بررسی تاثیر خط مشی های مدیریتی توسعه مالی بر ترکیب مخارج دولت: مطالعه موردی کشورهای در حال توسعه
الموضوعات : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت
1 - کارشناس ارشد، رشته اقتصاد نظری، دانشگاه ارومیه
الکلمات المفتاحية: کشورهای در حال توسعه, پانل دیتا, توسعه مالی, هزینه های مولد,
ملخص المقالة :
زمینه و هدف : مطالعه این پژوهش براساس موجود بودن آمارو اطلاعات، شامل کشورهای؛ آرژانتین، آذربایجان، بحرین، بنگلادش، بلاروس، برزیل، شیلی، چین، کلمبیا، هند، اندونزی، ایران، قزاقستان، مکزیک، مراکش، پاکستان، روسیه، رومانی، تایلند، تونس، ترکیه، اروگوئه، بود.روش تحقیق:جهت تجزیه و تحلیل داده ها از چارچوب مدل پانل استفاده شد که نتایج حاصل از تخمین های مدل اول نشان داد؛ لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های بهداشتی دارند. یافته ها و نتیجه گیری:مچنین نتایج حاصل از تخمین های مدل دوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های آموزشی دارند. و در پایان نتایج حاصل از تخمین های مدل سوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های نظامی و دفاعی دارند.
_||_
تاثیر خط مشی های مدیریتی توسعه مالی بر ترکیب مخارج دولت
مورد مطالعه :کشورهای در حال توسعه
نویسنده اول ـ نویسنده دوم ـ نویسنده سوم
چکیده
زمینه : مسئله نقش دولت و شکل گیری هزینه های آن در اقتصاد به عنوان یکی از مباحث اصلی مدارس اقتصادی با گذشت زمان شاهد تغییرات چشمگیری بوده و همیشه توسط اقتصاددانان، سیاست گذاران و مقامات اداری مورد بررسی قرار گرفته است، زیرا ترکیب هزینه های دولت پیامدهای اقتصادی گسترده ای در سطح ملی دارد. بنابراین دولتها از طریق قانونگذاری سیاستهای خود را اعمال می كنند و محدودیت هایی را برای سایر بخشها اعمال می كنند كه این امر اقتصاد را تحت تأثیر قرار می دهد.
هدف : هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر خط مشی های مدیریتی توسعه مالی بر ترکیب مخارج دولت در قالب داده های پانلی کشورهای در حال توسعه بود.
روش تحقيق: پژوهش حاضر کاربردیی و جامعه آماری تحقیق شامل همه کشورهای در حال توسعه می باشد که نمونه آماری تحقیق با توجه به دسترسی به داده ها و اطلاعات، دوره زمانی 2000تا 2018 انتخاب شد. کشورهای مورد مطالعه این پژوهش براساس موجود بودن آمارو اطلاعات، شامل کشورهای؛ آرژانتین، آذربایجان، بحرین، بنگلادش، بلاروس، برزیل، شیلی، چین، کلمبیا، هند، اندونزی، ایران، قزاقستان، مکزیک، مراکش، پاکستان، روسیه، رومانی، تایلند، تونس، ترکیه، اروگوئه، بود، برای جمع آوری داده های مورد نیاز از روش اسنادی یا کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر آماری بین المللی(بانک جهانی و صندوق بین المللی پول) جمع آوری و متناسب با نیاز تعدیل خواهد شد.
يافته ها: جهت تجزیه و تحلیل داده ها از چارچوب مدل پانل استفاده شد که نتایج حاصل از تخمین های مدل اول نشان داد؛ لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های بهداشتی دارند. همچنین نتایج حاصل از تخمین های مدل دوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های آموزشی دارند
نتیجه گیری : نتایج حاصل از تخمین های مدل سوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های نظامی و دفاعی دارند.
واژگان کلیدی: هزینه های مولد، توسعه مالی، کشورهای در حال توسعه، پانل دیتا
مقدمه
دولت و جایگاه خط مشی های مدیریتی آن در اقتصاد همیشه از پویاترین و بحث برانگیزترین موضوعات دهه های اخیر بوده است. دولت سنتی کلاسیک ها و دولت سیاستگذاری کینزی و حکمرانی خوب در دهه های اخیر از مهمترین نظریه های مداخله دولت در اقتصاد است. بیشتر مطالعات بر روی اندازه دولت، عواملی که اندازه دولت را تعیین می کنند و تأثیر اندازه دولت بر سایر متغیرهای اقتصادی متمرکز بود. در همین حال، عوامل تعیین کننده ترکیب هزینه های دولت مورد مطالعه قرار نگرفته اند. ترکیبی از هزینه های دولت می تواند از طریق تأثیرات مختلف بر فعالیت اقتصادی و انگیزه های بازیگران بخش خصوصی، بر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد. خط مشی های مدیریتی دولت و نیازهای جامعه می توانند دو مجموعه متغیر باشند که بر ترکیب هزینه های دولت تأثیر می گذارند. توسعه مالی یکی از عواملی است که می تواند نیاز جامعه به هزینه های تولید دولت را تحت تأثیر قرار دهد. توسعه مالی عاملی در تخصیص بهینه منابع مالی و پیوند مهمی بین پس انداز و سرمایه گذاری است. توسعه مالی یکی از