توسعه اجتماعی ناپایدار، شهر نامتوازن و کیفیت زندگی شهری (نگاهی تلفیق‏گرا و تطبیقی به کیفیت زندگی در شهر تهران)

الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

فاطمه ملک محمدی ¹ (دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران. )
اصغر مهاجری ² ( استادیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول))
مهرداد نوابخش ³ (استاد جامعه شناسی،گروه علوم اجتماعی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 21 الأربعاء , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 04 الإثنين , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: توسعه پایدار, کیفیت زندگی شهری, فرهنگ فقر شهری, آسیب‏های شهری, شهر تهران.,

ملخص المقالة :

کیفیت زندگی شهری، سازه و‏ پیچیده، چندبعدی، محکم و تا حدود زیادی پایدار است که بر پایه‎های استوار توسعه پایدار و در شهری با توسعه متوازن بنا می‏شود. براساس ناسازگاری، تعارض و تنتاقض میان وضع مطلوب کیفیت زندگی شهری با وضع موجود آن در جامعه آماری پژوهش حاضر، بررسی جامعه‏شناختی با روی‏کرد تطبیقی، تلفیق‏گرا و بین رشته‎ا‏ی در برخی از مناطق شهر تهران به سامان آمد که بخشی از یافته‏های آن در مقاله حاضر تدوین و گزارش می‏شود. پژوهش مزبور با بهره‏مندی از روش‎های آمیخته و با حمایت نظام نظری تلفیقی در قلمرو و دامنه شهری مناطق 10 و 17 شهرداری تهران، انجام یافت و در بخش کمی و پیمایش پژوهش با شیوه نمونه‏گیری G.power 400 واحد نمونه/ خانوار شهری انتخاب و با ابزار گردآوری پرسش‎نامه که براساس فرض‎های پژوهشی برآمده از دل قوانین نظری ساخته شده که میزان روایی آن حدود 94 درصد آزمون آلفا کرنباخ برآورد گشته، سنجش شدند که نتیجه برخی از آن‎ها در بخش تبیینی نوشتار حاضر، گزارش شده است. یافته‏های تطبیقی و توصیفی حاصل از اجرای کیفی پژوهش نشان می‏دهد که محله‎های دو منطقه مورد پژوهش دارای ویژه‏گی‏های خاص، مشابهت‏ها و به‏ویژه تفاوت و واریانس‏های قابل توجه در دسترسی‏ها به عدالت شهری هستند. فرهنگ فقر شهری، فقرفضا شهری، آسیب‎های شهری گسترده در این مناطق محسوس و در عین حال متفاوت و متمایز است که در فرضیه آزمایی پژوهش، سهم قابل‏توجه و تعین‏کننده‏ای هر کدام در تبیین میزان کیفیت زندگی شهری محله‏های این مناطق آزمون شدند. در آزمون مدل نظری پژوهش می‏توان تحلیل کرد که برساخت سازه کیفیت زندگی شهری محله‏های مناطق 10 و 17 شهری شهرداری تهران از بستر علی فرهنگ فقر شهری با ضریب تاثیر 46 درصدی و زمینه‏ای فقر فضای شهری با ضریب تاثیر 26 درصدی که زایش و بازتولید آسیب‏های جدیدی به نام آسیب‏های شهری (با ضریب تاثیر 14 درصدی) را موجب و از این مسیر کیفیت زندگی شهری را در کل حدود 85 درصد تعیین می‏کند، حاصل می‏گردد. به‏عبارت دیگر عامل پیامدی سازه چندبعدی، پیچیده و پایدار ساختمان کیفیت زندگی شهری، ترجمان و بازنمایی زنجیره‏ی از عامل‏های ناشی از توسعه ناپایدار کشور و توسعه نامتوازن شهر تهران است که در قالب یک مدل علی به آزمون کشیده شده است.

المصادر:

