بررسی تحلیلی انطباق پهنه بندی اندوختگاه های زیستکره با پهنه بندی مناطق تحت حفاظت کشور

الموضوعات :

میترا البرزی منش ¹ (دانشجوی دکتری محیط زیست، آمایش سرزمین، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
جلیل ایمانی هرسینی ² (استادیار گروه محیط زیست، آمایش سرزمین، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. * (مسئول مکاتبات))
افشین دانه کار ³ (استاد گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران)
مریم رباطی ⁴ (استادیار گروه محیط زیست، آمایش سرزمین، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
امیر علم بیگی ⁵ (استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران)

تاريخ الإرسال : 03 السبت , شوال, 1442 تاريخ التأكيد : 16 الإثنين , جمادى الأولى, 1443 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , صفر, 1443

الکلمات المفتاحية: معیارهای حفاظتی, مدیریت حفاظتی, برنامه انسان و زیست‌کره یونسکو, زون بندی, معیارهای زون بندی,

ملخص المقالة :

طبقه بندی حفاظتی انسان و زیستکره تلاش دارد بین نیازهای چندوجهی حفاظت و بهره برداری پایدار از طبیعت، تعادل و تعامل برقرار نماید. در برنامه انسان و زیست کره، پهنه بندی اندوختگاه های زیست کره در سه زون هسته، سپر و منطقه انتقالی، برنامه ریزی و مدیریت می شود. ایران به سبب تنوع گیاهی، جانوری و فرهنگ بومی و غنی، یکی از مکان های مهم برای پیاده سازی این عنوان حفاظتی است و تاکنون 13 اندوختگاه زیست کره از کشورمان به ثبت رسیده است. اندوختگاه های زیست کره ایران، به دلیل داشتن سایر عنوان های حفاظتی ملی و اعمال شیوه های زون بندی مرسوم یازده گانه، در دستیابی به اهداف برنامه انسان و زیست کره موفق نبوده اند. این مطالعه با تشریح اهداف، ساختار و چالش های اندوختگاه های زیست کره، ضرورت زون بندی سه گانه و مبتنی بر رویکرد مشارکتی را در کشور مورد تاکید قرار می دهد. یکی از دستاوردهای مهم و کاربردی این تحقیق دستیابی به الگوی انطباق زون بندی یازده گانه مناطق تحت حفاظت ملی با الگوی زون بندی سه گانه اندوختگاه های زیستکره است. مطابق یافته های این مطالعه برای انطباق زون بندی اندوختگاه های زیستکره با تمامی عناوین حفاظتی ملی، ضرورت دارد زون انتقالی به دو بخش درونی و بیرونی تفکیک شود. همچنین، زون های 1 و 2 مناطق ملی، همواره زون هسته در اندوختگاه را تشکیل خواهند داد، زون سپر، قابلیت انطباق با تمام زون های 11 گانه به جز زون های 1، 2 و 9 را دارد. زون انتقالی درونی به جز زون های 1 و 2 بر سایر زون ها قابلیت انطباق دارد، درمقابل زون انتقالی بیرونی، تنها می تواند بر زون 9 در مناطق تحت حفاظت منطبق شود.

المصادر:

1. مجنونیان، هنریک. ذخیره گاه­های زیست­کره. چاپ اول. تهران. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست. 1374. 338ص


2. Wenwu, Duet et al.2015.Models and Approaches for Integrating Protected Areas with Their Surroundings: A Review of the Literature. Sustainability 2015, 7, 8151-8177; doi:10.3390/su7078151. Accesed at: www.mdi.com/journal/ sustainability


3. Shadie,S.P, Dudley, Nigle. IUCN WCPA Best Practice Guidance on Recognising Protected Areas and Assigning Management Categories and Governance Types. 2013. Best Practice Protected

Area Guidelines Series No. 21, Gland, Switzerland: IUCN. xxpp.

4. 2020. https://en.unesco.org/biosphere/aspac


5. دانه کار، افشین. ناحیه بندی و طرح ریزی مدیریت ذخیره گاه زیستکره حرا. فصلنامه محیط زیست، شماره 36، پائیز25:1380-33.


6. صفاییان، نصراله؛ میرخالق ضیاء تبار احمدی و مریم شکری. جایگاه ذخیره گاه زیستکره میانکاله در طبقه بندی زیست جغرافیایی جهان. محیط شناسی، پاییز 1383، شماره 35: 77-88


7. مهندسان مشاور رویان . مطالعات تفصیلی طرح مدیریت ذخیره گاه زیستکره میانکاله. تهران. 1383


8. لقایی، حسن؛ مسعود منوری و بشیر رئیسی. برنامه زون بندی ذخیره گاه زیست­کره حرا بر اساس معیارهای بین المللی. 1388. مجله انسان و محیط زیست دوره 7 شماره 1(8 پیاپی 19): 30-39


9. نشریه شمارة ٢٥٧سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. دستورالعمل تهیة طرح مدیریت مناطق تحت حفاظت انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. تهران. 1381. 145ص


