ظهور بینش‌های متعالی در ادیان عصر محوری بنا به تحلیل ساموئل آیزنشتاد

الموضوعات :

علی هوشمندخوی ¹ (دانشجوی کارشناسی ارشد ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه تهران)
قربان علمی ² (دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
مجتبی زروانی ³ (دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 12 السبت , رمضان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 السبت , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 07 الجمعة , رجب, 1442

الکلمات المفتاحية: عصر محوری, بینش‌های متعالی, رستگاری, ماکس وبر, هویت جمعی, حاکمان سکولار,

ملخص المقالة :

در این مقاله آرای ساموئل آیزنشتاد در شرح ظهور بینش‌های متعالی در ادیان عصر محوری، به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. آیزنشتاد مهم‌ترین دگرگونی دینی در عصر محوری را ظهور بینش‌های متعالی در ادیان یهودی، کنفوسیوسی، هندوئی و بودائی می‌داند. بنا به ارزیابی‌های او، بینش‌های متعالی ناظر به تمایز میان دو عرصۀ نظم متعالی (پالوده) و نظم دنیوی (آلوده) بودند و کوشش برای رفع تنش میان آن‌ها منجر به نهادینه‌شدن چند جهت‌گیری مختلف در ادیان عصر محوری شد: جهت‌گیری این‌جهانی (انجام درست امورات دنیوی) در دین کنفوسیوسی؛ جهت‌گیری آن‌جهانی (کناره‌گیری از امور دنیوی به منظور رستگاری) در ادیان هندوئی و بودائی؛ جهت‌گیری توامان این‌جهانی و آن‌جهانی (قوانین شریعت‌مدار، جهت‌گیری نیایشی، دستورالعمل‌های آئینی و مَنهیات اخلاقی) در دین یهودی. در نظر آیزنشتاد نهادینه‌شدن این رویکردها منجر به بازسازی نظام دنیوی در برخی جنبه‌ها شد: پدیدارشدن حاکمان سکولار که در برابر نظام متعالی پاسخگو و در برابر اَعمالشان مسؤول بودند؛ و مجزاشدن هویت جمعی مبتنی بر تقدّس از هویت‌های مبتنی بر مدنیّت و خاستگاه مجزا.

المصادر:

• آرمسترانگ، کرن، دگرگونی بزرگ: جهان در زمان بودا، سقراط، کنفسیوس و سقراط، ترجمۀ ع. پاشایی و نسترن پاشایی، انتشارات فراروان، 1386ش.


• پارکز، هنری بمفورد، خدایان و آدمیان: نقد مبانی فرهنگ و تمدن غرب، ترجمۀ م. ب. ماکان، نشر قصیده، 1380ش.


• کالینیکوس، آلکس، درآمدی تاریخی بر نظریۀ اجتماعی، ترجمۀ اکبر معصوم­بیگی، نشر آگه، 1394ش.


• یاسپرس، کارل، آغاز و انجام تاریخ، ترجمۀ محمدحسن لطفی، انتشارات خوارزمی، 1373ش.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B. “General Introduction”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B., “Introduction: Archaic Backgrounds and Axial Breakthroughs”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Arnason, J. P. & Eisenstadt, S. N. & Wittrock, B., “Introduction: Extending the Axial Model to South and East Asia”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Bellah, Robert, Religion in Human Evolution, From the Paleolithic to the Axial Age, The Belknap press of Harvard University Press, 2011.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs- Their Characteristic and Origins”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs in Ancient Israel”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Secondary Breakthoughs in Ancient Israelite Civilization: the Second Commonwealth and Christianity”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., “The Axial Age Breakthoughs in India and China”, Origins and Diversity of Axial Age Civilizations, S. N. Eisenstadt (ed.), State University of New York Press, 1986.


• Eisenstadt, S. N., Comparative Civilizations and Multiple Modernities, Vol. 1, Brill Academic Publishers, 2003.


• Eisenstadt, S. N., “Axial Civilizations and the Axial Age Reconsidered”, Axial Civilizations and World History, Arnason (ed.), Eisenstadt (ed.) and Wittrock (ed.), Brill P., 2005.


• Eisenstadt, S. N. “Collective Identity and the Constructive and Destructive Forces of Modernity”, Comparing Modernities: Pluralism versus Homogeneity, Essays in Homage to Shmuel N. Eisenstadt, E. Ben-Rafael (ed.), Y. Sternberg (ed.), Brill P, 2005.


• Eisenstadt, S. N., Fundamentalism, Sectarianism, and Revolution: The Jacobin Dimension of Modernity, Cambridge University Press, 2008.


• Eisenstadt, S. N., “Axial Visions and Axial Civilizations: The Transformations of World Histories between Evolutionaty Tendencies and Institutional Formations”, Frontiers of Sociology, P. Hedström (ed.) & B. Wittrock (ed.), Brill P, 2009.


• Provan, Iain, Convenient Myths: The Axial Age, Dark Green Religion, and the World that never was, Baylor University Press, 2013.


• Swedberg, R, Agevall, O., The Max Weber Dictionary: Key Words and Central Concepts, Stanford University Press, 2016.


• Torpey, John, The Three Axial Ages: Moral, Material, Mental, Rutgers University Press, 2017.


• Turner, Bryan, “The Axial Age Religions: The Debate and its Legacy for Contemporary Sociology”, Sociological Theory and the Question of Religion, A. Mckinnon (ed.) & M. Trzebiatowska (ed.), Ashgate Publication, 2014.


• Wilson, Bryan, “Secularization”, Encyclopedia of Religion, 2^nd edition (2005), Vol.12, Lindsay Jones (ed.), Thomson Gale, 1987.