بررسی تطبیقیِ شگردهای بلاغیِ شاعران شیعیِ عرب در عصر اول عباسی با نخستین شاعران شیعی پارسی‌گوی

الموضوعات :

محدثه السادات میرحسینی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
سید بابک فرزانه ² (استاد گروه زبان و ادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمود شکیب ³ (استاد گروه زبان و ادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 20 الإثنين , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: شگردهای بلاغی, شعر شیعی, حمیری, دیک الجن و کسایی مروزی,

ملخص المقالة :

شعر شیعی، متعهد و دارای رسالت است که در همه دوره‌ها دارای موضوعات و ساختارهای گوناگون بوده است. عصر اول عباسی که عصر نمو و رشد ادبیات عرب به شما می‌آید، عصری پربار از شعر شیعی و شاعران شیعی بوده است. شاعران شیعی عصر اول عباسی، سعی ‌نمودند شعر خود را در خدمت نشر مفاهیم دینی و تبیین فضایل اهل بیت (ع) و دفاع از ایشان قرار دهند و به منظور تحقق این مهم تلاش کردند تا گوهر شعری خود را با به‌کارگیری شگردهای هنری واز رهگذر فنون ادبی در معرض خاص و عام قرار دهند. این پژوهش که با روش توصیفی - تطبیقی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته، بر آن است تا با مقایسه مهم‎ترین شگردهای بلاغی در شعر سید حمیری و دیک الجن به عنوان نمایندگان شاعران شیعی عرب در عصر اول عباسی و مقایسه آن با شگردهای کسایی مروزی به عنوان نخستین شاعران شیعی پارسی‌گوی از چگونگیِ نمود مضامین و مناقب منسوب به اهل بیت (ع) در شعر آنان پرده بردارد. نتایج برگرفته از پژوهش حاکی از آن است که این شاعران جهت انتقال مضامین و مفاهیم منسوب به اهل بیت (ع)، از صورخیالی و شگردهایی همچون: تشبیه، استعاره، کنایه بهره برده‌اند. همچنین صورخیال در اشعار شاعران عرب برجسته‌تر و نوآور‌های آن‌ها نسبت به اشعار شیعی کسایی مروزی بیشتر است.

المصادر:

إبن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، 1405ق، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.

ابوالحق، احمد، 1988م، البلاغة و التحلیل الأدبی، بیروت: دارالعلم للملایین.

انوار، امیرمحمود و دیباجی، ایراهیم و عبدالحسینی، حسین. 1389ش، «مبانی زیبایی‌شناسی استعاره از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی». پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی. سال دوم، شماره 8. صص1-20.

بهنام‌فر، محمد و خسروی، مجید. 1391ش. «تطبیق تشبیه ابیات حکمی بوستان و سروده‌های متنبی». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت. دوره 6. شماره 22. پیاپی 22. مرداد. صص85-112.

التفتازانی، سعدالدین. 1383ش، مختصر المعانی، ط8، قم: انتشارات دارالفکر.

حقیقت، عبدالرفیع. 1386ش، جنبش زیدیه در ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات کومش.

الحمیری، السید. 1420ق، دیوان السید الحمیری، شرحه و ضبطه و قدم له: ضیاء حسین الأعلمی، الطبعـﺔ الأولی، بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات.

خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمدبن‌عبدالرحمن. 2000م. الإیضاح فی‌ علوم‌ البلاغة، به کوشش محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دار الجیل.

دیک الجن،­ عبدالسلام‌بن­رغبان. 1415ق، دیوان، تحقیق و شرح انطوان محسن القوال، الطبعة 2. بیروت: دارالکتاب العربی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1372ش، صور خیال در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: آگاه.

شکعه، مصطفی. 1986م، الشعر و شعراء فی العصر العباسی، بیروت: دار العلم للملایین.

