مروری بر نظریه‌های سالمندی و بازتاب آن در ویژگی‌های معماری منظر اقامتگاه‌های سالمندان
الموضوعات :علی شرقی 1 , عبدالحمید قنبران 2 , فرزانه صالحی کوسالاری 3
1 - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکده معماری و شهرسازی، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکده معماری و شهرسازی، تهران، ایران.
3 - دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکده معماری و شهرسازی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: نظریه‌های سالمندی, معماری منظر, اقامتگاه سالمندان,
ملخص المقالة :
چکیدهانسان به‌عنوان بخشی از طبیعت، دارای آغاز، اوج و درنهایت زوال است. با توجه به افزایش جمعیت سالمندان و پدیده‌ی پیری جمعیت، شناخت راهکارهای کیفیت‌بخشی به زندگی قشر وسیع سالمند، امری ضروری به نظر می‌رسد. یکی از راهکارهای کیفیت‌بخشی به زندگی سالمندان، بهره‌گیری از منظر مناسب طبیعی در فضای اقامتی آنها است. لذا ضمن شناخت نظریه‌های رایج سالمندی و جمع‌بندی این نظریات، پژوهش حاضر سعی بر شناخت نیازهای سالمندان و ارائه‌ی منظری با شاخصه‌های متناسب با نیازهای جسمی، روانی و اجتماعی آنان دارد. در پژوهش حاضر، برای جمع‌آوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی استفاده‌شده و با تکیه‌بر نظریه‌های مطرح عمومی سالمندی هم چون نظریه های مبتنی بر نگرش متمرکز بر سالمند، غلبه اجتماع بر رفتار سالمند، نگرش تعاملی سالمند و اجتماع و نگرش تکریم سالمند توسط اجتماع سعی بر انتخاب طرح عملیاتی منظر سازی مناسب اقامتگاه های سالمندی بر اساس نظریه ی جامع تر شد. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از تطبیق نگرش تکریم سالمند متناسب با آموزه‌های دین اسلام است. همچنین گزینه‌ی منظرسازی کاربردی- بصری با شاخصه‌هایی نظیر احساسی(محرک احساس، عدم ورود عوامل تنش‌زا، حس آسودگی کاربر)، کاربردی(نظر کاربر، سهولت جابجایی، رفع احتیاج کاربر، قابلیت ادراک، ایجاد حس خودآگاهی) برای منظرسازی در اقامتگاه‌های سالمندی متناسب با نیازهای آنان و ارزش های ارائه شده در نگرش تکریمی سالمندان می‌باشد.
1- Organization, W. H. 2013. WHO Global Forum on Innovations for Ageing Populatio. Kobe,Japan: World Health Organization Centre for Health Development.
2- شعاعی، فاطمه. و نجاتی، وحید. خدمات مراقبتی سالمندی در ایالات متحده آمریکا با نگاهی اجمالی به ایران. نشریه سالمندی ایران، 1387، دوره 3، شماره 7.
3- مقصود نیا، شهربانو.، و شجاعی، هادی. کلیات سالمند شناسی و طب سالمندان. تهران؛ پژوهشکده پزشکی جانبازان 1384.
4- United Nations. 2013. World Population Prospects The 2012 Revision (Vol. I). New York: Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
5- توحیدی، مریم. بررسی وضعیت سالمند در تهران، تهران؛ تیسا 1390.
6- قاضی، کوروش. فروغان، مهشید. حسینی، محمدعلی. حسینزاد، سمانه، و عسکری، ماندانا. رضایت سالمندان مقیم آسایشگاه-های غیردولتی از خدمات ارائه شده به آنها, مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، 1391، جلد 20، شماره 3، 320-330.
7- Wynants, M .2009. In Sickness and in Health: The Future of Medicine : Added Value & Global Access. Brussel, Belgium: ASP - Academic & Scientific Publishers; 1 edition.
