
ابو مصطفی، کمال سید، بحوث فی تاریخ و حضارة الاندلس فی العصر الاسلامی، اسکندریة، مرکز اسکندریة للکتاب، 1997م.
اخبار مجموعه فی فتح الاندلس، تحقیق ابراهیم ابیاری، بیروت، دارالکتب اللبنانی، 1989م.
ادریسی، محمد بن عبدالله، صفه المغرب و أرض السودان و مصر و الاندلس، لیدن، مطبعة بریل، 1866م.
ارسلان، شکیب، الحلل السندسیة فی الاخبار و الآثار الاندلسیة، قاهرة، کلمات عربیة للترجمة و النشر.
بوبایه، البربر فی الاندلس و موقفهم من فتنة القرن الخامس الهجری 92- 422ﻫ، بیروت، دارالکتاب العلمیة، 2011م.
پرونسال، لیوی، الاسلام فی المغرب و الاندلس، ترجمة محمود عبدالعزیز سالم و محمد صلاح الدین حلمی، قاهرة، دار نهضة مصر، 1956م.
حایک، سیمون، عبدالرحمن الداخل صقر قریش، بی جا، 1982م.
حجّی، عبدالرحمن علی، التاریخ الاندلسی، بیروت، دارالقلم، الطبعة الثانیة، 1981م.
حقّی، محمد، البربر فی الاندلس، بی جا، شرکة النشر و التوزیع المدارس، الطبعة الاولی، 2001م.
حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطارفی خبرالاقطار، تحقیق احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، 1984م.
خشنی، ابو عبدالله محمد بن حارث بن اسد، قضاه قُرْطُبَة و علماء افریقیة، تصحیح سید عزت عطار حسینی، قاهرة، مکتبة الخانجی، 1194م.
راشد، عبدالجلیل عبدالرضا، «دور البربر فی سقوط الدولة الامویة فی الاندلس»، بغداد، مجلة المورخ العربی، سال 1977م.
زرکلی، خیرالدین بن محمود بن محمد، الاعلام، دارالعلم للملائین، 2002م.
سالم، سید عبدالعزیز، تاریخ المسلمین و آثارهم فی الاندلس من الفتح العربی حتی سقوط الخلافة بقُرْطُبَه، اسکندریة موسسة شباب الجامعة، 1999م.
همو، قُرْطُبَة حاضرة الخلافة فی الاندلس، اسکندریة، موسسة شباب الجامعة، 1997م.
ضبّی، احمد بن یحیی بن احمد بن عمیرة، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهرة، دارالکاتب العربی، 1967م.
عبادی، احمد مختار، فی تاریخ المغرب و الاندلس، بیروت، دار النهضة العربیة للطباعة و النشر.
عنان، محمد عبدالله، دولة الاسلام فی الاندلس؛ العصر الاول- القسم الاول، من الفتح الی بدایة عهد الناصر، قاهرة، مکتبة الخانجی، 1997م؛ ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر کیهان، 1380.
همو، دول الطوائف منذ قیامها حتی الفتح المرابطی، قاهرة، مکتبة الخانجی، 1997م؛ ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات کیهان، 1367ش.
مفاخر البربر، تحقیق عبدالقادر بوبایه، دار ابی رقراق للطباعة و النشر، 2005م.
مونس، حسین، معالم تاریخ المغرب و الاندلس، بی جا، مکتبة الاسرة، 2004م.
یاقوت حموی، ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995م.