ضیایی، عبدالحمید. 1381ش، نگرشی انتقادی به ادبیات عاشورا، تهران: نقد فرهنگ.

العسکری، ابوهلال حسن‌بن‎عبداالله‌بن‌سهل. 1989م، الصناعتین الکتابة و الشعر، حققه و ضبطه و نصه: مفید قیحه، ط2، قاهره: دارالکتب العلمیة.

فروخ، عمر. 2006م، تاریخ الادب العربی. جزء 2. بیروت: دارالعلم للملایین.

فروزانفر، بدیع الزمان.  1328ش، منتخبات ادبیات فارسی، تهران: شرکت سهامی خاص.

کسایی مروزی، ابوالحسن علی‌بن‌محمد. 1379ش، دیوان، تصحیح و تحقیق محمد امین ریاحی، تهران: علمی.

هاشمی، احمد. 1414ق، جواهر البلاغه فی المعانی والبیان والبدیع، قم: مصطفوی.

 

Ibn Manzoor, Abulfazl Jamal al-Din Muhammad bin Makram, 1984., Lasan al-Arab, Qom: Adab al-Hawza Publishing House.

Abu al-Haq, Ahmad, 1988, Al-Balagha and Literary analysis, Beirut: Dar al-Alam for Al-Malayin.

Anwar, Amirmahmoud and Dibaji, Irahim and Abdul Hosseini, Hossein. 2018, "Esthetic foundations of metaphor from the point of view of Abdul Qahir Jarjani". Research paper on Persian language and literature. The second year, number 8. pp. 1-20.

Behnamfar, Mohammad and Khosravi, Majid. 2013 "Adaptation of the simile of Bostan's prescriptive verses and textual poems". Jiroft Comparative Literature Quarterly. Period 6. Number 22. Consecutive 22. August. pp. 85-112.

Al-Taftazani, Saad al-Din. 2013, Khazrat al-Ma'ani, Vol. 8, Qom: Dar al-Fakr Publications.

Haghighat, Abdul Rafi. 2016, Zaidi movement in Iran, second edition, Tehran: Komesh Publications.

Alhamyari, Sayed. 1999, Sayyid al-Hamiri's Diwan, Commentary and Record and Qadam Leh: Zia Hossein Al-Alami, Al-Taba-e-Awli, Beirut: Al-Alami Press Institute.

Khatib Qazvini, Jalal al-ddin Mohammad bin Abd al-Rahman. 2000, Al-Iydah in the sciences of rhetoric, by the effort of Mohammad Abdul Moneim Khafaji, Beirut: Dar Al-Jail.

Dik al-Jen, Abd al-Salam ibn al-Rughban. 1994, Diwan, Research and Commentary by Antwan Mohsen Al-Qwal, 2nd edition. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.

Shafiei Kadkani, Mohammad Reza. 1993, Imagination in Persian poetry, second edition, Tehran: Aghaz.

Shakeh, Mustafa. 1986, Poetry and poets in the al-Abassi era, Beirut: Dar al-Alam for the millions.

Ziyaei, Abdul Hamid. 2013, a critical approach to Ashura literature, Tehran: Naqd Farhang.

Askari, Abu Hilal Hasan bin Abdullah bin Sahl. 1989 AD, Al-Sanaatin Al-Iqatar and Al-Shaar, Haqqah and Capseh and Nasa: Mofid Qeeha, Vol. 2, Cairo: Dar Al-Kitab Al-Elamiya

Faroukh, Omar. 2006, History of Arabic Literature. Part 2. Beirut: Dar al-Alam for millions.

Farozanfar, Badi al-Zaman. 1949, selections of Persian literature, Tehran: Sohami Khas Company.

Kesai Morozi, Abolhasan Ali bin Mohammad. 2000, Divan, edited and researched by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific.

Hashemi, Ahmed. 1993, Javaher al-Balagha fi al-Ma'ani and al-Bayan and al-Badi', Qom: Mustafavi