بررسی و تحلیل دستاوردهای شرق‌شناسان فرانسوی در الجزایر (1830-1962م)
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
مجید منهاجی
1
(دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: اسلام, الجزایر, استعمار, فرانسه, شرق‌شناسی, آمازیغ,
ملخص المقالة :
شرق شناسی فرانسوی از مهم ترین و برجسته ترین مکاتب شرق شناسی است که درخشش اصلی دستاوردهای آن در عصر استعمار الجزایر (1930-1962م) مشهود است. شرق شناسان فرانسوی در راستای تثبیت و پیشبرد اهداف استعماری فرانسه گام های راهبردی در آن‌جا برداشتند. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی نهادها و زمینه های مطالعاتی شرق شناسان فرانسوی در الجزایر (1830-1962م) می پردازد و می کوشد تا به این مسأله که نهادها و زمینه های مطالعاتی شرق شناسان فرانسوی در الجزایر کدامند و اهداف و انگیزه های شرق شناسان فرانسوی از مطالعه جامعه، دین، تاریخ و... الجزایر چیست، پاسخ دهد. الجزایر یکی از مهم ترین تجارب شرق شناسی اروپایی- فرانسوی به شمار می رود. شرق شناسان چندسال پیش از اشغال الجزایر، مطالعات مقدماتی و آماده سازی نظامیان و سیاست‌مداران را آغاز کردند. از منظر آن‌ها، الجزایر مرکزی راهبردی و دروازه ورود به سه عرصه یعنی آفریقای مرکزی، منطقه مغرب عربی و شرق الجزایر بود. شرق شناسان و کلیسا هدف واحدی به ویژه در زمینه گسترش مسیحیت ایفا می کردند. آن‌ها در سه مرحله، موفقیت های بسیاری را نصیب دولت متبوع خویش ساختند؛ مرحله نخست (1830-1879م) یعنی عصر شرق شناسان نظامی؛ دوره دوم (1879-1930م) گسترش فعالیت‌های شرق شناسان فرانسوی اعم از تأسیس مدارس جدید، برگزاری کنفرانس های شرق شناسی به ویژه چهاردهمین کنفرانس شرق شناسی در الجزایر که این دوره، مهم ترین دوره توسعه و اجرای سیاست های فرهنگی استعماری فرانسه در الجزایر است. مرحله سوم (1930-1962م) که در این مرحله و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم نقش شرق شناسان کم رنگ شد و بار دیگر نقش نظامیان پررنگ و حائز اهمیت گردید.
ابن ساعو، محمد، «قراءات فی کتاب الجزائر و معرکه الثلوث المدمر التنصیر الاستشراق و الاستعمار لمختار بن قدور»، مجله العلوم الانسانیه و الاجتماعیه، جامعه محمدبوضیاف، المسیله، جوان، ع12، 2017م.
ابن یحی، برکان، «الاستشراق الفرنسی و نشاط فی الجزائر الجانب الاجتماعی انموذجا»، الدراسات و البحوث، ع17، 2016م.
ابن ابراهیم، الطیب،الاستشراق الفرنسی و تعدد مهامه خاصه فی الجزائر، الجزائر، رحاب، 2001 م.
ابنخده، بن یوسف، جذور اول نوفمبر1954، ترجمه: مسعود حاج مسعود، الجزائر، دارالشاطبیه، 2012م.
بوعبدلی، المهدی، «موقف المورخین الاجانب من التاریخ الجزائر»، مجله الاصاله، س3، ع14- 15، 1973 م.
جیلالی، عبدالرحمن، «من بواعث الاستشراق و اهداف المستشرقین»، الجزائر، مجله الاصاله، ع 14-1، 1973م.
خشن، ولید کاظم، المدرسه الاستشراقیه الفرنسیه (دراسه فی اسلوبها و منهجها)، العراق، الجامعه اتحاد المؤرخین العرب، 2011م.
خلیفه حسن، محمد، آثار الفکر الاستشراقی فی المجتمعات الإسلامیه، القاهره، عین للدارسات و البحوث الإنسانیه و الاجتماعی، 1998م.
زقزوق، محمدحمدی، الاستشراق و الخلقیه الفکریه للصراع الحضاری، القاهره، دارالمعارف، 1404م.
زوزو، عبدالحمید، الفکر السیاسی للحرکه الوطنیه الجزائریه و الثوره التحریریه، الجزائر، دارهومه، 2012م.
درویش، احمد، الاستشراق الفرنسی و الادب العربی، مصر، لهیئه المصریه العامه للکتاب، 1997م.
سعدالله، ابوالقاسم، تاریخ الجزائر الثقافی، جلدهای 2-6-8، بیروت، دارالمغرب الاسلامی، 1998م.
