حاکمیت بر رعایا: بازتاب ایدئولوژی صفویان در نقاشی‌های «مرد سوار بر اسب و فیل ترکیبی» (پیکره در پیکره)
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیصدیقه نایفی 1 , اصغر جوانی 2 , محمدرضا مریدی 3
1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
2 - گروه پژوهش هنر،دانشکده هنرهای تجسمی،دانشگاه هنر،اصفهان
3 - دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تاریخ اجتماعی صفویه, حاکمیت متمرکز, رعایا, نظریه بازتاب, نقاشی پیکره در پیکره, نقاشی ترکیبی,
ملخص المقالة :
نقاشی های مرد سوار بر اسب و فیل ترکیبی صفوی دسته ای از آثار نقاشی ترکیبی جهان اند که محققان به ظهور و وفور تصویرگری آنها در سده 16ﻫ/10م اذعان دارند. این آثار بر رغم جذابیت، در سال های بعد به دلایلی مبهم دچار رکود و تغییر مضامین شدند. تحقیق حاضر می کوشد با مبنا قرار دادن نظریه بازتاب، مبنی بر انعکاس جامعه و ایدئولوژی مسلط در آثار هنری و با استفاده از روش تحلیل محتوای تصاویر و تطبیق نتایج آن با تاریخ اجتماعی دوره صفویان، با پاسخ‌گویی به سؤالاتی چون چیستی هویت و کنش پیکره های موجود در این آثار و نقششان در تکوین جامعه و چگونگی بازتاب جامعه در آنها به برخی از این دلایل اشاره نماید. گفتنی است داده های تصویری در این تحقیق به شیوه اشباع نظری و داده های تاریخی به روش اسنادی جمع آوری شده اند. تعیین گروه ها و طبقات حاضر و غایب در بدنه اجتماع تصویرشده در این آثار، استخراج مقوله های اصلی از کدگذاری تصاویر شامل حاکمیت یک پارچه و متمرکز و شاه هم‌چون رمه بان رعایا، تطبیق مقوله های یادشده با کارکردها و کاستی های ایدئولوژی طبقه حاکم صفوی، نگاه انتقادی به مضامین و سرانجام ارائه دلایلی برای رکود تصویرگری آنها در اواخر دوره صفویه چون کم شدن توان ایدئولوژی پویای اولیه و از رونق افتادن تشبیهاتی مانند شاه هم‌چون رمه بان از مهم ترین دستاوردهای این تحقیق به شمار می رود.
کتابشناسی
اتابکی، تورج، «مورخان و تاریخ اجتماعی (از پایین)»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره شهریور و مهر، 6-3، 1382ش.
اتینگهازن، ریچارد، «گرایشهای سبکی دوران شاه عباساول»، مترجم صفورا فضلاللهی، پیامبهارستان، دفتر2، ش83، پاییز1393ش.
افوشتهای نطنزی، محمودبنهدایة الله، نقاوة الآثار فی ذکرالاخیار، بهاهتمام دکتر احسان اشراقی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350ش.
ایگلتون، تری، مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمه اکبر معصومبیگی، تهران، دیگر، 1383ش.
بارنت، سیلوان، راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، ترجمه بتی آواکیان، تهران، سمت، 1391ش.
پاکباز، رویین، نقاشی ایران، تهران، زرین و سیمین، 1386ش.
تاورنیه، ژانباتیست، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تهران، انتشاراتکتابخانهسنایی، 1363ش.
ترکمان، اسکندربیگ، تاریخ عالمآرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1387ش.
خواند میر، غیاث الدین، تاریخحبیبالسیر فیاخبار بشر، ج4، تهران، کتابخانه خیام، 1353ش.