خط مشی های مدیریتی است که بسیاری از اقتصاددانان برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی توصیه می کنند (حسن ، سانچه و یونگ-سی1؛ 2011: 90). برخی از اقتصاددانان بر این باورند که توسعه مالی تأثیر غیر قابل انکاری بر عملکرد اقتصادی کلان کشورها داشته است تا جایی که امروزه اکثر کشورهای پیشرفته بیشتر تغییرات اقتصاد جهانی را به این بازارها نسبت می دهند (کمیجانی؛ 1386: 30). ابزارهای مالی، بازارها و موسسات مالی با ایجاد انسجام اطلاعاتی و کاهش هزینه های معاملات مالی بر نرخ پس انداز، تصمیمات سرمایه گذاری، نوآوری و نرخ رشد تأثیر می گذارند (رحمان و چیما2؛ 2013). گفته می شود که توسعه مالی معمولاً باعث کاهش هزینه شرکتهای مالی می شود، که به نوبه خود تمایل آنها برای وام و سرمایه گذاری را افزایش می دهد. توسعه کم مالی منجر به کاهش سرمایه گذاری می شود، بنابراین دستیابی به اهداف رشد مستلزم افزایش هزینه های تولید دولت است (چن ، کانگ ، لی3؛ 2019: 1590). بر این اساس، پیش بینی می شود که با کاهش توسعه مالی، ترکیب هزینه های دولت به سمت هزینه های تولیدی سوق یابد و سهم این نوع هزینه ها در هزینه های دولت افزایش یابد. با توجه به نیاز فوری کشورهای در حال توسعه برای رشد اقتصادی، پاسخ مناسب به هزینه های دولت برای کاهش حمایت موسسات مالی از رشد اقتصادی برای دستیابی به رشد هدفمند از اهمیت بیشتری برخوردار است. بر این اساس، این مطالعه به بررسی تأثیر توسعه مالی در ترکیب هزینه های دولت در قالب داده های پانل از کشورهای در حال توسعه می پردازد. برای این منظور، تأثیر توسعه مالی از کانال بازار سرمایه و از کانال سیستم بانکی در نظر گرفته خواهد شد.
توسعه و رشد مالی
توسعه مالی از طریق دو کانال بر رشد اقتصادی تأثیر می گذارد: 1- بهبود بهره وری عوامل تولید 2- تشکیل سرمایه. در مورد کانال اول می توان گفت که سیستم های مالی می توانند با کسب اطلاعات در مورد فرصت های سرمایه گذاری، نظارت بر سرمایه گذاری ها، توزیع ریسک، جمع آوری پس اندازها و همچنین تسهیل مبادلات کالا و خدمات، هزینه ها را کاهش دهند. با بهبود تخصیص منابع، امکانات تجاری بهره وری کلی فاکتور را بهبود می بخشد و در نتیجه رشد اقتصادی را افزایش می دهد (لوین4؛ 1997). اثر توسعه مالی بر رشد اقتصادی از طریق کانال دوم مبهم است و توسعه مالی می تواند بازده پس انداز را افزایش دهد، که به نوبه خود دارای دو اثر جایگزینی و درآمد است، در نتیجه پس انداز را افزایش یا کاهش می دهد و سرمایه گذاری افزایش یا کاهش می یابد (هاو5، 2006). لوین (1997) رابطه بین توسعه مالی و تعمیق با رشد اقتصادی را فرموله کرد، بنابراین می توان با تسهیل مدیریت ریسک، به دست آوردن اطلاعات در مورد سرمایه گذاران و تخصیص منابع، نظارت بر مدیران و نظارت بر توسعه اقتصادی، توسعه اقتصادی را مشاهده کرد. تجهیز پس اندازها و تسهیل مبادلات می تواند زمینه ساز انباشت سرمایه، نوآوری در فن آوری و در نهایت رشد اقتصادی باشد. هزینه های پنهانی که درگیر دریافت تسهیلات هستند. در ادبیات اقتصادی از این هزینه ها به عنوان هزینه های معامله یاد می شود.
شاخص های توسعه مالی
براساس مطالعات انجام شده، توسعه مالی یک مفهوم چند وجهی است، علاوه بر بعد پولی و بانکی، سایر ابعاد و مولفه هایی مانند آزادسازی بخش مالی، کیفیت تنظیم و نظارت بر این بخش، پیشرفت تکنولوژی، رقابت و ظرفیت نهادی فعلی نیز در آن گنجانده شده است. بخش مالی عمدتا شامل بازار سرمایه و شبکه بانکی است، اما سهم بازار سرمایه در امور مالی در ایران محدود است. از آنجا که بازار سرمایه داخلی به تأمین مالی پروژه های بزرگ اختصاص یافته است، ارتباط مستقیم و غیرمستقیم بنگاه های بزرگ اقتصادی با دولت و نهادهای دولتی در اقتصاد ایران به آنها اجاره خصوصی در شبکه بانکی داده است و البته به دلایل دیگری که در اینجا بحث نمی شود.، بودجه از طریق بازار سرمایه همچنان محدود است. از این رو، تمرکز بازار مالی همچنان روی شبکه بانکی باقی مانده است.
در گزارش های صندوق بین المللی پول، بهبود بازارهای مالی یک مفهوم جامع است که به شش بعد تقسیم می شود: توسعه بخش بانکی، توسعه بخش مالی غیر بانکی، توسعه بخش پولی و سیاست های پولی، تنظیم و نظارت بانکی، و باز بودن بخش مالی و محیط. از نظر نهادی، به دلیل کمبود آمار در مورد ابعاد چهار تا شش، تفسیر آنها حذف شده است. در زیر توضیح مختصری در مورد هر یک از ابعاد یک تا سه مورد استفاده در این مطالعه آورده شده است(بشارت و ارسلان بد،1393: 85).
