بررسی معناشناسی محسنین در آیات قرآن کریم با روش همنشینی

الموضوعات :

ام البنین قاسمی ¹ , محمدرضا یوسفی ²

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

تاريخ الإرسال : 11 الثلاثاء , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 15 الإثنين , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , ربيع الثاني, 1445

الکلمات المفتاحية: قرآن, معناشناسی, محسنین, رابطه همنشینی.,

ملخص المقالة :

اهل «احسان» در لسان قرآن به «محسنین» اشتهار دارند. این واژه در زمره واژگان پربسامد قرآن کریم است که به‌ صورت‌های «محسن»، «محسنین» و «محسنات» به‌کار رفته و در نظام معنایی قرآن در ارتباط با کلمات دیگر صبغه معناشناسانه ویژه‌ای می‌یابد. طیف وسیع و گستردگی مفهوم محسنین در قرآن و بررسی ساختار و سیاق آیات متمرکز بر فهم «محسنین»، سبب فهمی درست و جامع از آیات قرآن می‌شود. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی معناشناسی محسنین در آیات قرآن کریم را با روش همنشینی بررسی کرده است. نتایج حاکی از آن است که، واژۀ «محسن» اسم فاعل از فعل «أحسَنَ» و در قرآن در دو معنی به‌کار رفته است، یکی در خصوص خیر رساننده و نیکی‌کننده به دیگران و دیگری در مورد کسی که کارهای نیک و رفتار صالح انجام می‌دهد، چه این رفتار عملی باشد، یا روحی و اعتقادی. این واژه دارای کلمات همنشینی مانند متّقین، صابرین، مجاهدین، مفلحین، و منفقین بوده که با آنها روابط معنایی دارد و با آمدن در کنار محسنین، بُعدی از ابعاد آن را روشن می‌سازند و معنای آن را کامل‌تر می‌کنند.

المصادر:

قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1415ق). تفسیر روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. المحقق: علی عبد الباری عطیة. بیروت: دارالكتب العلمیة، ج4.
ابن فارس، ابوالحسین احمد (1413ق). معجم مقاییس اللغة. بیروت: مركز النشر مكتب الاعلام الاسلامى، ج3.
ابن منظور، محمد بن مكرم (1416ق). لسان العرب. تصحیح امین محمد عبدالوهاب. بیروت: نشر داراحیاء، ج2، 7.
احمد مختار، عمر (1386). معناشناسی. ترجمۀ سیدحسین سیدی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ایزوتسو، توشیهکیو (1378). ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی، دینی در قرآن. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: قلم.
بی یرویش، مانفرد (1384). زبان‌شناسی جدید. ترجمه محمدرضا باطنی. تهران: آگاه.
پالمر، فرانک (1381). نگاهی تازه به معناشناسی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: نشر مرکز، چاپ سوم.
تجری، علی‌اصغر (1386). بررسی مفهوم احسان و محسنین در قرآن کریم. معارف، شماره 48.
تشکری صالح، ابوذر (1391). آثار محبت خداوند به محسنین در قرآن. معرفت، 21(180).
جوادی آملی، عبدالله (1395). تسنیم. قم: اسراء، ج2.
جوادی، محمد؛ نیک‌پی، امیر (1389). ایده و مفهوم ساختارگرایی با بررسی آرای سوسور و لوی استروس. معرفت فرهنگی اجتماعی، 1(3).
جوهرى، اسماعیل بن حماد (بی‌تا). الصحاح. بیروت: دارالمعرفة، ج5.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین (1363). تفسیر اثنی عشری. تهران: انتشارات میقات، ج10.
دهخدا، علی‌اکبر (1396). لغت‌نامه دهخدا. تحقیق: جمعی از محققان. تهران: دانشگاه تهران، ج13.
دهقان‌پور، علیرضا؛ بخشی، ژیلا (1393). معناشناسی احسان در قرآن. پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)، 5(17).
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. بیروت: دارالعلم الدار الشامیه، ج4-5، 1-2.
رفیعی، علی (1399). معناشناسی واژگان اخلاقی در قرآن کریم. قم: انتشارات مؤسسه بوستان کتاب.
زبیدی، محمد بن محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: چاپ علی شیری، ج18.
سروری مجد، علی (1393). ابعاد فرهنگ احسان در قرآن و سنّت. مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 15(25).
شعیری، حمیدرضا (1388). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت.
صفوی، کوروش (1378). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره مهر.
طالقانی، سید محمود (1365). پرتوی از قرآن. تهران: نشر عروج، ج5.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج3، 6، 8، 16.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: محمدجواد بالغی. تهران: ناصرخسرو، ج9، 2-3، چاپ سوم.
طوسی، محمد بن حسن (1376). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه. تهران: صدوق، ج2.
طیب، سید عبدالحسین (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌. تهران: انتشارات اسلام‌، ج7.
فکوهی، ناصر (1386). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.
قاسمی، رضا (1391). احسان در قرآن و روایات. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: پژوهشکده ادبیات.
قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. قم: دارالکتب الاسلامیۀ، ج2.
مصباح یزدی، محمدتقی (1376). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج3.
مصطفایی، محمد؛ غروی نائینی، نهله (1389). مفهوم‌شناسی احسان در قرآن کریم با بررسی حوزه معنایی احسان فردی. تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 7(1).
معین، محمد (1395). فرهنگ فارسی معین. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ج4، چاپ پنجم.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳74). تفسیر نمونه. تهران‌: دار‌الکتب ‌الاسلامیه‌، ج2، 22، 19، 5، 8.
مؤمن، سیدحامد (1393). مصادیق و آثار احسان در قرآن و حدیث. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه معارف اسلامی قم.