- احمدی، قادر؛ نادری کروندان، سونیا. (1392). مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی در محلات بافت جدید و قدیم شهری (نمونه موردی: محله شهرک قدس و قطارچیان شهر سنندج). فصلنامه مطالعات شهری، 2(8)، 71-81.
- ایمانی، محمد تقی. ( 1389). مبانی پارادایمی روش‏های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- باقری کشکولی، علی؛ ذاکریان، ملیحه. (1399). فقر و خشونت شهری (ماهیت و مفاهیم) (چاپ اول). تهران: صالحیان.
- بوردیو، پیر. (1984). تایمز: نقد اجتماعی قضاوت‏‏‏‏‏‏‏‏های ذوقی (چاپ چهارم). مترجم: حسن چاوشیان، حسن. (1395). تهران: ناشر ثالث.
- پوراحمد، احمد؛ فرجی ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ لطفی، صدیقه. (1391). تحلیل طبقه‎بندی کیفیّت زندگی شهری با روش SAW. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 44(4)، 21-44. https://doi.org/10.22059/jhgr.2013.29382
- پورطاهری، مهدی؛ افتخاری، عبدالرضا رکن الدین؛ فتاحی، احد ا.... (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 43(2)، 13-33.
- پیران، پرویز. (1384). فقر و جنبش‏های اجتماعی در ایران. فصلنامه رفا اجتماعی، 5(18)، 17-62.
- توانا، مصطفی؛ صوفی نیستانی، مینا. (1395). سنجش عوامل محیط کالبدی موثر بر آسیب‏‏های اجتماعی در بافت‏های پراکنده روی شهری نمونه مورد مطالعه: محله شادآباد تهران. اولین همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی ایران، گرگان.
- تودارو، مایکل‏. (1977). توسعه اقتصادی در جهان سوم (چاپ نوزدهم). ترجمه فرجادی، محمد حسین. (1391). تهران: انتشارات کوهسار.
- حاجی‏نژاد، علی؛ قادری، جعفر؛ قاسمی قاسموند، عزت‏الله. (1395). تحلیل و ارزیابی نابرابری‏های کیفیت زندگی در محلات شهری (نمونه موردی: شهر فارسان). فصلنامه علمی برنامه‏ریزی منطقه‏ای، 6(21)، 167-178. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1395.6.21.13.1
- خادم الحسيني، احمد؛ منصوريان، حسین؛ ستاري، محمدحسین. (1389). سنجش كيفيت ذهني زندگي در نواحي شهري (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان). فصلنامه جغرافيا و مطالعات محيطي، 1(3)، 45-60.
- زبردست، اسفندیار؛ حبیبی، سارا. (1388)‏. بررسی پدیده پراکنده‏رویی و علل آن در شهر زنجان. مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 1(38)، 115-124.
- زند، فرهاد؛ شاهکرمی، مصطفی؛ کیمیایی فرد، فهیمه. (1395). سنجش شاخص‏‏‏‏‏‏‏‏های کیفیت عینی و ذهنی در زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر خرم آباد). چهارمین کنگره بین‏المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس، دانشگاه شهید بهشتی.
- زنگی آبادی، علی؛ پرهیز، فریاد؛ خیام باشی، احسان. (1394). تحلیل زمانی- مکانی آسیب‏های اجتماعی مرتبط با مواد مخدر (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). پژوهش‏های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 4(1)، 95-116.
- سعیدی، علی اصغر؛ حسین آبادی، مهدی؛ بهرامی، اردشیر. (1391). بررسي رابطه احداث پروژه‏های توسعه شهری و آسیب‏های اجتماعي (مورد مطالعه: سوله بازیافت پل کن منطقه 9 تهران). فصلنامه مطالعات شهری، 2(3)، 147-109.
- سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین؛ براتی، زهرا. (1392). سنجش کيفيت زندگي در محله‏های در حال گذار شهري، (مورد مطالعه: محله دروازه شميران از منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، 11(38)، 75- 51.
- فیروزی، محمدعلی؛ مدانلو جویباری، مسعود. (1396). واکاوی آسیب‏های اجتماعی در محلات فرسوده شهری (نمونه موردی: منطقه سه شهر ساری). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(24)، 47-60.
- کریمیان گله، هاجر؛ تقی‏پوی، شهاب؛ بیات، پرویز. (1395). تحلیل و بررسی آسیب‏‏‏‏‏‏‏‏های فرهنگی و اجتماعی در فضای شهری. اولین همایش بین المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه شهری، تبریز.
- کوکبی، افشین. (1384). برنامه‏‏‏ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرم‏آباد. پایان‏نامه کارشناسی‏‏ ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- گنجی، والیه. (1387). ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیه‏نشینان و شکل‏‏گیري آسيب‏هاي اجتماعي. فصلنامه علمي و پژوهشي علوم اجتماعي، 4(16)، 115-131.
- گیدنز، آنتونی، (2006). جامعه‏شناسی (چاپ پانزدهم). ترجمه صبوری، منوچهر. (1384). تهران: نشر نی.
- لوئیس، اسکار. (1964). پدرو مارتینز (چاپ اول). ترجمه کامرانی، حشمت‏اله. (1364). تهران: انتشارات ایران یاد.
- محمدی، جمال؛ علی‏زاده، جابر؛ رحیمی، حمزه؛ افشاری پور، علی. (1395). بررسی تاثیر سطح رضایت از کیفیت زندگی بر احساس امنیت اجتماعی(مطالعه موردی: روستا- شهر اصلاندوز). پژوهش‏های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 5(3)، 21-34. https://doi.org/10.22108/ssoss.2016.20959
- مهاجری، اصغر. (1397). بررسی تاثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث و توسعه ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب. دانشگاه تهران، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.
- مولاینتین، سند هیل. (2013). فقر احمق می‏کند (چاپ اول). ترجمه میرابوطالبی، امیر حسین. (1398). تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی.
- ناظری، سیما، اصغر مهاجری و حمید انصاری. (1400). جامعه شناسی تطبیقی راهبرب گروهای مرجع در برساخت کیفیت زندگی و رفاه شهری. فصل‎نامه برنامه‏ریزی و رفاه توسعه اجتماعی، (46)، 1تا 30.
- نجات، سحرناز. (1387). کيفيت زندگي و اندازه‏‏گيري آن. اپيدميولوژي ايران، 4(2)، 62- 57. http://irje.tums.ac.ir/article-1-146-fa.html
- نوابخش، فرزاد و دیگران، (1387). ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیه‏نشینان و شکل‏‏گیري آسیب‏هاي اجتماعی. پژوهشنامۀ علوم اجتمـاعی، 1(3).
- هاروی، دیوید و همکاران. (2016). مطالعات شهری؛ نظریه و عمل (ج 1) (چاپ اول). ترجمه خالصی مقدم، نرگس؛ ترکمه، آیدین. (1396). تهران: موسسه نشر شهر.
- هـاروي، دیویـد. (2010). عدالـت اجتماعـی و شـهر (چاپ دوم). ترجمه حسـامیان فرخ؛ حائـري، محمدرضـا. (1382). تهـران: انتشـارات شـرکت پـردازش و برنامه‏ریـزي شهري.
- هگزا، گروه مهندسین. (1399). گزارش اقدام عملی احداث ادامه بزرگ‎راه یادگار امام جنوب تهران. تهران: معاونت عمرانی شهرداری تهران.
- واعظ مهدوی، محمدرضا و همکاران. (1393). نتایج دور دوم طرح سنجش عدالت در شهر تهران 1390. تهران: الوند پویان.