توسعه بانک ها: در بیشتر سیستم های اقتصادی، بانک ها مرکز سیستم مالی و سیستم پرداخت هستند و نقش مهمی در روند تهیه پس انداز، شناسایی فرصت های سرمایه گذاری و متنوع سازی ریسک ها دارند. از این رو، اندازه، ساختار و کارایی بخش بانکی یک بعد مستقل از توسعه مالی است. سودآوری بانک ها، اعتبارات پرداختی و سهولت دسترسی بخش خصوصی به اعتبارات بانکی از این بعد بررسی می شود. براساس مطالعات انجام شده، فعالیت بانکی در یک فضای رقابتی، از جمله دخالت کمتر دولت، تمرکز بازار کمتر و فرصت های بیشتر برای ورود بانک های خارجی، کارآمدتر و رو به رشد خواهد بود.
توسعه بخش مالی غیر بانکی: مطالعه تحولات بخش مالی غیر بانکی، توسعه منابع سرمایه ای و خدمات مالی جایگزین. این بخش شامل بازارهای سهام، موسسات مالی رهنی و لیزینگ، بازارهای سهام، شرکت های بیمه و صندوق های بازنشستگی است. متنوع سازی محصولات و بازارها در این بخش، در حالی که زمینه را برای تغییر در عملکرد سیستم فراهم می کند، شرکت ها و خانوارها را قادر می سازد تا بودجه خود را از نظر هزینه بهینه کنند. پردازش منابع مالی نظارت بر مدیریت بخش مالی و توزیع ریسک.
توسعه و بهبود بخش پولی: در این بعد، علاوه بر شاخص عمق مالی، اندازه و عمق استفاده دولتها از ابزارهای سیاست پولی غیرمستقیم، نرخ بهره و معیار کارایی سیاستگذار پولی و سهم های اعتباری اندازه گیری می شود.
در راستای این موضوع بررسی های در داخل و خارج کشور انجام شده است که در ادامه به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.
اربابیان و همکاران (1397)، در مطالعه ای تاثیر توسعه بازار مالی بر ریسک بازار سهام منتخبی از کشورهای D8 مالزی ترکیه، مصر، ایران، اندونزی و پاکستان)، طی دوره 2015-2005 را بررسی کرده اند. برای برآورد الگوی پژوهش از روش داده های تابلویی استفاده شده است. نتایج یافته ها نشان میدهد اثر متغیرهای توسعه مالی بر ریسک بازار سهام با توجه به شاخص به- کار رفته برای نسبت سرمایه ای شدن بازار سهام منفی و معنادار و برای دیگر شاخص توسعه مالی مبنی بر تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس مثبت و معنادار بوده است. همچنین تولید ناخالص داخلی و نوسان نرخ ارز تاثیری منفی و معنادار و باز بودن مالی تاثیری مثبت و معناداری بر ریسک بازار سهام داشته اند.
خانزادی و همکاران(1397)، به بررسی تاثیر تمرکززدایی درآمدی و هزینه ای بر سرمایه گذاری بخش خصوصی استان های ایران طی دوره زمانی 1395-1384 و با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته است. نتایج حاصل از برآورد الگوها حاکی از تایید رابطه غیرخطی بین شاخص های تمرکززدایی مالی و سرمایه گذاری خصوصی است. به طوری که این رابطه برای تمرکززدایی درآمدی به صورت U شکل (به دلیل توزیع نابرابر منابع درآمدی و رشد نامتوازن در برخی استان ها) و برای تمرکززدایی هزینهای به صورت U معکوس (به دلیل کاهش منفعت نهایی حاصل از مخارج زیرساختهای عمومی) است. علاوه بر این، رابطه ی متغیرهای نرخ تورم، تولید واقعی هر کارگر، نرخ شهرنشینی و مخارج تحقیق و توسعه با سرمایه گذاری خصوصی مثبت و معنادار است.
شاه آبادی و همکاران(1395)، در تحقیقی اثر توسعه بازارهای مالی را به تفکیک دو بازار پول و سرمایه بر رشد ارزش افزوده بخش صنعت ایران طی دوره 1369-1392 مورد بررسی قرار داده اند. به همین منظور با استفاده از روش تحلیل مولفه‌های اصلی از میان پنج شاخص توسعه بازار پول و سه شاخص توسعه بازار سرمایه، یک شاخص ترکیبی مربوط به هر بازار استخراج و سپس مدل تحقیق در سه حالت مختلف و به روش حداقل مربعات معمولی کاملا اصلاح شده برآورد گردید. نتایج از تاثیر مثبت و معنادار توسعه بازار پول و سرمایه بر رشد ارزش افزوده بخش صنعت ایران طی دوره مورد بررسی حکایت می‌کند. همچنین ضریب متغیر توسعه بازار پول بزرگ‌تر از ضریب متغیر توسعه بازار سرمایه است که بر پایه بانک بودن نظام تامین مالی ایران صحه می‌گذارد.
