بررسی روند تغییرات زمانی- مکانی تالاب‌های بین‌النهرین و عوامل مؤثر بر آن
الموضوعات :امیرحسین حلبیان 1 , مهران شبانکاری 2
1 - دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران. (مسؤول مکاتبات)
2 - دکتری اقلیم‌شناسی،گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، ایران.
الکلمات المفتاحية: تالاب, بین‌النهرین, زیست بوم, گرد و غبار, تغییرات, تصاویر ماهواره‌ای,
ملخص المقالة :
قرن 21 چالش های زیادی را در پیش رو دارد که مقوله های محیط زیستی چون تخریب جنگل ها و تالاب ها و پیامدهای آن(سیل، خشک سالی و گرد و غبارها) از مهم ترین این چالش ها بشمار می آیند. تالاب های بین النهرین به عنوان بزرگ ترین اکوسیستم آبی خاورمیانه، به صورت حوضه ی اگزورئیک در جنوب عراق و بخش کوچکی از جنوب غربی ایران قرار گرفته اند. این تالاب ها به دلیل وسعت زیاد، پایداری رطوبتی و هم جواری با رودخانه های دایمی، یکی از پویاترین زیست بوم های آب شیرین جهان را در مقیاس محّلی- منطقه ای بوجود آورده اند. این زیست بومها با توانمندی های هیدرواقلیمی- اکولوژیکی بسیار ارزش مند، نقش و جایگاه بسیار مهمی در پالایش محیطی و حیات اقتصادی منطقه دارند. تغییرات کمی و کیفی ناشی از فرآیندهای نامطلوب انسانی- طبیعی در دهه های اخیر تأثیرات مهمی بر ساختار و کارکرد این مجموعه گذاشته است و نقش تالاب ها را از تثبیت ریزگردها و پالایش محیطی به خاستگاه و کانون گرد و غبار منطقه ای تغییر داده است. این پژوهش با روش آماری، تحلیلی- اسنادی،روند فروسایی و ناپایداری تالاب های بین النهرین را به عنوان یکی از علل افزایش گرد و غبار در ایران زمین مورد بررسی قرار می دهد. نتایج نشان داد که تالاب ها تغییرات تدریجی و ناگهانی متعددی را تجربه کرده اند. مهم ترین عوامل مؤثر بر این تغییرات عبارتند از: تغییرات هیدرواقلیمی، توسعه امور زیربنایی(سدسازی، زهکشی و ....)تهدیدهای محیطی(تنش های سیاسی و نظامی، خشک سالی و .....) و انواع آلاینده های انسانی(کشاورزی، صنعتی، خانگی) که در مدیریت و برنامه ریزی هیدروپلیتیک محلی- منطقه ای، جهت بهسازی و پایداری محیطی تالاب ها و بالطبع کاهش رخداد پدیده گرد و غبار باید لحاظ شوند. این پژوهش نشان داد که تصاویر ماهواره ای توانایی آشکارسازی و توصیف تغییرات زمانی- مکانی تالاب های بین النهرین را دارند.
1- Heyvaert, VMA., Baeteman, C., 2008. A middle to late Holocene avulsion history of Euphrate River, Quaternery Science Review 27, pp. 2401-2410.
2- شبانکاری، مهران، حلبیان، امیرحسین، بررسی روند فروسایی و ناپایداری تالاب هورالعظیم و تغییرات اکولوژیک آن، فصلنامة محیط زیست، 1385؛ شمارة اول.
3- www.grid .unep.ch /activities/sustainable/Tigris/marshlands/marshdoc.php.
4- Maltby .E., 1994. An environmental and ecological study of marshlands of Mesopotamian. Wetland ecosystem research group, Exeter University, London.
5- Partow, H., 2001. The Mesopotamian marshlands: demise of an ecosystem. Division of early warning and assessment, United Nations Environment Programme. Nairobi, Kenya.
6- Partow, H., 2000."The Mesopotamian marshlands: demise of an ecosystem", UNEP/DEWA/TR. 01-3 Rev.1.
7- Richardson, C., Hussain, N., 2006. Restoring the Garden of Eden: an ecological assessment of the marshes of Iraq. BioScience, 56(6), pp. 477-489.
8- UNEP, 2008. Project to help manage and restore the Iraqi marshlands: Iraqi marshlands observation system (IMOS), www.grid .unep.ch/.Accessed 8 Sep 2008.
9- ابریشمچی، احمد ، بررسیروندتغییراتکمیوکیفیهورالعظیم، مجموعه مقالات پژوهشی دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شریف، 1382، تهران، ایران.
10- مختاری، سحر، سلطا نی فر، هادی، یاوری، احمدرضا، خودسازماندهی، درتالابهورالعظیم(هورالهویزه)باتأکیدبراکولوژیسیمایسرزمین، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 1388، شماره 70.
11- United nations environment programme. (n.d.), 2009. Iraqi marshland observation system website. Accessed May 4, 2009
12- Zohary M., 1973. Geobotanical foundations of the Middle East. V.1 and 2. Gustav Fisher Verlag, Stuttgart
13- Rzoska .J., 1980. Euphrate and Tigris, Mesopotamian ecology and density. W. Junk, The Hague.
14- All-Hilli, M. R.A., Wamer, B.G., Asada, T., Douabul, A., 2009. An assessment of vegetation and environmental controls in the 1970s of the Mesopotamian wetlands southern Iraq. Wetlands Ecology and Management 17, pp. 207-223.
15- Hamdam M.A., Asada, T., Hassan. F. M., Warner, B. G., Douabul, A., Al-Hilli, M. R. A., 2010. Vegetation response to re-flooding in the Mesopotamian wetlands, southern Iraq, Society of Wetland Scientist, published online: 16 March 2010.
16- Clark, P, Magee, S., 2001. The Iraqi marshlands a human and environmental study, AMAR International Charitable Foundation, 2001.
17- Murakami, M., 1995. Managing water for peace in the Middle East: alternative strategies, The United Nations University, 1995.
