غرر السیر، بررسی درباره نام اصلی و مؤلف آن
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
علیرضا عبداللهی
1
(ندارد)
قنبرعلی رودگر
2
(نویسنده مسئول)
الکلمات المفتاحية: غرر السیر, ابومنصور عبدالملک بن محمّد ثعا, حسین بن محمّد المرغنی, ابومنصور حسین بن محمّد المرغنی, الغرر فی سیر الملوک و اخبارهم,
ملخص المقالة :
چکیده کتاب غرر السیر، در تاریخ عمومی، در اوایل قرن پنجم نوشته شده و از زمان تألیف، در باب نام و هویت نویسنده کتاب بین محققان اختلاف نظر وجود داشته است. منشأ این اختلافات تفاوت ضبط‌های عنوان کتاب و نام نویسنده در نسخ خطی باقی‌مانده از این اثر و نیز در آثار شرح‌حال‌نویسان قدیم بوده است. غرر السیر با نام‌هایی چون غرر اخبار الملوک و سیرهم، الغرر فی سیر الملوک و اخبارهم، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، تاریخ غرر السیر، غرر و سیر الملوک، و غرر و سیر معرفی شده است. از بین این نام‌ها، دو نام تاریخ غرر السیر و غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم به‌عنوان نام اصلی کتاب شهرت بیشتری یافته است. علاوه بر ابهام در نام کتاب، درباره نویسنده غررنیز ابهاماتی هست و نام او به صورت‌های ابومنصور الحسین بن محمّد المرعشی(الثعالبی)، ابومنصور حسین بن محمّد المرغنی الثعالبی، حسین بن محمّد المرغنی و ابومنصور عبدالملک بن محمّد الثعالبی النیشابوری ضبط شده است. از بین این نام‌ها بیشتر محققان بر انتساب غرر به حسین بن محمّد المرغنی و ابومنصور عبدالملک بن محمّد الثعالبی النیشابوری نظر دارند. در بخش اول این مقاله، با بررسی و تحلیل نام‌هایی که برای کتاب غرر ذکر شده، نام واقعی کتاب معین شده و در بخش دوم نیز در نتیجه بررسی و تحلیل اختلافاتی که درباره نویسنده غرر مطرح است، هویت نویسنده اصلی کتاب مشخص گردیده است.
کتابشناسی
آذرنوش، آذرتاش، مساح، رضوان، «ثعالبی، عبدالملک بن محمد»، دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ج17، چ اول، تهران، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1388ش.
ابن اثیر، عز الدین علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر و دار بیروت، 1385-1386/1965-1966م.
ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1968م.
ابن العماد، عبدالحی بن احمد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دارالمسیره، 1979م.
اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، چاپ هشتم، تهران، انتشارات کتابفروشی خیام، 1376ش.
اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1379 ش.
امیدسالار، محمود، ثعالبی نیشابوری یا ثعالبی مرغنی؟، نامه بهارستان، سال8 و 9، دفتر 13و14، تهران، 87-1386ش.
الانباری، کمال الدین ابوالبرکات، نزهة الالباء فی طبقات الادبا، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دارالفکر العربی، 1418هـ/1998.
باخزری، ابی طیّب علی بن ابوالحسین، دمیة القصر و عصره اهل العصر، تحقیق محمد التونجی، بیروت، دار الجیل، 1414هـ/1993.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ، ترکستان‌نامه، ترجمه کریم کشاورز، چاپ دوم، تهران، انتشارات آگاه، 1366ش.
بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ترجمه به عربی عبدالحلیم نجار، الطبعة الخامسة، قاهره، دار المعارف، 1960م.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ چهارم، تهران، انتشارات مهتاب، 1374ش.
الثعالبی، ابو منصور عبدالملک بن محمد، آداب الملوک، تحقیق جلیل عطیّه، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1990.
همو، احسن ما سمعت، تحقیق محمد ابراهیم سلیم، قاهره، دار الطلائع، 1992م.
همو، اقتباس از قرآن کریم، ترجمه حسین صابری، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1386ش.
همو، برد الاکباد فی الاعداد، قسطنطنیه، مطبعة الجوائب، الطبعة الاولی، 1300هـ .
همو، تتمه یتیمه الدهر، تحقیق مفید محمد قمیحة، بیروت، دارالکتب العلمیة،1420هـ .
همو، تحسین و تقبیح، ترجمه علی اکبر شهابی خراسانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1368ش.
همو، تحفه الوزراء، تحقیق حبیب علی الراوی و ابتسام مرهون الصفار، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1427هـ/2006.
همو، التوفیق للتلفیق، تحقیق هلال ناجی و زهیر زاهد، عراق، مطبعه الجمع العلیمی العراقی، 1985م.