مهرآرا و همکاران (1394)، در تحقیقی به بررسی اثر 19 متغیر توضیحی بر سرمایه‌گذاری خصوصی و رتبه‌بندی هریک از آنها با استفاده از روش میانگین‌گیری مدل بیزینی در اقتصاد ایران پرداخته می‌شود. نتایج حاصله نشان میدهد که رشد واردات کالاهای سرمایه‌ای (با احتمال1/00) و پس از آن رشد تولید ناخالص داخلی غیر نفتی با احتمال 0.68، مهمترین عوامل موثر بر رشد سرمایه‌گذاری خصوصی به شمار می‌آیند. همچنین، متغیر نسبت مالیات بر شرکتها با احتمال 0.50 در رتبه بعدی قرار می‌گیرد. از طرفی متغیرهای اسمی مانند نرخ تورم، رشد پول و مانده اعتبارات بانکی به بخش غیر دولتی نسبت به تولید غیر نفتی اثرات بااهمیتی بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ندارند. به‌علاوه نرخ سود (نرخ تسهیلات) و همچنین نرخ مالیات، عامل با اهمیت و تعیین کننده‌ای در تحولات سرمایه‌گذاری طی دوره نمونه نبوده‌اند.
لوگوین ، میخائیل ؛ اوسوا ، ناتالیا ؛ بایگوتانوا ، آیگریم 6 (2021)، در مطالعه خود به بررسی اطمینان از توسعه پایدار بازار مالی ملی مبتنی بر خدمات مالی دیجیتال پرداختند. هدف از این مطالعه بررسی مبانی نظری بازار مالی و تعیین اولویت های توسعه آن بر اساس دیجیتالی شدن خدمات برای اطمینان از توسعه پایدار در میان مدت بود. از روشهایی مانند تجزیه و تحلیل، گروه بندی، مقایسه و ترکیب استفاده شد. نتایج نشان داد 1. ویژگی های دیجیتالی شدن خدمات ارائه شده در بازار مالی ملی افشا می شود. 2. سازوکار تعامل شرکت کنندگان اصلی در بازار دارایی های مالی دیجیتال ارائه شده و مشخصات آنها آورده شده است. 3. اقداماتی برای تحول دیجیتالی بازار خدمات مالی ملی با در نظر گرفتن وضعیت فعلی اقتصاد ملی پیشنهاد شد.
محمود7(2020)، در مطالعه خود به بررسی تأثیر توسعه بازار مالی بر میزان انتشار CO2 درکشورهای شورای همکاری خلیج فارس پرداخت. این تحقیق اثرات FMD و درآمد را بر میزان انتشار CO2 در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) طی سالهای 1980-2018 را بررسی کرده است. نتایج نشان داد درآمد تأثیر مثبتی دارد اما FMD تأثیر ناچیزی بر میزان انتشار در صفحه GCC دارد. این تأثیرات در سری زمانی کشورها آزمایش شد و نتایج نشان داد درآمد در عربستان سعودی ، کویت و عمان تأثیر مثبت دارد و در طولانی مدت در سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تأثیر ناچیزی دارد. اثر FMD در عمان مثبت بود ، در امارات متحده عربی منفی بود و در بقیه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ناچیز بود. تأثیر درآمد در عربستان سعودی و کویت مثبت بود و در کوتاه مدت برای سایر کشورها ناچیز بود. اثر FMD در کویت مثبت و در امارات متحده عربی منفی بود.
کالیان8(2020)، در مطالعه خود به بررسی توسعه فعالیت های بازار مالی و رشد اقتصادی: شواهدی بین کشوری پرداخت. در این مقاله رابطه بین توسعه بازار بیمه و رشد اقتصادی و شرایط مختلفی که بر رابطه بیمه-رشد تأثیر می گذارد، بررسی شد. شرایط آزمایش شده درجه توسعه مالی ، فعالیت بانکی و مشخصات جمعیتی یک کشور است. در این مطالعه تجربی از داده های پانل 90 کشور برای دوره 1995 تا 2015 استفاده و از مدل اثر تصادفی هاوسمن - تیلور استفاده شد. یافته های اصلی رابطه غیر خطی مثبت بین توسعه بازار بیمه و رشد اقتصادی را تأیید کردند. همچنین تأثیر بانکداری و تحولات بازار سهام باعث کاهش تأثیر مثبت فعالیتهای بازار بیمه بر رشد اقتصادی می شود و این بدان معناست که این فعالیتها زیرشاخه هایی برای بازار بیمه هستند که موجب رشد اقتصادی می شوند. فرضیه اصلی پژوهش حاضر، عبارت بود از توسعه مالی تاثیر منفی و معنی داری بر ترکیب مخارج مولد دولت دارد. فرضیه های فرعی نیز عبارت بودند از :
-توسعه مالی از کانال نظام بانکی تاثیر منفی ومعنی دار بر ترکیب مخارج مولد دولت دارد.