8- Asgari, F., Aghajani, H., Haghazali, M., & Heidarian, H.2009. Non-Communicable Diseases Risk Factors Surveillance in Iran. Iranian Journal of Public Health, 38(1), 119-122.
9- عرب زاده مهدی. فراتحلیل عوامل موثر در سلامت روان سالمندان. پژوهش در سلامت روانشناختی. ۱۳۹۵; ۱۰ (۲) :۴۲-۵۲
10- Nyberg L, Andersson M, Lundquist A, Salami A and Wåhlin A (2019) Frontal Contribution to Hippocampal Hyperactivity During Memory Encoding in Aging. Front. Mol. Neurosci. 12:229. doi: 10.3389/fnmol.2019.00229
11- McBrid, L. D. 1999. Healing Gardens: Therapeutic Benefits and Design Recommendations. Canada: John Wiley & sons.
12- Zarghami, E., Sharghi, A., Olfat, M. et al. Using Multi-Criteria Decision-Making Method (MCDM) to Study Quality of Life Variables in the Design of Senior Residences in Iran. Ageing Int 43, 279–296 (2018). https://doi.org/10.1007/s12126-017-9308-4
13- Killock,J (2014) Is cohousing a suitable housing typology for an ageing population within the UK?[online]Available at: http://kollektivhus.nu/pdf/BoydAugerScholarship2011FinalReport.pdf
14- رحیمی، محسن، فدای وطن، رضا، دواتگران، کیوان، بیگلریان، اکبر، شیرازی خواه، مرضیه، برومند پور، مهرنوش، و صحاف، رباب (1395). اثربخشی خدمات مراقبتی روزانۀ مرکز توانبخشی کهریزک کرج بر فعالیتهای روزمرۀ زندگی سالمندان. مجله سالمندی، 7-16.
15- Rabig, j., thomas, w., kane, r. A., cutler, l., & mcalilly, s. )2006). Radical redesign of nursing homes: applying the green house concept in tupelo, mississippi. The gerontologist, 46.4, 533-539.
16- European Commission, e., 2013. A compilation of good practices. Brussels: european commission.
17- اسدی ، علی.، بهرام نژاد، علی.،... کاویانی، ناهید. سلامت روان و سالمندان، کرمان؛ دانشگاه علوم پزشکی کرمان 1392.
18- محسنی تبریزی، علیرضا.، و همایونپور, هرمز. بررسی وضعیت سالمندان در ایران. تأمین اجتماعی، 1379، شماره 7، 208.
19- فروغ عامری، گلناز.، گواری، فاطمه.، نظری، طاهره.، رشیدی نژاد، معصومه.، و افشارزاده، پوران. تعاریف و نظریه‌های سالمندی. حیات، 1381، دوره 8، شماره1.
20- احمدی، نصور. تئوری های مختلف درباره سالمندی. نشاط و ورزش، 1383، شماره 3.
21- پورجعفر، محمدرضا. تقوایی، علی اکبر. بمانیان، محمدرضا. صادقی، علیرضا. و احمدی، فریال. ارائه انگاره‌های محیطی مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق- شهر شیراز. مجله سالمندی ایران، 1389، دوره 5، شماره 15، 22-34.
22- عباسی، ابراهیم. اجتماع گرایی به مثابه روش تحلیل: تلاشی برای بومی نگری در علوم اجتماعی. فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، 1394، دوره 7، شماره 2، 23- 56.
23- یکتامرام، محمد. راهنمای سلامت. تهران، سازمان بهزیستی کشور معاونت امور فرهنگی 1388.
24- الفت، میلاد، معیارهای نوین برنامه ریزی و طراحی سکونتگاه سالمندان. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه رجایی.
25- ریترز، جرج. نظریه‌های جامعه شناسی در دوران معاصر. (مترجم: ثلاثی، محسن) تهران؛ انتشارات علمی 1374.
26- رفیع زاده، ندا. تأملی در نقش فعال و مؤثر مراکز نگهداری روزانه سالمندان با رویکرد مقایسهای ایران و امریکا. مهندسی ساختمان و علوم مسکن، 1392 دوره 9، شماره 19، 45-58.