10. سیاوش رضازاده؛ علی جهانی، حمید گشتاسب میگونی و مجید مخدوم فرخنده. ارزیابی و تحلیل توان بوم شناختی منطقه حفاظت شده باشگل با رویکرد زون بندی و ارتقای سطح حفاظت. فصلنامه علمی پژوهشی محیط زیست جانوری، سال دهم، شماره 4، زمستان 1397: 163-173


11. سبحانی پروانه؛ حمید گشتاسب، باقر نظامی و علی جهانی. ارزیابی قابلیت ارتقای سطح حفاظتی مناطق شکار ممنوع (مطالعه موردی: منطقه شکار ممنوع الوند همدان). علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیستم، شماره سه، پاییز 97: 145- 159


12. نامجو، الهام؛ بهروز بهروزی راد، جعفر مرشدی و اسفندیار فاتح. زون بندی منطقه شکار ممنوع شاداب در خوزستان. پژوهش های محیط زیست، سال8، شماره15، بهار و تابستان 1396: 31- 38


13. مراد پناه، منیره و هاجر مراد پناه. زون بندی منطقه حفاظت شده ملوسان. علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزدهم، ویژه نامه شماره4، بهار1396: 463-474


14. یزدی، مهدیه؛ محمود کرمی و محمود شریعت. ارزیابی منطقه شکار ممنوع مرور به منظور تبدیل به یک منطقه حفاظت شده، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هجدهم، ویژه نامه شماره2، پاییز 1395: 398- 410


15. پیر محمدی، زیبا؛ جهانگیر فقهی، قوام الدین زاهدی امیری و مرتضی شریفی. ارزیابی توان زیست محیطی متناسب با رویکرد طبیعت گردی (اکوتوریسم) در جنگل های زاگرس مطالعه موردی: سامان عرفی چم حاجی جنگل کاکارضا لرستان. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران1389، جلد 18، شماره2: 230-241


16. کرمی، پرویز؛ مهتاب گرگین کرجی، رضا بصیری و ابراهیم کارگری. ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻨﻮﻉ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺩﺭ ﮔﺮﻭﻩ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻱ ﺍﻛﻮﻟﻮﮊﻳﻚ ( مطالعه موردی: زیستگاه کوهسالان کردستان). ﻣﺠﻠﺔ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻨﺎﺳﻲ، ﺳﺎﻝ ﺳﻲ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ، ﺷﻤﺎﺭ ٤٦  ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ 87: ۵۶-۴۷.


17. نجمی زاده، سعیده و احمدرضا یاوری. ارزیابی توان محیط زیستی پارک ملی خبر برای زون بندی و برنامه ریزی. مجله محیط شناسی، شماره 38، زمستان 1384: 47-58


18. دانه‌کار، افشین و هنریک مجنونیان. معیارهای پیشنهادی برای ارزیابی مناطق ساحلی – دریایی به منظور تعیین مناطق تحت حفاظت ساحلی – دریایی ایران. مطالعه موردی: ارزیابی مناطق تحت حفاظت سواحل دریایی خزر. فصلنامه محیط شناسی. سال  30، شماره 35 (پاییز 1383): 9-32.


19. دهدار درگاهی، محمد و مجید مخدوم. زون بندی پارک ملی کویر. مجله منابع طبیعی ایران1382، جلد56، شماره 4: 437-446


20. Mehring Marion, Stoll- Kleemann Susanne. Principle and Practice of the buffer zone in Biosphere Reserves: From global to local- general perspective from managers versus local perspective from villagers in central Sulawes. .2010 Available at: https://www.researchgate.net/publication/251158622.p 413-429


21. Costa, Taynan de Oliveira et al. Defining Priority Zones for Conservation and Ecotourism in a Protected Area. 2016. Revista Árvore, Viçosa-MG, v.40, n.5, p.769-779


22. Lourival, Reinaldo Watts,m & Phillip,h. What is Missing in Biosphere Reserves Accountability. Brazilian Journal of Nature Conservation, 9(2) December 2011:160-178,


23. Wenwu, d,Sofia M. Models and Approaches for Integrating Protected Areas with Their Surroundings, A Review of the Literatur. 2015


24. Naughton, Lisa . Collaborative land use planning: Zoning for Conservation and Development in Protected Areas. 2007. University of Wisconsin-Madison.Land tenure center,no 4:1-16


25. Ferreira, Ana F؛ Heike Zimmermann, Rui Santos, Henrik von Wehrden. A Social–Ecological Systems Framework as a Tool for Understanding the Effectiveness of Biosphere Reserve Management. Sustainability 2018, 10, 3608; doi:10.3390/su10103608. Available at: mdpi.com/journal/sustainability.26pp


26. Douglas, Ian؛ Box, John. The changing relationship between cities and biosphere reserves. A report prepared for the Urban Forum of the  United Kingdom Man and the Biosphere Committee. . 2000.   