ذیلابی، نگار، «ﺗﻄﻮر اﺻﻄﻼح رعیت و ﻗﺸﺮﺑﻨﺪی رﻋﺎﻳﺎ در تشکیلات اﺳﻼمی»، تاریخ و تمدن اسلامی، ﺳﺎل دﻫﻢ، ﺷﻤﺎره ﻧﻮزدﻫﻢ ، بهار و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ، 1393ش.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، نگاه، 1371ش.
سانسون، سفرنامهسانسون، باهتمام و ترجمه تقیفضلی، تهران، ابنسینا، 1346ش.
سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، چ21، تهران، مرکز، 1391ش.
شاردن، ژان، سیاحتنامه شاردن، مترجم محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، 1345ش.
شمیسا، سیروس، شاهدبازی در ادبیات فارسی، تهران، فردوس، 1381ش.
شیرازی، عبدیبیگ، مظهرالاسرار، حاضرکننده متن از روی دستنویس شاعر: ابوالفضل اوغلی رحیموف، مسکو، دانش، 1986م.
فلور، ویلم، لوطیگری، «لوطیان و زیست اجتماعی در تاریخ ایران»، روزنامه شهروند، سال چهارم، شماره 1070، 1395ش.
فوران، جان، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدیّن، چ 14، تهران، خدمات فرهنگی رسا، 1377ش.
کاشانی، محتشم، دیوان محتشم، بهکوشش مهرعلیگرگانی و محمدحسنسادات ناصر، تهران، سنایی، 1376ش.
کریمزاده تبریزی، محمدعلی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، تهران، کتابخانه مستوفی، 1376ش.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامهکمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1363ش.
کنراد، تاریخاجتماعی، در تاریخ اجتماعی دانش، روش، آموزش، گردآورنده و مترجم، ابراهیم موسیپور بشلی و محمدابراهیم باسط، تهران، سمت، 1394ش.
مینورسکی، سازمان اداری حکومت صفویان، ترجمه مسعود رجبنیا، تهران، زوار، 1334ش.
نایفی، صدیقه، پیکره در پیکرهها در نقاشی ایرانی، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشکده هنراسلامی، دانشگاه هنرتبریز، 1391ش.
واله اصفهانی، محمد یوسف، خلدبرین (ایران در روزگار صفویان)، بهکوشش میرهاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1372ش.
هت، جین، «تاریخ اجتماعی»، ترجمه حسن زندیه، فصلنامه تاریخ اسلام، سال دوازدهم، شماره اول و دوم شماره مسلسل46-45، 182-161، 1390ش.
هروی، امیر صدرالدین سلطان ابراهیم، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383ش.
Bonta, Robert J.Del,. "Reinventing Nature: Mughal Composite Animal Painting", Ed Som Prakash Verma, Flora and Fauna in Mughal. Bombay: Marg Publications, 1999.
Comanini, Gregorio, Il Figino, Milan, 2015.
DaCoasta Kaufmann, Thomas, Variations on the Imperial Theme in the Age of Maximilian II and Rudolph II, Harvard University, Ph. D., in Fine Arts (published doctoral thesis), 1977.
DaCosta Kaufmann, Thomas, Arcimboldo: Visual Jokes, Natural History, and Still-Life Painting, University of Chicago Press, 2009.
Ekhtiar Maryam D. (editor), Priscilla P. Soucek, Sheila R. Canby, Navina Najat Haidar. Masterpieces from the Department of Islamic Art in The Metropolitan Museum of Art. Published by The Metropolitan Museum of Art, Distributed by Yale University Press, 2011.
Grabar, Oleg, Mostly Miniature: An Introduction to Persian Painting, Princeton University, 2001.
Goud, Balagouni Krishna, and M.V.S. Sarma, “Composite art: with special refrence to the miniature paintings in SALAR JUNG museum”, Proceedings of the Indian History Congress, vol.73, 2012.
Kazue, Kobayashi, "Rock and Composite Animals Seen in the Saray Album H.2153 and the Development of their Iconography", report on the 6th research seminar on the Saray album, Institute of Oriental culture, the university of Tokyo, 1999.