همو، التمثیل و المحاضرة، تحقیق قصی الحسین، بیروت، دارومکتبه الهلال، الطبعه الاولی، 2003م.
همو، ثمارالقلوب فی المضاف و المنسوب، تحقیق قصی الحسین، لبنان، بیروت، دارومکتبه الهلال، الطبعه الاولی، 2003م.
همو، ثمارالقلوب فی المضاف و المنسوب، ترجمه رضا انزابی‌نژاد، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، 1376ش.
همو، خاص الخاص، تحقیق حسن الامین، بیروت، دار مکتبه الحیاة، 1966م.
همو، سحر البلاغه و سرّ البراعه، تحقیق درویش جویدی، بیروت، مکتبة العصریة، 1429هـ/2008.
همو، الاعجاز و الایجاز، محمد ابراهیم سلیم، قاهرة، مکتبه القرآن، بی تا.
همو، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم مشهور به تاریخ غرر السیر، تصحیح ه.زتنبرگ، تهران، چاپ افست، انتشارات کتابخانه اسدی، 1963م.
همو، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم مشهور به تاریخ غرر السیر، ترجمه محمد فضائلی، چاپ اول، تهران، نشر نقره، 1368 ش.
همو، فقةاللغة و سرّ العربیة، تحقیق سلیمان سلیم بواب، دمشق، 1409هـ/1989.
همو، لباب الاداب، به کوشش قحطان رشید صالح، بغداد، 1988م.
همو، الظرائف و اللّطائف، ناصر محمدی محمد جاد، قاهرة، دار الکتب و الوثائق القومیة،1427هـ/2006.
همو، الّلطف و اللطائف، محمد عبدالله الجادر، بیروت، عالم الکتب، 1417هـ/1997م.
همو، لطائف المعارف، ترجمه دکتر علی اکبر شهابی خراسانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1368ش.
همو، یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، تحقیق مقید محمد قمیحه، بیروت، دارالکتب العلمیة،1420هـ .
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیک، 1835-1858.
همو، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله، جغرافیای حافظ ابرو، تهران، نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1375ش.
حصری القیروانی، ابراهیم بن علی، زهر آلاداب و ثمر الالباب، نحقیق یوسف علی طویل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419هـ/1993
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الحسینی، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج2، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام ،1380ش
روزنتال، فرانتس، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، موسسه انتشارات آستان قدس رضوی، 1365 ش.
الزغلول، عارف ابوخلف، «ثعالبی مرغنی، ابومنصور»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج9، چ اول، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1384 ش.
زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، بیروت، دارمکتبة الحیاة، 1967م.
صفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به کوشش احمد الارناووط و تزکی مصطفی، الطبعه الاولی، بیروت، دار احیاء التراث العربی،1420هـ/2000م
عتبی، ابونصر محمد بن عبدالجبار، تاریخ یمینی، ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفاذقانی، به کوشش جعفر شعار، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1374ش.
علوی مقدم، محمد، «ثعالبی و الاعجاز و الایجاز»، کیهان اندیشه، ش7، مرداد و شهریور 1365، صص81 تا 88 .
عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، بخش مربوط به تاریخ ایران، به کوشش جعفر شعار، تهران، دانشسرای عالی، 1350ش.
مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، 1364ش.
مرعشی، حسین بن محمد، غرر السیر، تصحیح سهیل زکار، بیروت، 1995م.
مرغنی، حسین بن محمد، غرر السیر، میکروفیلم شماره D Orville 542 کتابخانه بادلیان آکسفورد، انگلیس.
همو، غرر السیر، میکروفیلم شماره 916، مجموعه کتابخانه ابراهیم پاشا، استانبول، ترکیه.
همو، غرر السیر، میکروفیلم شماره Fonds arabe 5053مجموعه کتابخانه ملی فرانسه، پاریس، فرانسه.
مینوی، مجتبی، دیباچه‌ای بر چاپ افست غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم مشهور به تاریخ غرر السیر، تصحیح ه.زتنبرگ، چاپ افست، تهران، انتشارات کتابخانه اسدی،1963م.
یافعی، ابی محمد عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبرة الیقظان، تحقیق خلیل المنصور، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیة،1417هـ/1997.
Brokelman, C., “Al-Tha’alibi”, EI1 (first Encyclopedia of Islam (1913-1936), Leiden, Brill, 1987.
Bosworth, C.E., “Al-Tha’alibi”, EI2, Leiden, Brill, 1986.
Leone Caetni, “Un manoscritto arabo non indentificado della Bodleiana di Oxford: II Ghurar al-Siyar”, Centeario Amari II, 1910.
Rowson, E.K., “Al-Tha’alibi”, EI2, Leiden, Brill, 1986.
Zotenberg, H., Histoire Des Rois Des Perses, Imprimerie National PRESS, Paris, 1900.