27- هاشم نژاد، هاشم.، و حبیبی، فائزه. نگرشی بر ویژگی و معیارهای طراحی مسکن سالمندان با رویکردی نو به پیوند نسل‌ها. 1389، آبادی، شماره 68، 60 - 69.
28- Rabig, J., Thomas, W., Kane, R. A., Cutler, L., & McAlilly, S. 2006. Radical Redesign of Nursing Homes: Applying the Green House Concept in Tupelo, Mississippi. The Gerontologist, 46(4).
29- خاشعی، رضا. جایگاه و تصویر سالمندان در فرهنگ مردم. نجوای فرهنگ، 1385، دوره 1، شماره 2, 89-104.
30- علامه مجلسی، محمدباقر ابن محمد تقی. بحار الانوار.( ترجمه: موسوی همدانی). تهران؛ کتابخانه مسجد ولی عصر 1363.
31- Sarkissian, W., & Stenberg, B. 2013. Guidelines for Planning for Older People in Public Open Space. Australia: Nimbin NSW 2480 Australia.
32- Vangsgaard, A. 2012. A NURSING HOME IN SWEDEN. Sweden: Aalborg University.
33- نوذری، شعله. رهنمودهای طراحی فضاهای باز مسکونی. صفه، 1383، دوره 14، شماره 39، 45-64.
34- Satariano, W. 2005. Social epidemiology of aging: an ecological approach. Sudbury, Mass.: Jones & Bartlett.
35- Turner, T. 1986. (First Edition edition). English Garden Design: history and styles since 1650. ACC Art Books.
36- دانشپور، عبدالهادی.، و پریور، پانته‌آ. ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی شناختی منظر روددره‌های شهری با استفاده از فرایند‌تحلیل‌سلسله‌مراتبی. پژوهش‌های محیط زیست، 1392، دوره4، شماره4، 105 - 116.
37- carstens, D. 1993. Site planning and design for the elderly, issues, guidnes and alternatives. Canada: John Wily & sons, inc.
38- رزاقی، زهره.، کریملو، مسعود.، رهگذر، مهدی.، آقامحمدزاده، ناصر.، و مهدی زاده، علیرضا. پیش بینی ابتلا به کمبود ویتامین د در سالمندان و ساکنان خانه های سالمندان شهر تبریز با استفاده از مدل رگرسیون. فصلنامه سالمند، 1390، شماره 31.
39- نیکبخت، علی. پزشکی در منظرسازی نوین: باغهای شفابخش. فصلنامه باغ نظر، 1383، 82-79.
40- اشترنبرگ, استر. فضاهای شفابخش. تهران؛ کیمیا 1394.
41- Ulrich, R. 1999. Effects of gardens on health outcomes: theory and research. New York: John Wiley.
42- Wilson, e. .2002. The future of life. Journal of the royal society of medicine, 520–521.
43- Vapaa, A. G. 2002. thesis of Master's of Landscape Architecture"Healing Gardens: Creating Places for Restoration, Meditation, and Sanctuary". Virginia : Virginia Polytechnic Institute and State University ,College of Architecture and Urban Studies.
44- DFAR. 2010. 10 Design for Aging Review (DFAR). American.
1- Organization, W. H. 2013. WHO Global Forum on Innovations for Ageing Populatio. Kobe,Japan: World Health Organization Centre for Health Development.
2- شعاعی، فاطمه. و نجاتی، وحید. خدمات مراقبتی سالمندی در ایالات متحده آمریکا با نگاهی اجمالی به ایران. نشریه سالمندی ایران، 1387، دوره 3، شماره 7.
3- مقصود نیا، شهربانو.، و شجاعی، هادی. کلیات سالمند شناسی و طب سالمندان. تهران؛ پژوهشکده پزشکی جانبازان 1384.
4- United Nations. 2013. World Population Prospects The 2012 Revision (Vol. I). New York: Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
5- توحیدی، مریم. بررسی وضعیت سالمند در تهران، تهران؛ تیسا 1390.
