نقد و بررسی مفهوم حرکت در عرفان کیهانی (حلقه)
الموضوعات :سید حمیدرضا رئوف 1 , عظیم حمزئیان 2
1 - مربی گروه الهیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی
2 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان
الکلمات المفتاحية: حرکت, عرفان‌کیهانی(حلقه), عرفان اسلامی, إبنعربی,
ملخص المقالة :
حرکت یکی از مقولات مهم در فلسفه،کلام و عرفان اسلامی است. این جایگاه در عرفان با موضوع آفرینش و در نسبت مستقیم با تجلی حق قرار دارد. در عرفان‌کیهانی، مفهوم حرکت جایگاهی محوری در آفرینندگی و موجدیّت حق، تبیین مراتب هستی و توضیح وجه نموداری عالم دارد که بر مجازی و بی‌اعتباری بودن جهان مادی تأکید می‌کند. با توجه به وام‌گیری‌های بسیار عرفان کیهانی از عرفان إبنعربی در مقولة حرکت و تبیین آن، این مقاله با بررسی حرکت در عرفان کیهانی، نحوة این وام‌گیری و میزان کامیابی آن را با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی کرده است. اگرچه عرفان کیهانی در تبیین مفهوم حرکت بسیار متأثر از عرفان إبنعربی است، اما در بهره‌برداری از آن و ترسیم چارچوبی دقیق و روشن ناکام مانده است. نبود انسجام در تبیین جهان‌شناختی و روش‌شناختی، کاستی در نسبت مقولة حرکت با عشق و تشتّت در تبیین آن؛ هم‌چنین، ابهام در تبیین مرتبه غایی صعود انسان از جملة این ناکامی‌هاست که مقولة حرکت در عرفان کیهانی را با ابهامات و نواقص بسیار همراه کرده است. کاستی‌های محتوایی و روشی متعدد این جریان سبب‌شده تا هیچ‌گاه قوّت و قدرت لازم برای هم‌جواری با دیگر اندیشه‌های‌عرفانی را کسب نکند.
قرآن‌کریم.
-إبنفارس، أحمد بن فارس، معجم المقاییس اللغه، تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمدهارون، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، 1404ق.
-إبنسینا، حسین بن عبدالله، النجاة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
-ــــــــــ ، الشفاء (طبیعیات)، قم، مکتبة آیةالله مرعشینجفی، 1405ق.
-إبنعربی، محییالدین، فصوصالحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران، انتشارات الزهراء، 1370.
-ــــــــــ ، فتوحات المکیّه، بیروت، دارصادر، [بیتا].
-اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلّین، تحقیق هلموت ریتر، ویسبادن، دارالنشر فرانز اشتاینر، 1980م.
-باقلانی، محمد بن طیب، التمهید فی الرد علی الملحدة المعطلة و الرافضة و الخوارج و المعتزله، تحقیق محمودمحمد خضیری و محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره، دارالفکر العربی، 1947م.
-پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم، کلیات فلسفه، ترجمه سید جلالالدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت، 1384.
-تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمان عمیره، افست قم، منشورات الشریف الرضی، 1409ق.
-جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1370.
-جندی، مؤیدالدین، شرح فصوصالحکم، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، 1423ق.
-حسنزاده آملی، حسن، گشتی در حرکت، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، [بیتا].
-حسینی، سیداحمد؛ کیاشمشکی، ابوالفضل، «حرکت در عرفان و نقش آن در ظهور تعیّنات نظام هستی»، فصلنامه حکمت اسلامی، سال ششم، شماره اول، بهار1398 (صص162ـ141).
-راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‌ـ‌دمشق، دار القلم‌ـ‌دار الشامیة، 1412ق.
-رنجبران، محمد امین، بررسی و مقایسه جایگاه عقل و عشق در عرفان حلقه با کتاب مرصاد العباد نجم‌الدین رازی و آثار دیگر وی، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تابستان1396.