همو، ابحاث و آراء فی تاریخ الجزائر، ج1، الجزائر، دائره البصائر، 2007م.
سعیدونی، ناصرالدین، الجزائر منطلقات و آفاق مقاربات للواقع الجزائری من خلال قضایا و مفاهیم تاریخیه، بیروت، دارالمغرب الاسلامی، 2000م.
سنو، عبدالرووف، المعالم الرئیسیه فی الاستشراق المعاصر، بیروت، جامعه بیروت-جمعیه المقاصد الخیریه الاسلامیه، 1997م.
شایب الدور، امحمد، الاستشراق الفرنسی و التراث الشعبی فی الجزائر، الجزائر، جامعه وهران، 2010م.
شرفی، مونیزه-شلغومه، اسماء، المساله الدینیه عند الحرکه الوطنیه الجزائریه (1900-1939)، الجزائر، جامعه العربی بن مهیدی-ام البواقی،2020م.
عقیله، شوارفیه، الاستشراق الفرنسی فی الجزائر ابان الاستعمار،الجزائر، جامعه عبدالحمید بن بادیس، 2018م.
عبادی، احمد مختار، فی تاریخ المغرب الاسلامی و الاندلس، بیروت، دارالنهضه، 1978م.
عمری، مومن، الحرکه الثوریه فی الجزائر من نجم شمال افریقیا الی جبهه التحریر الوطنی (1926-1954)، قسنطینه، دارالطلیعه، 2003 م.
علوان الموسوی، سلمیحسین، التطور التاریخی الاستشراق الفرنسی فی قرن العشرین، العراق، جامعه الکوفه، 2008 م.
العقیقی، نجیب، المستشرقون، جلد 3، القاهره، دارالمعارف، 1964م.
غروی، محمد الطاهر، الغزو الثقافی للعالم الاسلامی، الجزائر، دارالهدی، 1998م.
غزالی، محمد، ظلام من الغرب، مصر، نهضه مصر للطباعه و النشر، 1998م.
قبایلی، هواری، مساله الحج فی السیاسه الاستعماریه الفرنسیه ﺑﺎلجزائر -1894-1962، الجزائر، جامعه وهران، 2014م.
قتیبه، عمر، المشکلات الثقافیه فی الجزائر، الاردن، داراسامه، 2003م.
لونیسی، ابراهیم، بحوث فی التاریخ الاجتماعی و الثقافی للجزائر ابان الاحتلال الفرنسی، الجزائر، دارهومه، 2013م.
معریش، محمد العربی، الاستشراق الفرنسی فی المغرب و المشرق من خلال المجله الآسیویه 1822-1872، تونس، دارالمغرب الاسلامی، 2009م.
میسوم، بالقاسم، «سیاسه فرنسا الاقتصادیه و الاجتماعیه و الثقافیه فی الجزائر خلال فتره 1930-1954»، مجله علوم الانسان و المجتمع، ع 6، جامعه محمد خضیر، بسکره، 2013م.
نمله، علی ابراهیم محمد، نقد الفکر الاستشراقی حول الاسلام و القرآن الکریم، الریاض، شبکه الالوکه، 2010م.
هلال، عمار، ابحاث و دراسات فی تاریخ الجزائر المعاصره (1830-1962)، الجزائر، دیوان المطبوعات الجامعیه، 1995م.
یحیاوی، رزیقه، الاستشراق الفرنسی و جهوده فی دراسه و نشر التراث الجزایری، الجزائر، جامعه باقنه، 2015م.
یوسف جغلولی-جمال تالی، «الاستشراق فی الجزائر بین الأطروحات و الوسائل-دراسه نقدیه لبعض الأعمال الاستشراقیه الفرنسیه-»، حقائق للدراسات النفسیه و الاجتماعیه، ع6، بیتا.
_||_Aqila, Shawarfieh, French Orientalism in Algeria during Colonialism, Algeria, Abdelhamid Ben Badis University, 2018.
Alwan Al-Moussawi, Salma-Hussein, The Historical Development of French Orientalism in the twentieth century, Iraq, Kufa University, 2008.
Al-Aqiqi, Najib, Orientalists, Vo. 3, Cairo, Dar Al-Maarif, 1964 AD.
Bouabdali, Al-Mahdi. “The Position of Foreign Historians on Algerian History”, Al-Asala Magazine, vol. 3, vol. 14-15, 1973 AD.
Darwish, Ahmed, French Orientalism and Arabic Literature, Egypt, The General Egyptian Book Authority, 1997.
Ebadi, Ahmed Mukhtar, In the History of the Islamic Maghreb and Andalusia, Beirut, Dar Al-Nahda, 1978 AD.