6- قاضی، کوروش. فروغان، مهشید. حسینی، محمدعلی. حسینزاد، سمانه، و عسکری، ماندانا. رضایت سالمندان مقیم آسایشگاه-های غیردولتی از خدمات ارائه شده به آنها, مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، 1391، جلد 20، شماره 3، 320-330.
7- Wynants, M .2009. In Sickness and in Health: The Future of Medicine : Added Value & Global Access. Brussel, Belgium: ASP - Academic & Scientific Publishers; 1 edition.
8- Asgari, F., Aghajani, H., Haghazali, M., & Heidarian, H.2009. Non-Communicable Diseases Risk Factors Surveillance in Iran. Iranian Journal of Public Health, 38(1), 119-122.
9- عرب زاده مهدی. فراتحلیل عوامل موثر در سلامت روان سالمندان. پژوهش در سلامت روانشناختی. ۱۳۹۵; ۱۰ (۲) :۴۲-۵۲
10- Nyberg L, Andersson M, Lundquist A, Salami A and Wåhlin A (2019) Frontal Contribution to Hippocampal Hyperactivity During Memory Encoding in Aging. Front. Mol. Neurosci. 12:229. doi: 10.3389/fnmol.2019.00229
11- McBrid, L. D. 1999. Healing Gardens: Therapeutic Benefits and Design Recommendations. Canada: John Wiley & sons.
12- Zarghami, E., Sharghi, A., Olfat, M. et al. Using Multi-Criteria Decision-Making Method (MCDM) to Study Quality of Life Variables in the Design of Senior Residences in Iran. Ageing Int 43, 279–296 (2018). https://doi.org/10.1007/s12126-017-9308-4
13- Killock,J (2014) Is cohousing a suitable housing typology for an ageing population within the UK?[online]Available at: http://kollektivhus.nu/pdf/BoydAugerScholarship2011FinalReport.pdf
14- رحیمی، محسن، فدای وطن، رضا، دواتگران، کیوان، بیگلریان، اکبر، شیرازی خواه، مرضیه، برومند پور، مهرنوش، و صحاف، رباب (1395). اثربخشی خدمات مراقبتی روزانۀ مرکز توانبخشی کهریزک کرج بر فعالیتهای روزمرۀ زندگی سالمندان. مجله سالمندی، 7-16.
15- Rabig, j., thomas, w., kane, r. A., cutler, l., & mcalilly, s. )2006). Radical redesign of nursing homes: applying the green house concept in tupelo, mississippi. The gerontologist, 46.4, 533-539.
16- European Commission, e., 2013. A compilation of good practices. Brussels: european commission.
17- اسدی ، علی.، بهرام نژاد، علی.،... کاویانی، ناهید. سلامت روان و سالمندان، کرمان؛ دانشگاه علوم پزشکی کرمان 1392.
18- محسنی تبریزی، علیرضا.، و همایونپور, هرمز. بررسی وضعیت سالمندان در ایران. تأمین اجتماعی، 1379، شماره 7، 208.
19- فروغ عامری، گلناز.، گواری، فاطمه.، نظری، طاهره.، رشیدی نژاد، معصومه.، و افشارزاده، پوران. تعاریف و نظریه‌های سالمندی. حیات، 1381، دوره 8، شماره1.
20- احمدی، نصور. تئوری های مختلف درباره سالمندی. نشاط و ورزش، 1383، شماره 3.
21- پورجعفر، محمدرضا. تقوایی، علی اکبر. بمانیان، محمدرضا. صادقی، علیرضا. و احمدی، فریال. ارائه انگاره‌های محیطی مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق- شهر شیراز. مجله سالمندی ایران، 1389، دوره 5، شماره 15، 22-34.
22- عباسی، ابراهیم. اجتماع گرایی به مثابه روش تحلیل: تلاشی برای بومی نگری در علوم اجتماعی. فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، 1394، دوره 7، شماره 2، 23- 56.
