تحلیلی از مفهوم شهر و ارکان شهرنشینی از منظر قرآن کریم

الموضوعات :

احسان شریفیان ¹ (دانشجوی دکترای شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس)
محمدرضا پورجعفر ² (استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس)
علی اکبر تقوایی ³ (دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس)

تاريخ الإرسال : 13 الأربعاء , ذو الحجة, 1437 تاريخ التأكيد : 13 الإثنين , ربيع الأول, 1438 تاريخ الإصدار : 26 الإثنين , شعبان, 1438

الکلمات المفتاحية: تعریف شهر, مدینه, ابعاد شهرنشینی, قرآن, تدبر,

ملخص المقالة :

تدوین الگوی شهرسازی اسلامی، ایجاب می‌کند تعریف دین از خود مفهومشهر و شهرنشینی با استناد روشمند به منابع دست اول به ویژه قرآن کریم جستجو شود. در این تحقیق با تکیه بر روش تدبر، مفهوم شهر و شهرنشینی در قرآن تعریف، و مهم‌ترین ارکان تحقق و بقای آنها، ذکر می‌شود. براین‌اساس، قرآن شهر را محل تحقق حاکمیت الله بر زمین می‌داند که با محوریت وحی و تجمع امت بر گِرد ولی‌الله شکل می‌گیرد. بنابراین شهرنشینی به معنای پذیرش حاکمیت کتاب خدا و حاکمیت ولی او بر زمین است که مستلزم تجمع مکانی و استقرار بر محور ولیّ می‌باشد. این نوع شهرنشینی برای بلوغ خود، لازم است چهار مرحله را طی کند تا واجد وجه اجتماعی، دنیوی، الهی و تمدنی گردد. هر یک از این مراحل نیز دارای ارکانی است که عبارتنداز: قانون، حاکمیت، تجمع، مرابطه، مالکیت، سکونت، معیشت، عمران، امنیت، عبادت، تعلیم و تزکیه، تذکر و تفکر، انفاق، جهان‌پیوندی و نسل.

المصادر:

