رابطه دین و تمدن در اندیشه مالک بن‌نبی

الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی

محسن الویری ¹ (ندارد)
سیدرضا مهدی نژاد ² (ندارد)

تاريخ الإرسال : 09 الجمعة , ربيع الأول, 1435 تاريخ التأكيد : 10 الإثنين , ربيع الثاني, 1435 تاريخ الإصدار : 20 الخميس , ربيع الثاني, 1435

الکلمات المفتاحية: مالک بن‌نبی, دین و تمدن, اندیشه دینی, عناصر تمدن, خاک و تمدن, زمان و تمدن,

ملخص المقالة :

رابطه دین با تمدن و نقش دین در پیدایی یا توسعه تمدن‌ها، موضوعی است که در اندیشه بسیاری از نظریه‌پردازان و مورخان و برخی از دین‌پژوهان انعکاس یافته و طیف متنوعی از صاحبان دیدگاه‌های موافق و مخالف را در برگرفته است. این نوشتار تلاشی است برای واکاوی نسبت دین با تمدن در اندیشه مالک بن‌نبی، اندیشمند معاصر الجزایری. وی از معدود اندیشمندان مسلمانی است که نقطه ثقل مطالعات و آثار خود را بر موضوع تمدن قرار داده و از نقش دین در تمدن و رابطه این دو با یکدیگر سخن گفته است. به عقیده بن‌نبی، عناصر تشکیل‌دهنده یک تمدن عبارت است از: انسان، خاک و زمان. اما نکته اساسی این است که صرف وجود عناصر این سه‌گانه الزاما به ایجاد تمدن نمی‌انجامد، بلکه برای به وجود ‌آمدن تمدن نیاز به ترکیب‌‌کننده یا خمیر‌مایه تمدنی است که این خمیرمایه در ترکیب عناصر سه‌گانه یاد شده با یکدیگر اثرگذار است. تحلیل تاریخی نشان می‌دهد خمیر‌مایه‌ای که همواره با ساخت و ساز تمدن همراه بوده، اندیشه دینی است. اندیشه دینی روح را در این عناصر بر می‌انگیزاند و از ترکیب آن‌ها با یکدیگر محصولی به نام تمدن پدید می‌آورد. اگر چه پیدایش تمدن منوط به اراده انسان تمدنی است، این اراده جز با ایمان آدمی به عقیده‌ای که خواهان تلاش در تمدن است به‌دست نمی‌آید؛ این انگیزه‌ و تلاش چیزی است که اندیشه دینی در بالاترین سطح، به انسان می‌بخشد و تمدن حاصل مواجهه ‌انسان با خاک در مدت زمانی مشخص ‌و در سایه‌ اندیشه دینی است.

المصادر:

‌البربری، أحمد محمد سالم، «نحو مفهوم جدید للحضارة عند مالک بن‌نبی»، مجلة الفکر العربی، العدد السادس و السبعون، معهد الإنماء العربی، بیروت، السنة الخامسة عشرة (2)، ربیع 1994م.

احمد، زکی، مالک ‌بن‌نبی ‌و مشکلات الحضارة، بیروت، دارالصفوة، 1413هـ .

الحرش، موسی، «مالک بن نبی: حیاته ونتاجه الفکری»، مجلة مالک بن‌نبی، جامعة الأمیر عبد القادر قسنطینة، الجزائر، جویلیة، 2006م.

الخطیب، سلیمان، فلسفة الحضارة عند مالک بن‌نبی، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، بیروت، الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع،  ۱۹۹۳م.

السعید، حسن، مالک بن‌نبی، «قراءة فی فکره الحضاری»، مجلة التوحید، شماره 55.

العویسی، عبدلله بن حمد، مالک ‌بن‌نبی، حیاته و فکره، بیروت، الشبکۀ ‌العربیة للأبحاث‌ و النشر، 2012م.

بن‌نبی، مالک، تأملات، ترجمة عمر کامل مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، وجهة ‌العالم الاسلامی، ترجمة عبدالصبور شاهین، دمشق، دارالفکر، 2002م.

‌بن‌نبی، مالک، شروط النّهضة، ترجمة عمر کامل مسقاوی و عبدالصبور شاهین، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۲م.

همو، میلاد مجتمع، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، مشکلة ‌الثقافة، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2000م.

همو، مشکلة ‌الافکار فی العالم الاسلامی، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، الظّاهرة ‌القرآنیّة، ترجمة عبدالصبور شاهین، بیروت، ۱۹۶۹م.

همو، بین الرشاد والتیة، دمشق، دارالفکر، 2001م.

همو، آفاق جزائریة، دمشق، دارالفکر، 2000م.

همو، فکرة الافریقیة الاسیویة، دمشق، دارالفکر، 2001م.

همو، آینده اسلام و امواج خطرناک، ترجمه مصطفی زمانی، تهران، بی نا، 1343ش.

‌جدعان، فهمی، أسس التقدم عند مفکری الاسلام فی العالم العربی الحدیث، عمان،  1988م.

سمحرانی، اسعد، مالک ‌بن‌نبی، اندیشمند مصلح، ترجمه صادق آیینه وند، تهران،  ۱۳۶۹ش.

شاویش، محمد، مالک بن نبی و الوضع الراهن، دمشق، دارالفکر، 2007م.

www.binnabi.net