-توسعه مالی از کانال بازار سرمایه تاثیر منفی ومعنی دار بر ترکیب مخارج مولد دولت دارد
روش پژوهش
برای بررسی صحت فرضیه های تحقیق با توجه به نوع داده های تحقیق، از تحلیل رگرسیون پنل استفاده خواهد شد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کشورهای در حال توسعه است که با توجه به میزان دسترسی به داده ها و اطلاعات، نمونه آماری تحقیق از آنها انتخاب می شود. محقق سعی می کند بیشترین فاصله زمانی داده را تعیین کند. پیش بینی اولیه محقق، دوره 2000 تا 2018 است که به صورت پانل های یک طرفه خواهد بود. کشورهای مورد مطالعه عبارتند از: کشورهای؛ آرژانتین، آذربایجان، بحرین، بنگلادش، بلاروس، برزیل، شیلی، چین، کلمبیا، هند، اندونزی، ایران، قزاقستان، مکزیک، مراکش، پاکستان، روسیه، رومانی، تایلند، تونس، ترکیه، اروگوئه. در این تحقیق برای بررسی فرضیه ها و متغیرهای وابسته، لگاریتم هزینه های بهداشت (HE)، لگاریتم هزینه های آموزش (EE)، لگاریتم هزینه های نظامی (ME) ؛ به عنوان ترکیبی از هزینه های تولید و متغیرهای؛ تعریف گسترده ای از لگاریتم پول (M3)، لگاریتم ارزش بازار سهام به تولید ناخالص داخلی (DST) و لگاریتم تولید سرانه (GDPP) ؛ سه مدل برآورد می شود و در این مطالعه این سه مدل رگرسیون به شرح زیر تعریف می شوند:
یافته‌های پژوهش
نتایج تخمین مدل ها
نام متغیرها | نماد اختصاری | آماره محاسباتی | سطح معنی داری | درجه ایستایی |
لگاریتم مخارج بهداشتی | LnHE | 613/5- | 000/0 | I(0) |
لگاریتم مخارج آموزشی | LnEE | 777/2- | 002/0 | I(0) |
لگاریتم مخارج نظامی | LnME | 979/11- | 000/0 | I(0) |
لگاریتم تعریف گسترده پول | LnM3 | 735/3- | 000/0 | I(0) |
لگاریتم نسبت ارزش بازار سهام به تولیدناخالص داخلی | LnDST | 540/2- | 005/0 | I(0) |
نتایج مدل اول
در این بخش ابتدا مدل اول را که شامل متغیر وابسته؛ لگاریتم مخارج بهداشتی(HE) و همچنین متغیرهای توضیحی؛ لگاریتم تعریف گسترده پول(M3)، لگاریتم نسبت ارزش بازار سهام به تولیدناخالص داخلی(DST) و لگاریتم تولید سرانه(GDPP)؛ می باشد را مورد بحث و گفتگو قرار داده ایم که نتایج آن از جدول (2) تا (5) نشان داده شده است.
آزمون هم انباشتگی پدرونی
ابتدا با استفاده از آزمون هم انباشتگی پدرونی وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای تحقیق در مدل اول پرداخته شد که نتایج آن در جدول(2) نشان داده شده است.
جدول(2). نتایج آزمون هم انباشتگی
آماره | مقدار آماره | سطح معنی اری |
Panel adf -statistic | 2348/7- | 000/0 |
Group adf- statistic | 5014/4- | 000/0 |
همانطورکه از نتایج بدست آمده در جدول (2) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل اول پایینتر از 05/0 می باشد بنابراین فرض صفر مبتنی بر عدم وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل اول پژوهش رد شده و وجود رابطه بلند مدت بین متغیرها تایید می شود. لازم به اشاره می باشد که تعداد وقفه بهینه برای مدل اول با استفاده از معیار شوارتز دو در نظر گرفته شده است.
آزمون F لیمر(تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن)
بعد از بررسی هم انباشتگی بین متغیرها و اطمینان از وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل اول پژوهش به منظور تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن از آزمون F لیمر استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول (3) گزارش گردیده است.
جدول(3). نتایج آزمون F لیمر
Effects test | Statistic | Prob |
Cross-section F | 620/5 | 005/0 |
Cross-section chi-square | 717/17 | 000/0 |
همانطور که از نتایج بدست آمده در جدول (3) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل اول پایینتر از 05/0 بوده و فرض صفر آن مبتنی بر همگن بودن مقاطع(پولینگ دیتا بودن داده های آماری) رد و فرض مقابل آن مبنی بر ناهمگنی مقاطع(پانل دیتا بودن داده های آماری) مورد پذیرش قرار می گیرد.
آزمون هاسمن(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی)
به منظور انتخاب نوع مدل(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول(4) نشان داده شده است.
جدول(4). نتایج آزمون هاسمن
Test summary | مقدار آماره | سطح معنی داری |
Cross-section random | 128/5 | 149/0 |
مطابق با نتایج نشان داده شده در جدول(4)، از آنجایی که سطح معنی داری آمارۀ خی دو X² از پنج درصد بیشتر می باشد، فرض صفر آن مبتنی بر وجود اثرات تصادفی رد نخواهد شد و بنابراین مدل مورد نظر در حالت اول به روش مدل پانل با اثرات تصادفی برآورد خواهد شد.
تخمین مدل با اثرات تصادفی
پس از انجام آزمون های فوق با استفاده از مدل پانل با اثرات تصادفی ضرایب مدل مورد نظر تخمین زده شده است که نتایج آن در جدول(5) نشان داده شده است.