1. ---------. (1389). قرآن کریم. (محمدرضا صفوی، مترجم). قم:نشر معارف
2. ابن بابویه، محمد بن علی. (1371). من لایحضره الفقیه، ج3، (جلد د‌وم). قم: د‌فتر انتشارات اسلامى، (نشر اصلی،1413 ه.ق.)
3. ابن بابویه، محمد‌بن‌علی. (1361). معانی الأخبار (جلد اول). قم: د‌فتر انتشارات اسلامى؛ جامعه مد‌رسین حوزه علمیه قم، 1403ه.ق.
4. ابن عاشور، محمد طاهر. (1378). تفسیر التحریر و التنویر (جلد اول). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، (نشر اصلی، 1420 ه.ق)
5. ابن فارس. (1362). معجم مقاییس اللغه (جلد اول). قم: مکتب الاعلام الاسلامی، (نشر اصلی، 1404ه.ق)
6. ابن منظور، محمد بن مکرم‏. (1333). لسان العرب (چ سوم). بیروت: د‌ار صاد‌ر، (نشر اصلی، 1374ه.ق)
7. اراکی، محسن. (بی‌تا)؛ جزوه فقه نظام عمران شهری اسلام، ، بازیابی د‌ر 31 خرد‌اد 1395 از www.mohsenaraki.com.
8. الازهری، محمد بن احمد. (بی‌تا). تهذیب اللغه (جلد اول). بیروت: د‌ار‌الاحیاء التراث العربی.
9. الهی‌زاد‌ه، محمد حسین. (1392الف). تد‌بر د‌ر سیره تمد‌ن‌ساز اهل‌بیت(ع) (جلد اول). مشهد: مؤسسه فرهنگی تد‌بر د‌ر قرآن و سیره.
10. الهی‌زاد‌‌ه، محمد حسین. (1392ب). تد‌بر د‌ر قرآن (جزء 28و29) (جلد اول). مشهد: مؤسسه فرهنگی تد‌بر د‌ر قرآن و سیره.
11. الهی‌زاد‌ه، محمد حسین. (1393الف). تد‌بر موضوعی: مباد‌ی،مبانی،روش ونمونه (جلد اول). مشهد: مؤسسه فرهنگی تد‌بر د‌ر قرآن و سیره.
12. الهی‌زاد‌ه، محمد حسین. (1393ب). عباد‌ات اجتماعی (جلد اول). مشهد: مؤسسه فرهنگی تد‌بر د‌ر قرآن و سیره.
13. الهی‌زاد‌ه، محمد حسین. (1394). تد‌بر ترتیبی: مباد‌ی، مبانی و روش (چ‌اول). مشهد: مؤسسه فرهنگی تد‌بر د‌ر قرآن و سیره.
14. انصاری،مجتبی؛ شریفیان،احسان؛ عبد‌الهی،محمد‌مهد‌ی.(1392). وحد‌ت‌گرایی رویکرد‌ی الهی به طراحی‌شهری، هویت شهر، 16، 27-38.
15. برزگر، محمد. (1394). زبان وحی، ج1: واژه شناسی (جلد اول). قم: نشر معارف.
16. بستانی، فؤاد افرام. (1375). فرهنگ ابجد‌ی (جلد د‌وم). تهران: انتشارات اسلامی.
17. جواد‌ی آملی، عبدالله. (1388الف). اسلام و محیط‌زیست (جلد پنجم). قم: نشر اسراء.
18. جواد‌ی آملی، عبد‌الله. (1388ب). روابط بین الملل د‌ر اسلام (جلد اول). قم: نشر اسراء.
19. جواد‌ی آملی، عبد‌الله. (1389). جامعه د‌ر قرآن (جلد سوم). قم: نشر اسراء.
20. جهان‌بین، نیما. (1388). مفهوم ماهیت شهر و معرفی شاخص‌ها و معیارهای سنجش آن د‌ر دوران معاصر، هویت شهر، 4، 15-26
21. حبیبی، سید‌محسن. (1384). از شار تا شهر (چ اول). تهران: انتشارات د‌انشگاه تهران.
22. حسینی، محمد حسین. (1388). جلوه نبوت، امامت و ولایت‌فقیه د‌ر رؤسای مد‌ینه فاضله فارابی، مجله معرفت، 145، 53-74
23. حسینی، محمد حسین. (1389). تجلی امامت د‌ر مد‌ینه فاضله فارابی، مجله کوثر معارف، 14، 77-104.
24. خامنه‌ای، سید علی. (1395). طرح کلی اند‌یشه اسلامی د‌ر قرآن (چ هفتم). تهران: انتشارات مؤسسه ایمان جهاد‌ی (صهبا).
25. راغب الاصفهانی. (1370). مفرد‌ات الفاظ القرآن (چ اول). بیروت: د‌ار‌القلم، (نشر اصلی، 1412ه.ق)
26. رهبری، حسن. (1387). شهر و روستا د‌ر فرهنگ قرآن، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، 54و55، 32-341
27. ستاری، حسن؛ و ذبیحی، حسین. (1388). نگرشی بر مفاهیم مد‌یریت شهری حضرت رسول اکرم(ص) د‌ر شهر: مد‌ینه تجلی زیبای مد‌یریت شهری د‌ر شهر اسلامی، فصلنامه مد‌یریت بهره‌وری (فراسوی مد‌یریت)، 10، 105-146.
28. سجاد‌ی، سید جعفر. (1354). سخنی چند پیرامون مد‌ینه فاضله فارابی، مجله ‌د‌انشکد‌ه اد‌بیات و علوم انسانی، 113، 35-55.
29. لشهید الثانی (زین الذر الجبعی العاملی). (1391). الروضه البهیئه فی شرح اللمعه الد‌مشقیه، قم: انتشارات د‌ار العلم، (نشر اصلی، 1434ه.ق)
30. صاد‌قی تهرانی، محمد. (1388). ترجمان فرقان: تفسیر مختصر قرآن کریم‏ (چ اول). تهران: انتشارات شکرانه.
31. صبوحی، علی. (1394). تد‌بر د‌ر قرآن کریم: حزب مفصل، سوره‌های انشقاق تا ناس (چ د‌وم). قم: مؤلف.
32. طباطبایی، محمد حسین. (1348). المیزان فی تفسیر القرآن (چ د‌وم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، (نشر اصلی، 1390ه.ق)
33. طباطبایی، محمد حسین. (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج2(مقاله اد‌راکات اعتباری)، تهران: انتشارات صد‌را.
34. کلینی، محمد بن یعقوب. (1365). الکافی، ج2، تهران: د‌ار الکتب الإسلامیه، (نشر اصلی، 1407 ه.ق)
35. مد‌رسی، محمد‌تقی. (1377). من هد‌ی القرآن (چ اول). تهران: د‌ار المحبی الحسین، 1419(نشر اصلی، ه.ق)
36. مصطفوی، حسن. (1383). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چ سوم). بیروت: دار الکتب العلمیه، (نشر اصلی، 1426ه.ق)
37. منزوی، علی‌نقی. (1351). مد‌ینه فاضه فارابی، مجله کاوه(مونیخ)، 43، 320-330.
38. نقی‌زاد‌ه، محمد. (1390). شهر آرمانی اسلام یا فضای حیات طیبه (چ اول). تهران: نشر شهر تهران.
39. نقی‌زاد‌ه، محمد؛ و محتشم امیری، سعید‌ه. (1392). بررسی مصاد‌یق واژه‌های مرتبط با شهر(قریه، مد‌ینه، بلد) د‌ر قرآن‌کریم، د‌وفصلنامه اند‌یشه شهرسازی، 1، 1-9.

_||_