-روزنامة رسمی جمهوری اسلامی ایران، شمارة ویژه قوانین و مقررات:546، آگهی تأسیس «مؤسسة فرهنگی و هنری عرفان کیهانی حلقه» در تاریخ 12/6/1385، شمارة روزنامه:17933 تهران، شمارة پیگیری روزنامة رسمی:6786، (29/6/1385).
-سلمی، ابوعبدالرحمان محمد بن حسین، نخستین زنان صوفی، ترجمة مریم حسینی، تهران، نشر علم، 1385.
-صدرالدین قونوی، محمد بن اسحاق، النصوص، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1371.
-طاهری، محمدعلی، عرفان کیهانی، چاپ اول، قم، اندیشة ماندگار، 1384.
-ــــــ ، عرفان حلقه؛ دورة هفتم، کلاسهای نیمة دوم سال1386.
-ــــــ ، انسان از منظری دیگر، چاپ نهم، تهران، بیژن، 1388.
-ــــــ ، «مقدمه: سایمنتولوژی»، دانش پزشکی، ویژهنامه تخصصی سایمنتولوژی1، سال چهارم، دورة چهارم، شمارة1، ضمیمة بهمن1389 (صص10ـ4).
-ــــــ ، انسان و معرفت، تهران، خوشبین، 1389.
-ـــــــ ، «قانون نظم و بینظمی»، ماهنامة راه کمال، ویژه‌نامة عرفان کیهانی (بینش انسان)، اردیبهشت 1389 (صص37ـ32).
-ـــــــ ،دروس دورة یک «فرادرمانی» عرفان حلقه، گروه آموزش مجازی عرفان حلقه (نسخه4.1ـ05/07/1391).
-ـــــــ ، ارتباط عام ذرات، [بیجا]، انتشارات عرفان حلقه، 1392.
-ـــــــ ، فرهنگ اصطلاحات عرفان کیهانی (حلقه)، جلد اول، گردآوری و تنظیم انتشارات عرفان کیهانی (حلقه)، 1392.
-عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، 1400ق.
-فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، 1409ق.
-فناری، محمد بن حمزه، مصباح الأُنس؛ شرح مفتاحالغیب صدرالدین قونوی، ترجمه محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1374.
-فیضکاشانی، محمد بن شاه مرتضی، اصول المعارف، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
-قاسمی، محمودرضا، «خداشناسی در عرفان کیهانی (حلقه)»، مجلة پاسخ، سال اول، شمارة2، 1395 (صص104ـ77).
-قیصری، داوود بن محمود، شرح مقدمة قیصری بر فصوصالحکم، تحقیق سید جلالالدین آشتیانی، تهران، امیرکبیر، 1370.
-ــــــ ، شرح فصوصالحکم، تحقیق سیدجلالالدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
-ــــــ ، رسائل قیصری (نهایة البیان فی درایة الزمان)، تحقیق سید جلالالدین آشتیانی، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، 1381.
-ــــــ ، شرح فصوصالحکم، تحقیق آیةالله حسن حسنزاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1394.
-کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه؛ یونان و روم، ترجمه سید جلالالدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1380.
-کاشانی، عبدالرزاق، اصطلاحات الصوفیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
-کلاباذی، ابوبکر محمد بن ابراهیم، التعرّف لمذهب التصوف، به کوشش محمدجواد شریعت، تهران، اساطیر، 1371.
-عباسی، فاطمه، «حرکت حبّی در آفرینش و رابطة آن با نَفَسالرحمانی حق»، پژوهشنامه ادیان، سال پنجم، شماره نهم، بهار و تابستان1390 (صص68ـ53).
-علیپور، محمدحسن، «حرکت حبّی و انسان کامل (از نگاه عرفان)»، هفت آسمان، سال یازدهم، شماره42، تابستان1388 (صص82ـ57).
-مختاری، فریباسادات، شجاری، مرتضی، «حرکت حبی و غایت آن از دیدگاه إبنعربی و ملاصدرا»، پژوهشنامه عرفان، شماره هفتم، پاییز و زمستان1391 (صص87ـ64).
-مدنی اصفهانی، ناهید، بررسی ریشه‌های آموزه‌های نظری و عملی فرقة شبه‌عرفانی حلقه (کیهانی)، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، شهریور1394.
-مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.
-ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1981م.
-ناطقی، راضیه، «نقد مبانی و اصول نظری عرفان حلقه از منظر قرآن کریم»، مطالعات فلسفی کلامی، سال13، شمارة1، 1397 (صص:49ـ27).
-ولیعی ابرقویی، احمد، نقد و بررسی روش‌شناختی و علمی عرفان کیهانی، پایان‌نامة مقطع کارشناسی ارشد در گروه مدرسی معارف اسلامی، گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، 1393.
-ولیعی ابرقویی، احمد، محمدی، عبدالله، «برسی مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی عرفان کیهانی از منظر حکمت اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال21، شمارة1، 1396 (صص142ـ127).
-ـــــــــ ، «نقد روششناسی عرفانی مکتب حلقه»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال22، شمارة 1، 1397 (صص151ـ127).
-Otto, Rudolf, Mysticism East and West; A Comparative Analysis of the Nature of Mysticism, Eugene, Oregon: Wipf and Stock Publishers, 2016.
_||_
قرآن‌کریم.
-إبنفارس، أحمد بن فارس، معجم المقاییس اللغه، تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمدهارون، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، 1404ق.
-إبنسینا، حسین بن عبدالله، النجاة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
-ــــــــــ ، الشفاء (طبیعیات)، قم، مکتبة آیةالله مرعشینجفی، 1405ق.
-إبنعربی، محییالدین، فصوصالحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران، انتشارات الزهراء، 1370.
-ــــــــــ ، فتوحات المکیّه، بیروت، دارصادر، [بیتا].
-اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلّین، تحقیق هلموت ریتر، ویسبادن، دارالنشر فرانز اشتاینر، 1980م.
-باقلانی، محمد بن طیب، التمهید فی الرد علی الملحدة المعطلة و الرافضة و الخوارج و المعتزله، تحقیق محمودمحمد خضیری و محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره، دارالفکر العربی، 1947م.
-پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم، کلیات فلسفه، ترجمه سید جلالالدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت، 1384.
-تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمان عمیره، افست قم، منشورات الشریف الرضی، 1409ق.
-جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1370.
-جندی، مؤیدالدین، شرح فصوصالحکم، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، 1423ق.
-حسنزاده آملی، حسن، گشتی در حرکت، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، [بیتا].
-حسینی، سیداحمد؛ کیاشمشکی، ابوالفضل، «حرکت در عرفان و نقش آن در ظهور تعیّنات نظام هستی»، فصلنامه حکمت اسلامی، سال ششم، شماره اول، بهار1398 (صص162ـ141).
-راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‌ـ‌دمشق، دار القلم‌ـ‌دار الشامیة، 1412ق.
-رنجبران، محمد امین، بررسی و مقایسه جایگاه عقل و عشق در عرفان حلقه با کتاب مرصاد العباد نجم‌الدین رازی و آثار دیگر وی، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تابستان1396.
-روزنامة رسمی جمهوری اسلامی ایران، شمارة ویژه قوانین و مقررات:546، آگهی تأسیس «مؤسسة فرهنگی و هنری عرفان کیهانی حلقه» در تاریخ 12/6/1385، شمارة روزنامه:17933 تهران، شمارة پیگیری روزنامة رسمی:6786، (29/6/1385).
-سلمی، ابوعبدالرحمان محمد بن حسین، نخستین زنان صوفی، ترجمة مریم حسینی، تهران، نشر علم، 1385.
-صدرالدین قونوی، محمد بن اسحاق، النصوص، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1371.
-طاهری، محمدعلی، عرفان کیهانی، چاپ اول، قم، اندیشة ماندگار، 1384.
-ــــــ ، عرفان حلقه؛ دورة هفتم، کلاسهای نیمة دوم سال1386.
-ــــــ ، انسان از منظری دیگر، چاپ نهم، تهران، بیژن، 1388.
-ــــــ ، «مقدمه: سایمنتولوژی»، دانش پزشکی، ویژهنامه تخصصی سایمنتولوژی1، سال چهارم، دورة چهارم، شمارة1، ضمیمة بهمن1389 (صص10ـ4).
