تحلیل نشانه‌شناسی گفتمانی جریان سینمای روشن فکری (مطالعه موردی فیلم سینمایی خانه‌ای روی آب)

الموضوعات :

رفیع الدین اسماعیلی ¹

1 - استادیار، گروه فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران،

تاريخ الإرسال : 12 الجمعة , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 07 الأحد , محرم, 1443 تاريخ الإصدار : 09 الأربعاء , رمضان, 1442

الکلمات المفتاحية: نشانه‌شناسی, سینمای روشنفکری, عناصر فیلم, نشانه‌شناسی گفتمانی, خانه‌ای روی آب,

ملخص المقالة :

در سده اخیر کما بیش بین ایران و غرب چالشی فرهنگی وجود داشته است و پس از انقلاب اسلامی این مسأله در قالب نوعی غیریت‌‌سازی، به ‌وضوح، زمینه‌‌ساز نوعی تنش گفتمانی بوده است؛ به ‌نحوی ‌که در امتداد این چالش، در درون ایران نیز گفتمان سکولار در برابر گفتمان اسلامی، قرارگرفته است. متأثر از این تقابل، عرصه هنر و به ویژه سینما نیز شاهد صف‌آرایی دو گفتمان فوق بوده است. تفکر تک‌خطی رویکرد سکولار به جهان، زمینه‌ساز شکل‌گیری گفتمان روشن فکری در امتداد جریان فیلم فارسی می‌شود. این گفتمان با توجه به مبانی جهان سکولار، تلاش دارد تعریف و عناصر جدیدی را ارائه کند. در این مقاله تلاش می‌‌شود عناصر مرکزی و پیرامونی سینمای روشن فکری، تبیین شود. سپس با روش جدید نشانه‌شناسی گفتمانی که تلفیقی از روش تحلیل گفتمان فرکلاف و روش نشانه‌شناسی است، به تحلیل فیلم سینمایی خانه‌ای روی آب که نماینده‌ای مناسب برای گفتمان سینمای روشن فکری است پرداخته شود. طبق یافته‌‌های این تحقیق، عنصر مرکزی این گفتمان، اصالت دادن به غرب است و عناصر پیرامونی آن، شامل اصالت فرم، سیاه‌نمایی و ناامیدی، سوبژکتویسم، عدم توجه به احساسات فطری مخاطب، نگاه کارکردی به دین، عدم توجه به مذهب و نسبی‌گرایی می‌باشد.

المصادر:

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1395). مصاحبه با شهاب اسفندیاری.

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1395). مصاحبه با محمدتقی فهیم.

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1396). مصاحبه با سیدحمید میرخندان.

اصلانی، لیلا. و سلامی، کامبیز (1379). "گفتگو با مسعود فراستی: نقد روی فیلم‌ساز اثر ندارد"، مجله فارابی، شماره 37، صص. 199-202.

آوینی، مرتضی. (1393). "آیینه جادو"، ج ‌2، چاپ سوم، تهران: واحه.

آوینی، مرتضی. (1393). "آیینه جادو"، ج 3، چاپ سوم، تهران: واحه.

پارسانیا، حمید. (1393). "انواع و ادور روشن فکری"، چاپ دوم، قم: کتاب فردا.

رهبری، مهدی. (1388). "انقلاب مشروطه، تجدد و زایش نوگرایی دینی در ایران"، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، شماره 1، صص. 105-134.

زاهدی‌لنگرودی، احمد. (1382). "نگاهی به فیلم خانه‌ای روی آب ساخته‌ی بهمن فرمان‌آرا"، مجله کلک، شماره 138، ص. 13.

سیف‌زاد، یوسف. (1393). "تبارشناسی سینمای طبقه حساس"، مجله سینما رسانه، شماره 455، صص. 7-10.

عارفی، عباس. (1383). "تاریخچه نسبی‌‌گرایی در فلسفه علم"، مجله ذهن، شماره 19، صص. 41-62.

عظیمی، شاپور. (1379). "مخاطب و فیلم‌سازی در سینمای ایران"، فصلنامه فارابی، شماره 37، صص. 57-94.

Fairclough, N. (2010). “Critical Discourse Analysis (The Critical Study of Language)”, Britain: Routledge.

Fiske, J. (1987). “Television Culture”, London: Methuen & Co. ISBN 0-415-03934-7.

سایت

انصاری، سهیلا. (1395). "گفتمان شبه روشن فکری حاکم بر سینما، آسیب‎رسان به گفتمان فرهنگی انقلاب در گفتگو با ضیاءالدین دری"، قدس آنلاین، دسترسی در

http://qudsonline.ir/news.

صائمی، سیدرضا، روزنامه جام جم، بخش فرهنگ و هنر، دسترسی در:

http://press.jamejamonline.ir/Newspreview.

بیوگرافی بهمن فرمان‌آرا، 1395، دسترسی در:

http://iranadib.ir.