بررسی و نقد فقهی تاسیس حد شرعی «افساد فی الارض» در قانون مجازات اسلامی 1392
الموضوعات :علی اکبر محمدزاده 1 , محمد علی حیدری 2 , احمدرضا توکلی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
الکلمات المفتاحية: محاربه, قانون مجازات اسلامی, افساد فی الارض, ادله فقهی,
ملخص المقالة :
تاسیس حد شرعی افساد فی الارض در نظام کیفری ایران اولین بار در قانون مجازات اسلامی سال 1392 انجام پذیرفت. بدین ترتیب قانون گذار یک عنوان مجرمانه جدید به بخش حدود افزون کرد. اتخاذ این رویکرد و ورود عنوان مجرمانه در قانون کیفری با توجه به سابقه فقهی و تقنینی آن که سالها با جرم محاربه همسان و یکسان بود و تفکیک این جرم از محاربه، همچنین به کارگیری قید مبهم و تشکیکی به طور گسترده در تحقق این جرم؛ ابهامات و انتقادات جامعه فقهی و حقوقی را در پی داشت. بر این اساس ضروری است مبانی فقهی جرم انگاری افساد فی الارض مورد بازخوانی قرار گیرد. از این رو پرسش اصلی فراروی پژوهش عبارت است از اینکه مبانی فقهی جرم انگاری افساد فی الارض چیست؟. فرضیه پژوهش آن است که علیرغم آنکه قانون گذار کیفری ایران کوشش کرده است بر اساس مبانی فقهی دست به جرم انگاری استقلالی این نهاد بزند، لکن مبانی فقهی و فتاوا فقها از این نظر پشتیبانی کافی را نمی نماید و توسعه افساد فی الارض به غیر از جرم محاربه موجه نمی باشد.
قرآن کریم.
آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
إبن عقیل مصری، عبدالله، شرح إبنعقیل، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1384ش.
إبن هشام، احمد بن عبدالله، مغنی البیب عن کتاب الأعاری، قاهره، نطبعه مدنی، بی تا.
بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، ناشر دفتر ایشان، 1426ق.
تفتازانی، ملاسعد، المختصر المعانی، تهران،چاپخانه مصطفوی، بی تا.
جرجانی، سید امیرابوالفتح، تفسیر شاهی، چ اول، تهران، انتشارات نوید، 1404ق.
جزائری، عبدالله بن نور الدین، التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنی، تحقیق: سید علی رضا، تهران، ناشر مدرس، بی تا.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ دوم، تهران، کتاب‌خانه گنج دانش، 1381ش.
إبن إدریس حلّی، فخرالدین محمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی تا.
حلّی، یوسف ابن علی، تبصرة المتعلمین، شرح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1395ش.
خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملةالمنهاج، بیروت، دارالزهراء، 1395ق.
راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، قم، طلیعه النور، 1427ق.
زمخشری، جارالله، اساس البلاغه، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر، 1427ق.
شیبانی، محمد، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1413ق.
عاملی مکی، شمس الدین محمد، اللمعةالدمشقیه، چاپ دوم، تهران، مؤسسه نشر یلدا، 1374ش.
همو، القواعد و الفوائد، جلد دوم، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1372ش.
عاملی، زین الدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعه، جلد10، قم، نشر داوری، 1410ق.
عندلیب، حسین، ارتکازات عرفی در فقه و حقوق، قم، مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت، 1398ش.
طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انشارات ناصرخسرو، 1406ق.
طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، جامع المدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
طوسی، شیخ محمدبن حسن، المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1424ق.
فارس زکریا، احمد، ترتیب مقاییس اللغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.
مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1404ق.
محقق داماد، سیدمصطفی، قواعدفقه (بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، بی تا.
محقق حلی، نجم الدین جعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال، 1403ق.
مفید، محمد بن نعمان، المقنعه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی جامعه مدرسین، 1430ق.
موسوی خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، چاپ دوم، ج2، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384ش.
مومن قمی، محمد، کاوشی در مجازات محارب و مفسد فی الارض، فقه اهل بیت، ش35، 1385ش.
هاشمی، سید حسین، «نقد فقهی-حقوقی استقلال جرم افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی92»، فصلنامه حقوق تطبیقی، جلد 12، ش2، پاییز و زمستان 1395.
هاشمی شاهرودی، محمود و دیگران، مقالات فقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1424ق.
هاشمی شاهرودی، محمود، محارب کیست و محاربه چیست؟، فقه اهل بیت، ش13، 1377ش.
همدمی خطبه سرا، حمزه، افساد فی الارض، تهران، نشر نسیم مجاز، 1395ش.
_||_