جدول(5). ضرایب مدل با روش اثرات تصادفی
نام متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معنی داری |
C | 31/12- | 3120/3 | 71/3- | 006/0 |
LnM3 | 368/0- | 0497/0 | 404/7- | 000/0 |
LnDST | 198/0- | 1002/0 | 976/1- | 049/0 |
LnGDPP | 402/1 | 2012/0 | 968/6 | 0000/0 |
نتایج جدول(5) نشان می دهد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه بهداشتی دارد. بطوریکه با افزایش یک درصدی در لگاریتم تعریف گسترده پول، هزینه بهداشتی به میزان 368/0 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین متغیر لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های بهداشتی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی این متغیر، هزینه های بهداشتی به میزان 198/0 درصد کاهش خواهد یافت. و در پایان تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های بهداشتی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی در این متغیر هزینه های بهداشتی به میزان 402/1 درصد افزایش خواهد یافت. با توجه به نتایج بالا، مدل(1) به صورت زیر می باشد:
نتایج مدل دوم
در این بخش مدل دوم را که شامل متغیر وابسته؛ لگاریتم مخارج آموزشی(EE) و همچنین متغیرهای توضیحی؛ لگاریتم تعریف گسترده پول(M3)، لگاریتم نسبت ارزش بازار سهام به تولیدناخالص داخلی(DST) و لگاریتم تولید سرانه(GDPP)؛ می باشد را مورد بحث و گفتگو قرار داده ایم که نتایج آن از جدول (6) تا (9) نشان داده شده است.
آزمون هم انباشتگی پدرونی
مطابق با مدل دوم در این قسمت ابتدا با استفاده از آزمون هم انباشتگی پدرونی وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای تحقیق در مدل را بررسی می کنیم که نتایج آن در جدول(6) نشان داده شده است.
جدول(6). نتایج آزمون هم انباشتگی
آماره | مقدار اماره | سطح معنی داری |
Panel adf -statistic | 727/6- | 000/0 |
Group adf- statistic | 692/8- | 000/0 |
همانطورکه از نتایج بدست آمده در جدول (6) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل دوم پایینتر از 05/0 می باشد بنابراین فرض صفر مبتنی بر عدم وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل دوم پژوهش رد شده و وجود رابطه بلند مدت بین متغیرها تایید می شود. لازم به اشاره می باشد که تعداد وقفه بهینه برای مدل دوم با استفاده از معیار شوارتز بیزن دو در نظر گرفته شده است.
آزمون F لیمر(تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن)
بعد از بررسی هم انباشتگی بین متغیرها و اطمینان از وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل دوم پژوهش به منظور تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن از آزمون F لیمر استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول (7) گزارش گردیده است.
جدول(7). نتایج آزمون F لیمر
Effects test | مقدار آماره | سطح معنی داری |
Cross-section F | 128/25 | 000/0 |
Cross-section chi-square | 404/32 | 000/0 |
همانطور که از نتایج بدست آمده در جدول (7) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل دوم پایینتر از 05/0 بوده و فرض صفر آن مبتنی بر همگن بودن مقاطع(پولینگ دیتا بودن داده های آماری) رد و فرض مقابل آن مبنی بر ناهمگنی مقاطع(پانل دیتا بودن داده های آماری) مورد پذیرش قرار می گیرد.
آزمون هاسمن(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی)
به منظور انتخاب نوع مدل(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول(8) نشان داده شده است.
Test summary | مقدار آماره | سطح معنی داری |
Cross-section random | 263/6 | 1254/0 |
جدول(8). نتایج آزمون هاسمن
مطابق با نتایج نشان داده شده در جدول(8)، از آنجایی که سطح معنی داری آمارۀ خی دو X² از پنج درصد بیشتر می باشد، فرض صفر آن مبتنی بر وجود اثرات تصادفی رد نخواهد شد و بنابراین مدل مورد نظر در حالت دوم به روش مدل پانل با اثرات تصادفی برآورد خواهد شد
تخمین مدل با اثرات تصادفی
پس از انجام آزمون های فوق با استفاده از مدل پانل با اثرات تصادفی ضرایب مدل مورد نظر تخمین زده شده است که نتایج آن در جدول(9) نشان داده شده است.
جدول(9). ضرایب مدل با روش اثرات تصادفی
نام متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معنی داری |
C | 245/15 | 270/5 | 892/2 | 009/0 |
LnM3 | 982/0- | 2014/0 | 875/4- | 000/0 |
LnDST | 23/0- | 0615/0 | 739/3- | 000/0 |
LnGDPP | 6/1 | 1244/0 | 861/12 | 0000/0 |
نتایج جدول(9) نشان می دهد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه آموزشی دارد. بطوریکه با افزایش یک درصدی در لگاریتم تعریف گسترده پول، هزینه آموزشی به میزان 982/0 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین متغیر لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های آموزشی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی این متغیر، هزینه های آموزشی به میزان 23/0 درصد کاهش خواهد یافت. و در پایان تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های آموزشی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی در این متغیر هزینه های آموزشی به میزان 6/1 درصد افزایش خواهد یافت. با توجه به نتایج بالا، مدل(2) به صورت زیر می باشد:
نتایج مدل سوم
در این بخش مدل سوم را که شامل متغیر وابسته؛ لگاریتم مخارج نظامی(ME) و همچنین متغیرهای توضیحی؛ لگاریتم تعریف گسترده پول(M3)، لگاریتم نسبت ارزش بازار سهام به تولیدناخالص داخلی(DST) و لگاریتم تولید سرانه(GDPP)؛ می باشد را مورد بحث و گفتگو قرار داده ایم که نتایج آن از جدول (10) تا (13) نشان داده شده است.
آزمون هم انباشتگی پدرونی
مطابق با مدل سوم در این قسمت ابتدا با استفاده از آزمون هم انباشتگی پدرونی وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای تحقیق در مدل را بررسی می کنیم که نتایج آن در جدول(10) نشان داده شده است.