-ــــــ ، انسان و معرفت، تهران، خوشبین، 1389.
-ـــــــ ، «قانون نظم و بینظمی»، ماهنامة راه کمال، ویژه‌نامة عرفان کیهانی (بینش انسان)، اردیبهشت 1389 (صص37ـ32).
-ـــــــ ،دروس دورة یک «فرادرمانی» عرفان حلقه، گروه آموزش مجازی عرفان حلقه (نسخه4.1ـ05/07/1391).
-ـــــــ ، ارتباط عام ذرات، [بیجا]، انتشارات عرفان حلقه، 1392.
-ـــــــ ، فرهنگ اصطلاحات عرفان کیهانی (حلقه)، جلد اول، گردآوری و تنظیم انتشارات عرفان کیهانی (حلقه)، 1392.
-عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، 1400ق.
-فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، 1409ق.
-فناری، محمد بن حمزه، مصباح الأُنس؛ شرح مفتاحالغیب صدرالدین قونوی، ترجمه محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1374.
-فیضکاشانی، محمد بن شاه مرتضی، اصول المعارف، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
-قاسمی، محمودرضا، «خداشناسی در عرفان کیهانی (حلقه)»، مجلة پاسخ، سال اول، شمارة2، 1395 (صص104ـ77).
-قیصری، داوود بن محمود، شرح مقدمة قیصری بر فصوصالحکم، تحقیق سید جلالالدین آشتیانی، تهران، امیرکبیر، 1370.
-ــــــ ، شرح فصوصالحکم، تحقیق سیدجلالالدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
-ــــــ ، رسائل قیصری (نهایة البیان فی درایة الزمان)، تحقیق سید جلالالدین آشتیانی، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، 1381.
-ــــــ ، شرح فصوصالحکم، تحقیق آیةالله حسن حسنزاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1394.
-کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه؛ یونان و روم، ترجمه سید جلالالدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1380.
-کاشانی، عبدالرزاق، اصطلاحات الصوفیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
-کلاباذی، ابوبکر محمد بن ابراهیم، التعرّف لمذهب التصوف، به کوشش محمدجواد شریعت، تهران، اساطیر، 1371.
-عباسی، فاطمه، «حرکت حبّی در آفرینش و رابطة آن با نَفَسالرحمانی حق»، پژوهشنامه ادیان، سال پنجم، شماره نهم، بهار و تابستان1390 (صص68ـ53).
-علیپور، محمدحسن، «حرکت حبّی و انسان کامل (از نگاه عرفان)»، هفت آسمان، سال یازدهم، شماره42، تابستان1388 (صص82ـ57).
-مختاری، فریباسادات، شجاری، مرتضی، «حرکت حبی و غایت آن از دیدگاه إبنعربی و ملاصدرا»، پژوهشنامه عرفان، شماره هفتم، پاییز و زمستان1391 (صص87ـ64).
-مدنی اصفهانی، ناهید، بررسی ریشه‌های آموزه‌های نظری و عملی فرقة شبه‌عرفانی حلقه (کیهانی)، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، شهریور1394.
-مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.
-ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1981م.
-ناطقی، راضیه، «نقد مبانی و اصول نظری عرفان حلقه از منظر قرآن کریم»، مطالعات فلسفی کلامی، سال13، شمارة1، 1397 (صص:49ـ27).
-ولیعی ابرقویی، احمد، نقد و بررسی روش‌شناختی و علمی عرفان کیهانی، پایان‌نامة مقطع کارشناسی ارشد در گروه مدرسی معارف اسلامی، گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، 1393.
-ولیعی ابرقویی، احمد، محمدی، عبدالله، «برسی مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی عرفان کیهانی از منظر حکمت اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال21، شمارة1، 1396 (صص142ـ127).
-ـــــــــ ، «نقد روششناسی عرفانی مکتب حلقه»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال22، شمارة 1، 1397 (صص151ـ127).
-Otto, Rudolf, Mysticism East and West; A Comparative Analysis of the Nature of Mysticism, Eugene, Oregon: Wipf and Stock Publishers, 2016.