Kramrisch, Stella, Painted Delight: Indian Paintings from Philadelphia Collections, Philadelphia: Philadelphia Museum of Art, 1996.
Kriegeskorte, Werner, Arcimboldo, London, Taschen, 2004.
Schmitz, Barbara, A. Desai, Ziyad-Din, Mughal and Persian Paintings and Illustrated Manuscripts in The Raza Library Rampur, New Delhi, Indira Gandhi National Centre for The Arts, 2006.
Shoemaker, Marla K. Elephant Composite, School Arts, vol.96, Issue 1, Academic Search Complete Baldwin Wallace, Sept. 1996, Accessed, 12 Dec, 2018.
Vaughan, Philippa, "Mythical Animals in Mughal Art: Images, Symbols, and Allusions", Ed Som Prakash Verma, Flora and Fauna in Mughal, Bombay, Marg Publications, 1999.
Young, Catherine, Letters from India, New Delhi, Har-Anand Publications, 2003.
Mangir, Ahu Fatma, "Symbols of the Handkerchief in Turkish Culture", 12th International Academic Conference, Prague, 2014.
A Composite elephant with Rider, Retrieved September 18. 2018 From:https://www.agakhanmuseum.org/collection/artifact/a-composite-elephant-with-rider-and-groom-akm143.
Divine Rider on a Composite Elephant Preceded by a Demon, Retrieved November 18, 2018, From:
https://www.philamuseum.org/doc_downloads/education/object_resources/70706.pdf
Prince and Page on a composite elephant, Retrieved September 10. 2018 From: http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?assetId=90352001&objectId=265871&partId=1
What Is an Elephant? Retrieved September 6. 2017 From: http://visionlab.harvard.edu/members/fred/elephant.htm
تصاویر
|
تصویر1.مرد سوار بر اسبترکیبی، نقاشیصفوی، اواخر سده10ه، موزه رضاعباسی،تصویر از نگارنده |
تصویر2.خدایفصول، اثر آرچیمبلدو، سده16م، قلعه اسککلسترسوئد(کریگسکورت،2004، 44) |
تصویر3. فیلترکیبی، نقاشیهند، اواخرسده 16م،سایتموزه آغاخان |
References
Afushta- īy Naṭanẓī, Maḥmūd b. Hidāyatullāh, Niḳāwut al- Āthār Fī Dhikr al- Akhyār, Revised by Ihsan Ishraghi, Tehran, Bungāh- i Tardjuma wa Nashr- i Kitāb, 1350/ 1971.
Atabaki, Touraj, "Muʾarrikhān wa Tārīkh- i Idjtimāʿī (Az Payīn)", Kitāb- i Māh- i ʿUlūm- i Idjtimāʿī, No. September & October, 3- 6, 1382/ 2003.
Barnet, Sylvan, Rāhnimā- yī Taḥḳīḳ wa Nigārish dar Hunar (A short guide to writing about art), Trans. Betty Avakian, Tehran, SAMT, 1391/ 2012.
Bonta, Robert J.Del. Reinventing Nature: Mughal Composite Animal Painting. Ed Som Prakash Verma, Flora and Fauna in Mughal (pp.69-82). Bombay: Marg Publications, 1999.
Comanini, Gregorio, Il Figino, Milan, 1591.
DaCoasta Kaufmann, Thomas, Arcimboldo: Visual Jokes, Natural History, and Still-Life Painting. University of Chicago Press, 2007.
DaCoasta Kaufmann, Thomas, Variations on the Imperial Theme in the Age of Maximilian II and Rudolph II. New York, 1978.
Ekhtiar Maryam D. (editor), Priscilla P. Soucek, Sheila R. Canby, Navina Najat Haidar. Masterpieces from the Department of Islamic Art in The Metropolitan Museum of Art. Published by The Metropolitan Museum of Art. Distributed by Yale University Press, 2011.