جدول(10). نتایج آزمون هم انباشتگی
آماره | مقدار آماره | سطح معنی داری |
Panel adf -statistic | 6240/6- | 000/0 |
Group adf- statistic | 2015/9- | 000/0 |
همانطورکه از نتایج بدست آمده در جدول (10) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل سوم پایینتر از 05/0 می باشد بنابراین فرض صفر مبتنی بر عدم وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل سوم پژوهش رد شده و وجود رابطه بلند مدت بین متغیرها تایید می شود. لازم به اشاره می باشد که تعداد وقفه بهینه برای مدل سوم با استفاده از معیار شوارتز بیزن سه در نظر گرفته شده است.
آزمون F لیمر(تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن)
بعد از بررسی هم انباشتگی بین متغیرها و اطمینان از وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مدل سوم پژوهش به منظور تعیین پانل دیتا یا پولینگ دیتا بودن از آزمون F لیمر استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول (11) گزارش گردیده است.
جدول(11). نتایج آزمون F لیمر
Effects test | مقدار آماره | سطح معنی داری |
Cross-section F | 5823/57 | 000/0 |
Cross-section chi-square | 5840/108 | 000/0 |
همانطور که از نتایج بدست آمده در جدول (11) مشخص می باشد مقدار سطح معنی داری بدست آمده برای مدل سوم پایینتر از 05/0 بوده و فرض صفر آن مبتنی بر همگن بودن مقاطع(پولینگ دیتا بودن داده های آماری) رد و فرض مقابل آن مبنی بر ناهمگنی مقاطع(پانل دیتا بودن داده های آماری) مورد پذیرش قرار می گیرد.
آزمون هاسمن(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی)
به منظور انتخاب نوع مدل(اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده شده است که نتایج بدست آمده برای آن در جدول(12) نشان داده شده است.
جدول(12). نتایج آزمون هاسمن
Test summary | Statistic | Prob |
Cross-section random | 235/8 | 1982/0 |
مطابق با نتایج نشان داده شده در جدول(12)، از آنجایی که سطح معنی داری آمارۀ خی دو X² از پنج درصد بیشتر می باشد، فرض صفر آن مبتنی بر وجود اثرات تصادفی رد نخواهد شد و بنابراین مدل مورد نظر در حالت سوم نیز به روش مدل پانل با اثرات تصادفی برآورد خواهد شد
تخمین مدل با اثرات تصادفی
پس از انجام آزمون های فوق با استفاده از مدل پانل با اثرات تصادفی ضرایب مدل مورد نظر تخمین زده شده است که نتایج آن در جدول(13) نشان داده شده است.
جدول(13). ضرایب مدل با روش اثرات تصادفی
نام متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معنی داری |
C | 61/10- | 2890/0 | 712/36- | 0000/0 |
LnM3 | 083/0- | 0319/0 | 601/2 | 0285/0 |
LnDST | 012/0- | 0035/0 | 428/3 | 0009/0 |
LnGDPP | 10/1- | 3054/0 | 601/3 | 0025/0 |
نتایج جدول(13) نشان می دهد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های دفاعی و نظامی دارد. بطوریکه با افزایش یک درصدی در لگاریتم تعریف گسترده پول، هزینه های دفاعی کشور به میزان 083/0 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین متغیر لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های نظامی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی این متغیر، هزینه های آموزشی به میزان 012/0 درصد کاهش خواهد یافت. و در پایان تولید سرانه نیز تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های نظامی دارد بطوریکه با افزایش یک درصدی در این متغیر هزینه های نظامی به میزان 1/1 درصد کاهش خواهد یافت. با توجه به نتایج بالا، مدل(3) به صورت زیر می باشد:
بحث و نتیجه‌گیری
بعد از اطمینان از ایستا بودن متغیرها با استفاده از چارچوب مدل پانل هر یک از مدل های گفته شده مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج آن به ترتیب برای مدل های اول، دوم و سوم به شرح زیر می باشد: نتایج حاصل از تخمین های مدل اول نشان داد؛ لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های بهداشتی دارند که با نتایج پژوهش اربابیان و همکاران(1397)، شاه آبادی و همکاران(1395)، کالیان(2020) همسو می باشد، همچنین نتایج حاصل از تخمین های مدل دوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر مثبت و معنی داری بر هزینه های آموزشی دارند. همچنین نتایج حاصل از تخمین های مدل سوم نشان داد که لگاریتم تعریف گسترده پول تاثیر منفی و معنی داری، لگاریتم نسبت ارزش سهام به تولیدناخالص داخلی تاثیر منفی و معنی داری و تولید سرانه نیز تاثیر منفی و معنی داری بر هزینه های نظامی و دفاعی دارند. مطابق با نتایج بدست آمده فرضیه اول تحقیق مبنی بر اینکه توسعه مالی از کانال نظام بانکی تاثیر منفی ومعنی دار بر ترکیب مخارج مولد دولت دارد تایید شده است. پیشنهاد می شود با ایجاد زمینه هایی جهت تقویت بخش های مولد، از جمله تخصیص بهینه تسهیلات، نظارت بر استفاده از این تسهیلات و همچنین اتخاذ سیاست های مناسب جهت افزایش بهره وری در بخش های تولیدی مولد، فعالیت های نامولد محدودتر گردند. دولت های با یک سازوکار مشخص و با همکاری هم مزیت های نسبی هر کشور را در نظر گرفته و با ارائه تسهیلات نسبت به سرمایه گذاران خارجی، در آن زمینه که مورد نیاز کشور مبداء هم باشد اقدام به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش صادرات به تمام کشورها کنند تا موجبات توسعه مالی بخش بانکی را فراهم کند. همچنین توصیه می‌شود که بخش‌های بانکی کشورهای در حال توسعه با بهینه کردن فعالیتهای خود تلاش کنند اعتبارات را بیشتر به سمت طرح‌های سرمایه‌گذاری مولد بخش خصوصی سوق دهند.