23- یکتامرام، محمد. راهنمای سلامت. تهران، سازمان بهزیستی کشور معاونت امور فرهنگی 1388.
24- الفت، میلاد، معیارهای نوین برنامه ریزی و طراحی سکونتگاه سالمندان. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه رجایی.
25- ریترز، جرج. نظریه‌های جامعه شناسی در دوران معاصر. (مترجم: ثلاثی، محسن) تهران؛ انتشارات علمی 1374.
26- رفیع زاده، ندا. تأملی در نقش فعال و مؤثر مراکز نگهداری روزانه سالمندان با رویکرد مقایسهای ایران و امریکا. مهندسی ساختمان و علوم مسکن، 1392 دوره 9، شماره 19، 45-58.
27- هاشم نژاد، هاشم.، و حبیبی، فائزه. نگرشی بر ویژگی و معیارهای طراحی مسکن سالمندان با رویکردی نو به پیوند نسل‌ها. 1389، آبادی، شماره 68، 60 - 69.
28- Rabig, J., Thomas, W., Kane, R. A., Cutler, L., & McAlilly, S. 2006. Radical Redesign of Nursing Homes: Applying the Green House Concept in Tupelo, Mississippi. The Gerontologist, 46(4).
29- خاشعی، رضا. جایگاه و تصویر سالمندان در فرهنگ مردم. نجوای فرهنگ، 1385، دوره 1، شماره 2, 89-104.
30- علامه مجلسی، محمدباقر ابن محمد تقی. بحار الانوار.( ترجمه: موسوی همدانی). تهران؛ کتابخانه مسجد ولی عصر 1363.
31- Sarkissian, W., & Stenberg, B. 2013. Guidelines for Planning for Older People in Public Open Space. Australia: Nimbin NSW 2480 Australia.
32- Vangsgaard, A. 2012. A NURSING HOME IN SWEDEN. Sweden: Aalborg University.
33- نوذری، شعله. رهنمودهای طراحی فضاهای باز مسکونی. صفه، 1383، دوره 14، شماره 39، 45-64.
34- Satariano, W. 2005. Social epidemiology of aging: an ecological approach. Sudbury, Mass.: Jones & Bartlett.
35- Turner, T. 1986. (First Edition edition). English Garden Design: history and styles since 1650. ACC Art Books.
36- دانشپور، عبدالهادی.، و پریور، پانته‌آ. ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی شناختی منظر روددره‌های شهری با استفاده از فرایند‌تحلیل‌سلسله‌مراتبی. پژوهش‌های محیط زیست، 1392، دوره4، شماره4، 105 - 116.
37- carstens, D. 1993. Site planning and design for the elderly, issues, guidnes and alternatives. Canada: John Wily & sons, inc.
38- رزاقی، زهره.، کریملو، مسعود.، رهگذر، مهدی.، آقامحمدزاده، ناصر.، و مهدی زاده، علیرضا. پیش بینی ابتلا به کمبود ویتامین د در سالمندان و ساکنان خانه های سالمندان شهر تبریز با استفاده از مدل رگرسیون. فصلنامه سالمند، 1390، شماره 31.
39- نیکبخت، علی. پزشکی در منظرسازی نوین: باغهای شفابخش. فصلنامه باغ نظر، 1383، 82-79.
40- اشترنبرگ, استر. فضاهای شفابخش. تهران؛ کیمیا 1394.
41- Ulrich, R. 1999. Effects of gardens on health outcomes: theory and research. New York: John Wiley.
42- Wilson, e. .2002. The future of life. Journal of the royal society of medicine, 520–521.
43- Vapaa, A. G. 2002. thesis of Master's of Landscape Architecture"Healing Gardens: Creating Places for Restoration, Meditation, and Sanctuary". Virginia : Virginia Polytechnic Institute and State University ,College of Architecture and Urban Studies.
44- DFAR. 2010. 10 Design for Aging Review (DFAR). American.