Chardin, Jean, Siyāḥat-nama Chardin (Perser Bayagesen), trans. Mohammad Abbas, vol,3 & 4 & 5 & 7, Tehran, Amīrkabīr, 1345/ 1966.
Conrad, “Tārīkh- i Idjtimāʿī”, in Tārīkh- i Idjtimāʿī- yi Dānish, Rawish, Āmūzish, Ebrahim Mousapour Besheli & Mohammad Ebrahim Baset, Tehran, SAMT, 1394/ 2015.
Eagleton, Terry, Marxism wa Naḳd- i Adabī (Marxism and literary criticism), Trans. Akbar Masoum Beygi, Tehran, Dīgar, 1383/ 2004.
Ettinghausen, Richard, "Garāyish- hā- yi Sabkī- yi Dawrān- i Shāh ʿAbbās- i Awwal", Trans. Safura Fazlollahi, Payām- i Bahāristān, no.2, vol.83, Fall 1393/ 2014.
Floor, Willem, "Lūṭī- Garī, Lūṭiyyān wa Zīst Idjtimāʿī Dar Tārīkh- i Iran", Shahrwand, vol.5, no.1070, 1395/ 2016.
Foran, John, Muḳāwimat- i Shikananda: Tārīkh- i Taḥawulāt- i Idjtimāʿī- yi Iran (Fragile resistance: Social transformation in Iran from 1500 to the revolution), Trans. Ahamd Tadayon, 14th ed., Tehran, Khadamāt- i Farhangī- yi Rasā, 1377/ 1998.
Goud, Balagouni Krishna, and M.V.S. Sarma. “Composite art: with special reference to the miniature paintings in SALAR JUNG museum.” Proceedings of the Indian History Congress, vol.73, 2012.
Grabar, Oleg, Mostly Miniature: An Introduction To Persian Painting. Princeton University, 2001.
Hecht, Jean, "Tārīkh- i Idjtimāʿī" (Social History), Trans. Hassan Zandieh, History of Islam, vol.12, no.1 & 2, Issue 45- 46, 1390/ 2011.
Hirawī, Amīr Ṣadr al- Dīn Sulṭān Ibrāhīm, Futūḥāt- i Shāhī, Revised by Mohammad- Reza Nasiri, Tehran, Society for the National Heritage of Iran, 1383/ 2004.
Kaempfer, Engelbert, Safar- Nāma- yi Kaempfer (Am Hofe des persischen Grosskönigs (1684-85), Das erste Buch der Amoenitates Exoticae), Trans. Keykavous Jahandari, Tehran, Khwārazmī, 1363/ 1984.
Karim Zadeh Tabrizi, Mohammad Ali, Aḥwāl wa Āthār- i Naḳḳāshān- i Ḳadīm- i Iran wa Barkhī Mashāhīr- i Nigārgar- i Hind (India) wa ʿUthmānī (Ottoman), vol.3, Kitāb- Khāna- yi Mustawfī, 1376/ 1997.
Kāshānī, Muḥtasham, Dīwān- i Muḥtasham, Revised by Mehr Ali Gorgani & Mohammad Hassan Sadat Naser, Tehran, Sanāyī, 1376/ 1997.
Kazue, Kobayashi, “Rock and Composite animals seen in the Saray Album H.2153 and the development of their iconography”, report on the 6th Research Seminar on the Saray album, Institute of Oriental Culture, the University of Tokyo, 1999.
Khwāndmīr, Ghiyāth al- Dīn, Ḥabīb al- Siyar Fī Akhbār Bashar, vol.4, Tehran, Khayyām, 1353/ 1974.
Kramrisch, Stella, Painted Delight: Indian Paintings from Philadelphia Collections. Philadelphia: Philadelphia Museum of Art, 1996.
Kriegeskorte, Werner, Arcimboldo. London, Taschen, 2004.