27. البرزی منش، میترا. راهنمای تدوین برنامه طبیعت گردی پایدار در پهنه های حفاظت شده ( خشکی). چاپ اول. تهران: ناشر سازمان حفاظت محیط زیست (طرح حفاظت از تنوع زیستی در سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی). 1383. 235 ص


28. Udvardy, Miklos D.F. Classification of the Biogeographical provinces of the world. IUCN Occasional paper no.18.1983


29. Periodic Review for Biosphere Reserve.2013. UNESCO/MaB.pp43


30. Lima Action Plan. A New Roadmap for the Man and the Biosphere (MAB) Program and its World Network of Biosphere Reserves MAB Strategy (2016-2025).UNESCO/MaB.17pp


31. Batisse, Michel. Illustrated Synthetic Report Biosphere Reserves: Special Places for People and Nature.2000.UNESCO MaB secretariat


32. . Guidelines for Applying Protected Area Management Categories.IUCN. 2008


33. Newmark William D.2008.Isolation of African Protected Area. Ecology and the Environment · August 2008. DOI: 10.1890/070003.


34. Harvey, Locke ؛Dearden Philip.2005. Rethinking protected area categories and the new paradigm. Environmental Conservation 32 (1): 1–10 © 2005 Foundation for Environmental Conservation.11pp


35. Lourival, Reinaldo Watts,m & Phillip,h.2011. What is Missing in Biosphere Reserves Accountability. Brazilian Journal of Nature Conservation, 9(2) December 2011:160-178,


36. Biosphere Reserves the Seville strategy& the Statutory Framework of the World Network.UNESCO/MaB,Paris. .1996


37. Madrid Action Plan for Biosphere Reserves (2008-2013).2008. UNESCO/ MaB.pp31


38. Technical Guidelines for Biosphere Reserves (TGBR) UNESCO 2019


39. Price, Martin F& Egan Paul A. Our global water towers: ensuring ecosystem services from mountains under climate change, Man and Biosphere Programme (MAB) Division of Ecological and Earth Sciences. 2014. Available at:unesco.org/mab.pp8


40. Seville+5, International meeting of experts, Pamplona Spain, 23-27 October 2000.2000. MaB Report series, no69,UNESCO MaB.192pp.


41. دانه کار، افشین، شیرکو جعفری، فریدون طاهری سرتشنزی، بهاره صمدی کوچکسری، منا عزیزی جلیلیان و مجید مشهدی رفیعی. گزارش ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین در سطح ملی. سند ملی آمایش سرزمین، سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری. تهران. 1399. 217ص.


42. The Aichi Biodiversity Targets. 2010. Available at: https://www.cbd.int/sp/targets/


43. Schaaf,T, Diana Clamote Rodrigues. Harmonising the management of Multi-Internationally Designated Areas: Ramsar Sites, World Heritage sites, Biosphere Reserves and UNESCO Global Geoparks, Managing MIDAs. 2018. IUCN,159p


44. UNESCO/ICC/MaB final report. SC-19/CONF.230/15-rev.2. 2019


45. UNESCO/ ICC/MaB.Final Evaluation of Madrid Action Plan Biosphere Reserves.2011


46. گشتاسب، حمید؛ علی بالی و مینا استقامت. اصول و مدیریت ذخیره گاه های زیستکره، راهکارها و معرفی ذخیره گاه های زیستکره ایران. تهران. 1397. انتشارات دانشکده محیط زیست/Iranian National Commission for UNESCO/ UNESCO. 256ص


47. Guid_principles for projects on Biosphere Reserves,2002,UNESCO MaB


48. Technical Guidelines for Biosphere Reserves(TGBR). Accesed:(https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000253591)20.11.2020


49. Stanvliet,R.P؛ Susanne Stoll-Kleeman, Jan H.Giliomee. Criteria for selection and evaluation of biosphere reserves in support of the UNESCO MAB programme in South Africa. 2018. Land Use Policy Journal, DOI: 10.1016.02.047. 1-12


50. Costa, Taynan de Oliveira et al.2016. Defining Priority Zones for Conservation and Ecotourism in a Protected Area. Revista Árvore, Viçosa-MG, v.40, n.5, p.769-779


51. Biswal Anima et al.2013. Ecological significance of core, buffer and transition boundaries in biosphere reserve: A remote sensing study in Similipal, Odisha, India. Computational Ecology and Software, 2013, 3(4): 126-137


52. FINAL REPORT MAB-ICC,2015,p27-35


53. Mehring,M.Suzan. Principle and practice of the buffer zone in biosphere reserves: From global to local- general perspective from managers versus local perspective from villagers in Central Sulawes. . 2010 Researchgate.net


54. شریفی، نغمه؛ افشین دانه کار و مریم رباطی. تحلیل بر ناحیه بندی مناطق تحت حفاظت ایران. فصلنامه مطالعات محیط‌زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار. 1397. شماره 6، دوره 2. ص22