 Böhnke, P. (2008). Does society matter? Life satisfaction in the enlarged Europe. Social indicators research, 87, 189-210.
 Bourdieu, Pierre. (2000). Pascalian Meditations. Translated by Richard Nice. Oxford: Polity Press.
 Bourdieu, Pierre، (1977) Outline of a Theory of Practice, Cambridge, Cambridge University Press.
 Das, D. (2008). Urban quality of life: A case study of Guwahati. social indicators research, 88, 297-310.
 Ferrans, C. E. (1992). Conceptualizations of quality of life in cardiovascular research. Progress in cardiovascular nursing, 7(1), 2-6.
 Ferrans, C. E. (1996). Development of a conceptual model of quality of life. Scholarly inquiry for nursing practice, 10(3), 293-304.
 Glimm, E. (1996). Fisher, NI: Statistical Analysis of Circular Data. Cambridge University Press, Cambridge, UK 1995. 277 pp., £ 16.95.
 Coleman, J, S. (1988), Social capital in the creation of human capital, American Journal of sociology: 95-112.
 Greve, B‏. (2020). Poverty: The Basics, Routledge, 2 park square, Milton park, Abingdon, Oxon OX14 4RN.
 Lee, E. (1989). A theory of migration, Translator Bijan Zare, Compiled by abdali lahasaei zade, navid Publication.
 Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and environment, 43(7), 1205-1215.
 Marans, R. W., & Stimson, R. J. (Eds.). (2011). Investigating quality of urban life: Theory, methods, and empirical research (Vol. 45). Springer Science & Business Media.
 Moons, P., Budts, W., & De Geest, S. (2006). Critique on the conceptualisation of quality of life: a review and evaluation of different conceptual approaches. International journal of nursing studies, 43(7), 891-901.
 Neuman, W.L. (1997). Social Research Methods, Qualitative and Quantitative Approaches, Londnn: Allyn Bacon.
 Shaw, C. R., & McKay, H. D. (2012). The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science, Retrieved from www. csiss. org/classics/content/66. www.ssiss.org/classics/content/66.
 Zainal, N. R., Kaur, G., Ahmad, N. A., & Khalili, J. M. (2012). Housing conditions and quality of life of the urban poor in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 50, 827-838.
 https://www.numbeo.com.
 https://www.Wikipedia.Com