باز پژوهی ماهیت و مشروعیت فقهی ـ حقوقی "معامله با خود"

الموضوعات :

عبدالله باقری ورزنه ¹ (دانش‌آموخته دکتری حقوق عمومی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
صدیقه حاتمی ² (دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران)

تاريخ الإرسال : 05 الثلاثاء , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 03 الأحد , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 03 السبت , محرم, 1442

الکلمات المفتاحية: معامله با خود, مشروعیت, ماهیت, علل و آثار,

ملخص المقالة :

قرارداد یا معامله با خود، وضعیت حقوقی است که یک شخص به‌تنهایی ولی به دو اعتبار و با نقش دوگانه (موجب و قابل) اقدام به انجام یک عمل حقوقی بنماید. ماهیت معامله با خود عقد است، زیرا دو انشاء به‌عنوان نماینده دو نفع متقابل می‌تواند سبب تراضی و انعقاد قرارداد باشد، هرچند از یک اراده صادر شود، این اراده به اعتبار اینکه نماینده دو نفع است در حکم دو اراده است که به توافق می‌رسند. میان فقها و حقوقدانان در خصوص مشروعیت معامله با خود اختلاف وجود دارد، اما مشهور قائل به صحت معامله با خود از دیدگاه کلی بوده و اتحاد موجب و قابل در یک شخص واحد را جایز شمرده و آن را به‌عنوان یک نهاد حقوقی در نظام حقوقی به رسمیت شناخته‌اند. به دلیل اختلافاتی که در ماهیت، علل و اثر معامله با خود میان فقیهان از یک‌سو و حقوقدانان از سوی دیگر وجود دارد، نگارنده بر آن است تا با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل مسئله معامله با خود بپردازد.

المصادر:

منابع

1. اردبیلى، احمد بن محمد‌، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌،  چاپ اول، 1403ق.


2. امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ هفتم، 1362.


3. امیر قائم‌مقامی، عبدالمجید، اعمال حقوقی (تشکیل عقد)، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1378.


4. .................، حقوق تعهدات، تهران، انتشارت میزان، چاپ اول، 1378.


5. بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم‌، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ اول، 1405ق.


6. بحری، فاطمه، معامله با خود، ماهنامه کانون سردفتران و دفتر یاران، شماره 27، تیر و مرداد 1380.


7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، گنج دانش، چاپ دوم، 1357.


8. .................، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، نشر گیلان، چاپ اول، 1340.


9. .................، دانشنامه حقوقی، تهران، چاپ خانه سپهر، انتشارات امیرکبیر چاپ اول، 1356.


10. .................، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ هشتم، 1376.


11. خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا، چاپ اول، 1380.


12. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، 1377.


13. شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، نشر حقوقدانان، چاپ اول، 1377.


14. شهید ثانى، زین‌الدین بن على‌، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتاب‌فروشی داورى، چاپ اول، 1410ق.


15. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، تکمله العروه الوثقی، قم، کتاب‌فروشی داودی، چاپ اول، 1414ق.


16. عاملى حسینى، سید جواد بن محمد‌، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ اول، 1419ق.


17. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام شرعیه علی مذهب امامیه، قم، موسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1420ق.


18. .................، تذکره الفقهاء، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، 1414ق.


19. کاتبی، حسنعلی، وکالت، تهران، سازمان چاپ و سنجش کتاب، چاپ دوم، 1357.


20. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت انتشار، چاپ چهارم، 1376.


21. .................، ایقاع، تهران، نشر یلدا، 1370، چاپ اول.


22. .................، دوره مقدماتی حقوق مدنی، تهران، شرکت انتشار، چاپ چهارم، 1370.


23. .................، عقود معین، تهران، شرکت انتشار، چاپ چهارم، 1370.


24. .................، وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران، نشر یلدا، چاپ دوم، 1366.


25. .................، وقایع حقوقی، تهران، نشر یلدا، چاپ اول، 1371.


26. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.