Mangir, Ahu Fatma, Symbols of the handkerchief in Turkish Culture, 12th International Academic Conference, Prague, 2014. Minorsky, Vladimir, Sāzmān- i Idārī- yi Ḥukūmat- i Ṣafawiyyān, TRans. Masoud Rajab Nia, Zuwār, 1334/ 1955.
Nayefi, Sedigheh, Piykara dar Piykara- hā dar Naḳḳāshī- yi Iranī, Master's degree Thesis, Tabriz Islamic Art University, 1391/ 2012.
Pakbaz, Ruyin, Naḳḳāshī- yi Iran, Tehran, Zarrīn wa Sīmīn, 1386/ 2007.
Ravandi, Morteza, Tārīkh- i Idjtimāʿī- yi Iran, vol.7, Tehran, Nigāh, 1371/ 1992.
Sanson, Nicolas, Safar- Nāma- yi Sanson, Revised & Translated by. Taqi Fazli, Tehran, Ibn Sīnā, 1346/ 1967.
Savory, Roger, Iran- i ʿAṣr- i Ṣafawī (Iran Under the Safavids), Trans. Kambiz Azizi, Tehran, Markaz, 1391/ 2012.
Schmitz, Barbara, A.Desai, Ziyad-Din, Mughal and Persian Paintings and Illustrated Manuscripts in The Raza Library Rampur, New Delhi, Indira Gandhi National Centre for The Arts, 2006.
Shamisa, Sirous, Shāhid- i Bāzī dar Adabiyyāt- i Fārsī, Tehran, Firdaws, 1381/ 2002.
Shīrāzī, ʿAbdī Bayg, Maẓhar al- Asrār, Revised by Abolfazl Oghli Rahimov, Moscow, Dānish, 1986/ 1365.
Shoemaker, Marla K. Elephant Composite. School Arts. vol.96, Issue 1, p. 27, Academic Search Complete Baldwin Wallace, Sept. 1996. Accessed. 12 Dec, 2018.
Tavernier, Jean-Baptiste, Safar- Nāma- yi Tavernier, Trans. Aboutorab Nouri, Tehran, Intishārāt- i Kitāb- Khāna- yi Sanāyī, 1363/ 1984.
Turkoman, Iskandar Beg, Taʾrikh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Revised by Iraj Afshar, vol.3,Tehran, Amīr Kabīr, 1387/ 2008.
Valeh Isfahani, Mohammad Yousef, Khuld- i Barīn (Iran Dar Rūzigār- i Ṣafawiyyān), Revised by Mir Hashem Mohaddeth, Tehran, Dr. Mahmoud Afshar Endowments Foundation, 1372/ 1993.
Vaughan, Philippa, Mythical Animals in Mughal Art: Images, Symbols, And Allusions. Ed Som Prakash Verma. Flora and Fauna in Mughal (pp.55-68), Bombay, Marg Publications, 1999.
Young, Catherine, Letters from India, New Delhi: Har-Anand Publications, 2003.
Zeilabi, Negar, "Taṭawwūr- i Iṣṭilāḥ- i Raʿiyyat wa Ḳishr- Bandī- yi Ruʿayā dar Tashkīlāt- i Islāmī", The Journal of Islamic History and Civilisation, vol.10, no.19, Spring & Summer 1393/ 2014.
Internet References
A Composite elephant with Rider, Retrieved September 18. 2018 From: https://www.agakhanmuseum.org/collection/artifact/a-composite-elephant-with-rider-and-groom-akm143
"Prince and Page on a composite elephant, Retrieved September 10. 2018 From:
http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?assetId=90352001&objectId=265871&partId=1
"DIVINE RIDER ON A COMPOSITE ELEPHANT PRECEDED BY A DEMON, Retrieved November 18. 2018 From: https://www.philamuseum.org/doc_downloads/education/object_resources/70706.pdf
"What Is an Elephant? Retrieved September 6. 2017 From: http://visionlab.harvard.edu/members/fred/elephant.htm