همچنین مطابق نتایج بدست آمده مشخص شد که فرضیه دوم تحقیق مبنی بر اینکه توسعه مالی از کانال بازار سرمایه تاثیر منفی ومعنی دار بر ترکیب مخارج مولد دولت دارد تایید شده است. در راستای این فرضیه پیشنهاد ایجاد یک سیستم اطلاعات مدیریت مناسب، در واقع با کنترل قیمت سهام شرکتها یکی از مهمترین وظایف مدیریت تالار بورس است. همچنین متوقف ساختن معاملات هنگامی که قیمت سهام به یکباره بصورت غیر متعارف افزایش می یابد، از جمله اقداماتی است که یک سیستم مدیریت می تواند آنرا تسهیل کند. ایجاد یک سازوکار مناسب و مشخص برای حضور سرمایه گذاران خارجی در بورس برای تضمین و گسترش این بازار و همچنین تامین بخشی از منابع ارزی مورد نیاز کشور و بهبود موازنه پرداختها. و در نهایت پیشنهاد ایجاد یک بازار بورس مشترک بین کشورها و شناساندن روشهای سرمایه¬گذاری در بورس و شناساندن بازار بورس کشور های مختلف به مردم از طریق گسترش فرهنگ بورس و فعالیتهای آموزشی و تبلیغی لازم می شود.
منابع و مآخذ
1. کمیجانی، اکبر، نادعلی، محمد(1386)."بررسی رابطه علّی تعمیق مالی و رشد اقتصادی در ایران". فصلنامه پژوهش های اقتصادی، شماره 4، صفحات 47 – 23.
2. بشارت، احسان؛ ارسلان بد، محمد رضا(1393). "اثرپذیری رشد اقتصادی ایران از شاخص های اقتصاد مقاومتی: دیدگاه راهبردهای توسعه کشورهای ژاپن و کره جنوبی".فصلنامه مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی زمستان 1393، سال پنجم - شماره 17 علمی-پژوهشی (وزارت علوم) /ISC صص 77 تا 98 ).
3. اربابیان، شیرین؛ زمانی، زهرا؛ صادقی محمدی، نگین(1397)."تاثیر توسعه بازارهای مالی بر ریسک بازار سهام( منتخبی از کشورهای D8)".مجله راهبرد توسعه - شماره 56 علمی-ترویجی (وزارت علوم)/ISC (23 صفحه - از 164 تا 186 ).
4. خانزادی،آزاده، حیدریان، مریم، مرادی، سارا(1397). "بررسی اثرات تمرکززدایی مالی بر جذب سرمایه گذاری خصوصی در استان های ایران". فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، پیاپی33.صص 115-89.
5. شاه آبادی، ابوالفضل، مرادی، علی، نوروزی، میثم(1395). "تاثیر توسعه بازار پول و سرمایه بر رشد ارزش افزوده بخش صنعت ایران با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی". نشریه مطالعات و سیاستهای اقتصادی، سال سوم شماره 2(پیاپی 6).صص 148-123.
6. مهرآرا، محسن، مجدزاده، مطهره السادات، غضنفری، آرزو(1394). "بررسی عوامل تعیین کننده سرمایه گذاری خصوصی در ایران مبتنی بر رویکرد میانگین گیری بیزینی (BMA)". مجله سیاست گذاری اقتصادی، سال هفتم شماره ۱۴.صص 29-1.
7. Hassan M., Sanchez B. & Jung-SY (2011),"Financial Development and Economic Growth: New Evidence from Panel Data", The Quarterly Review of Economics and Finance, Vol. 51, PP. 88–104
8. Rehman, A and Cheema, A.R.(2013)."Finanical development and real sector growth in Pakistan". Interdisciplinary journal of contemporary research in business may 2013, vol 5, no 1.
9. Chen H, Kang H, Lee A (2019)."A decision making model for selecting environmental management system ( EMS) project contractor". Environ Eng Manag J 16(7):1583–1594.
10. Levine, R. (1997)."Financial Development And Economic Growth: Views and Agenda". Journal of Economic Literature, 35: 688-726.
11. Hao,C.(2006)."Development of Financial Intermediation and Economic Growth: the Chinese Experience". China Economic Review, 17(4): 347362.
12. Loginov, Mikhail; Usova, Natalia; Baigotanova, Aigerim.SHS Web of Conferences; Les Ulis, Vol. 93, (2021). DOI:10.1051/shsconf/20219302029.
13. Mahmood, H. (2020)."Impact of financial market development on the CO2 Emissions in GCC countries.Accounting". 6(5), 649-656.
14. Chakraborty, Kalyan, 2020. "Development of financial market activities and economic growth: A cross-country evidence," Applied Econometrics, Russian Presidential Academy of National Economy and Public Administration (RANEPA), vol. 60, pages 26-47.
[1] Hassan, Sanche & Jung-SY
[2] Rehman & Cheema
[3] Chen, Kang , Lee
[4] Levine
[5] Hao
[6] Loginov, Mikhail; Usova, Natalia; Baigotanova, Aigerim
[8] Kalyan