Gharawi, Muhammad Al-Taher, The Cultural Invasion of the Islamic World, Algeria, Dar Al-Hadi, 1998 AD.
Ghazali, Muhammad, Darkness from the West, Egypt, Nahdet Misr for Printing and Publishing, 1998 AD.
Helal, Ammar, Research and Studies in the History of Contemporary Algeria (1830-1962), Algeria, Diwan of University Publications, 1995 AD.
Ibn Sa`u, Muhammad, “Readings in the Book of Algeria and the Battle of the Destructive Trinity: Christianization of Orientalism and Colonialism by Mukhtar bin Kaddour”, Journal of Human and Social Sciences, Muhammad Boudiaf University, Al-Masila, June, 12, 2017.
Ibn Yahya, volcano, “French Orientalism and activity in Algeria, the social aspect as a model”, Journal of Studies and Research, No. 17, 2016.
Ibn Ibrahim, Al-Tayyib, French Orientalism and the Multiplicity of its Tasks, especially in Algeria, Algiers, Rehab, 2001 AD.
Ibn Khedda, Ibn Yusuf, Roots of November 1, 1954, translated by: Masoud Hajj Masoud, Algeria, Dar El Shatbeya, 2012 AD.
Jilali, Abdul Rahman, “From the Motives of Orientalism and the Goals of Orientalists”, Algeria, Majallat Al-Asala, Vol. 1-14, 1973 AD.
Khashin, Walid Kazem, The French Orientalist School (A Study in its Style and Approach), Iraq, University of the Union of Arab Historians, 2011.
Khalifa Hassan, Mohammed, Effects of Orientalist Thought on Islamic Societies, Cairo, Ain for Human and Social Studies and Research, 1998 AD.
Kabyle, Houari, The Issue of Hajj in the French Colonial Policy in Algeria -1894-1962, Algeria, Oran University, 2014.
Lounisi, Ibrahim, Researches in the Social and Cultural History of Algeria During the French Occupation, Algeria, Darhouma, 2013 AD.
Maarish, Muhammad Al-Arabi, French Orientalism in the Maghreb and the Levant through the Asian Journal 1822-1872, Tunis, Dar Al-Maghrib Al-Islami, 2009.
Maysum, Qasim, “France's Economic, Social and Cultural Policy in Algeria During the Period 1930-1954”, Journal of Human Sciences and Society, Vol. 6, University of Muhammad Khudair, Biskra, 2013 AD.
Namleh, Ali Ibrahim Muhammad, Criticism of Orientalist thought about Islam and the Noble Qur’an, Riyadh, Al-Alukah Network, 2010 AD.
Omari, believer, The Revolutionary Movement in Algeria, from the star of North Africa to the National Liberation Front (1926-1954), Constantine, Dar Al-Tali’a, 2003 AD.
Qutayba, Omar, Cultural Problems in Algeria, Jordan, Darasama, 2003.
Saadallah, Abul-Qasim, Algeria's Cultural History, Vol.2-6-8, Beirut, Dar al-Maghrib al-Islami, 1998 AD.
Saadallah, Abul-Qasim, Research and Ppinions in the History of Algeria, Part 1, Algeria, Circle of Insights, 2007.
Saidouni, Nasreddine, Algeria: Starting Points and Prospects for Approaches to the Algerian Reality Through Historical Issues and Concepts, Beirut, Dar Al-Maghrib Al-Islami, 2000 AD.
Snow, Abdul-Rouf, Main Milestones in Contemporary Orientalism, Beirut, University of Beirut - Al-Makassed Islamic Charitable Association, 1997.
Shayeb Al-Dour, Muhammad, French Orientalism and Folklore in Algeria, Algeria, Oran University, 2010.
Sharafi, Munizah-Shalghouma, Asmaa, The Religious Issue of the Algerian National Movement (1900-1939), Algeria, University of Larbi Ben M'hidi - Oum El Bouaghi, 2020.
Yahyawy, his livelihood, French Orientalism and its Efforts in Studying and Disseminating the Algerian Heritage, Algeria, Bagna University, 2015.
Youssef Jagloli-Jamal Tali, “Orientalism in Algeria between Theses and Means - A Critical Study of Some French Orientalist Works”, Haqiqat Magazine for Psychological and Social Studies, p. 6.
Zaqzouq, Muhammad Hamdi, Orientalism and the Intellectual Morality of Civilization Conflict, Cairo, Dar Al-Maarif, 1404 AD.
Zozo, Abdel Hamid, Political Thought of the Algerian National Movement and the Liberation Revolution, Algeria: Dar Homa, 2012.
